478

Streszczenie

Cel pracy: ocena płukanek Meridol

®

i Listerine

®

we wstępnej fazie leczenia przewlekłego zapalenia

przyzębia.

Materiał i metody: do badań zakwalifikowano 40

ogólnie zdrowych osób z przewlekłym zapaleniem

przyzębia. Pacjenci z grupy I otrzymali płukankę

Meridol

®

do domowego użytku na 2 tygodnie. Pa-

cjenci z grupy II otrzymali płukankę Listerine

®

do

dodatkowej higieny jamy ustnej. Badanie kliniczne

wykonano trzykrotnie: przed terapią, po 2 tygo-

dniach oraz po 3 miesiącach. Oznaczono wskaźniki

API, SBI oraz dokonano pomiaru głębokości kieszo-

nek przyzębnych (PPD) i utraty przyczepu łącznot-

kankowego (CAL).

Wyniki: redukcja wskaźnika płytki API, wskaźnika

dziąsłowego SBI jak i średniej głębokości kieszonek

PPD oraz średniej utraty przyczepu po 2 tygodniach

terapii jak i w badaniu kontrolnym po 3 miesiącach

była statystycznie istotna w obu grupach pacjentów.

Pomiędzy grupami nie wykazano różnic statystycz-

nych.

Wnioski: ankietowani dobrze ocenili zastosowane

płukanki, co potwierdzono istotnym statystycznie

obniżeniem wszystkich parametrów w badaniu kli-

nicznym.

Ocena skuteczności płukanek Meridol

®

i Listerine

®

we wstępnej fazie leczenia przewlekłego zapalenia

przyzębia – badania kliniczne i ankietowe

Evaluation of Meridol

®

and Listerine

®

mouthrinses

in the initial phase of chronic periodontitis therapy

– clinical and questionnaire study

Ewa Dolińska

1

, Anna Skurska

1

, Agnieszka Paniczko-Drężek

1

,

Małgorzata Pietruska

1

, Wanda Stokowska

2

Z Zakładu Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej UM w Białymstoku

1

Kierownik: dr hab. M. Pietruska
Z Zakładu Stomatologii Zachowawczej UM w Białymstoku

2

Kierownik: prof. dr hab. W. Stokowska

Summary

Aim of the study: To evaluate Meridol

®

and

Listerine

®

mouthwashes in the initial phase of

treatment of chronic periodontitis.

Material and methods: The study included forty

generally healthy adults with chronic periodontitis

who were randomly divided into two equal groups.

Group I was given Meridol

®

for home use for 2 weeks.

Group II was given Listerine

®

for home use for the

same period. Clinical examination was performed

three times: before treatment, after 2 weeks and 3

months. API and SBI indices were assessed together

with pocket depth (PPD) and attachment loss (CAL)

measurements.

Results: Decrease in plaque index API, gingival

index SBI, probing pocket depth PPD and clinical

attachment level CAL after two weeks and three

months was statistically significant in both groups

with no statistical differences between them.

Conclusions: Subjective evaluation of chosen

mouthrinses by means of a questionnaire was

good and was reflected by statistically significant

decrease of examined parameters during clinical

examination.

KEYWORDS:

mouthrinses, chronic periodontitis

HASŁA INDEKSOWE:

płyny do płukania jamy ustnej, przewlekłe zapale-

nie przyzębia.

Czas. Stomatol., 2009, 62, 6, 478-485

© 2009 Polish Dental Society

http://www.czas.stomat.net

479

2009, 62, 6

Skuteczność płukanek Meridol® i Listerine®

Wstęp

Codzienna higiena jamy ustnej oprócz

szczotkowania zębów powinna obejmować

także oczyszczanie przestrzeni międzyzę-

bowych za pomocą nitki dentystycznej lub

szczoteczek międzyzębowych. Niestety więk-

szość pacjentów ma trudności z dostosowa-

niem się do reżimu nitkowania [6, 7, 18, 23].

Dlatego zrodziła się potrzeba zastosowania

dodatkowych środków do higieny jamy ust-

nej, łatwych w użyciu dla każdego pacjenta i

nie wymagających dużej zręczności. Dobrym

dodatkiem są tu płyny do płukania jamy ust-

nej o udowodnionym działaniu przeciwpłyt-

kowym i redukującym objawy zapalenia dzią-

seł. Kiedy lekarz dentysta poleca środki w

postaci płynów do płukania, musi poinformo-

wać pacjenta, że płukanie nie jest substytu-

tem codziennego oczyszczania zębów i tylko

stosowanie się do zaleceń lekarza przyniesie

zamierzony efekt.

Idealny płyn do płukania powinien być

szybki w działaniu, bezpieczny, zdolny do

eliminowania bakterii w trudno dostępnych

miejscach, akceptowalny w smaku, tani oraz

łatwy w użyciu. Większość z tych założeń

spełniają antyseptyczne płyny do płukania

jamy ustnej [20]. Antyseptyki szeroko sto-

sowane w postaci płukanek do jamy ustnej

kontrolują płytkę naddziąsłową i obecną na

brzegu dziąsła. Tylko przy współistniejącym

zapaleniu, gdy dziąsło nie przylega ściśle do

powierzchni zęba z powodu utraty kolagenu,

roztwór może działać przy wejściu do kie-

szonki zębowej [3, 5]. Nośnikiem substancji

czynnej płukanek jest ciecz rozprowadzana

w jamie ustnej. Stąd płukanki mogą reduko-

wać liczbę bakterii w innych rezerwuarach

niż płytka nazębna i środowisko patologicz-

nych kieszonek, tj. grzbiet języka, policzki

itp. [1].

Chlorheksydyna jest obecnie najlepiej zba-

danym i najskuteczniejszym środkiem do kon-

troli płytki nazębnej oraz leczenia zapalenia

dziąseł. Jakkolwiek jej liczne działania ubocz-

ne skłaniają do wykorzystania innych środków

przeciwbakteryjnych w codziennej profilakty-

ce, a także leczeniu chorób przyzębia. Należą

do nich obecne na polskim rynku płukanki

Meridol

®

i Listerine

®

. Meridol

®

zawiera ami-

nofluorki (w stężeniu 125 ppm) oraz fluorek

cynawy (w stężeniu 125 ppm). Listerine

®

to

płukanka na bazie związków fenolowych na-

leżących do lotnych olejków aromatycznych

takich, jak: tymol, mentol, eukaliptol i salicy-

lan metylu.

Cel pracy

Celem pracy była ocena skuteczności płuka-

nek Meridol

®

i Listerine

®

we wstępnej fazie

leczenia przewlekłych zapaleń przyzębia.

Materiał i metody

Do badań zakwalifikowano 40 pacjentów

(28 kobiet i 12 mężczyzn) w wieku od 26

do 71 lat z przewlekłym zapaleniem przyzę-

bia nie stosujących dodatkowych środków

higieny jamy ustnej (nitka dentystyczna, pły-

ny antyseptyczne, irygatory) oraz nie przyj-

mujących antybiotyków 3 tygodnie przed i

w czasie trwania badania. Pacjentów losowo

podzielono na 2 grupy, z których każda liczy-

ła po 20 osób. U wszystkich wykonano pro-

fesjonalne oczyszczenie zębów wraz z wy-

gładzeniem ich powierzchni oraz udzielono

instruktażu higieny jamy ustnej. Pacjenci I

grupy otrzymali płukankę Meridol

®

do do-

mowego użytku. Zalecono stosowanie płu-

kanki rano i wieczorem po uprzednim wy-

szczotkowaniu zębów. Badani płukali jamę

ustną płynem (10 ml) przez 30 sekund. Każdy

480

E. Dolińska i in.

Czas. Stomatol.,

pacjent otrzymał odpowiednią objętość pły-

nu wystarczającą na płukanie jamy ustnej

przez 2 tygodnie. Z kolei pacjenci drugiej

grupy po dokładnym oczyszczeniu i wygła-

dzeniu zębów otrzymali płukankę Listerine

®

do dodatkowej higieny jamy ustnej w obję-

tości wystarczającej na 2 tygodnie. Wszyscy

badani dodatkowo otrzymali taką samą pa-

stę do szczotkowania zębów w celu wyeli-

minowania innych czynników chemicznych

mogących wpływać na oceniane parametry.

Badania kliniczne wykonywano za pomocą

sondy periodontologicznej (kalibrowanej wg

ŚOZ) przed leczeniem, po 2 tygodniach oraz

po 3 miesiącach. Każdorazowo oceniono na-

stępujące parametry:

- API (Aproximal Plaque Index) [cyt.

wg 9],

- SBI (Sulcus Bleeding Index) [12],

- PPD (probing pocket depth) – głębokość

kieszonek przyzębnych – oceniana w 6

punktach pomiarowych (w mm),

- CAL (clinical attatchment level) – poziom

przyczepu łącznotkankowego – oceniany

w 6 punktach pomiarowych (w mm),

Różnice średnich badanych zmiennych po-

między analizowanymi okresami zostały oce-

nione z wykorzystaniem testu t dla prób za-

leżnych z wykorzystaniem oprogramowania

STATISTICA 6. Różnice średnich badanych

parametrów pomiędzy grupami oceniono za

pomocą testu t dla prób niezależnych z wy-

korzystaniem tego samego oprogramowania.

Za istotne statystycznie uznano różnice przy

p≤0,05.

Po 2 tygodniach stosowania płukanek pa-

cjenci wypełniali anonimową ankietę zawie-

rającą 7 pytań (tab. 1).

Wyniki

W obu grupach pacjentów po leczeniu uzy-

skano dobre wyniki. Redukcja wskaźnika płyt-

ki API, wskaźnika dziąsłowego SBI jak i śred-

Ta b e l a 1 . Odpowiedzi ankietowanych na zadawane pytania

Nr

Pytania

Meridol

®

n=20 Listerine

®

n=20

Tak

Nie

Tak

Nie

n

n

n

n

1. Czy płukanie było uciążliwe i przedłużało zabiegi higieniczne?

1

19

0

20

2. Czy zauważył(a) Pan(i) zmniejszenie krwawienia z dziąseł?

14

4

18

2

3. Czy zauważył(a) Pan(i) zmniejszenie obrzęku dziąseł?

10

7

14

5

4. Czy płukanie pozostawiało uczucie świeżości w jamie ustnej?

19

1

19

1

5. Czy płukanie redukowało nieprzyjemny zapach z ust?

17

3

19

1

6. Czy zauważył(a) Pan(i) wystąpienie:

– suchości w jamie ustnej

8

12

2

18

– pieczenia w jamie ustnej

2

18

6

14

– drętwienia w jamie ustnej

1

19

2

18

– przebarwień w jamie ustnej

1

19

0

20

481

2009, 62, 6

Skuteczność płukanek Meridol® i Listerine®

niej głębokości kieszonek PPD oraz średniej

utraty przyczepu po 2 tygodniach leczenia, jak

i w badaniu kontrolnym po 3 miesiącach była

w obu grupach statystycznie istotna (tab. 2,

3). Różnice pomiędzy średnimi badanych pa-

rametrów w grupach Meridol

®

oraz Listerine

®

nie były istotne statystycznie.

Z analizy ankiet wynika, że tylko jeden spo-

śród na 40 objętych badaniem ankietowym

pacjentów uważał płukanie za uciążliwe i

przedłużające zabiegi higieniczne. Z kolei py-

tania 2 i 3 dotyczące podstawowych objawów

zapalenia, czyli krwawienia i obrzęku dziąseł

sprawiły pacjentom więcej kłopotu. Część

pacjentów pomimo potwierdzonych klinicz-

nie krwawień i obrzęku dziąseł nie zgłosiła

tych objawów przed leczeniem. Zmniejszenie

krwawienia z dziąseł stwierdziło 14 osób płu-

czących płynem Meridol

®

i 18 płuczących

Listerine

®

, zaś zmniejszenie obrzęku dzią-

seł 10 płuczących płukanką Meridol

®

i 14

używających Listerine

®

. Ankietowani bardzo

dobrze ocenili działanie odświeżające obu

antyseptyków. Uczucie świeżości po płuka-

niu odnotowało 19 osób płuczących zarów-

no Meridolem

®

jak i Listerine

®

. Likwidację

nieprzyjemnego zapachu z ust zauważyło 17

osób płuczących Meridolem

®

i aż 19 stosu-

jących Listerine

®

.

Niewielu pacjentów skarżyło się na działania

niepożądane. W przypadku płynu Meridol

®

8 respondentów zauważyło przejściową su-

chość w jamie ustnej, 2 pieczenie, 1 drętwienie

i 1 przebarwienia. Po zastosowaniu Listerine

®

dwóch ankietowanych zgłosiło suchość, sze-

ściu pieczenie i dwóch drętwienie. Pacjenci

byli zadowoleni z zastosowanych antysepty-

ków.

Ta b e l a 2 . Średnie wartości wskaźników API oraz SBI w badanych grupach

Zmienna

Średnia

Odch. std.

N

Różnica

Odch. std.

różnica

p

Meridol

®

I grupa

API 1

82,35

19,35

API 2

38,26

17,46

20

44,09

17,99

p<0,001

API 3

33,65

16,22

20

48,70

18,01

p<0,001

SBI 1

49,42

25,58

SBI 2

21,87

12,32

20

27,55

20,32

p<0,001

SBI 3

16,98

13,89

20

32,45

20,76

p<0,001

Listerine

®

II grupa

API 1

75,05

21,61

API 2

30,21

13,72

20

44,85

23,58

p<0,001

API 3

26,26

11,07

20

48,79

21,09

p<0,001

SBI 1

48,32

22,30

SBI 2

19,31

9,84

20

29,01

20,54

p<0,001

SBI 3

16,06

11,66

20

32,26

18,86

p<0,001

API 1– API przed leczeniem,

API 2– API po 2 tygodniach od pierwszego badania,

API 3– API po 3 miesiącach od pierwszego badania,

SBI 1– SBI przed leczeniem,

SBI 2– SBI po 2 tygodniach od pierwszego badania,

SBI 3– SBI po 3 miesiącach od pierwszego badania.

482

E. Dolińska i in.

Czas. Stomatol.,

Omówienie wyników i dyskusja

Efektywność Listerine

®

została potwierdzo-

na w wielu badaniach in vitro oraz in vivo.

Badania te wykazały, że płukanka ta jest w sta-

nie hamować agregację bakterii formujących

biofilm oraz, że jest skuteczna nie tylko w sto-

sunku do bakteryjnych form planktonicznych,

lecz także i do tych związanych z biofilmem

[8, 15, 16]. Podobne modele badawcze były

stosowane przy ocenie Meridolu

®

[8, 11, 16,

17]. Płukanka na bazie AmF/SnF

2

okazała się

również skuteczna w redukcji płytki nazębnej

oraz krwawienia z dziąseł.

Szczególnie interesujące wydają się ba-

dania porównujące bezpośrednio obie ww.

płukanki. Shapiro i wsp. [21] badali in vi-

tro wpływ 12 różnych płynów do płukania

jamy ustnej na biofilm złożony z 5 różnych

gatunków bakteryjnych oraz Candida albi-

cans. Preparaty na bazie substancji roślin-

nych i fenoli były mniej efektywne niż płu-

kanki zawierające chlorheksydynę. Z całej

grupy płynów na bazie substancji roślinnych

i fenoli najwyższą redukcję kolonii bakte-

ryjnych obserwowano po płukaniu prepara-

tem Listerine

®

. Badanie nie wykazało staty-

stycznie istotnych różnic pomiędzy prepara-

tami Listerine

®

i Meridol

®

. Podobne wyniki

uzyskano w badaniu klinicznym, w którym

ochotnicy nie wykonywali zabiegów higie-

nicznych przez 3 tygodnie, płucząc jamę ust-

ną tylko jedną z czterech płukanek. Najniższe

wskaźniki płytki nazębnej stwierdzono w

grupie stosującej preparat z chlorheksydyną

w grupach stosujących Meridol

®

i Listerine

®

.

Ta b e l a 3 . Średnia głębokość kieszonek (PPD) oraz położenie przyczepu łącznotkankowego w poszcze-

gólnych grupach

Zmienna

Średnia

Odch. std

N

Różnica

Odch. std

różnica

p

Meridol

®

I grupa

PPD1

2,95

0,82

PPD 2

2,64

0,81

20

0,30

0,22

p<0,001

PPD 3

2,45

0,70

20

0,49

0,35

p<0,001

CAL 1

3,41

1,04

CAL 2

3,13

1,08

20

0,28

0,23

p<0,001

CAL 3

2,89

0,96

20

0,52

0,39

p<0,001

Listerine

®

II grupa

PPD 1

3,02

0,58

PPD 2

2,71

0,58

20

0,31

0,24

p<0,001

PPD 3

2,51

0,57

20

0,51

0,31

p<0,001

CAL 1

3,42

0,69

CAL 2

3,11

0,72

20

0,30

0,22

p<0,001

CAL 3

2,93

0,74

20

0,49

0,27

p<0,001

PPD 1– PPD przed leczeniem,

PPD 2– PPD po 2 tygodniach od pierwszego badania,

PPD 3– PPD po 3 miesiącach od pierwszego badania,

CAL 1– CAL przed leczeniem,

CAL 2– CAL po 2 tygodniach od pierwszego badania,

CAL 3– CAL po 3 miesiącach od pierwszego badania.

483

2009, 62, 6

Skuteczność płukanek Meridol® i Listerine®

Różnice były istotne statystycznie, w porów-

naniu z placebo [4].

Badania własne potwierdzają podobną

skuteczność obu ocenianych płynów w re-

dukcji płytki nazębnej i objawów gingivitis.

Efektywność płukanek Meridol

®

, Listerine

®

i

płukanki z chlorheksydyną jako suplementu do

codziennej higieny jamy ustnej sprawdzali tak-

że Brecx i wsp. [2]. Po 2 tygodniach od profe-

sjonalnego oczyszczenia zębów ochotnicy płu-

kali jamę ustną jedną z wymienionych płuka-

nek przez 3 tygodnie utrzymując jednocześnie

higienę jamy ustnej. Najniższe wskaźniki płyt-

ki nazębnej obserwowano w grupie stosują-

cej Meridol

®

i chlorheksydynę, zaś wyższe w

grupie stosującej Listerine

®

, lecz istotnie sta-

tystycznie niższe niż w grupie placebo. W trak-

cie płukania wskaźniki dziąsłowe we wszyst-

kich badanych grupach pozostawały na tym

samym poziomie. Dopiero po 21 dniach sto-

sowania chlorheksydyny zauważono różnice

w redukcji GI, która w tej grupie była istotnie

niższa niż w grupie placebo. Antybakteryjny

efekt in vivo wykazano po zastosowaniu chlor-

heksydyny i w mniejszym stopniu płukanki

Meridol

®

. Efektu tego nie wykazano po uży-

ciu płukanki Listerine

®

.

Badanie ankietowe dotyczące działań niepo-

żądanych Listerine

®

zastosowanej jako część

programu całkowitego odkażania jamy ust-

nej przeprowadzili Konopka i wsp. [10]. Po

2 tygodniowym okresie płukania 4 pacjentów

zgłosiło zmiany smaku, 3 suchość jamy ust-

nej, 3 przebarwienia zębów, 2 pieczenie języ-

ka. Działania niepożądane nie spowodowały

przerwania leczenia [10].

Wstępne badanie kliniczne Listerine

®

obej-

mujące również badanie ankietowe przepro-

wadzili Skiba i wsp. [22]. Badacze ankieto-

wali 20 pacjentów, którzy po wstępnym ska-

lingu wraz z wygładzeniem powierzchni zę-

bów przez 2 tygodnie kontynuowali płukanie

jamy ustnej płukanką na bazie olejków ete-

rycznych. Zmniejszenie krwawienia i obrzę-

ku dziąseł stwierdzono u 100% badanych.

Odczucie świeżości po płukaniu odnotowało

18 spośród 20 osób. U 2 pacjentów wystąpi-

ły zaburzenia smaku, oraz u 2 suchość języka,

u 1 suchość policzków, u 4 drętwienie języka,

zaś u 1 przebarwienia w jamie ustnej. Aż 18

pacjentów skarżyło się na pieczenie języka i

policzków, jednak w trakcie trwania kuracji

pieczenie ustąpiło [22].

Wyniki uzyskane w badaniach własnych są

zbliżone do wyników uzyskanych przez in-

nych autorów. Płyny Listerine

®

i Meridol

®

okazały się skuteczne w redukcji płytki na-

zębnej oraz krwawienia z dziąseł, co zostało

wyrażone znamiennymi statystycznie spadka-

mi wszystkich badanych parametrów klinicz-

nych.

Podsumowanie

Skuteczność kliniczną płynów do płukania

jamy ustnej Listerine

®

i Meridol

®

potwier-

dzają liczne publikacje naukowe [5, 10, 11,

13-15, 17, 19, 20, 24]. W badaniach własnych

zaobserwowano statystycznie istotne obniże-

nie wartości badanych parametrów klinicz-

nych. Pacjenci również pozytywnie zaopi-

niowali oba płyny. Oba środki można stoso-

wać długoczasowo, gdyż nie powodują tak

wielu działań ubocznych jak chlorheksydy-

na. Należy jednak pamiętać, że płukanie nie

jest substytutem codziennego oczyszczania

zębów i nie da się osiągnąć dobrych efektów

leczniczych bez utrzymywania przez pacjen-

ta właściwej higieny jamy ustnej. Warto także

podkreślić, że podstawowa terapia periodon-

tologiczna polega na mechanicznej redukcji

liczby periopatogenów, zaś samo płukanie nie

zastąpi codziennego, efektywnego szczotko-

wania zębów.

484

E. Dolińska i in.

Czas. Stomatol.,

Piśmiennictwo

1. Barnett M L: The role of therapeutic anti-

microbial mouthrinses in clinical practice.

Control of supragingival plaque and gingivi-

tis. JADA 2003, 134, 6: 699-704.

2. Brecx M, Brownstone E, MacDonald L,

Gelskey S, Cheang M: Efficacy of Listerine

®

,

Meridol

®

and chlorhexidine mouthrinses as

supplements to regular toothcleaning measu-

res. J Clin Periodontol 1992, 19: 202-207.

3. Brecx M, Netuschil L, Hoffmann T: How to se-

lect the right mouthrinses in periodontal pre-

vention and therapy. Part II. Clinical use and

recommendations. Int J Dent Hygiene 2003,

4, 1: 188-194.

4. Brecx M, Netuschil L, Reichert B, Schreil G:

Efficacy of Listerine

®

, Meridol

®

and chlorhe-

xidine mouthrinses on plaque, gingivitis and

plaque bacteria vitality. J Clin Periodontol

1990, 17: 292-297.

5. Brecx M: Strategies and agents in supragin-

gival chemical plaque control. Periodontol

2000 1997, 15: 100-108.

6. Ciancio S: Improving oral health: current

considerations. J Clin Periodontol 2003, 30

Suppl., 5: 4-6.

7. Cunea E: Właściwe posługiwanie się nitką

dentystyczną. Kolejność ćwiczeń zewnątrz– i

wewnątrzustnych. Quintes 2001, 6: 347-355

8. Fine D H, Furgang D, Barnett M L, Drew C,

Steinberg L, Charles C H, Vincent J W: Effect

of an essential oil-containing antiseptic mo-

uthrinse on plaque and salivary Streptococcus

mutans levels. J Clin Periodontol 2000, 27:

157-161.

9. Ketterl W: Parodontologia. Wrocław 1995,

Urban&Partner, str.67-75.

10. Konopka T, Kozłowski Z, Karolewska E:

Clinical Evaluation of Listerine

®

in Full-

mouth Disinfection. Dental Forum 2006,

1(XXXIV): 15-20.

11. Madlêna M, Dombi C, Gintner Z, Bánóczy

J: Effect of amine fluoride/stannous fluoride

toothpaste and mouthrinse on dental plaque

accumulation and gingival health. Oral Dis

2004, 10, 5: 294-297.

12. Mühlemann H R, Son S: Gingival Sulcus

Bleeding– a Leading Symptom in Initial

Gingivitis. Helv Odont Acta 1971, 15: 107-

-113.

13. Netuschil L, Hoffmann T, Brecx M: How to se-

lect the right mouthrinses in periodontal pre-

vention and therapy. Part I. Test systems and

clinical investigations. Int J Dent Hygiene

2003, 3, 1:143-150.

14. Ouhayoun J-P: Penetrating the biofilm: im-

pact of essential oil mouthwash. J Clin

Periodontol 2003, 30, Suppl 5: 10-12.

15. Pan P, Barnett M L, Coelho J, Brogdon C,

Finnegan M B: Determination of in situ bac-

tericidal activity of an essential oil mouthrinse

using a vital stain method. J Clin Periodontol

2000, 27: 256-261.

16. Pan P H, Finnegan M B, Sturdivant L,

Barnett M L: Comparative antimicrobial acti-

vity of an essential oil and an amine fluoride/

stannous fluoride mouthrinse in vitro. J Clin

Periodontol 1999, 26: 474-476.

17. Paraskevas S, Versteeg P A, Timmerman M F,

Van der Velden U, Van der Weijden G A: The

effect of a dentifrice and mouth rinse com-

bination containing amine fluoride on plaque

and gingivitis: a 6-month field study. J Clin

Periodontol 2005, 32: 757-764.

18. Petersilka G J, Ehmke B, Flemmig T F:

Antimicrobial effects of mechanical debride-

ment. Periodontol 2000 2002, 28: 56–71.

19. Quirynen M: Management of oral malodour. J

Clin Periodontol 2003, 30, Suppl. 5: 17-18.

20. Santos A: Evidence-based control of plaque

and gingivitis. J Clin Periodontol 2003, 30,

Suppl 5: 13-16.

21. Shapiro S, Giertsen E, Guggenheim B: An

in vitro Oral Biofilm Model for Comparing

the Efficacy of Antimicrobial Mouthrinses.

Caries Res 2002, 36: 93-100.

22. Skiba M, Kusa-Podkańska M, Wysokińska-

Miszczuk J: Preparat Listerine w codziennej

profilaktyce chorób tkanek przyzębia– wstęp-

485

2009, 62, 6

Skuteczność płukanek Meridol® i Listerine®

ne badania kliniczne. Magazyn Stomatol
2005, 15, 7-8: 16-19.

23. Slots J, Jorgensen M G: Effective, safe, prac-

tical and affordable periodontal antimicrobial
therapy: where are we going, and are we there
yet? Periodontol 2000 2002, 28: 298-312.

24. Wasilewska A M, Słotwińska S M:

Zastosowanie listeryny w higienie jamy ust-

nej i profilaktyce chorób przyzębia. Magazyn

Stomatol 2007, 17, 5: 38-40.

Otrzymano: dnia 12.VIII.2008 r.

Adres autorek: 15-096 Białystok, ul Waszyngtona 13

Tel.: [phone]

Fax: [phone]

e-mail: [e-mail]

K O M U N I K AT

JUBILEUSZ 55-LECIA POWOŁANIA ZAKŁADU ORTODONCJI

Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu

oraz

Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa

Zespołowe leczenie wad narządu żucia u osób dorosłych

– współczesne wielospecjalistyczne trendy

9-10.10.2009 r. Poznań

Kurs praktyczny – prof. Sunil Kapila

„Propozycje ortodontycznych rozwiązań terapeutycznych w przypadkach zaawansowanych

zmian zgryzowo-zębowych jako integralna część zespołowego leczenia pacjentów”

Konsultacje przypadków na podstawie dostarczonej dokumentacji ortodontycznej

prof. Sunil Kapila kierownika Katedry Ortodoncji i Dentystyki Dziecięcej

Uniwersytetu w Michigan

Koszt uczestnictwa

do 31.08.2009 r. po 31.08.2009 r.

I dzień – część jubileuszowa

bezpłatna

bezpłatna

– kurs

300 zł

400 zł

II dzień Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa

200 zł

300 zł

Opłata za udział w kursie i w konferencji

400 zł

500 zł

Termin nadsyłania zgłoszeń, prezentacji w formie plakatu, streszczeń i pełnotekstowych

prac do druku (Dental Forum): 31.08.2009 r.

Nr konta 56103012470000000047718000 z dopiskiem ORTODONCJA

Kontakt:: Klinika Ortodoncji UM w Poznaniu

Ul. Bukowska 70. 60-812 Poznań, tel./fax [phone], [e-mail]

Prof. Teresa Matthews-Brzozowska

Otrzymano: dnia 17.VI.2009 r.