Anna Kolasińska, Sylwia Kozieł WSEI pedagogika 3 rok
ADHD - zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem, brakiem wytrwałości w realizacji zadań, wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością. Uważa się, że ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6-9 lat), głównie chłopców, niezależnie od rasy i kultury. Następnie częstość występowania zmniejsza się o 50% na każde 5 lat, jednakże u 60% dorosłych utrzymują się niektóre cechy zespołu (zwłaszcza dotyczące deficytów uwagi). Noszą wtedy nazwę AADD.
OBJAWY:
Sfera ruchowa
wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki
niemożność pozostawania w bezruchu przez nawet krótki czas
podrywanie się z miejsca
bezcelowe chodzenie
zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu)
bieganie
przymusowe wymachiwanie rękami
podskakiwanie
wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.)
bieganie bez celu
Sfera poznawcza
trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych)
brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania
wzmożony odruch orientacyjny
pochopność
znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność
pobieżność myślenia
przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań)
w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom "poniżej spodziewanego", głównie w skalach wykonawczych
trudności wizualno-motoryczne
trudności syntetyzowania w myśleniu
brak umiejętności planowania
u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka, do których należą:
opóźnienie rozwoju mowy
kłopoty z artykulacją
problemy ze strukturą zdania
nieprawidłowe układanie dźwięków
Trudności stanowi również pisemne wyrażanie myśli i słowa
pamięć krótkotrwała
Sfera emocjonalna
nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne
wzmożona ekspresja uczuć
zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia
wybuchy złości
impulsywność działania
Często występujące cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi
działanie impulsywne,
chęć dominowania w grupie
niska samoocena
okresowo występująca depresja
niedojrzałe zachowanie
zaburzenia snu:
wczesne budzenie się
trudności z zaśnięciem
niespokojny sen
rozwój fizyczny:
wysoki poziom aktywności fizycznej
rozwój społeczny:
opóźniony rozwój społeczny
trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami,
popisują się przed rówieśnikami żeby zwrócić na siebie uwagę (tzw. błazny klasowe)
We wczesnym dzieciństwie
Diagnoza ADHD we wczesnym dzieciństwie nie jest możliwa. Natomiast występuje kilka objawów sugerujących wystąpienie ADHD w następnych latach:
ciągła aktywność ruchowa
dziecko nie uczy się na własnych błędach,
opóźniony albo przyspieszony rozwój mowy
problemy ze snem
problemy z jedzeniem (wygląda na to, że dziecko nie ma czasu na jedzenie), łącznie z występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania
ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi
dzieci nadpobudliwe nie lubią (wg opinii wielu rodziców), gdy się je przytula (to jest związane z współwystępującą nadwrażliwością dotykową, ale nie z ADHD)
W wieku szkolnym
trudność w dostosowaniu się do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej)
trudność w utrzymaniu uwagi przez całą lekcję, "bujanie w obłokach"
nadmierna gadatliwość i impulsywność, która narzuca dziecku rolę błazna w oczach klasy
Sposoby działania
Terapia behawioralna: celem jest modyfikacja zachowania dziecka poprzez wygaszanie złych nawyków, a wzmacnianie dobrych (zasada zasad i konsekwencji). Jest to jedyna terapia, która daje skutki długoterminowe.
Nauczanie wyrównawcze: dodatkowe zajęcia podczas których, dziecko nabywa pewnych nawyków pomocnych w uczestniczeniu w zajęciach. Ważne jest tutaj zaangażowanie rodziców.
Terapia mowy i języka: u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo mogą (jak u każdych innych dzieci) występować zaburzenia mowy (takie jak jąkanie, problemy z artykulacją), dlatego w takich przypadkach niezbędna jest pomoc logopedy.
Terapia zajęciowa: nacisk głównie na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka.
Kontrola dietetyczna: istnieje przypuszczenie, że spożywanie takich produktów jak: kakao, środki konserwujące, barwniki, salicylany i cukier mogą dodatkowo wzmagać aktywność dziecka - jednak brak na ten temat dokładnych badań naukowych.
Leczenie farmakologiczne: w Polsce jest bardzo rzadko stosowane.
Ogólne zasady dotyczące postępowania wychowawczego
Cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie może być zbyt odległy (niecierpliwość).
Konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania.
Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach:
zakres określonych obowiązków musi być dostosowany do możliwości i ograniczeń dziecka
trzeba zaoszczędzić wystąpienia dodatkowych niepotrzebnych bodźców
nie dać się zdominować dziecku
należy przygotować dziecko do przezwyciężania trudności (a nie chronić przed nimi)
po wystąpieniu konfliktu - należy go przedyskutować z dzieckiem w atmosferze spokoju i rzeczowości, po uspokojeniu dziecka
należy unikać agresji słownej i fizycznej, która bardzo mocno pobudza dodatkowo dziecko (może doprowadzić do objawów nerwicowych takich jak: lęki, moczenie nocne, natręctwa, czy też reakcje obronne: arogancka postawa, agresja, kłamstwa, a nawet doprowadzić do niewłaściwego rozwoju osobowości);
Pomoc w nauce
czytanie - ze względu na małą zdolność koncentracji, opowiadania powinny być ciekawe
czytanki powinny być opowiedziane przez dziecko (w celu skontrolowania zapamiętanego tekstu)
odrabianie lekcji powinno się odbywać o regularnych porach (w domu powinien wtedy panować względny spokój)
dziecko powinno wykonywać prace zręcznościowe (uczą cierpliwości, a także skrupulatności)
zasada trzech R: rutyna, regularność, repetycja.
Nauka powinna odbywać się pod kontrolą rodziców.
Jak pracować z dzieckiem z nadpobudliwym?
Dziecko nadpobudliwe wymaga specyficznych oddziaływań wychowawczych oraz daleko posuniętej indywidualizacji w pracy edukacyjnej. Powszechnie wiadomo, iż optymalnym miejscem nauczania dziecka z ADHD jest mało liczna klasa o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójką nauczycieli, nauczycielem prowadzącym i nauczycielem wspomagającym.
Podstawą pracy z dzieckiem jest wiedza na temat nadpobudliwości psychoruchowej oraz postawa pełna zrozumienia i życzliwości, cierpliwości oraz spokoju. Należy pamiętać, iż odpowiednio wcześnie wdrożona pomoc, dostosowana do kłopotów dziecka jest niezbędna, by mogło ono odnosić sukcesy szkolne.
Metody dostosowania programu szkolnego do możliwości ucznia nadpobudliwego
Należy zapoznać dziecko ze sposobami efektywnego uczenia się: ustalenie planu pracy, odhaczanie czynności, które już wykonało
Warto skorzystać z różnych form sprawdzania wiadomości ucznia. Zamiast pisać uczeń może odpowiadać ustnie
Należy dać uczniowi większą ilość czasu na wykonanie pracy pisemnej (wydłużyć czas pracy)
Ponadto należy :
Korzystać z pomocy rówieśników (praca w grupie, w parach - korzystne dla dziecka nadpobudliwego jest połączenie go w parę z sumiennym dzieckiem)
Włączać dziecko w zabawy rówieśników
Zachęcać dziecko do refleksji i oceny własnego zachowania
Nagradzać za pozytywne zachowania (to jedyna droga, aby zachęcić do wysiłku i pokazać dziecku prawidłowe wzorce)
Reagować na każde niepożądane zachowanie dziecka. Pierwszą reakcją powinno być upomnienie. Można pozbawić ucznia nagrody, zmienić miejsce pracy na bardziej odosobnione
Chwalić dziecko za każdy jego wysiłek i grzeczne zachowanie.
Z dzieckiem nadpobudliwym należy postępować konsekwentnie, stawiać jasne granice, co dziecku wolno, a czego nie.
Dziecku należy wyznaczać niezbyt odległe cele działania i określić sposób ich realizacji. Stawianie odległych celów powoduje zapominanie, porzucanie rozpoczętego zadania i podejmowanie coraz to nowych zabaw. Dlatego im bliższy jest postawiony cel lub termin, tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane i praca zakończona. Należy systematycznie przyzwyczajać i wdrażać dziecko do finalizowania każdego rozpoczętego zadania, a także kontrolować rozpoczęte zadania i pomagać w ich realizacji.
Przyczyny wystąpienia ADHD
Mimo, że przyczyny i rozwój zespołu ADHD nie są jeszcze do końca wyjaśnione, badania naukowe wskazują na duży udział czynników genetycznych. Czynniki te wpływają na budowę i działanie struktur mózgowych i sposób przekazywania pobudzeń w centralnym systemie nerwowym.
Uważa się, że przyczyną ADHD jest zaburzony proces dojrzewania układu nerwowego. Niektóre obszary mózgu pracują mniej skutecznie niż u pozostałych dzieci, czego wyrazem są objawy ADHD. Za takim wyjaśnieniem przemawia zmniejszanie się nasilenia lub ustępowanie objawów wraz z wiekiem u znacznej liczby pacjentów.
Podatność na ADHD rośnie w miarę jak zwiększa się liczba niekorzystnych czynników środowiskowych działających na dziecko, takich jak komplikacje w okresie rozwoju płodowego albo toksyny obecne w pożywieniu i wdychanym powietrzu (np. ekspozycja na dym tytoniowy w czasie ciąży).
Pewne znaczenie przypisuje się także uwarunkowaniom psychologicznym (np. relacje miedzy rodzicami, rozwód rodziców) i psychospołecznym (jak np. częste zmiany miejsca zamieszkania albo trudna sytuacja w szkole). Inne czynniki takie jak rodzaj diety, alergie pokarmowe oraz astma, mimo, że same nie wywołują nadpobudliwości psychoruchowej mogą nasilać jej objawy.
Ponieważ zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest zaburzeniem w znacznym stopniu uwarunkowanym genetycznie, czyli przekazywanym z pokolenia na pokolenie, często obserwuje się rodzinne występowanie ADHD. Oznacza to, że prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u dzieci wzrasta jeśli rodzice (lub jedno z nich) mieli rozpoznaną nadpobudliwość psychoruchową. Ponadto, jeśli już mamy dziecko nadpobudliwe, wzrastają szanse, że kolejne dziecko również rozwinie zespół ADHD. Ponieważ nie znaleziono w ludzkim materiale genetycznym jednego miejsca odpowiedzialnego za powstawanie zespołu ADHD, mówi się, że jest on dziedziczony wielogenowo.
Obecność u dziecka genów odpowiedzialnych za wystąpienie zespołu ADHD powoduje nieprawidłowy przebieg procesów zachodzących w korze mózgowej i jądrach podkorowych. Stwierdzono, że u dzieci z ADHD płaty czołowe półkul mózgowych i ich połączenia z innymi strukturami mózgu pracują mniej wydajnie niż u dzieci zdrowych. Także obszary odpowiedzialne w mózgu za kojarzenie informacji słuchowych i wzrokowych funkcjonują słabiej u dzieci nadpobudliwych.
Na poziomie biochemicznym, u osób z ADHD dochodzi prawdopodobnie do osłabienia działania dwu substancji uczestniczących w przekazywaniu pobudzeń w układnie nerwowym (tak zwanych neuroprzekaźników): noradrenaliny i dopaminy. Leki stosowane w farmakoterapii ADHD modyfikują aktywność tych przekaźników w mózgu.
Przez wiele lat uważano, że przyczyną zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą być zaburzone relacje między członkami rodziny lub błędy wychowawcze popełnione przez rodziców. Współczesne badania naukowe nie potwierdzają tych poglądów. Można natomiast stwierdzić, że takie czynniki psychospołeczne jak trudna sytuacja rodzinna, brak stałych norm i zasad, impulsywność rodziców mogą nasilać objawy ADHD. Przeciwnie, w troskliwej, tolerancyjnej, przestrzegającej stałych zasad rodzinie, objawy dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej mogą być słabo wyrażone.
50 WSKAZÓWEK DLA NAUCZYCIELI, CZYLI JAK PORADZIĆ SOBIE Z ADHD W SZKOLE.
1. Przede wszystkim upewnij się, ze masz naprawdę do czynienia z ADHD. Jako nauczyciel nie możesz stawiać diagnozy, ale możesz i powinieneś zadawać pytania na ten temat. Dowiedz się, czy dziecku badano ostatnio wzrok i słuch oraz czy wykluczono inne choroby. Upewnij się, czy przeprowadzono właściwą ocenę stanu jego zdrowia. Pytaj dopóty, dopóki nie nabierzesz pewności. Odpowiedzialność za dopilnowanie takich spraw należy wprawdzie do rodziców, nie do nauczyciela, ale i on może służyć wsparciem.
2. Buduj wsparcie. Jeśli masz w klasie dwójkę lub trójkę dzieci z ADHD, może być to bardzo męczące. Szukaj wsparcia ze strony szkoły i rodziców. Znajdź kogoś, kto orientuje się w zaburzeniu i kogo mógłbyś się poradzić, kiedy będziesz mieć problem. (Pedagog, pracownik socjalny, pediatra - wykształcenie nie ma tu znaczenia, tak naprawdę liczy się to, ile dana osoba wie na temat ADHD, czy spotkała wiele dzieci z tym zaburzeniem, czy ma doświadczenie w pracy z nimi i potrafi o ADHD jasno mówić). Pozostawaj w kontakcie z rodzicami i zapewnij ich, ze jesteście po tej samej stronie. Zwracaj się o pomoc do kolegów z pracy.
3. Bądź świadomy swoich ograniczeń. Nie bój się prosić o pomoc. Jako nauczyciel nie musisz byś ekspertem w dziedzinie ADHD. Powinieneś bez skrępowania zwracać się o pomoc, kiedy będziesz jej potrzebować.
4. Zapytaj dziecko, co jemu ułatwia życie. Dzieci z ADHD są często obdarzone dużą intuicją. Zapytane, mogą ci powiedzieć, kiedy najlepiej im się uczy. Często jednak są zbyt zakłopotane, żeby na ochotnika podawać takie informacje, ponieważ bywają one dość niezwykłe. Ale spróbuj porozmawiać z dzieckiem na osobności. Najlepszym, pełnym wyczucia „ekspertem” okazuje się często ono samo. Zadziwiające, jak często informacje samego dziecka są lekceważone lub nikt go o nic nie pyta. Na dodatek, szczególnie w przypadku dzieci starszych, upewnij się, czy uczeń rozumie, czym jest ADHD. To pomoże wam obojgu.
5. Pamiętaj o emocjach związanych z uczeniem się. Dzieci, które maja z tym problemy, potrzebują szczególnej pomocy, by umieć cieszyć się szkołą, odnosić sukcesy zamiast porażek i rozczarowań, odczuwać podekscytowanie zamiast nudy lub niepokoju. Należy zwracać baczna uwagę na emocje pojawiające się w procesie uczenia się.
6. Pamiętaj, że dziecko z ADHD potrzebuje struktury, którą otoczenie narzuciłoby mu z zewnątrz, ponieważ samo nie potrafi sobie narzucić struktury wewnętrznej. Rób listy. Dzieciom z ADHD ogromnie pomagają tabelki i spisy, do których mogą się odwołać, kiedy się zgubią. Potrzebują czegoś, co będzie im przypominać o zadaniach. Potrzebują wyprowadzenia. Potrzebują powtarzania. Potrzebują nadania kierunku. Potrzebują określenia granic. Potrzebują struktury.
7. Ustal zasady. Spisz je w pełnej wersji. Dzieci będą czuły się pewniej, wiedząc czego się od nich oczekuje.
8. Powtarzaj wskazówki. Zapisz wskazówki. Mów o nich i powtarzaj je. Ludzie z ADHD muszą słyszeć informacje więcej niż raz.
9. Nawiązuj częsty kontakt wzrokowy. Za pomocą kontaktu wzrokowego możesz „sprowadzić na ziemię” dziecko z ADHD. Rób to często. Wzrokiem możesz wyrwać dziecko z rozmyślań, Wyrazić zgodę na to, by zadało pytanie lub bez słów okazać akceptację.
10. Posadź dziecko z ADHD blisko swojego biurka lub tam gdzie najwięcej przebywasz. To pomaga zapobiec „odpływaniu”, które tak pociąga dzieci.
11. Ustal granice. Ma to działanie hamujące i łagodzące, a nie karzące. Rób to bez przerwy, z góry, od razu i wprost. Nie wdawaj się w skomplikowane, przypominające prawnicze dyskusje o sprawiedliwości. Te długie dyskusje to tylko próba odwrócenia uwagi. Przejmuj dowodzenie.
12. Niech sporządzony przez ciebie harmonogram zajęć będzie tak przewidywalny, jak to tylko możliwe. Umieść go na tablicy lub biurku dziecka. Często się do niego odwołuj. Jeśli zamierzasz wprowadzić urozmaicenia, co robi większość twórczych nauczycieli, przygotuj do tego dziecko i często mu o tym przypominaj. Niezapowiedziane zmiany sprawiają dzieciom z ADHD wiele trudności. Z tego powodu często tracą orientację. Postaraj się by do zmian przygotować dzieci odpowiednio wcześnie. Ogłoś im, co się nowego wydarzy, następnie przypominaj o tym w miarę zbliżania się terminu danej zmiany.
13. Postaraj się pomóc dzieciom planować czas spędzany poza szkołą, walcząc w ten sposób z jedną z zasadniczych cech ADHD: odwlekaniem.
14. Wyeliminuj lub zmniejsz częstotliwość okresowych testów. Takie testy nie maja żadnej wartości edukacyjnej i zdecydowanie nie pozwalają dzieciom z ADHD wykazać się prawdziwą wiedzą.
15. Pozwalaj na otwarcie „zaworu bezpieczeństwa”, na przykład na opuszczenie na chwile Sali. Jeśli wprowadzimy to jako zasadę panującą w klasie, dziecko będzie mogło opuszczać salę, a nie „uciekać z niej”, i postępując w ten sposób, zacznie stosować ważne narzędzia samoobserwacji i samokontroli.
16. W zadaniu domowym zwracaj uwagę raczej na jakość niż ilość. Dzieciom z ADHD służy odciążanie z obowiązków. Dopóki uczą się pojęć, powinniśmy im na to pozwolić. Odrobią pracę w tym samym czasie, a nie zostaną przygniecione nadmiarem obowiązków, z którymi nie będą mogły sobie poradzić.
17. Obserwuj postępy dziecka i często je komentuj. Dzieciom z ADHD ogromnie przydatne są częste informacje zwrotne. To im pomaga trzymać się wyznaczonej ścieżki, pozwala orientować się w tym, czego się od nich oczekuje i czy osiągają wyznaczone cele., a to stanowi zachętę do działania.
18. Rozbijaj duże zadania na mniejsze. Jest to jedna z najważniejszych technik nauczania stosowana wobec dzieci z ADHD. Duże zadania często przytłaczają dziecko, które wzdryga się przed ich podjęciem, emocjonalnie reagując w następujący sposób: „Nigdy nie będę w stanie tego zrobić”. Poprzez rozbijanie zadania na cząstki każde pomniejsze zadanie wydaje się na tyle małe, ze można je wykonać, dlatego dziecko może uniknąć poczucia, że cos jest ponad jego siły. Na ogół dzieci z ADHD są w stanie więcej zrobić, kiedy wierzą, ze potrafią. Nauczyciel, rozbijając zadanie, doprowadza do tego, że dziecko udowadnia sobie, ze potrafi. W przypadku młodszych dzieci pomaga to uniknąć wybuchów złości zrodzonych, z przewidzianej z góry frustracji. U dzieci starszych rozdrabnianie zadań pozwala uniknąć pesymistycznego nastawienia, które tak często staje się ich udziałem.
19. Nie unikaj żartobliwego tonu, bądź zabawny, niekonwencjonalny i pełen fantazji. Ludzie z ADHD uwielbiają to. Reagują wtedy dużym entuzjazmem. To pomaga skupić uwagę - zarówno dziecku, jak i tobie. Tak duża część ich terapii składa się z rzeczy nudnych, jak struktury, schematy, listy, zasady. Dlatego powinieneś pokazać, ze te rzeczy wcale nie oznaczają, iż jesteś jakimś suchym belfrem, który prowadzi nudne zajęcia. Odrobina szaleństwa zawsze się opłaci.
20. Ciągle zwracaj uwagę na nadmierne pobudzenie. Podobnie jak garnek gotujący się na piecu, ADHD także może wykipieć. Musisz umieć błyskawicznie zmniejszać ogień.
21. Zauważ każdy sukces dziecka i podkreślaj go, kiedy to tylko możliwe. Dzieci z ADHD często maja świadomość porażki, dlatego stale potrzebują pozytywnego traktowania. Nigdy nie mają dość pochwał: potrzebują ich i ogromnie dzięki nim zyskują. Chłoną je i rozkwitają jak kwiaty. A bez pochwał więdną i usychają. Najbardziej niszczącym aspektem ADHD często nie jest samo zaburzenie, ale niska samoocena. A zatem nie żałuj dziecku zachęty, wsparcia i pochwał.
22. Pamięć jest często źródłem problemów u dzieci z ADHD. Naucz je drobnych sztuczek: zapamiętywania mnemotechnicznego, uczenia się z kart z wypisanymi wyrazami. Dzieci mają często trudności z tym, co znany specjalista od pediatrii rozwojowej i jedna z najważniejszych postaci w dziedzinie problemów z uczeniem, doktor Mel Levine nazywa: „aktywna pamięcią operacyjną”. Można powiedzieć, że jest to przestrzeń dostępna w obrębie umysłu. W tej sytuacji ogromnie pomagają wzmocnić pamięć wszystkie małe sztuczki, jakie możemy wymyślić - podpowiedzi, rymy, kody i tym podobne.
23. Ucz robienia planów i harmonogramów. Nie przychodzi to łatwo dzieciom z ADHD, ale kiedy już się nauczą, będą umiały nadać strukturę i kształt wyuczonemu materiałowi. To da im poczucie panowania nad procesem uczenia, kiedy potrzebują tego najbardziej, zamiast pesymizmu i poczucia daremności, które tak często im towarzyszy.
24. Ogłaszaj, co masz zamiar powiedzieć, zanim to powiesz. Powiedź to, a potem powtórz, co powiedziałeś. Ponieważ wiele dzieci z ADHD uczy się lepiej wzrokowo niż za pomocą słuchu, bardzo im pomożesz, jeśli zapiszesz to, co chcesz powiedzieć. Ten rodzaj nadawania struktury „wkleja” idee na właściwe miejsce.
25. Upraszczaj instrukcje. Upraszczaj polecenia. Upraszczaj plany. Im prostsze słownictwo, tym bardziej prawdopodobne, ze zostanie zrozumiane. Używaj żywego, barwnego języka. Podobnie jak kodowanie za pomocą kolorów, barwny język utrzymuje uwagę.
26. Stosuj informacje zwrotne, co pomoże dzieciom nauczyć się obserwacji samych siebie. Dzieci z ADHD często są słabymi obserwatorami siebie. Nie mają pojęcia, jak doszły do rozwiązania lub jak się zachowywały. Spróbuj podawać im te informacje w jakiś konstruktywny sposób. Zadawaj pytania typu: „Czy wiesz co właściwie zrobiłeś?” albo „Jak mógłbyś to powiedzieć inaczej?” lub „Dlaczego uważasz, ze tej dziewczynce zrobiło się smutno, kiedy to powiedziałeś?”; zadawaj pytania zachęcające do samoobserwacji.
27. Formułuj jasno swoje oczekiwania.
28. Wprowadź punkty za zachowanie lub system nagród dla młodszych dzieci. Dzieci z ADHD dobrze reagują na nagrody i zachęty. Wiele z nich jest bardzo operatywnych.
29. Jeśli dziecko ma problemy z odczytywaniem społecznych wskazówek - języka ciała, tonu głosu, koordynacji czasowej wypowiedzi - spróbuj podać mu dyskretnie konkretną i jasną podpowiedź (będzie to forma treningu społecznego). Na przykład poradź: „Zanim opowiesz swoją historię, wysłuchaj historii kogoś innego” lub „Patrz na to dziecko, które opowiada”. Wiele dzieci z ADHD wygląda na obojętne lub samolubne, podczas gdy w rzeczywistości nie nauczyły się współdziałać. Ta zdolność nie przychodzi dzieciom łatwo, ale można jej nauczyć lub ją wyćwiczyć.
30. Ucz umiejętności zdawania testów.
31. Zamieniaj różne rzeczy na zabawę. Motywacja wpływa pozytywnie na dziecko z ADHD.
32. Rozdzielaj pary i trójki, a nawet całe grupki, jeśli nie współdziałają dobrze ze sobą. Możesz próbować wielu układów.
33. Zwracaj uwagę na współpracę. Te dzieci muszą czuć się związane z innymi, zaangażowane. Tak długo, jak są zaangażowane, odczuwają motywację i rzadziej się wyłączają.
34. Pozwól dziecku brać na siebie odpowiedzialność, kiedy to tylko możliwe. Niech wymyśli swoją własną metodę zapamiętywania, co wkładać do tornistra, i pozwól, żeby samo prosiło o pomoc, zamiast mówić mu, czego potrzebuje.
35. Prowadź korespondencję w dzienniczku: dom - szkoła - dom. Może to naprawdę pomóc w codziennym kontakcie rodzic-nauczyciel i pozwoli uniknąć spotkań kryzysowych. Pozwoli również na czesterze informacje zwrotne, czego dzieci z ADHD potrzebują szczególnie.
36. Spróbuj robić codzienne raporty na temat postępów dziecka. Można mu je dawać, by przekazało rodzicom lub jeśli jest starsze, można mu je czytać bezpośrednio. Nie powinno się ich traktować dyscyplinarnie, ale raczej jako informacyjne i zachęcające do działania.
37. Różne urządzenia, takie jak zegarki z alarmem i brzęczki, mogą pomagać w kontroli własnego zachowania. Jeśli dziecko nie pamięta, kiedy wziąć lekarstwo, może mu pomóc wcześniej nastawiony zegarek, nie musi tego pilnować nauczyciel. Budzik postawiony na biurku pozwoli dziecku kontrolować czas.
38. Zaplanuj czas wolny. Dzieci z ADHD muszą wiedzieć wcześniej, co się będzie działo, żeby mogły się przygotować wewnętrznie. Jeśli nagle da im się wolny czas, mogą się poczuć zbyt pobudzone.
39. Chwal, głaskaj, aprobuj, zachęcaj, podtrzymuj na duchu.
40. W przypadku dzieci starszych sugerują, by robiły krótkie notatki, związane z tym, czego się właśnie uczą. Mogą zapisywać nie tylko to, co im się mówi, ale również własne przemyślenia. To pozwoli im bardziej efektywnie słuchać.
41. Pisanie ręczne jest trudne dla wielu tych dzieci. Zastanów się nad alternatywami. Zaproponuj naukę pisania na komputerze. Rozważ ustne zdawanie niektórych testów.
42. Bądź jak dyrygent w orkiestrze. Ściągnij uwagę orkiestry przed rozpoczęciem „koncertu” (aby to osiągnąć, możesz na chwilę poprosić o ciszę, lub postukać swoją batutą).Utrzymuj czujność klasy, wskazując różne osoby, które mogą ci być pomocne.
43. Jeżeli to możliwe, zorganizuj uczniom „naukę wśród kumpli”, z każdego przedmiotu, podając numery telefonu (pomysł zaadoptowany od Gary'ego Smitha, który jest autorem świetnych wskazówek na temat zarządzania klasą).
44. Aby uniknąć naznaczenia dziecka z ADHD piętnem, wytłumacz reszcie klasy istotę zaburzenia i doprowadź do tego, by specjalne traktowanie dziecka stało się czymś zwyczajnym.
45. Spotykaj się z rodzicami często, a nie tylko wtedy, gdy pojawia się problem lub kryzys.
46. Zachęcaj do głośnego czytania w domu. Czytaj na głos w klasie tak często, jak to tylko możliwe. Ucz, jak opowiadać historie. Pomagaj dziecku rozwijać umiejętność trzymania się tematu.
47. Powtarzaj, powtarzaj, powtarzaj.
48. Zachęcaj do ćwiczeń fizycznych. Jedną z najlepszych form terapii ADHD, zarówno w przypadku dzieci jak i dorosłych, są ćwiczenia, zwłaszcza intensywne. Pomagają wyładować nadmiar energii, skupić uwagę, a poza tym pobudzają produkcję hormonów i substancji neurochemicznych, które działają korzystnie na organizm. Podsuń ćwiczenia, które przypominają zabawy: sporty drużynowe, jak siatkówka czy piłka nożna, lub ćwiczenia indywidualne, które dziecko może wykonywać samo, na przykład pływanie, skoki na linie czy bieganie.
49. W przypadku starszych dzieci, kładź nacisk na to, aby wcześniej wiedziały, co będzie omawiane na lekcji. Im dziecko ma lepsze pojęcie o tym, co będzie tematem w danym dniu, tym bardziej prawdopodobne, ze opanuje przerabiany materiał w klasie.
50. Doceń błyskotliwość. Dzieci z ADHD są znacznie bardziej utalentowane, niż się to często wydaje. Są bardzo twórcze, pełne chęci do zabawy, spontaniczności i radości. Bywają pełne życzliwości i cieszą się, kiedy mogą pomóc. Zwykle mają to „coś szczególnego”, co nadaje intensywność każdej sytuacji, w której się znajdują. Pamiętaj, że w tej kakofonii dźwięków kryje się jakaś melodia, a nawet przyszła symfonia.
Bibliografia:
Edward M. Hallowell, John J. Ratey, “W świecie ADHD”
T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci”