UKŁAD SIŁ W EUROPIE W PRZEDEDNIU I WOJNY ŚWIATOWEJ

Zwycięstwo Niemiec w wojnie francusko - pruskie jdoprowadziło w rezultacie do szeregu konfliktów na arenie europejskiej

• Bismarck, będący kanclerzem Niemiec w latach 1871-1890, stał się ich inicjatorem, jako początek wykorzystując słabość Imperium Osmańskiego, związane z tym, że:

• W roku 1875 wybuchło w Hercegowinie powstanie antytureckie, do którego przyłączyli się również Bułgarzy, Serbia i Czernogóra.

Narodziły się w tym czasie na Bałkanach 3 strefy wpływów:

• Rosja - jako wyzwolicielka Słowian spod Turcji

• Austro-Węgry - które obawiały się o swoje granice południowe

• Wielka Brytania, która chciała uzyskać centralny dostęp do Bosforu i Dardaneli

Wszystko to doprowadziło do nawarstwienia się konfliktu na Bałkanach, który zaowocował w roku 1877 kiedy to Rosja wypowiedziała wojnę Turcji.

• Przyczynami konfliktu były:

• popieranie przez Rosję insurgentów ( rewolucjonistów ) słowiańskich na Bałkanach,

• dążenie do zwiększenia autorytetu caratu

• oraz odwrócenie uwagi społeczeństwa od spraw wewnętrznych.

Działania zbrojne trwające od 24 kwietnia 1877 do 31 stycznia 1878.

• 24 kwietnia Rosja z pomocą powstańców bułgarskich, serbskich, czarnogórskich oraz wojsk rumuńskich zaatakowała Turcję.

• Agresorzy wygrali bitwę pod Szipką (31 lipca-11 sierpnia 1877),

• zdobyli twierdzę Plewna (10 grudnia 1877)

• oraz zajęli Adrianopol (styczeń 1878).

Pochód wojsk księcia Mikołaja Mikołajewicza został powstrzymany pod naciskiem Anglii i Francji. Dodatkowo w sprawę wmieszał się Bismarck, jako tzw. uczciwy makler - tzn. mediator pomiędzy walczącymi stronami.

• 3 marca 1878 w San Stefano podpisano pokój, na mocy którego

• utworzono Księstwo Bułgarii,

• przyznano Rumunii ,

• Rosji część Besarabii i twierdze kaukaskie Ardahan, Batum i Kars,

• zwiększono odpowiednio posiadłości Serbii i .

• Rewizję traktatu podjęto jeszcze w .

Kongres Berliński (VI-VII 1878),

• Zwołany z inicjatywy kanclerza Niemiec , w celu rewizji traktatu w San Stefano.

• Zbyt silna pozycja Rosji na Bałkanach spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Austro-Węgier. Rozstrzygnięcie kontrowersji miało nastąpić w Berlinie.

Na kongresie najważniejsze mocarstwa reprezentowali odpowiednio:

• O. von Bismarck (Niemcy),

• kanclerz książę A.M. Gorczakow (Rosję),

• premier B. Disaraeli - lord Beaconsfield (Anglię),

• minister spraw zagranicznych W.H. Waddington (Francję),

• hrabia G. Andrassy (Austro-Wegry),

• marszałek Mehmed Ali Pasza (Turcję).

Owoce miesięcznych rozmów zawarto w 64 artykułach Traktu Berlińskiego, którego postanowienia przetrwały aż do wojen bałkańskich 1912-1913.

• powstało autonomiczne księstwo Bułgarii, którego władcę miał zatwierdzać sułtan. Niemniej zamiast poprzednio obiecanych 163 tys. km wraz z 4 mln. mieszkańców przyznano jej jedynie 64 tys. z 1,5 mln. mieszkańców (utraciła tzw. “Rumelię Wschodnią”).

• Austro-Węgry otrzymały pod swój zarząd Bośnię i Hercegowinę.

• Kongres sankcjonował niepodległość Rumunii, Serbii, Czarnogóry (terytorium tych dwu ostatnich państw zostało okrojone).

• Macedonię zwrócono Turcji. Ta ostatnia została zmuszona do wprowadzenia wolności wyznania. W kwestii żeglugi na Dunaju i w sprawie cieśnin Dardanelskich powtarzano postanowienia z 1856 i 1871.

• Rosja uzyskała kosztem Rumunii część Besarabii, a w Azji twierdze tureckie Ardagan, Batumi i Kars wraz z okręgami, choć zrzekła się twierdzy Bajazyd.

• Rumunia w zamian za utraconą Besarabię uzyskała 2000 km Dobrudży.

• Jeszcze w przededniu kongresu doszło do układu angielsko - tureckiego, na mocy którego Turcja w zamian z angielską opiekę nad posiadłościami tureckimi w Azji Mniejszej oddawała Wielkiej Brytanii Cypr.

Konsekwencją Traktatu Berlińskiego stał się rozpad Sojuszu Trzech cesarzy,

• przymierze zawarte w 1873 pomiędzy cesarzami: (Niemcy), (Austro-Węgry) i carem (Rosja)

• w celu koordynacji polityki zagranicznej i zacieśnienia współpracy trzech mocarstw rozbiorowych.

• 6 maja 1873 podpisano tajną niemiecko-rosyjską konwencję wojskową, zapewniającą obojgu koalicjantom wzajemną pomoc w wypadku zagrożenia zewnętrznego.

• 6 czerwca 1873 zawarto konwencję austriacko-rosyjską, do której 22 października 1873 przyłączyły się Niemcy. Umowy te obligowały władców do porozumiewania się w wypadku rozbieżności zdań w sprawach międzynarodowych lub zagrożenia pokoju.

• Głównym inicjatorem sojuszu był , który w poszczególnych umowach zapewnił Niemcom uprzywilejowaną pozycję w stosunku do pozostałych aliantów.

Pierwszy wyłom w tym systemie spowodował tzw. "alarm roku 1875" (plan niemieckiej wojny prewencyjnej przeciwko Francji), w czasie którego Rosja poparła Francję, drugi - postawa Niemiec wobec Rosji podczas po .

Kres sojuszu nastąpił po podpisaniu 7 października 1879 dwuprzymierza niemiecko-austriackiego wymierzonego przeciwko Rosji.

• Próbą nawiązania ponownej współpracy było spotkanie cesarzy w Skierniewicach (1884), które nie zapobiegło jednak ostatecznemu zerwaniu sojuszu podczas kryzysu bałkańskiego w 1886.

Z czasem do dwuprzymierza doszły również Włochy

• traktat został podpisany 20 maja 1882 z inicjatywy kanclerza II Rzeszy O. von Bismarcka.

• Przewidywał pomoc sojuszników w razie niesprowokowanego ataku Francji lub Rosji na któregokolwiek z sygnatariuszy.

• Narodziło się Trójprzymierze

Droga do Trójporozumienia

Okazała się wyjątkowo trudna. Starły się tu bowiem konflikty odnośnie interesów państw zainteresowanych. Głównym twórcą konfliktów stała się Anglia

Pierwszy problem to Anglia a Francja

• w roku 1882 wybuchło w Egipcie powstanie, w którym Anglicy wsparli stronę rządową

• jednocześnie dotarła tam ekspedycja francuska kapitana Marchanda, próbując uzyskać coś dla siebie

• Anglicy grożąc wojną zażądali wycofania się wojsk francuskich, które z uwagi na groźbę jednoczesnego konfliktu z Niemcami opuścili Egipt

• W roku 1884 Anglicy podburzyli Chińczyków, którzy wypowiedzieli wojnę Francuzom o Tonkin

• Anglicy nie chcieli konkurencji handlowych w pobliżu Indii

• Kolejny konflikt dotyczył Syjamu ( Tajlandii ) od połowy XIX w. znalazł się on w orbicie zainteresowania Anglii i Francji.

• W 1855 roku król Mongkut zmuszony został do zawarcia nierównoprawnego traktatu przyjaźni i handlu z Wielką Brytanią , a w roku następnym z Francją i Stanami Zjednoczonymi. Na mocy późniejszych układów: z Francją w 1904 roku i Wielką Brytanią w 1909 roku.

• Syjam stracił kilka prowincji, ale zachował niepodległość.

• Birma. Podobnie jak w Syjamie, tak i tu ścierały się wpływy francusko-brytyjskie.

• 15 stycznia 1885 roku w Paryżu przedstawiciele Birmy podpisali traktat, który dawał Francji solidną podstawę do umocnienia swych pozycji.

• Zaalarmowało to Anglię, gdzie pojawiły się opinie, że Francja niebezpiecznie zbliża się do Indii. Zorganizowano więc bez zwłoki silne ekspedycje lądowe i morskie, które doprowadziły pod koniec 1885 roku do zajęcia kraju.

• Birma proklamowana została kolonią i prowincją Indii brytyjskich 1 stycznia 1886 roku.

Anglia a Rosja

• konflikt o kolej Transkaspijską do Taszkientu

• zajęcie przez Rosję części Pamiru w roku 1892, przez co Rosja zbliżyła się do Persji i Afganistanu - domen angielskich

Anglia a Niemcy

• W sprawach gospodarczych istniała pełna symbioza, Anglia była największym klientem Niemiec, Niemcy ich największym rynkiem zbytu, brytyjskie koła finansowe były orientacji proniemieckiej, więc gdzie ta rywalizacja???

• W polityce kolonialnej podobnie, Niemcy starają się nie wchodzić w paradę Anglikom, patrzą na kolonie beligijskie, portugalskie.

• Rozpoczęto rozmowy o wejściu Anglii do Trójprzymierza

• angielski minister kolonii - Joseph Chamberlain

• kanclerz Niemiec - Bernhard von Bulow

Zakończyły się one niepowodzeniem, gdyż Niemcy rozpoczęły w tym okresie wyścig zbrojeń, który nie na rękę był Anglii, zwłaszcza w kwestii zbrojeń morskich

• 1898 - uchwała parlamentu Rzeszy w sprawie sześcioletniego programu budowy floty.

• 19 okrętów liniowych

• 8 pancerników

• 42 krążowniki

• Powstaje Związek Flotowy, milionowa organizacja wspierana przez przemysłowców.

• Admirał Alfred Tirpitz, od 1897 sekretarz stanu w Urzędzie Marynarki Rzeszy wymyśla Risikogedanke (koncepcję ryzyka, myśl o ryzyku) - flota niemiecka musi być tak silna aby Anglicy uznali wojnę za przedsięwzięcie mocno ryzykowne.

• Anglicy odpowiadają budową Dreadnought'a, co dla Niemców staje się pretekstem do nowych zbrojeń.

• 1900 - kolejna ustawa o zwiększeniu sił morskich

• Rządowi angielskiemu było to nie na rękę gdyż chcieli przeprowadzić reformy społeczne, a nie wydawać pieniądze na zbrojenia. Dlatego starały się porozumieć z Niemcami.

• Przeszkodziła im Depesza Krugerowska, którą Wilhelm wysłał do Burów, w czasie kiedy Anglicy prowadzili z nimi wojnę.

• Paulus Kruger, znany jako Oom Paul stał na czele burskiego powstania przeciwko Anglikom 1899-1902

• Poparcie Francji przez Anglię w czasie konfliktu 1911 roku posłużyło Tirpitzowi do żądań przyspieszenia tempa zbrojeń. Projekt “Noweli” - budowa nowych drednotów.

• Wyścig zbrojeń wzbudził u Anglików nieufność wobec Niemców, u Niemców siał nienawiść do potężniejszego sąsiada.

Ostatecznie doprowadziło to do tego, że obawiając się izolacji w wypadku wojny, Anglia zwróciła się ponownie w kierunku Francji. Zanim jednak do tego doszło nawiązane zostały pierwsze porozumienia tworzące nowy blok.

Początkiem procesu tworzenia się Trójporozumienia było zawarcie 17 VIII 1892 rosyjsko-francuskiej konwencji wojskowej,

• która przewidywała użycie rosyjskich sił zbrojnych przeciwko Niemcom w sile co najmniej 700 tys. żołnierzy, jeżeli Francja zostanie zaatakowana przez Niemcy lub Włochy poparte przez Niemcy.

• Natomiast jeśli Rosję zaatakują Niemcy lub Austria poparta przez Niemcy, Francja zobowiązuje się wystawić 1mln 300 tys. żołnierzy przeciw Niemcom.

• Podpisy szefów sztabów nie były poparte umową międzypaństwową, co stało się dopiero faktem w dniach 27 XII 1893 i 04 I 1894 poprzez wymianę listów pomiędzy ministrami spraw zagranicznych.

• Bezpośrednią przyczyną zbliżenia francusko-rosyjskiego było zamknięcie rynku niemieckiego dla rosyjskich płodów rolnych.

Kolejnym krokiem było zawarcie układu francusko-brytyjskiego 08 IV 1904 zwanego Entente Cordiale (serdeczne porozumienie).

• Nie był to sojusz wojskowy, lecz jedynie usunięcie dotychczasowych nieporozumień, głównie w Afryce tj. w Egipcie, Maroku, Nigerii, Senegalu, a także w Syjamie i na Nowej Funlandii.

• Anglia dostała wolną rękę w Egipcie

• Francja w Maroku

Trzecim etapem było zawarcie 31 VIII 1907 układów rosyjsko - angielskich, które dotyczyły wyłącznie spraw Azji Środkowej tj. Afganistanu, Persji, Tybetu.

• Umowa ta była, tak jak i francusko-angielska z 1904, jedynie porozumieniem co do usunięcia sprzeczności interesów w Azji Środkowej.

• Anglia zrezygnowała z Tybetu, który ogłoszono krajem neutralnym

• Rosja wyraziła zgodę na protektorat angielski w Afganistanie

• Persję podzielono na 3 strefy wpływów

• Brytyjską

• Rosyjską

• Neutralną

Elementem, który zaistniał dość specyficznie w trakcie tworzenia się Trójporozumienia były Włochy

• ze względu na duże powiązania finansowe z Francją, pomimo udziału w Trójprzymierzu, po objęciu tronu przez profrancuskiego Wiktora Emanuela doszło do podpisania w roku 1902 tajnej noty, która zakładała neutralność Włoch w ewentualnym konflikcie światowym

Na fali istnienia już dwóch bloków doszło do pierwszych starć dyplomatycznych

I kryzys marokański

• Gdy Francja zaczęła opanowywać Maroko - po porozumieniu z Anglią Entente Cordiale - Niemcy postanowiły przeciwdziałać (bowiem w Maroku istniała już kolonia Niemiecka)

• 31 III 1905 Wilhelm II przybył do Maroka, lądując w Tangerze, gdzie wygłosił swoją mowę sprzeciwiając się francuskim wpływom i zapewnił o Niemieckim poparciu dla niezależności Maroka.

• Na konferencji w Algeciras 16 I - 7 IV 1906 którą zwołały Niemcy poparto niepodległość Maroka, ale jednocześnie uznano Maroko za strefę interesów Francji i Hiszpanii, co zacieśniło współpracę Francji i Anglii

• W konferencji wzięło udział 11 państw europejskich oraz USA i Maroko

II kryzys marokański

• 1 VII 1911- Niemcy usiłowały powtórzyć scenariusz sprzed 5 lat wysyłając do Maroka okręt wojenny Panther - skok Pantery do Agadiru - pod pretekstem pomocy sułtanowi w stłumienia powstania.

• I tym razem po stronie Francji opowiedziały się pozostałe mocarstwa, W.Brytania zagroziła wręcz wojną.

• Niemcy musiały podpisać traktat z 4 IX 1911 roku uznając protektorat francuski w Maroku.

• W zamian za to otrzymały od Francji część Konga na granicy z Kamerunem

Pierwsza wojna bałkańska 9 X 1912-30 V 1913

Poprzedził ją antyturecki sojusz państw bałkańskich tzw. Związek Bałkański , zapoczątkowany zawarciem (13 III 1912) tajnego układu między Bułgarią i Serbią, zmierzającego do odebrania Turcji Macedonii.

• W V 1912 do sojuszu przystąpiła Grecja, w VII Czarnogóra.

• 9 X 1912 roku, wykorzystując jako pretekst odrzucenie przez Turcję postulatów przyznania szerokiej autonomii prowincjom bałkańskim, Czarnogóra wypowiedziała Turcji wojnę.

• 19 X przyłączyły się do niej pozostałe państwa sojuszu bałkańskiego.

• Dysponująca dwukrotnie liczniejszymi siłami (ok. 630 tys. przeciwko 300 tys. wojsk tureckich) koalicja do końca 1912 zajęła m.in. Trację, Macedonię Grecką, Kretę, Epir.

• Po wprowadzeniu zawieszenia broni (4 XII 1912) podjęto rokowania pokojowe w Londynie.

Brak porozumienia między stronami oraz przewrót polityczny w Turcji, po którym władzę objął nacjonalistyczny rząd deklarujący kontynuację działań wojennych, doprowadziły do wznowienia walk 3 lutego 1913.

• Wiosną 1913 Turcja poddała twierdze w Adrianopolu i Janinie.

• W maju 1913 wznowiono rokowania w Anglii.

• 30 maja na mocy pokoju w Londynie

• Turcja zrzekła się prowincji powyżej linii łączącej miasto Enez nad Morzem Egejskim i miasto Midye nad Morzem Czarnym.

• Serbia zajęła większość Macedonii i wraz z Czarnogórą podzieliła ziemie sandżaku nowopazarskiego.

• Część Macedonii otrzymały także Bułgaria i Grecja, która uzyskała również kontrolę nad Kretą i zachodnią Turcją.

• W trakcie trwania pierwszej wojny bałkańskiej, w grudniu 1912, proklamowała niepodległość Albania, wspierana przez Austro-Węgry, kosztem dostępu do morza Serbów

Druga wojna bałkańska 29 VI-10 VIII 1913

Wzrost znaczenia Serbii po konflikcie z Turcją, ingerencje austriackie umożliwiające Serbii szerszy dostęp do Morza Adriatyckiego oraz niezadowolenie Bułgarii ze zdobytej, niewielkiej części Macedonii, doprowadziły do drugiej wojny bałkańskiej , która wybuchła po zerwaniu przez cara bułgarskiego Ferdynanda pertraktacji z Serbią na temat nowego podziału Macedonii.

• Uderzenie Bułgarii na Serbię pociągnęło za sobą utworzenie wokół Serbii koalicji złożonej z Grecji, Czarnogóry, Rumunii i Turcji.

• Po trzytygodniowych, niekorzystnych dla Bułgarii działaniach wojennych zawarto, dzięki mediacji rosyjskiej, rozejm.

10 III 1913 podpisano w Bukareszcie traktat pokojowy, w myśl którego

• Rumunia przejmowała południową Dobrudżę,

• Serbia dotychczasową część Macedonii bułgarskiej,

• Grecja utrzymała Macedonię południową.

Osobny układ zawarły (29 IX 1913) Turcja i Bułgaria,

• Bułgaria utraciła zajęte w pierwszej wojnie bałkańskiej obszary Tracji i Macedonii.

• Turcja odzyskała m.in. Adrianopol.

Z obu wojen bałkańskich zwycięsko wyszła Serbia, stając się najsilniejszym państwem regionu i wchodząc w coraz silniejszy konflikt z Austro-Węgrami, który stał się jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej.

Wojny Bałkańskie naruszyły równowagę sił

• 3 VII 1913 roku Reichstag wydał ustawę o powiększeniu sił lądowych

• podobnie reszta państw europejskich rozpoczęła się mobilizacja

I WOJNA ŚWIATOWA

28 VI 1914 roku - Sarajewo - Arcyksiążę Franciszek Ferdynand zostaje zamordowany przez Bośniaka Gawriło Principa - z inicjatywy serbskiego wywiadu wojskowego

• 23 VII 1914 roku - poseł austriacki w Belgradzie wystosowuje ultimatum dla rządu serbskiego

• zaprzestanie wszelkiej działalności i propagandy skierowanej przeciwko Austro - Węgrom

• rozwiązanie wszelkich organizacji tak działających

• ukarania winnych zamachu

• bezwarunkowa zgoda na wszystkie wymienione powyżej punkty

• 25 VII - odpowiedź

• odrzucono żądanie udziału przedstawicieli Austro - Węgier w śledztwie

• stosunki dyplomatyczne zostały zerwane

• 28 VII - Austro - Węgry wypowiadają wojnę Serbii

• 29 VII - Rosja wypowiada wojnę Austro - Węgrom

• 1 VIII - Niemcy wojna z Rosją

• 3 VIII - Niemcy wojna z Francją

• Niemcy wkroczyli jednocześnie na teren Belgii w wyniku czego wybuchła 4 VIII wojna z Anglią

Państwa Centralne

• Niemcy

• Austro - Węgry

• Turcja

Koalicja

• Francja

• Anglia

• Rosja

• Belgia

• Serbia

• Japonia

Nowe rodzaje broni:

• czołgi - 20 XI 1917 roku pod Cambrai - użyli ich Anglicy

• gazy bojowe - Niemcy - 31 I 1915 roku - Bolimowo

• 22 IV 1915 roku - Ypres

Nowe formy walki :

• blokada gospodarcza Niemiec

• próba jej likwidacji za pomocą łodzi podwodnych - 4 II 1915 roku - Rzesza ogłosiła wody wokół Anglii za strefę wojny

SOCJALIŚCI A WOJNA

29 VII 1914 roku w Brukseli odbyło się nadzwyczajne zebranie II Międzynarodówki

• proponowano strajki powszechne do sparaliżowania państw walczących

• nie podjęto jednak żadnych konkretnych działań

• Lenin nazwał to krachem II Międzynarodówki - ponieważ:

• Socjaliści zahamowali strajki i poparli kredyty wojenne

• Duże znaczenie miała tu propaganda

• Walka z caratem

• Walka z imperializmem niemieckim

• Obrona granic

• Obowiązek socjalistów do walki o wolność

Z inicjatywy Lenina zorganizowano w Zimmerwaldzie 5-12 IX 1915 roku konferencję międzynarodową socjalistów

• Francuzi i Niemcy nie pojawili się

• Opracowano Manifest

• Żądania zawarcia pokoju

• Manifest przeszedł bez echa

• Wyłoniono komisję socjalistyczną do spraw propagandy z dużym udziałem Lenina

24 - 30 IV 1916 roku w Kiental niedaleko Zimmerwaldu - miała miejsce tzw. II konferencja zimmerwaldzka

• pojawiły się tam żądania, by wszyscy socjaliści nie brali udziału w rządach burżuazyjnych i nie głosowali za kredytami wojennymi

1 V 1916 roku Socjaliści wystosowali apel do narodów walczących, by domagały się zawieszenia broni

18 II 1917 roku - podjęto ostatnią próbę

• Socjaliści wezwali do walki zbrojnej o pokój

ROK 1914

3 fronty - zachodni - od Morza Pn. do Szwajcarii

• wschodni - od Bałtyku do Rumunii

• południowy - na południe od rzeki Sawy

Niemcy - Plan Schlieffena - Moltkego

• atak na Francje, obejście twierdz przez Belgię, Holandię i Luksemburg, przy powstrzymaniu wschodu

• zakładał 6 tygodni walk do pełnego zwycięstwa

Francja - Joffre - Plan XVII

• natychmiastowe natarcie na wszystkich frontach w oparciu o Verdun, Toul i Belfort - twierdze nadgraniczne

• głównie na Lotaryngię

2 VIII - Niemcy zajęli Luksemburg

• z 3 na 4 VIII Belgię

• Francuzi zostali kompletnie zaskoczeni- uratował ich front wschodni, który znacznie ich odciążył

• Rosjanie zaatakowali Lwów i na prośbę Francuzów Prusy Wschodnie

• Rennenkampf i Samsonow

• Niemcy musieli przerzucić tam część swoich sił pod dowództwem Hindenburga i Ludendorfa

• Samsonowa rozbito pod Tannenbergiem 26-31 VIII 1914 roku

• Rennenkampfa nad Jeziorami Mazurskimi - 5-15 IX 1914 roku

Tymczasem na zachodzie doszło 6 IX 1914 roku do bitwy nad Marną

• 11 IX Niemcy zaczęli się cofać na linię rzeki Aisne

Wojna błyskawiczna się nie udała, w wyniku czego postanowiono zrealizować plan Wyścigu ku Morzu

• polegał on na zajęciu Dunkierki i Calais, by odciąć Francję od Anglii

• plan ten storpedowali Belgowie otwierając swoje śluzy i hamując tym samym Niemców

• 31 X 1914 roku Niemcy się wycofali

• rozpoczęła się wojna pozycyjna

W rezultacie roku 1914

• von Moltke został zdymisjonowany

• na jego miejsce powołano Falkenhayna, który wprowadził plan uderzenia na wschód

Na froncie południowym

• wojska austriackie stanęły na linii Sanu

• nie udało im się przejść do ofensywy - Rosjanie ich zatrzymali

• dopiero z pomocą wojsk niemieckich 6 XII 1914 roku udało im się zająć Łódź, zaś armia rosyjska wycofała się na linie Bzury

WALKI W AZJI

15 VIII 1914 roku Japonia wysłała ultimatum dla Niemiec

• mieli oni oddać Kiau - Czou

• oraz wycofać swoje okręty z dalekiego wschodu

Przy braku odpowiedzi 23 VIII 1914 roku Japonia wypowiedziała Niemcom wojnę

• wojna skończyła się już 7 XI 1914 roku

• Niemcy musieli oddać wszelkie swoje posiadłości na dalekim wschodzie

Koalicja poprosiła Japonię o wsparcie w Europie, jednakże Japonia odmówiła twierdząc, że pokój na dalekim wschodzie nie został jeszcze osiągnięty. W rzeczywistości mieli oni inne plany

18 I 1915 roku - Japonia wysłała 21 żądań do Chin

• 24 V 1915 roku podpisano traktat wynikiem którego Chiny stały się wyłączną domeną wpływów Japońskich

W lipcu 1916 roku doszło do tajnego porozumienia pomiędzy Japonią i Rosją, które potwierdziło dominację Japonii na wschodzie, skierowaną zwłaszcza przeciwko wpływom USA

2 XI 1917 roku układem pomiędzy Japonią i USA - Chiny stały się praktycznie prowincją Japonii

TURCJA

Po naciskach niemieckich 2 VIII 1914 roku doszło do zawarcia traktatu wojskowego pomiędzy Turcją i Niemcami.

• na mocy tego traktatu w nocy z 29 na 30 X 1914 roku krążowniki tureckie zaatakowały Odessę i Noworosyjsk

• Turcja odgrywała znaczną rolę w tym konflikcie, gdyż mogła szachować Kanał Sueski, co szkodziło zaopatrzeniu Anglii

• W roku 1915 i 1916 Anglicy podjęli dwie wyprawy na Kanał, obie zakończyły się jednak niepowodzeniem

Najgłośniejszym epizodem walk na Bliskim Wschodzie była ekspedycja dardanelska

• Anglicy i Francuzi próbowali opanować Cieśniny Czarnomorskie i Stambuł

• Plan ataku opracował Winston Churchill

• Mogło to otworzyć Anglikom drogę do Rosji i przyśpieszyć dostarczanie im sprzętu w zamian za zboże z Ukrainy

• Dodatkowo liczono, że odetnie się Turcje od Europy zmuszając ją do kapitulacji

• Również dało by to możliwość ataku na Austro - Węgry od południa

• Anglicy zakładali, że jeżeli zdobędą Cieśniny - to w przyszłości zachowają je dla siebie

• 19 II 1915 roku - flota angielsko - francuska zaczęła walkę o Dardanele

• do I 1916 roku koalicja straciła tam 145 000 ludzi bez osiągnięcia celu

WŁOCHY

24 V 1915 roku Włochy przystąpiły do wojny

Zanim do tego doszło związane były z Niemcami

• gdy wybuchła wojna 3 VIII 1914 roku ogłosiły na przekór traktatom - neutralność

• w zasadzie już od 1914 roku gabinet Antoniego Salandry skłaniał się do przyłączenia do Trójporozumienia

• wprowadzał również pojęcie Sacro Egoismo

• Świętego egoizmu Italii - zdobycia jak największych terytoriów jak najmniejszym kosztem

Prowadzono politykę lawirowania - nawiązując rozmowy z obu stronami

Ostatecznie 26 IV 1915 roku w Londynie podpisano tajny traktat, w którym Włochy w zamian za Tyrol, Triest, Gorycję, Dalmację w ciągu miesiąca przystąpią do wojny przeciw Przymierzu

Działania prowadzono na dwóch frontach

• wschodnim - nad rzeką Soczą / Isonzo /

• północnym - w Alpach i Dolomitach

Od Vi 1915 roku do IX 1917 stoczono 11 bitew o Isonzo bez jakichkolwiek wybitnych rezultatów

Jedynym znaczącym osiągnięciem Włoch w tej wojnie było odciągnięcie sił Austro - Węgier od działań na froncie zachodnim i wschodnim

ROK 1915

Hindenburg zaczął dążyć do uderzenia na wschód

• ofensywa zaczęła się 2 V 1915 roku

• pod Gorlicami przełamano front - Rosjanie zaczęli się wycofywać, utrzymując się jedynie w Galicji Wschodniej

• do końca X 1915 roku Rosjanie cofnęli się również w Królestwie

• 5 VIII 1915 roku Niemcy zajęli Warszawę

Swoje zwycięstwo Niemcy próbowali wykorzystać do zawarcia odrębnego pokoju

• dawali w zamian Rosjanom swobodę w Cieśninach i wysokie kredyty

• Rosja odrzuciła propozycje, by ją odciążyć Francja i Anglia przeprowadziły ofensywę na froncie zachodnim w Artois w maju i w Szampanii we wrześniu 1915 roku.

• Nie udało im się jednak przełamać frontu

BUŁGARIA I BAŁKANY

Bułgaria dążyła do rewanżu na Serbii po wojnach bałkańskich

• 12 VII 1914 roku - podpisano umowę między Bułgaria i bankami niemieckimi, wynikiem czego otrzymała ona 500 mln lewów w złocie uzależniając się tym samym od Niemiec

• we IX 1915 roku, gdy Niemcy oblegli Wilno, Bułgaria uznała, że Rosja jest już w zasadzie pokonana - w Pszczynie podpisano konwencję na mocy której Bułgaria 14 X 1915 roku wypowiedziała wojnę Serbii

• Pozwoliło to Przymierzu zająć Serbię i Czarnogórę i uzyskać bezpośrednią łączność z Turcją

• Problem stanowiła już tylko Grecja, w której od 2 X 1915 roku stacjonował korpus Anglo - Francuski

• Sama Grecja zachowała jednak neutralność

• Korpus pozostał w Grecji oczekując dogodniejszej sytuacji do ataku

ROK 1916

W styczniu 1916 roku uchwalono w Anglii obowiązek służby wojskowej - był to pierwszy objaw kryzysu w tej wojnie

Ogólnie zaczęły się problemy gospodarcze i przemysłowe

• w Niemczech rozpoczęło się racjonowanie żywności

• wszystkie strony zaczęły dążyć do jak najszybszego zakończenia wojny

6 - 8 XII 1915 roku odbyła się konferencja w Chantilly pod Paryżem, gdzie zadecydowano, że 1 VII 1916 roku nastąpi atak na wszystkich frontach

Atak ten uprzedziły Niemcy 21 II 1916 roku uderzając na Verdun, gdzie dowodził Petein

• do VI 1916 roku plan wykrwawienia przeciwnika się nie powiódł straty wynosiły 1:1

Drugą inicjatywa niemiecką w roku 1916 była próba przełamania blokady morskiej

• 31 V 1916 roku doszło do bitwy jutlandzkiej w Cieśninie Skagerrak

• zakończyła się ona bez rozstrzygnięcia

• Anglicy utrzymali przewagę na morzach

Równocześnie z tymi wydarzeniami rozpoczęła się ofensywa na froncie wschodnim - tzw. ofensywa Brusiłowa

• do końca czerwca zajęli oni całą Bukowinę

• ofensywa zakończyła się w lipcu, z powodu braków w zaopatrzeniu i komunikacji

Ofensywę Brusiłowa wsparła ofensywa na zachodzie

• 24 VI 1916 roku miała miejsce bitwa nad Sommą

• walki trwały do X 1916 roku bez przełamania frontu

Rok 1916 zakończył się dymisją Falkenhayna, którego zastąpił Hindenburg.

RUMUNIA

5 VIII 1914 roku Rumunia ogłosiła neutralność

• duże znaczenie dla obu stron - duże zasoby zboża i ropy

• do roku 1916 trwały rozmowy z obu stronami

• 17 VIII 1916 roku podpisano traktat z państwami koalicji w zamian za Siedmiogród, Bukowinę i Banat

• 27 VIII 1916 roku Rumunia wypowiedziała wojnę Austro - Węgrom

• po nieudanej ofensywie 10 XII 1917 roku musiano podpisać rozejm

• Rumunia znalazła się pod okupacją Przymierza

PROPOZYCJE POKOJOWE

12 XII 1916 roku państwa Przymierza wystąpiły z propozycją rozmów pokojowych

• oferta została odrzucona z powodu jakichkolwiek konkretnych warunków

18 XII 1916 roku - miało miejsce I wystąpienie Wilsona

• chciał być mediatorem konfliktu, obawiano się jednak, że będzie chciał coś uszczknąć dla siebie

• w praktyce znaczenie tylko propagandowe

Latem 1917 roku papież Benedykt XV zaproponował zakończenie wojny na zasadzie - bez zwycięzców i bez zwyciężonych

• oczywiście wszyscy taką możliwość odrzucili

PROBLEM IRLANDZKI

Rok 1916 - to również problem Irlandii

• chciano by Irlandczycy wstępowali do armii angielskiej

• sabotowano tę akcję i zaczęto przygotowania do akcji zbrojnej

• na czele Irlandczyków stanął Roger Casement, który udał się do Niemiec szukając tam wsparcia dla irlandzkiego powstania - Niemcy mieli morzem dostarczyć broń i ochotników

• wszystko poszło źle - zabrakło ochotników, okręt z bronią poszedł na dno

• Casementa aresztowano

• Pomimo tego 24 IV 1916 roku w Dublinie do wybuchu powstania, które trwało 5 dni i zostało krwawo stłumione

USA

18 II 1915 roku wody wokół Anglii ogłoszono strefą wojny

7 V 1915 roku storpedowano Lusitanię - U-20 - wywołało to konflikt ze Stanami Zjednoczonymi, w wyniku którego Niemcy zobowiązały się, że łodzie podwodnie nie będą zatapiać okrętów pasażerskich bez ostrzeżenia.

• 24 III 1916 roku zatopili Sussexa

• kolejny konflikt dyplomatyczny zakończył się kolejna obietnicą

Po trudnościach roku 1916 - 9 I 1917 roku ogłoszono nieograniczoną wojnę podwodną, w której udział miały wziąć 154 łodzie

• zlekceważono kompletnie zagrożenie ze strony USA

• wojna podmorska miała się rozpocząć 1 II 1917 roku

3 II 1917 roku USA zerwały stosunki dyplomatyczne z Niemcami

• oprócz wojny podwodnej powodem stała się depesza Zimmermana - niemieckiego sekretarza stanu, który przesłał instrukcje dla posła niemieckiego w Meksyku przez ręce ambasadora w Waszyngtonie

• 16 I 1917 rok

• proponowano w niej Meksykowi sojusz wojskowy i wystąpienie przeciwko USA, gdyby wypowiedziały one wojnę Niemcom

• w zamian Meksyk dostałby Teksas, Nowy Meksyk i Arizonę

• depeszę przejęto i opublikowano w prasie amerykańskiej

19 III 1917 roku - storpedowano Vigilentię

6 IV 1917 roku USA wypowiedziały wojnę Niemcom

USA nie związały się z koalicją na zasadzie układów, były państwem stowarzyszonym a nie sprzymierzonym

Wojna podmorska zakończyła się niepowodzeniem

• zaczęto stosować konwoje, pola minowe i okręty pułapki

• poza tym zaczęło brakować okrętów podwodnych

ROK 1917

Po 1916 roku Joffre został odsunięty z dowództwa po nadaniu mu pierwszej w republice buławy marszałkowskiej.

Jego następcą został mianowany Nivelle - zwolennik szybkiego, gwałtownego przełamania frontu

9 IV 1917 roku na frontach zachodnich rozpoczęła się ofensywa Nivella

• zatrzymała się 19 IV nie udało się przełamać frontu ze względu na karabiny maszynowe

• Nivelle powtórzył ofensywę po raz kolejny 30 IV

• 15 V 1917 roku w konsekwencji niepowodzeń i bardzo dużych strat został zdymisjonowany

Nivella zastąpił Petain, który stwierdził „ oczekuję Amerykanów i czołgów ”

Tymczasem zaczęły się strajki i bunty w wojsku francuskim

• 20 V 1917 roku żołnierze francuscy nie zgodzili się ruszyć do ataku

• groził im za to sąd polowy i śmierć , jednak rząd obawiał się ją wykonać

By uratować sytuację we Francji nowym premierem 16 XI 1917 roku został Clemenceau /76 lat/

KRYZYSY NIEMIECKIE

Na przełomie 1916-1917 roku - tzw. zima brukwiowa - podstawowe pożywienie robotników niemieckich w tym okresie

W roku 1917 fale strajków, głównie w przemyśle zbrojeniowym

• zaczęto domagać się tworzenia rad robotniczych

• bunty we flocie wojennej w Kilonii

• szerszy rozwój ruchu socjaldemokratycznego

• w styczniu 1916 roku powstał Związek Spartakusa

• nazwa od ulotek zwanych listami Spartakusa

• program przeciwko wojnie

• przywódcy - Karol Liebknecht, Róża Luksemburg, Julian Marchlewski

• w kwietniu 1917 roku powstała Niezależna Socjaldemokratyczna Partia Niemiec / USPD

• walka o pokój drogą reform parlamentarnych

REWOLUCJA W ROSJI

Koniec roku 1916 naznaczony był falami strajków

Zaczęły się represje policyjne

3 III 1917 roku wybuchł strajk w fabryce zbrojeniowej Putiłowa w Piotrogrodzie

• zwolniono strajkujących

• strajk przeszedł w strajk powszechny

• 12 III zdobyto arsenał

• 14 III utworzono Rząd Tymczasowy złożony w dużej mierze z burżuazji i Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich

• 15 III - car Mikołaj II podpisał abdykację i przekazał władzę swemu bratu Michałowi

• Następnego dnia Michał również abdykował przekazując władzę Rządowi Tymczasowemu z księciem Lwowem na czele

• 17 III Rząd Tymczasowy stwierdził, że respektuje wszystkie zobowiązania caratu, łącznie z prowadzeniem wojny

16 IV 1917 roku powrócił do Rosji Lenin, następnego dnia ogłaszając swoje tezy:

• odwołanie poparcia dla Rządu Tymczasowego

• przejście do rewolucji robotniczej

• przejęcie władzy przez Rady Delegatów

• konfiskaty gruntów obszarniczych

• nacjonalizacja przemysłu

• zmiana programu i partii z socjalistycznej na komunistyczną

• utworzenie Międzynarodówki Rewolucyjnej

6 V 1917 roku pod wpływem Rad Robotniczych Rząd Tymczasowy wydał deklarację, że będzie dążył do pokoju

• pomimo deklaracji 1 VII 1917 roku przeprowadzono jeszcze jedna ofensywę nazwaną ofensywą Kierńskiego

• zakończyła się ona całkowitą klęską

• wzmogła jedynie ruchy rewolucyjne

21 VII 1917 roku Lwow podał się do dymisji, na jego miejsce wszedł Kiereński

• wprowadził tym samym dyktaturę wojskową

• Rząd Tymczasowy uznał, że tylko siłą można stłumić rewolucję

Z 6 na 7 XI 1917 roku bolszewicy zbrojnie ruszyli do powstania

• sygnał do powstania dał krążownik Aurora

• Kiereński uciekł, ministrów aresztowano

• 7 XI - powołano do życia pierwsze rząd radziecki - Radę Komisarzy Ludowych na czele z Leninem

8 XI 1917 roku Rada Komisarzy wydała dekret o pokoju

• na jego mocy chorąży Krylenko 26 XI 1917 roku zwrócił się do dowództwa niemieckiego z propozycja zawieszenia broni

• Niemcy przyjęli te propozycje

• 3 XII 1917 roku w Brześciu Litewskim zaczęły się rokowania, zakończony 15 XII podpisaniem oficjalnego rozejmu

3 III 1918 roku podpisano pokój brzeski

• ustalał on problem granicy

• Rosja traciła Ukrainę i Estonię

Przy okazji załatwiania pokoju w Brześciu poruszono również problem Rumunii

7 V 1918 roku Rumunia zgodziła się na pokój, który podpisano w Bukareszcie

• Rumunia oddawała Bułgarii część Dobrudży

• Austro -Węgry uzyskały część Karpat Południowych

• Rumunia uzależniła się od kapitału niemieckiego

• Niemcy stały się wyłącznym nabywcą zboża na 8 lat i ropy na 90 lat

ROK 1918

Niemcy zdecydowali się na kolejna ofensywę, która miała być już jedynie tylko drogą do kompromisowego pokoju

21 III 1918 roku po uderzeniu na froncie zachodnim udało się Niemcom przełamać front

• w obliczu zagrożenia Koalicja wybrała jednego ogólno-dowodzącego wszystkich armii został nim generał Foch

Ostatnie niemieckie uderzenie miało miejsce 15 VII 1918 roku w Szampanii i zakończyło się klęską

Od 18 VII 1918 roku ruszyło kontrnatarcie na wszystkich frontach kończąc się złamaniem niemieckiej obrony

Schyłek wojny charakteryzował się chaosem w państwach Przymierza

W Austro - Węgrzech rozpoczęły się ruchy odśrodkowe

• 16 X 1918 roku cesarz Karol wydał manifest, w którym zapowiedział przekształcenie monarchii w państwo związkowe

• było już jednak za późno

• 28 X - Czesi ogłosili powstanie republiki Czeskiej

• 30 X - powstało osobne państwo austriackie

• 16 XI - powstała Węgierska Republika Ludowa

11 XI 1918 roku w Rethondes podpisano rozejm

• ewakuacja wojsk niemieckich z Belgii, Alzacji i Lotaryngii

• wydanie całej broni ciężkiej

• utrzymanie blokady gospodarczej Niemiec

• zrzeczenie się Afryki

W chwili podpisywania rozejmu klęski dopełniła jeszcze rewolucja w Niemczech

• od 3 XI 1918 roku rozpoczął się bunt marynarzy w Kilonii

• 7 XI w Monachium usunięto dynastię Wittelsbachów

• 9 XI Wilhelm III abdykował

• 10 XI wybrano rząd republikański na czele z Fryderykiem Ebertem

KONFERENCJA POKOJOWA

Udział w niej wzięło 27 reprezentantów

Na początku powstała Rada 10 - szefowie rządów i ministrowie spraw zagranicznych. Później przekształciła się w Radę 5 - Anglia, USA, Francja, Włochy i Japonia

Ostatecznie decyzję podejmowała Rada 3 - bez Włoch i Japonii.

W zasadzie zaś trzech ludzi:

• Clemenceau

• Wilson

• Lloyd George

7 V 1919 roku przedstawiono Niemcom warunki pokoju

28 VI 1919 roku podpisano pokój

• pierwsze 26 pkt. Dotyczyło Ligi Narodów

• Niemcy tracili - Alzację i Lotaryngię

• Eupen i Malmedy na rzecz Belgii

• Kraik Hulczyński na rzecz Czechosłowacji

• Wielkopolskę z Poznaniem i obszar na południe od Gdańska na rzecz Polski

• Gdańsk - Wolne miasto pod kontrolą Ligi Narodów

• Szlezwik Północny po plebiscycie w roku 1920 przeszedł na rzecz Danii

• Zagłębie Saary do 1935 roku pod okupacją wojsk Koalicji

• Lewobrzeżna Nadrenia miała być strefą zdemilitaryzowaną

• Armia maksymalnie 100 000

• Zakaz posiadania broni ciężkiej

• Do V 1921 roku Niemcy miały spłacić 20 mld złotych marek + 132 mld reparacji do roku 1951

Na konferencji pokojowej poruszono również problem kolonii.

• ustanowiono mandaty

• A - protektoraty czasowe

• Liban i Syria - Francji

• Irak, Palestyna i Transjordania - Anglii

• B i C - właściwe posiadłości kolonialne podzielone głównie pomiędzy

• Anglię

• Francję

• Belgię

• Japonię

• Polskę, Rumunię, Jugosławię, Czechosłowację i Grecję zmuszono do podpisania traktatów w sprawie mniejszości narodowych

• Na ich mocy mocarstwa mogły pośrednio ingerować w politykę wewnętrzną poszczególnych państw

Konferencja nie zakończyła procesu pokojowego po zakończeniu I wojny światowej. Kończyły go traktaty związane z rozpadem Monarchii Habsburskiej.

Sevres - 10 VIII 1920

• traktat pomiędzy Koalicją i Turcją

• Turcji odebrano 3/4 terytorium

• Usunięto ją z Europy, pozostawiając jedynie Stambuł

• Cieśniny dostały się pod kontrolę Anglii

• Podobnie zresztą jak i Arabia, Irak, Palestyna

• Syrię oddano Francji

• Część Azji Mniejszej przypadła Grecji

• Część Anatolii oddano Włochom

Saint Germain en Laye - 10 IX 1919

• Koalicja i Austria

• Z jej ziem utworzono:

• Czechosłowację - Czechy, Morawy, Śląsk Opawski i część Cieszyńskiego

• Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców - późniejszą Jugosławię - Dalmacja, Kraina, Bośnia i Hercegowina

• Polsce oddano Śląsk Cieszyński i Galicję

• Rumunii oddano Bukowinę

• armię ograniczono Austrii do 30 000 bez broni ciężkiej

Trianon - 4 VI 1920

• Koalicja i Węgry

• Zmniejszono Węgry o 2/3 terytorium podzielonego pomiędzy:

• Czechosłowację - Słowacja

• Rumunię - Siedmiogród

• Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców - Wojwodinę

• armię zmniejszono do 35 000

Neuilly sur Seine - 27 XI 1919

• Koalicja i Bułgaria

• Bułgaria oddała:

• Rumunii - Dobrudżę

• Grecji - część Tracji

• Królestwu Serbów, Chorwatów i Słoweńców - część swoich posiadłości zachodnich

• armię zmniejszono do 20 000 żołnierzy

20 - LECIE NA ŚWIECIE

Liga Narodów

• 44 państwa

• od 1926 Niemcy

• od 1934 ZSRR

• w 1933 roku wystąpiły Japonia i Niemcy

• w 1937 Włochy

• USA nie weszły do Ligi - senat w 1920 roku odrzucił taką możliwość

Konferencja Waszyngtońska

• zorganizowana przez USA z powodu ograniczenia ich spraw na konferencji wersalskiej

• miała stanowić uzupełnienie dla traktatu wersalskiego

• od XI 1921 do II 1922

• USA, Włochy, Chiny, Japonia, Francja, Wielka Brytania, Holandia, Belgia i Portugalia

• Do obrad nie dopuszczono ZSRR

• W wyniku konferencji Japonia została wręcz zmuszona do zawarcia porozumienie z Chinami

• Zapewniono Chinom niepodległość i suwerenność w zamian za kontrakty handlowe z Japonią

• Podpisano je 6 II 1922 roku

• podpisano również układ dotyczący tonażu flot wojennych w określonym stosunku

• USA - 5

• Wielka Brytania - 5

• Francja - 1,75

• Japonia - 3

• Włochy - 1,75

Po rewolucji rosyjskiej nastąpił znaczny wzrost ruchów rewolucyjnych

• zaczęły powstawać partie komunistyczne

• 1918 - w Austrii, Finlandii, Niemczech, Polsce, Węgrzech

• 1919 - 1920 - w Wielkiej Brytanii, USA, Włochach i Francji

• dla lepszej koordynacji partii powołano do życia Komintern - III Międzynarodówkę

• Założona III 1919 na kongresie w Moskwie,

• w którym uczestniczyło 19 partii komunistycznych (w tym KPP),

• kierowana przez Kom. Wykonawczy z siedzibą w Moskwie

• Za cel stawiała sobie walkę wszelkimi sposobami, włącznie z walką zbrojną, o stworzenie międzynarodowej Republiki Rad jako państw. formy dyktatury proletariatu.

Rewolucja w Niemczech

Sprowokowana rewolucją w Rosji wybuchła rewolucja w Niemczech

• jej wybuch spowodował kryzys gospodarczy po wojnie oraz szeroka działalność socjaldemokratów

• Partia socjaldemokratyczna - SPD

• Niezależna Socjalistyczna Partia Niemiec - USPD - elementy rewolucyjne

• W jej skład wszedł w roku 1917 Związek Spartakusa, istniejący od roku 1916

Do rozmów z rewolucjonistami stanął rząd księcia Maksymiliana Badeńskiego

• nie doszło do porozumienia

• wybuchły walki w Kilonii - bunt marynarzy niemieckich, którzy odmówili wykonania rozkazu walki z Anglikami

• 9 XI 1918 roku doszło do walk w Berlinie

• armia w części poparła robotników

• rząd księcia Maksymiliana podał się do dymisji i przekazał władzę socjaldemokratom, by wprowadzili reformy droga pokojową bez rewolucji zbrojnej

• Wilhelm II abdykował

• Niemcy ogłoszono republiką

Powstał nowy socjaldemokratyczny rząd niemiecki

• Rada Pełnomocników Ludowych na czele której stanęli Filip Scheidemann i Fryderyk Ebert

• Wprowadzenie reform społecznych

• Wolność słowa, prasy, stowarzyszeń

• 8 - godzinny dzień pracy

W dniach 16 - 21 XII 1918 roku odbył się I ogólnoniemiecki Zjazd Rad Robotniczych i Żołnierskich

• SPD górą

• Rządowi przekazano pełnię władzy ustawodawczej i wykonawczej

• Postanowiono również o samolikwidacji Rad i zwolanie Zgromadzenia konstytucyjnego

Przeciwko władzy socjaldemokratów zbuntował się Związek Spartakusa

• 14 XII 1918 roku - wydali deklarację o utworzeniu państwa socjalistycznego

• 29 XII 1918 roku zerwali więzi z USPD, przekształcając się w KPD - Komunistyczną Partie Niemiec

• program:

• likwidacja militaryzmu

• dyktatura proletariatu

• rozbrojenie policji

• demonstracje KPD przeszły w powstanie zbrojne, które zostało krwawo stłumione przez armię

• zabito Karola Liebknechta i Różę Luksemburg

31 VII 1919 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową konstytucję Niemiec

• weszła w życie 11 VIII

• tworzyła ona Republikę Weimarską

• podział państwa na państwa związkowe

• samorząd w życiu wewnętrznym

• całością polityczną zarządzały władze centralne

• Izba Ustawodawcza - Reichstag

• Rada Państwa - Reichsrat

• Na czele państwa - Prezydent wybierany na 7 lat, mianował kanclerza i Radę Ministrów

• Friedrich Ebert do roku 1925

• Paul von Hindenburg do roku 1934

W III 1920 roku doszło w Niemczech do puczu Kappa i Lutwitza - próba przewrotu monarchistycznego - bez powodzenia

W 1920 roku powstała w Niemczech Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza - NSDAP

Rok 1923 okazał się dla Niemiec również dość burzliwy

• Hamburg 22/23 X 1923 - wybuch powstania zorganizowanego przez KPD

• Pod hasłem Niemiec robotniczo - chłopskich

• Krwawo stłumione

• KPD zostało zdelegalizowane

• Monachium - 8 - 9 XI 1923 roku

• Pucz hitlerowski

• Wezwał do Marszu na Berlin

• Faszystów rozpędzono

• Hitler trafił do więzienia, gdzie napisał Main Kampf

Rozpoczął się okres odbudowy gospodarczej Niemiec

• 1924 rok - Plan Dawesa

• Międzynarodowy Komitet Ekspertów - finansista Charles Dawes

• Zniesienie ograniczeń gospodarczych

• Pożyczki dla Niemców

• Dzięki temu Francja i Belgia wycofały się z Zagłębia Ruhry

• 1926 - przystąpienie Niemiec do Ligi Narodów

• 1928 - Plan Younga

• zniesienie części reparacji i rozłożenie okresu płatności na 51 lat

• przyjęty w I 1930 roku

• 1932 - Moratorium prezydenta USA Hoovera

• zniesienie reparacji wojennych o ile w ciągu roku Niemcy spłacą 3 mld marek

W 1932 roku zakończył swoja kadencję prezydencka Hindenburg, rozpisano nowe wybory

• nowi kandydaci

• Hindenburg

• Hitler

• Thalman - przewodniczący KPD

• wygrał Hindenburg w II turze

• 30 I 1933 roku Hindenburg mianował Hitlera nowym kanclerzem

• 18 000 komunistów trafiło do więzień

• monopolizacja władzy

• delegalizacja KPD - aresztowanie Thalmana

• w VII 1933 roku zostały w Niemczech rozwiązane partie polityczne

• powołano do życia Gestapo - Tajną Policję

• zaczęto tworzyć obozy koncentracyjne

• 19 X 1933 roku Niemcy wystąpiły z Ligi Narodów

• koniec Republiki Weimarskiej

• formalnie od III 1933 roku kiedy to Reichstag udzielił rządowi Hitlera specjalnych pełnomocnictw

• 21 IX 1933 roku odbył się w Lipsku proces Gieorgija Dymitrowa

• bułgarski komunista

• oskarżony o podpalenie Reichstagu

• proces trwał do 23 XII 1933 roku i przy samodzielnej obronie Dymitrowa zakończył się oskarżeniem Faszystów

• uniewinniony wyjechał do ZSRR - gdzie dostał honorowe obywatelstwo

• rozpoczął się terror NSDAP

• SS - Schuttzstaffeln - sztafety ochronne - Himler

• S.A. - Sturmabteilungen - oddziały szturmowe - sekcja gimnastyczno - sportowa

W roku 1934 Hitler po śmierci Hindenburga przyjął tytuł Furera

• III 1935 rok - wypowiedzenie traktatu wersalskiego w kwestii lotnictwa i wprowadzenie obowiązkowej służby wojskowej

• 7 III 1936 roku - Niemcy wkroczyli do Nadrenii, łamiąc traktat wersalski bez praktycznie żadnej reakcji ze strony Wielkiej Brytanii i Francji

• 25 XI 1936 roku - Niemcy i Japonia podpisały pakt antykominternowski

• do którego w roku 1937 dołączyły Włochy

• w latach 1936 - 1939 Niemcy i Włochy włączyły się do wojny domowej w Hiszpanii po stronie Caudillo Franco

• 12 II 1938 roku - Ultimatum Austrii

• zwolnienie więźniów politycznych

• swoboda propagandy nazistowskiej

• 11 III 1938 roku Niemcy wkroczyli do Austrii

• przemianowano ja na Ostmark

• 29/30 IX 1938 rok - Monachium

• Chamberlain - zbawca świata

• Daladier - przeciwny ale się zgodził

• Mussolini

• Hitler

• Delegacji czeskiej nie dopuszczono do obrad

• Po Monachium prezydent Benesz podał się do dymisji i udał się na emigrację do Anglii- zastąpił go Hacha

• W III 1939 roku na mocy decyzji podjętych w Monachium utworzono Protektorat Czech i Moraw oraz Suwerennego Panstwa Śłowackiego

• 15 III 1939 roku Niemcy wkroczyli do Pragi

• w III 1938 roku złożono Polsce pierwszą propozycje odnośnie Gdańska i korytarza

ZSRR

Po rewolucji październikowej doszło w Rosji Radzieckiej do przejmowania władzy przez bolszewików

• 17 VIII 1918 roku w Jekaterynburgu zamordowano cara Mikołaja II Romanowa

• 30 III 1918 roku socjalistka - Fania Dora Kapłan - związana z ruchem anarchistycznym dokonała zamachu na Lenina - postrzeliła go wybitnie skracając tym samym jego życie - aresztowana i rozstrzelana

• 10 VII 1918 roku powołano do życia pierwszą konstytucję

• Rosja Radziecka - dyktatura proletariatu

• Kto nie pracuje ten nie je

• Potwierdzenie zdobyczy politycznych i socjalnych mas pracujących

• w latach 1918 - 1920 realizowano w Rosji Radzieckiej komunizm wojenny

• upaństwowienie przemysłu

• rozdział państwa od Kościoła

• równouprawnienie kobiet

• prawo mniejszości narodowych do samostanowienia

• przebudowa rolnictwa - zbrojna konfiskata ziemi - 300 mln hektarów ziemi kułackiej

Okres początków Rosji Radzieckiej związany jest bezpośrednio z wojna domową

Trzy płaszczyzny

• wojna miedzy bolszewikami i kontrrewolucjonistami - białymi - nazwa od koloru białego, koloru królewskiego, koloru rojalistów w czasie rewolucji francuskiej

• wojna z narodami, które wybiły się ku niepodległości

• wojna z obcą interwencją - Ententa

Ententa zdecydowała się na interwencję w Rosji, po podpisaniu przez nią pokoju brzeskiego z Niemcami

• chcieli wspomóc Białych by obalić rządy bolszewików

• na mocy układu podpisanego jeszcze w roku 1917 z rosyjską burżuazją i korpusem oficerskim, który zakładał uderzenie na Rosje

• przywrócić demokracje i skłonić Rosję do dalszej walki z Niemcami

• w III 1918 roku w Murmańsku wylądowały pierwsze oddziały aliantów

• później w Archangielsku, Włodywostoku i na Krymie

• w połowie 1918 roku ukształtowały się trzy ośrodki oporu

• Ukraina - ataman Krasnow,

• Centralna Rosja - admirał Kołczak, do którego dołączył 60 tysięczny Legion Czeski

• Północny Kaukaz - generał Denikin

• najcięższe walki trwały pod Carycynem ( późniejszy Stalingrad od 1925 roku do 1961 - potem przemianowany na Wołgograd ) od 18 VIII 1918 roku - ważny punkt strategiczny

• broniony przez ochotniczą Armię Czerwoną

• oblegany dwukrotnie przez Krasnowa

• latem 1919 roku ruszyła kontrofensywa armii czerwonej

• Denikina rozbito w XI 1919 roku

• Kołczaka i Krasnowa na początku 1920

• sytuacje skomplikowała rewolucja w Niemczech

• Rosja Radziecka wycofała się z Traktatu brzeskiego

• Niemcy wycofali się z Ukrainy, gdzie powstał natychmiast Dyrektoriat na czele z Semenem Petlurą

• Petlura zawarł układ z Francją, 30 000 ludzi do walki z bolszewikami w zamian za dozór gospodarczy Francji

• Niewiele to dało do 7 IV 1919 roku część Ukrainy została spacyfikowana przez bolszewików

• Petlura wszedł w układ z Piłsudskim - od IV 1920 roku zaczęła się wojna polsko - radziecka

• Zakończona pokojem ryskim 18 III 1921 roku

Lata 1920 - 1921 to panująca w Rosji klęska głodu. W celu zapanowania nad tragiczną sytuacja w 1921 roku Lenin ogłosił założenia Nowej Ekonomicznej Polityki NEP

• przywrócenie wolności handlu i reprywatyzacja zakładów przemysłowych średniej wielkości

• odbudowa przemysłu

• podatek wsi w naturze

• wprowadzenie polityki koncesji - wejście kapitału zagranicznego

30 XII 1922 roku powstał Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

• wprowadzono typ państwa federacyjnego - socjalistycznego

Polityka zagraniczna

• Konferencja w Genui

• Zachód - ruszył kwestię reparacji carskich

• ZSRR chciało uznania na arenie międzynarodowej

• 10 IV 1922 roku

• 29 krajów

• delegacja radziecka - Cziczerin

• zażądano od ZSRR 18 mld rubli w złocie

• ZSRR za blokadę i interwencję - 39 mld rubli w złocie

• Rokowania przerwano wznowiono je później w Hadze

• Rapallo

• 16 IV 1922 rok

• układ z Niemcami

• rezygnacja z roszczeń

• nawiązanie stosunków dyplomatycznych i handlowych

• współpraca wojskowa

• przerwało to izolacje gospodarczą ZSRR

• Haga

• 20 VII 1922 rok

• przerwane podobnie jak w Genui

• Rosja chciała spłacić długi w zamian za otwarcie kredytów

• Ententa bała się, że zbytnio to umocni ZSRR na arenie gospodarczej

Uznanie ZSRR

• 1924 rok - Wielka Brytania, Włochy, Norwegia, Austria, Szwecja i Francja

• 1925 - Japonia

21 I 1924 roku zmarł Lenin

• po jego śmierci miejsce przywódcy Rosyjskiej Partii Komunistycznej objął Stalin

• od 1925 roku Partia Komunistyczna zmieniła nazwę na Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia bolszewików WKP/b/

Kolejna lata stały pod znakiem rozwoju gospodarczego nowego państwa

• plany gospodarcze - 5 latki

• rozwój przemysłu ciężkiego

• kolektywizacja rolnictwa

5 XII 1936 roku ogłoszono nową konstytucję ZSRR

• ZSRR - socjalistyczne państwo robotników i chłopów

• Władza najwyższa - Rada Najwyższa

• Prawa wyborcze 18 lat

• Wprowadzenie praw socjalnych i obywatelskich

• Wprowadzenie zasady od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy

1932 - pakt o nieagresji z Finlandią, Francja i Polską

1933 - podobnie z Łotwą i Włochami

1934 - z Turcją

W roku 1934 pojawiła się idea utworzenia Paktu Wschodniego

• francuski MSZ Jean Barthou

• plan układu między ZSRR, Polską, Niemcami, Czechosłowacją, Finlandią, Łotwą i Estonią

• nienaruszalność terytorialna i pomoc wojskowa w wypadku agresji

• gwarantami układu miały być Anglia, Francja, Włochy i Belgia

• Polska i Niemcy się nie zgodziły

• 9 X 1934 roku Barthou zosta zamordowany w Marsylii

18 września 1934 rok - ZSRR weszło do Ligi Narodów

2 V 1935 roku układ francusko - rosyjski o wzajemnej pomocy

Wielka Brytania

VII 1920 rok - założenie w Londynie Partii komunistycznej

• bardzo liberalni

• wysoka stopa życiowa robotników

Kryzys 1920 - 1921

• konkurencja USA i Japonii

• przestarzały przemysł i droższa produkcja

• bezrobocie

• fale strajków

Problem Irlandzki

• w latach 1919 - 1921 rozpoczęła się tam walka o niepodległość pod wodzą Eamona de Valery

• 21 I 1919 roku posłowie irlandzcy utworzyli w Dublinie parlament irlandzki

• proklamacja suwerenności i niezależności

• Lloyd Georg próbował stłumić to zbrojnie - gdy się to nie udało poszedł na ustępstwa

• 26 XII 1921 roku - powstało Wolne Państwo Irlandii w części południowej wyspy

• status dominialny - 26 hrabstw

• 6 hrabstw pozostało w Anglii - część najbardziej uprzemysłowiona

• wywołało to mimo wszystko wojnę domową w Irlandii

• dopiero w 1937 roku proklamowana ją suwerenną republiką w składzie Brytyjskiej Wspólnoty Narodów

Problem normalizacji stosunków z ZSRR stał się głównym problemem następnych rządów

• 1922 rok - upadek rządu Lloyd Georga - Liberała

• władzę objęli konserwatyści

• próba zerwania stosunków z ZSRR

• w XII 1923 roku konserwatyści ustąpili Partii Pracy

• rząd Mac Donalda uznał ZSRR

• w 1927 roku konserwatyści zerwali te stosunki

• w 1929 roku laburzyści je wznowili

w roku 1932 powstał w Anglii Brytyjski Związek Faszystów - Oswald Mosley

w roku 1937 rząd narodowy upadł - władzę przejęli konserwatyści

• Chamberlain - współtwórca Monachium

Włochy

Kryzys gosp. 1919-20 i rozczarowanie nikłymi efektami udziału w wojnie potęgowały nastroje rewol. oraz nacjonalistyczne

W 1919 większość miejsc w parlamencie przypadła Wł. Partii Socjalist. i katol. Włoskiej Partii Ludowej (tzw. popolarzy);

• rywalizacja między nimi oraz rozbicie ruchu socjalist. (1921 powstanie Włoskiej Partii Komunistycznej) ułatwiły rozwój ruchu faszyst.

• 1919 były socjalista B. Mussolini utworzył organizację kombatantów Fasci di combattimento,

• populistyczną, antykomunist. i antylewicową,

• którą 1921 przekształcił w  Narodową Partię Faszystowską;

• w wyborach 1921 faszyści uzyskali mandaty w ramach Bloku Nar. (z liberałami) i przeszli do opozycji, krytykując rządy parlamentarne; stopniowo opanowywali instytucje państw., tworzyli własne urzędy, organizacje polit. i oparte na zasadach solidaryzmu korporacje związkowe; osłabiając przeciwników i obiecując wewn. stabilizację, faszyści zwiększyli swe wpływy na wsi, wśród robotników i drobnomieszczaństwa, zyskali poparcie oraz pomoc finansową przemysłowców i właścicieli ziemskich, przychylność dworu król. i neutralność Kościoła;

• zamach stanu 28 X 1922 ( marsz na Rzym)

• król Wiktor Emanuel III powierzył stanowisko premiera Mussoliniemu,

• ustawami nadzwyczajnymi 1925-26 została umocniona dyktatura Mussoliniego jako szefa rządu i wodza partii faszyst. (duce del fascismo);

• partie polit. i związki zaw. zostały rozwiązane,

• zawieszono wolność prasy

• anulowano mandaty poselskie

• w 1928 roku Wielka Rada Faszystowska stała się organem nadrzędnym nad Parlamentem

• konflikt z Kościołem zakończyły podpisane 11 II 1929 traktaty laterańskie i konkordat, na których mocy uregulowano stosunki między państwem wł. a Watykanem;

• powstało państwa Watykan

• władcą suwerennym został papież Pius XI

• 0,44 km2

Politykę zagr. faszystowskich Włoch zdominowało dążenie do

• opanowania regionu M. Śródziemnego

• powiększenie posiadłości kolonialnych;

1935-36 wojna włosko-etioska (abisyńska) agresja Włoch przeciwko Etiopii.

• Rozpoczęła się 3 października 1935 wkroczeniem armii włoskiej (ok. 400 tys. żołnierzy, 350 samolotów, 250 czołgów) pod dowództwem generała E. de Bono na terytorium Etiopii.

• Pomimo zaciętego oporu Abisyńczycy ponieśli klęskę w bitwie nad jeziorem Ascionghi (31 marca - 4 kwietnia 1936), cesarz Hajle Syllasje I udał się na emigrację. W maju 1936 Włosi zajęli Addis Abebę

• Liga Narodów uznała Włochy za agresora i nałożyła na nie sankcje ekonomiczne. 1936 Etiopia (wraz z włoskimi koloniami Erytreą i Somali Włoskim) została włączona do Włoskiej Afryki Wschodniej (1936-1941).

• zaostrzyło to konflikt z Wielka Brytania i Francją

• nastąpiło wówczas zbliżenie z Niemcami, z którymi Włochy zawarły 25 X 1936 porozumienie (oś Berlin-Rzym)

• Niemcy uznały podbój Etiopii

• Ustalono wspólna politykę interwencyjną w Hiszpanii

• wspólnie udzieliły poparcia gen. F. Franco w hiszpańskiej wojnie domowej 1936-39;

1937 Włochy przystąpiły do antykominternowskiego paktu i wystąpiły z Ligi Narodów;

1938 wyraziły zgodę na włączenie Austrii do Niemiec ( Anschluss) oraz wzięły udział w układzie monachijskim,

• 7  IV 1939 idąc śladami Hitlera dokonały aneksji Albanii;

• Od 1926 Albania była związana politycznie, gospodarczo i kulturalnie z Włochami. Zog I - najpierw prezydent od 1925 roku - od 1928 roku król - podjął próbę uniezależnienia się od Włoch, zwracając się z prośbą o pomoc do Wielkiej Brytanii, co spowodowało zajęcie przez wojska włoskie Albanii w IV 1939 i obalenie króla. Nowy rząd ofiarował albańską koronę królowi Włoch Wiktorowi Emanuelowi III.

22 V 1939 zawarły sojusz wojsk. z Niemcami (pakt stalowy).

• pomoc wojskowa w wypadku przystąpienia do wojny

Hiszpania

Podczas I wojny świat., w której Hiszpania zachowała neutralność,

Po jej zakończeniu gospodarka Hiszpanii weszła w nowy kryzys gospodarczy 1918-23;

• stworzył warunki sprzyjające wprowadzeniu 1923 przez gen. M. Primo de Riverę dyktatury wojsk.,

• król Alfons XIII przekazał mu władzę 13 IX 1923 roku

• rozwiązano Kortezy,

• zakazano działalności partii polit.; 1

• dyktatura trwała do I 1930 roku

• po zwycięstwie republikanów w wyborach w IV 1931 Alfons XIII opuścił kraj (nie abdykując).

• 14 IV 1931 roku Hiszpania stała się republiką

Na przeł. 1935 i 1936 republikanie, socjaliści, komuniści i lewica katalońska, tj. większość gł. ugrupowań lewicy

• utworzyli Front Ludowy;

• jego sukces w wyborach 16 II 1936 wywołał reakcję prawicy.

• 18 VII 1936 bunt części garnizonów wojsk. przeciw rządowi republiki rozpoczął hiszpańską wojnę domową 1936-39;

• na czele rebelii stanął gen. F. Franco;

• pomocy w ludziach i sprzęcie wojsk. udzieliły mu państwa faszyst.: Niemcy i Włochy,

• natomiast republice — ZSRR oraz lewicowi ochotnicy z wielu krajów

• w III 1939 wojna zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów i ustanowieniem w Hiszpanii autorytarnej dyktatury Franco, który przybrał tytuł caudillo, tj. wodza Hiszpanii.

• W IV 1939 roku podpisał on pakt antykominternowski

USA

6 IV 1917 Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny po stronie Ententy i wysłały do Francji ok. 2 mln żołnierzy

• zginęło ok. 112 tys.;

• udział Stanów Zjednoczonych w wojnie zdecydował o jej wyniku,

• Wilson zaś miał znaczny osobisty wkład w wypracowanie postanowień traktatu pokojowego, a sformułowany przez niego program ( Wilsona 14 punktów) stał się podstawą do dyskusji i ustaleń podczas konferencji pokojowej w Paryżu 1919.

• Kongres Stanów Zjednoczonych nie ratyfikował jednak traktatu wersalskiego i nie wyraził zgody na przystąpienie Stanów Zjednoczonych do Ligi Narodów, - narzucając powrót do izolacjonizmu.

• Stany Zjednoczone nie uznały też po wojnie Rosji Sowieckiej.

Po wojnie Stany Zjednoczone stały się pierwszą potęgą ekon. w świecie, a Europa Zach. była ich dłużnikiem;

• rozwijał się dynamicznie przemysł, zwł. samochodowy, elektrotechn. i chem.;

• eksport i inwestycje zagr. wzrosły kilkakrotnie,

• dol. USA stał się właściwie gł. walutą świat.,

• nastąpił ogólny wzrost dobrobytu.

W 1928 roku prezydentem USA został Herbert Hoover - republikanin

• 24 X 1929 nastąpił jednak krach na giełdzie w Nowym Jorku („czarny czwartek”), który zapoczątkował w USA wielki świat. kryzys gosp.;

• produkcja w USA spadła o połowę,

• bezrobocie osiągnęło 25% ogółu zatrudnionych

• Środki podjęte przez Hoovera dla ratowania gospodarki okazały się niewystarczające.

• Ustawa o pomocy dla przemysłu

• Powołanie do życia szeregu organizacji do walki z kryzysem

• Wysokie opłaty celne na towary z zagranicy, które zamiast pomóc pogłębiły kryzys, gdyż część państw zamknęła handel z USA

• Padło ponad 135 000 firm i 10 000 banków

Wybory prezydenckie w 1932 roku wygrał kandydat demokratów F.D. Roosevelt, który pozostał na tym stanowisku do roku 1945

• lansujący program szerokiej interwencji państwa w zwalczaniu kryzysu.

• W wyniku jego różnorodnych i energicznych działań, znanych jako New Deal,

• zreformowano banki, rolnictwo i przemysł

• powołano różnorodne instytucje i agencje, które organizowały roboty publ.,

• wprowadzono zabezpieczenia dla emerytów,

• zasiłki dla bezrobotnych,

• zakaz zatrudniania dzieci.

• Wysokie podatki od dochodów

• Działania te przyniosły ożywienie gosp. (z przejściową recesją 1937-38), a od 1939 produkcja wojenna zlikwidowała bezrobocie

Roosevelt jeszcze 3-krotnie zapewnił sobie (i demokratom) zwycięstwo w wyborach prezydenckich (skłoniło to 1951 Kongres do ratyfikacji XXII poprawki do konstytucji ograniczającej liczbę kadencji prezydenckich do 2).

W 1933 Roosevelt proklamował politykę dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Łac.

• jej następstwem były konferencje panamerykańskie w latach 1933 - 1938

• podpisano 11 układów handlowych z ta strefą

W 1933 Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z ZSRR.

Hołdujący izolacjonizmowi Kongres uchwalał kolejne ustawy o neutralności (1935, 1936, 1937), w których Stany Zjednoczone dystansowały się od konfliktów europejskich.

Polityka państw Osi zmieniała jednak stopniowo izolacjonistyczne nastawienie Amerykanów i poprawka z 4 XI 1939 do ustawy z 1937 zezwalała już na sprzedaż broni na zasadzie cash and carry [`płać i zabieraj'], co w praktyce pomagało krajom walczącym z państwami Osi

12 VIII 1941 Roosevelt i W. Churchill podpisali Kartę Atlantycką, definiującą cele i zasady polityki obu państw w trakcie i po II wojnie światowej.

Ostatnia Faza

W III 1939 roku

• rokowania angielsko - francusko - radzieckie w Moskwie

• w sprawie podpisania układu o wzajemnej pomocy

• Polska nie zgodziła się wówczas na przepuszczenie wojsk radzieckich przez swoje terytorium

• Jednocześnie Anglia rozpoczęła tajne rozmowy z Niemcami

• Proponowali odstąpienie od porozumień wobec Europy w zamian za zachowanie statusu Imperium i utrzymanie stref wpływów na świecie

• gdy ZSRR dowiedział się o tym również rozpoczął tajne rokowania z Niemcami

• zakończone podpisaniem 23 VIII 1939 roku paktu Ribbentrop - Mołotow

• pakt o nieagresji

• tajny protokół o podziale stref wpływów w Europie

• 15 III 1939 roku - Niemcy zajmują Pragę

• 22 III 1939 roku - Niemcy zajmują Litwinom Kłajpedę

• 23 III 1939 roku Niemcy podpisują układ z Rumunią, przejmując kontrolę nad tamtejszą gospodarką

Chamberlain się ocknął i 31 III 1939 roku zaproponował Polsce pomoc, o ile by sobie tego Polska życzyła - obawy przed tym, by Polska nie przyłączyła się do Niemiec

• Beck to przyjął i 6 IV 1939 roku rozpoczęły się rozmowy

11 IV 1939 roku Hitler podpisał plan Fall Weiss

28 IV 1939 roku Hitler zerwał z Polską Pakt o nieagresji

• jako przyczynę podał fakt rozmów polsko - brytyjskich

Moskwa zaproponowała Polsce w VIII 1939 roku pomoc za prawo przemarszu

• 19 VIII 1939 roku Beck kategorycznie odmówił

26 VIII Hitler wydał rozkaz ataku na Polskę

• odwołał go jednak, bo 25 VIII w Londynie podpisano polsko - brytyjski pakt o wzajemnej pomocy

• 26 VIII polsko - francuski układ o wzajemnej pomocy

• jeden oddział uderzył ale został odparty

• atak przełożono na 1 IX 1939 roku

29 VIII 1939 roku ogłoszono w Polsce powszechna mobilizację - odwołaną na prośbę zachodnich sojuszników, żeby nie prowokować Hitlera

O godzinie 3.55 rozpoczęły się pierwsze naloty na miasta polskie

II WOJNA ŚWIATOWA

Początek wojny.

Niemcy, po włączeniu wiosną 1938 Austrii do III Rzeszy (Anschluss),

• jesienią 1938 na konferencji w Monachium uzyskali zgodę na anektowanie części Czech i Moraw (III 1939 zajęli całe terytorium Czech i Moraw, jednocześnie powstało Państwo Słowac.);

• wystąpili wobec Polski z żądaniami dotyczącymi Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza;

• odrzucenie tych żądań przez rząd pol., jednoczesne potwierdzenie sojuszu franc.-pol. i wzajemne gwarancje pol.-bryt. (porozumienie pol.-franc.-bryt. miało charakter polit., a nie wojsk.) spowodowały, że 31 III Hitler postanowił rozpocząć bezpośrednie przygotowania do wojny z Polską;

• w sierpniu zawarł porozumienie ze Stalinem (układy sowiecko-niemieckie 1939), w którym obaj dyktatorzy dokonali podziału strefy wpływów w środkowo-wsch. Europie.

Niemiecki plan wojny przewidywał uderzenie na Polskę z jednoczesną osłoną na zach.;

• plan pol. zakładał obronę na pograniczu, później odwrót na linię ostatecznego oporu;

• plan franc. — rozwinięcie obrony na granicy pn.-wsch. i wsch., później przegrupowanie między rzeki Ren i Mozelę oraz podjęcie ograniczonej akcji zaczepnej;

• plan ros. — osiągnięcie linii Wisły.

1 IX Niemcy zaatakowały Polskę (kampania wrześniowa 1939),

3 IX w stanie wojny z nimi znalazły się W. Brytania i Francja — konflikt z lokalnego przekształcił się w światowy.

Na froncie polskim

• Niemcy mieli przewagę liczebną i materiałową, z wyprzedzeniem dokonali mobilizacji i siłami pancerno-motorowymi, wspieranymi przez lotnictwo, w ciągu kilku dni przełamali opór wojsk pol. w bitwie granicznej,

• 8 IX doszli do środk. Wisły i do Warszawy; pol. zwrot zaczepny doprowadził do bitwy nad Bzurą, która odciążyła stolicę; nim bitwa dobiegła końca,

• 17 IX od wsch. uderzyła Armia Czerwona, zmierzając ku Wiśle (po umowie moskiewskiej z 28 IX cofnęła się na linię rz. Bug);

• władze RP opuściły kraj.

• Pod koniec września opór pol. wygasł, 28 IX skapitulowała Warszawa,

• 2-5 X pod Kockiem rozegrała się ostatnia bitwa kampanii.

Na froncie zachodnim

• 10 IX Francuzi podjęli lokalne akcje zaczepne w rejonie Saary, ale przerwali je po kilku dniach;

• później na froncie zach. panowała cisza (drôle de guerre).

• Niemcy planowali podjęcie ofensywy na zach. jeszcze 1939, ale ostatecznie odłożyli ją na termin późniejszy.

• Na morzu działania rozpoczęły się 3 IX i przyniosły powodzenie niem. broni podwodnej.

Na Wschodzie

• X 1939 zgodnie z umowami sowiecko-niem. ZSRR utworzył bazy wojsk. na Litwie, Łotwie i w Estonii i wystąpił z ultimatum wobec Finlandii;

• po odrzuceniu żądań przez rząd fiń.

• 30 XI wojska sowieckie przekroczyły granicę fiń. ( sowiecko-fińska wojna 1939-40), utknęły na Przesmyku Karelskim ( Mannerheima linia) i w Karelii;

• w Laponii okupowały rejon Petsamo.

W Chinach

• Japończycy 17 IX uderzyli na m. Changsha,

• 2 X Chińczycy przeszli do przeciwnatarcia.

W 1939 na zajętych terytoriach przez Niemcy i ZSRR, poczynając od Czechosłowacji (Protektorat Czech i Moraw) i Polski wprowadzono administrację okupacyjną stosującą terror: eksterminacje, areszty i deportacje, które dotknęły setki tysięcy ludzi (deportacja, Katyń). Jednocześnie zaczęły powstawać zalążki ruchu oporu i konspiracji, a także rządy na uchodźstwie (rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie).

1940

W Skandynawii w lutym wojna sowiecko-fiń. weszła w stadium kryt.;

• ZSRR skierował na front blisko 1 mln żołnierzy;

• obrona fiń. na Przesmyku Karelskim została przełamana;

• Francja i W. Brytania wspierały władze fiń., planowały wysłanie do Finlandii korpusu ekspedycyjnego (z udziałem pol. Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich); nim do tego doszło,

• 12 III w Moskwie został podpisany sowiecko-fiń. traktat pokojowy;

• Finlandia utraciła Przesmyk Karelski i część Karelii, ale zachowała niepodległość.

Niemcy zaplanowali szerszą akcję na pn.,

• 9 IV ich wojska zajęły Danię (która nie stawiła oporu) i wylądowały w gł. portach Norwegii;

• zaskoczeni Norwegowie stawili nieskoordynowany opór, a nieliczne posiłki bryt. i franc. nie zmieniły sytuacji i zostały ewakuowane;

• 30 IV podpisano kapitulację armii norw. w pd. części kraju;

• dłużej trwały walki w pn. części Norwegii, wokół Narwiku, 9 IV opanowanego przez Niemców;

• Norwegów wsparł bryt.-franc.-pol. korpus posiłkowy.

• Francuzi i Norwegowie odbili Narwik, 29 V Polacy — Ankenes;

• 10 VI wojska norw. skapitulowały; alianci wycofali się.

Na froncie zachodnim

• 10 V armia niem. uderzyła na Holandię i Belgię;

• 14 V hol. siły zbrojne skapitulowały;

• siły lewego skrzydła wojsk sprzymierzonych weszły w tym czasie do Belgii, ale niem. zgrupowanie pancerno-motorowe, nacierające przez Ardeny,

• 14-15 V sforsowało środk. Mozę,

• 19 V osiągnęło brzeg cieśn. La Manche, odcinając gł. siły sprzymierzonych we Flandrii;

• 28 V skapitulowała armia belg.,

• do 6 VI wojska bryt. i część armii franc. z Dunkierki ewakuowały się do W. Brytanii. Francuzi odtworzyli front na linii rzek Somma i Aisne, ale przeważające siły niem. 5 VI wznowiły natarcie, przełamały front i przeszły do pościgu;

• 10 VI Włochy wypowiedziały wojnę Francji,

• 14 VI Niemcy wkroczyli do Paryża;

• 25 VI weszło w życie zawieszenie broni, Niemcy rozpoczęli okupację pn. i zach. części Francji i narzucili jej ograniczenia wojsk., w części nie okupowanej utworzono tzw. Wolną Francję (État français) z rządem w Vichy;

• działania wojenne na lądzie ustały, nasiliły się walki w powietrzu i na morzu. Niemcy przygotowywali desant na W. Brytanię, dążąc do uzyskania panowania w powietrzu ( bitwa o Wielką Brytanię).

Na Oceanie Atlantyckim

• w 1. poł. 1940 niem. marynarka wojenna i lotnictwo nie osiągnęły większych sukcesów, po zdobyciu baz w Norwegii i Francji skuteczność działań niem. przeciwko liniom zaopatrzeniowym aliantów wzrosła.

Na Morzu Śródziemnym

• działania mor. przez blisko 3 lata stanowiły gł. część operacji wojennych na tym obszarze, zwł. na liniach komunik. — wł. (Włochy-Libia, później Włochy-Bałkany) i bryt. (Gibraltar-Egipt, później Egipt-Grecja, zaopatrywanie Malty);

• działania sił nawodnych doprowadziły do starć koło przylądków Teulada i Spartivento (Sardynia);

• bryt. lotnictwo pokładowe zaatakowało bazę wł. floty w Tarencie i wyeliminowało z działań większość floty liniowej, ale nie ograniczyło przewozów mor. przeciwnika.

W Afryce Północnej

• włoska 10. armia IX 1940 dotarła z Libii do Sidi Barrani w Egipcie i została zatrzymana,

• 9 XII wojska bryt. rozpoczęły ofensywę, w ciągu kilku dni rozbiły większość sił 10. armii, wkroczyły do Cyrenajki, obległy Bardiję.

Na Półwyspie Bałkańskim

• 28 X Włosi uderzyli na Grecję, licząc na szybkie zwycięstwo;

• Grecy powstrzymywali przeciwnika,

• 14 XI przeszli do ofensywy i wyparłszy nieprzyjaciela z własnego terytorium wkroczyli do Albanii.

W Afryce Wschodniej

• w Etiopii Włosi zajęli tereny na pograniczu z Sudanem (Kassalę) i Kenią (Moyale), w sierpniu obsadzili też Somali Bryt. (Berbera).

W Europie Wschodniej

• rząd sowiecki wykorzystał zaangażowanie Niemiec na zach. i latem inkorporował Litwę, Łotwę i Estonię, przekształcając je w republiki związkowe ZSRR,

• od Rumunii uzyskał Besarabię i pn. Bukowinę, sięgając wpływami na Płw. Bałkański.

• Niemcy z Włochami i Japonią utworzyli Pakt Trzech (27 IX), do którego dołączyły Słowacja, Węgry i Rumunia.

• Obie strony (sowiecka i niem.) rozpoczęły przygotowania do zbrojnego rozstrzygnięcia, którego gł. obszarem miały być okupowane ziemie polskie.

W Chinach

• wojska Kuomintangu odbiły Nanning (12 III), otwierając połączenie lądowe z Indochinami;

• na froncie centr. wojska jap. opanowały Yichang i rozpoczęły bombardowania Chongqing;

• w grudniu Japończycy podjęli kolejną próbę opanowania linii kol. Hangzhou-Kanton.

• Po klęsce Francji 22 IX uzyskali prawo założenia baz w Kochinchinie.

W 1940 państwa Osi opanowały niemal całą zach. i pn. Europę;

• W. Brytania utrzymała się na wyspach i w strefie śródziemnomor., gdzie działania wojenne ponownie przeniosły się na teren Europy; w krajach okupowanych przez III Rzeszę i ZSRR zaczął organizować się ruch oporu;

• nastąpiło zbliżenie Stanów Zjedn. i W. Brytanii.

1941.

W strefie Morza Śródziemnego

• w Afryce Pn. wojska bryt. w początkach roku kontynuowały natarcie, zdobyły Bardiję, Tobruk i Bengazi, niszcząc całkowicie wł. 10. armię i zajmując całą Cyrenajkę;

• Niemcy skierowali w rejon walk lotnictwo i wojska lądowe (Korpus Afrykański).

Półwysep Bałkański.

• Na froncie alb. ofensywa gr. utknęła w górach. Niemcy, przygotowując się do interwencji w Grecji, w styczniu skierowali wojska do Rumunii i 2 III wkroczyli do Bułgarii;

• Brytyjczycy, osłabiając swe siły w Afryce Pn., wysłali do Grecji korpus ekspedycyjny;

• 6 IV wojska niem., wspierane przez jednostki wł., a później węg., uderzyły na Jugosławię i Grecję;

• armia jugosł. rozpadła się bez udziału w znaczniejszych walkach, gr. broniła się dłużej;

• 20 V-1 VI Niemcy za pomocą desantu powietrznego opanowali Kretę.

W Afryce Północnej

• na Pustyni Libijskiej w marcu i kwietniu wojska niem.-wł. pokonały Brytyjczyków, odbiły Cyrenajkę (oprócz Tobruku obronionego przez Australijczyków, których od sierpnia zastępowała m.in. pol. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich);

• 19 XI bryt. 8. armia, uprzedzając przeciwnika, przeszła do natarcia, odblokowała Tobruk i ponownie zajęła Cyrenajkę.

W Afryce Wschodniej

• wojska bryt. rozbiły armię wł. i zajęły ten obszar.

Na Bliskim Wschodzie

• Brytyjczycy opanowali Irak, następnie Syrię.

• W sierpniu (po wybuchu wojny sowiecko-niem.) wojska bryt. i sowieckie rozpoczęły okupację Iranu, co pozwoliło na otwarcie bezpośredniego połączenia lądowego między ZSRR a obszarami kontrolowanymi przez W. Brytanię.

W Europie Wschodniej

• na wiosnę Niemcy i sojusznicy (Rumunia i Finlandia) rozpoczęli przegrupowanie wojsk w celu uderzenia na ZSRR;

• uderzenie wojsk Osi 22 VI 1941 zaskoczyło stronę sowiecką kierunkiem natarć oraz mechanizmem prowadzenia działań (we współcz. historiografii istnieje również pogląd, iż atak ten wyprzedził stronę sowiecką przygotowującą napaść na III Rzeszę);

• latem zostały rozbite wojska pierwszego sowieckiego rzutu strategicznego, a jesienią — drugiego, dopiero trzeci powstrzymał Niemców pod Leningradem, Moskwą i u wrót Kaukazu (Rostów);

• 5-6 XII rozpoczęło się sowieckie przeciwnatarcie pod Moskwą, które zmusiło wojska niem. do odwrotu o 300-400 km i obrony na całym froncie wschodnim.

• Finowie odbili Przesmyk Karelski po dawną granicę sowiecko-fiń. oraz obsadzili Karelię po rz. Swir i jez. Onega.

• W Laponii wojska niem. podjęły próbę opanowania Murmańska, utknęły jednak nad rz. Stara Lica;

• na obszarze od M. Czarnego do M. Barentsa ukształtował się front liniowy, który związał większość niem. sił lądowych.

Na Oceanie Atlantyckim

• nasilała się wielka bitwa o komunikację (bitwa o Atlantyk);

• Brytyjczycy doskonalili system konwojów, uzyskali pomoc amer. (VIII 1941 podpisali deklarację współpracy, Kartę Atlantycką);

• Niemcy zatopili 432 statki (ponad 2 mln BRT), tracąc 35 okrętów podwodnych.

• Latem przez M. Barentsa ruszyły pierwsze konwoje sprzymierzonych zmierzające do sowieckich portów pn. (murmańskie konwoje).

W wojnie powietrznej

• w pierwszych miesiącach 1941 lotnictwo niem. kontynuowało bombardowanie obiektów na W. Brytyjskich, później jego aktywność osłabła;

• lotnictwo bryt. stopniowo nasilało naloty na Niemcy i cele w krajach okupowanych.

Na obszarach okupowanych

• trwało formowanie się konspiracji, rozpoczęto działania partyzanckie;

• po rozpoczęciu wojny sowiecko-niem. ruch komunist. w państwach okupowanych i zależnych od III Rzeszy na polecenie Międzynarodówki Komunist. podjął działalność konspiracyjną (w największej skali w Jugosławii, gdzie walka partyzancka była również elementem wojny domowej, oraz na okupowanych obszarach ZSRR).

W Chinach

• Japończycy kontynuowali akcję blokowania wybrzeży, opanowali wiele miast nadmor., gł. w pd. części Chin, przygotowywali uderzenie na pd. część kontynentu;

• we wrześniu Chińczycy zwyciężyli w bitwie pod Changsha;

• uderzenie Japonii na Stany Zjedn. i W. Brytanię spowodowało, iż tzw. incydent chiński stał się częścią działań II wojny światowej;

• 20 X władze Japonii zatwierdziły ostateczny plan wojny ze Stanami Zjedn., W. Brytanią i Holandią (przewidywał eliminowanie amer. floty, opanowanie stref mórz Azji Pd.-Wsch. — Filipiny, Hol. Indie Wsch., Nowa Gwinea, Wyspy Salomona, Płw. Malajski, a później Birmy, z pozostawieniem części armii lądowej w Chinach oraz silnej osłony w Mandżurii).

• Utworzenie nowych frontów dalekowschodnich zapoczątkował jap. atak na bazę floty amer. w Pearl Harbor 7-8 XII, następnie Japończycy opanowali Hongkong, na Malajach wysadzili desant, który rozpoczął natarcie na Singapur, z Indochin wkroczyli do Syjamu (przyłączył się do Japonii), następnie uderzyli na pd. Birmę; desant jap. wylądował na wyspie Luzon (Filipiny).

Przystąpienie do wojny ZSRR i Stanów Zjedn. z jednej strony i Japonii z drugiej przekształciło działania wojenne w wojnę powszechną, konflikt globalny między 2 blokami mocarstw, z udziałem większości państw świata, angażujący niemal całość zasobów świat. (ich wykorzystanie 1944 osiągnęło poziom maks.).

1942.

Konflikt wojenny był już w pełni wojną wielofrontową i wielopłaszczyznową;

• w Europie miała ona charakter gł. lądowej z nasilającą się wojną powietrzną;

• na O. Spokojnym — przede wszystkim powietrzno-mor.;

• w Chinach i Birmie — lądowej.

W Europie Wschodniej

• na początku roku Armia Czerwona kontynuowała kontrofensywę i na niektórych odcinkach frontu zmusiła Niemców do odwrotu (Ukraina);

• latem armia niem., po uprzednim opanowaniu Sewastopola, przeszła do ofensywy na pd. odcinku frontu i nacierając na Kaukaz rozbiła sowieckie lewe skrzydło, ale w sierpniu-wrześniu utknęła w Stalingradzie i na zach. części pasma kaukaskiego;

• 19 XI rozpoczęła się sowiecka kontrofensywa pod Stalingradem,

• 23 XI wojska sowieckie okrążyły niem. zgrupowanie (stalingradzka bitwa);

• na środk. odcinku frontu uderzenia sowieckie związały znaczne siły niemieckie.

W Afryce Północnej

• na Pustynii Libijskiej wojska niem.-wł. na początku roku (21 I-7 II) odrzuciły bryt. 8. armię na linię Al-Mechila,

• 27 V przeszły do ofensywy, pobiły Brytyjczyków w Cyrenajce, podczas pościgu zdobyły Tobruk (21 VII) i doszły do Al-Alamajn ,

• 23 X-4 XI bryt. 8. armia rozbiła wojska niem.-wł. i przeszła do pościgu, do końca roku opanowując po raz trzeci Cyrenajkę.

• W listopadzie w portach Maroka i Algierii wylądowały wojska amer. oraz bryt., po zawarciu porozumienia z miejscową administracją franc. ruszyły ku Tunisowi, gdzie wylądował desant niem.-wł.;

• pod koniec roku w zach. Tunezji ukształtował się protektorat francuski.

Na Oceanie Atlantyckim

- po przystąpieniu Stanów Zjedn. do wojny Niemcy poszerzyli strefę działań floty podwodnej do wybrzeży amer., co w połączeniu ze wzrostem liczby okrętów podwodnych spowodowało zwiększenie liczby zatopionych statków sprzymierzonych (lepiej osłaniane transporty z wojskiem z reguły docierały w całości).

Na Dalekim Wschodzie

• Japończycy opanowali Malaje (15 II skapitulował Singapur), następnie Birmę, mimo wsparcia Brytyjczyków przez Chińczyków; na Filipinach Japończycy 2 I zajęli Manilę, następnie zmusili do kapitulacji armię filipińsko-amer. broniącą się na płw. Bataan (9 IV);

• w styczniu desant jap. wylądował na Borneo, po wygraniu bitwy na M. Jawajskim (24 II) — na Jawie.

• Na wiosnę 1942 pod jap. okupacją była cała strefa mórz Azji Pd.-Wsch.;

• Australia i Indie były zagrożone, a Chiny odcięte od połączeń z państwami zach.;

• ofensywa jap. w kierunku pd.-wsch. została jednak zatrzymana,

• 7-8 V stoczono nie rozstrzygniętą bitwę mor. na Morzu Koralowym ,

• 3-5 VI klęska floty jap. w bitwie koło atolu Midway spowodowała przełom w wojnie na O. Spokojnym;

• po wylądowaniu 10 VII desantu amer. na wyspie Guadalcanal (Wyspy Salomona) stoczono kilka bitew powietrzno-mor.;

• na Nowej Gwinei we wrześniu Australijczycy powstrzymali marsz jap. na Port Moresby i wraz z Amerykanami rozpoczęli natarcie na Buna.

Na pocz. 1942 największe sukcesy militarne odnosiła Japonia, w lecie — Niemcy; jesienią zaczęła zarysowywać się przewaga przeciwników Osi. Stany Zjedn. i W. Brytania ściśle współdziałały, poszukiwano porozumienia z ZSRR.

1943.

Nastąpiło wzmocnienie nacisku państw sprzymierzonych na państwa Osi w Europie;

• na lądzie (od wsch. i pd.), w powietrzu (od zach.);

• wzmagał się ruch oporu, zwł. w państwach okupowanych;

• na O. Spokojnym nasiliły się powietrzno-mor. działania amer. sił zbrojnych;

• narastał wysiłek zaplecza walczących mocarstw (wzrost produkcji wojennej, szczególnie w państwach sprzymierzonych).

Na froncie wschodnim

• pierwsze miesiące 1943 przyniosły kontynuację ofensywy sowieckiej na pd. odcinku frontu oraz likwidację zgrupowania niem. otoczonego w Stalingradzie (2 II);

• pod koniec lutego wojska sowieckie zbliżyły się do dolnego biegu Dniepru;

• przeciwnatarcie Niemców pod Charkowem ustabilizowało front; Armia Czerwona utrzymała tereny w rejonie Kurska, wojska niem. zaś (po wycofaniu się z pn. Kaukazu) — przyczółek na Płw. Tamańskim;

• pod Moskwą Niemcy wycofali się spod Rżewa i Domiańska, Rosjanie przebili lądowe połączenia do okrążonego Leningradu;

• obie strony rozpoczęły przygotowania do kampanii letniej,

• 5 VII Niemcy przeszli do natarcia uderzając koncentrycznie na Kursk (kurska bitwa), stoczono wielką bitwę, której decydującym punktem była największa bitwa pancerna wojny pod Prochorowką, później Armia Czerwona wyszła nad Dolny Dniepr, po jego sforsowaniu (6 XI) zajęła Kijów i odcięła Krym od obszarów okupowanych jeszcze przez Niemców.

• Na centr. odcinku frontu wojska sowieckie opanowały Smoleńsk.

W Afryce Północnej

• wojska bryt. 8. armii w styczniu opanowały Trypolitanię i zepchnęły wojska niem.-wł. na przyczółek tunezyjski (zlikwidowany w połowie maja),

• droga przez M. Śródziemne została otwarta dla żeglugi sprzymierzonych.

We Włoszech

• 10 VII desant wojsk alianckich wylądował na Sycylii,

• do 17 VIII resztki wojsk niem.-wł. broniących wyspy ewakuowały się na kontynent;

• 25 VII obalono rząd B. Mussoliniego,

• nowy rząd wł. 3 IX podpisał zawieszenie broni ze sprzymierzonymi,

• desant bryt. wylądował w Kalabrii;

• 9 IX, jednocześnie z ogłoszeniem zawieszenia broni, rozpoczął się desant sprzymierzonych w zat. Salerno.

• Niemcy odpowiedzieli rozbrojeniem większości oddziałów armii wł. we Włoszech i na Płw. Bałkańskim, opanowali Rzym (10 IX), po przegranej bitwie pod Salerno, powstrzymali sprzymierzonych na linii zimowej pod Monte Cassino.

Na Oceanie Atlantyckim

• w pierwszej połowie roku nastąpił przełom w bitwie o opanowanie tego obszaru;

• w marcu Niemcy zatopili 92 statki (540 tys. BRT),

• w czerwcu tylko 8 (30 tys. BRT);

• jednocześnie w marcu stracili 15 okrętów podwodnych, w maju — 41;

• sprzymierzeni udoskonalili środki obrony konwojów, produkcja nowych statków znacznie przewyższała straty.

W powietrzu

• wzrosła siła amer. lotnictwa strategicznego (stacjonującego w W. Brytanii); wspólnie z siłami bryt. rozwinęło ono kombinowaną ofensywę powietrzną na Niemcy — Brytyjczycy atakowali nocą, Amerykanie w ciągu dnia.

Na Oceanie Spokojnym

• Amerykanie opanowali Wyspy Salomona, zajęli Wyspy Gilberta i wspólnie z Australijczykami opanowali wsch. część Nowej Gwinei;

• obsadzili wyspy: Attu i Kiska w archipelagu Aleutów.

Na Dalekim Wschodzie

• w Birmie, na pograniczu z Indiami i Chinami, trwały lokalne starcia;

• w Chinach nasilił się konflikt między Kuomintangiem a KP Chin;

• Japończycy podejmowali lokalne ataki, m.in. bez powodzenia na Changsha.

Państwa sprzymierzone 1943 nawiązały ścisłe współdziałanie,

• w Teheranie odbyła się konferencja tzw. wielkiej trójki (W. Churchill, F.D. Roosevelt, Stalin; która ustaliła plan działań militarnych 1944 (w tym otwarcie tzw. drugiego frontu), przyjęła ogólny zarys ładu powojennego, podział wpływów wielkich mocarstw (Polska podporządkowana ZSRR).

• Po stronie przeciwnej Oś rozpadła się; dowództwo niem. po klęskach na froncie wsch. przyjęło koncepcję obrony przeciwko Armii Czerwonej i koncentracji sił do pobicia desantu sprzymierzonych na Zachodzie.

1944.

• W Europie nastąpiło koncentryczne uderzenie wojsk sprzymierzonych na obszary opanowane przez Niemców, połączone z masowym wystąpieniem ruchu oporu i konspiracji.

• Na Dalekim Wschodzie, na O. Spokojnym działania zaczepne prowadzili sprzymierzeni, w Chinach — Japonia;

• 1944 to szczytowy okres produkcji zbrojeniowej, szybkiego postępu nauk.-techn., początek kształtowania ładu powojennego opartego na nierówności.

Na froncie wschodnim

• na początku roku wojska sowieckie rozbiły skrajne skrzydła armii niem., na pn. odrzuciły przeciwnika spod Leningradu, na pd. dotarły do Karpat i wyzwoliły Krym;

• w czerwcu-lipcu Armia Czerwona rozgromiła centrum wojsk niem. na Białorusi i na pd. od rz. Prypeć, na przeł. lipca i sierpnia wyszła nad środk. Wisłę;

• w stol. Polski wybuchło powstanie (powstanie warszawskie 1944).

• W sierpniu wojska sowieckie rozbiły w Mołdawii siły niem.-rum. i po przejściu Rumunii (23 VIII) na stronę sprzymierzonych rozpoczęły przez Siedmiogród natarcie na Wielką Nizinę Węgierską (później po sforsowaniu środk. Dunaju okrążyły Budapeszt);

• także w sierpniu rozpoczęło się powstanie słowackie.

Na Półwyspie Bałkańskim

• we wrześniu wojska sowieckie nie napotykając na opór wkroczyły do Bułgarii;

• po przewrocie wojsk. i przejściu Bułgarii na stronę sprzymierzonych, wraz z armią bułg. uderzyły na Macedonię i Serbię;

• 20 X wojska sowieckie i jugosł. opanowały Belgrad;

• wojska niem. wycofały się z Grecji, Albanii i Czarnogóry.

• W Grecji wylądowały oddziały bryt.,

• rozpoczęła się walka z partyzantką komunistyczną.

• Pod koniec roku front przebiegał między rz. Drawa i M. Adriatyckim; na

• jego zapleczu toczyły się walki domowe.

W Europie Północnej

• 10 VI wojska sowieckie przeszły do natarcia na Przesmyku Karelskim, przełamały obronę fiń.,

• 26 VI zajęły Wyborg;

• 19 IX podpisano sowieckie-fiń. zawieszenie broni,

• Finlandia wystąpiła przeciwko III Rzeszy,

• w Laponii rozpoczęły się walki fiń.-niem.,

• na wybrzeżach M. Barentsa uderzyły wojska sowieckie;

• pod koniec roku Niemcy wycofali się do pn. Norwegii.

We Włoszech

• sprzymierzeni od stycznia bez powodzenia podejmowali ataki pod Monte Cassino, połączone z desantem pod Anzio;

• 11 V wojska sprzymierzonych (w tym Drugi Korpus Polski) przełamały obronę niem.,

• 4 VI weszły do Rzymu i w pościgu dotarły do Apeninu Toskańsko-Emiliańskiego.

W Europie Zachodniej

• w pierwszej połowie roku obie strony przygotowały działania na wielką skalę;

• sprzymierzeni — desant na pn.-zach. wybrzeżu Francji,

• Niemcy — jego rozbicie na wybrzeżu;

• 6 VI wojska sprzymierzonych rozpoczęły operację desantową w  Normandii i utworzyły przyczółek, następnie pobiły niem. armię;

• na przeł. lipca i sierpnia przełamały obronę niem. pod Avranches, okrążyły Niemców pod Falaise, następnie prowadziły pościg;

• 19 VIII wybuchło powstanie w Paryżu,

• rozbite wojska niem. wycofały się ku granicy Niemiec;

• 15 VIII wojska amer.-franc. wylądowały w Prowansji.

• Na początku września wojska sprzymierzonych wkroczyły do Belgii oraz dotarły do granic Lotaryngii i Alzacji;

• we wrześniu próba szybkiego wkroczenia do Niemiec przez Holandię (połączona operacja wojsk powietrznodesantowych i lądowych w Arnhem) zakończyła się niepowodzeniem;

• później prowadzono akcje na mniejszą skalę,

• 21 X Amerykanie zajęli Akwizgran,

• 29 X Polacy — Bredę,

• 23 XI Francuzi — Strasburg.

• Pod koniec roku Niemcy podjęli ostatnią próbę pokonania wojsk sprzymierzonych uderzając 16 XII w Ardenach, sprzymierzonym, początkowo zaskoczonym, udało się zatrzymać Niemców.

Na Dalekim Wschodzie

• działania wojenne nasiliły się;

• na O. Spokojnym Amerykanie wysadzili desant na wyspie Saipan i zwyciężyli w bitwie powietrzno-mor. na M. Filipińskim;

• opanowali Mariany;

• na pd. oddziały amer. obsadzały kolejne punkty na Nowej Gwinei;

• 20 X wysadzono desant na wyspie Leyte (Filipiny), wielka bitwa powietrzno-mor. uniemożliwiła flocie jap. działania na większą skalę.

• Amerykańskie wojska lądowe opanowały Leyte, później zajęły Mindoro;

• rozpoczęły się uderzenia powietrzne na Japonię, a amer. flota podwodna paraliżowała mor. komunikację przeciwnika, przede wszystkim między W. Japońskimi a strefą mórz Azji Pd.-Wschodniej.

• W Birmie w wyniku natarcia odzyskano pn. część kraju i ponownie otwarto lądowe połączenie z Chinami.

• W Chinach od kwietnia do grudnia wojska jap. prowadziły ofensywę w celu uzyskania bezpośredniego połączenia wzdłuż linii kol. Pekin-Kanton i dalej do Indochin.

W 1944 siły niem. zostały zepchnięte do obszaru ograniczonego na wsch. Wisłą, na zach. — Renem, na pd. — Padem; nad obszarem tym panowanie w powietrzu uzyskało lotnictwo sprzymierzonych; na wyzwolonych obszarach Europy zaczęto odtwarzać państwa w warunkach ostrych konfliktów społ. na zach., otwartej wojny domowej w Grecji, jej elementów w Jugosławii oraz uzależnienia od ZSRR krajów zajętych przez Armię Czerwoną.

1945

Na froncie wschodnim

• po przejściu do natarcia 12-15 I między M. Bałtyckim i Karpatami gł. zgrupowanie wojsk sowieckich przełamało obronę niem. nad Wisłą i Narwią (17 I 1. armia WP wyzwoliła Warszawę) i pod koniec stycznia osiągnęło środk. Odrę oraz brzeg M. Bałtyckiego (Zalewu Wiślanego),

• w lutym i marcu rozbiło Niemców na Pomorzu oraz Śląsku;

• 9 IV padł Królewiec.

• Na pd. od Karpat wojska sowieckie 13 II zdobyły Budapeszt i Wiedeń; decydujące uderzenie przeprowadziły między M. Bałtyckim i Sudetami;

• 16 IV gł. siły Armii Czerwonej i WP rozpoczęły ofensywę,

• 2 V zdobyły Berlin, wyszły nad Łabę i spotkały się z wojskami amer. i bryt.,

• 9 V wkroczyły do Pragi, wyzwolonej przez powstańców, którzy rozpoczęli walkę 5 V.

Na froncie zachodnim

• wojska sprzymierzonych 8 II rozpoczęły stopniowo rozszerzane natarcie między Mozą i Renem, w marcu sforsowały rzekę (na pn. od Zagłębia Ruhry);

• na pn. skrzydle Brytyjczycy sforsowali dolną Łabę i dotarli do Lubeki, pol. 1. Dywizja Pancerna do Wilhelmshaven, siły prawego skrzydła wojsk sprzymierzonych skręciły na pd., sforsowały górny Dunaj i dotarły do Jez. Bodeńskiego i Tyrolu.

• W II 1945 na konferencji jałtańskiej m.in. uzgodniono podział Niemiec na strefy okupacyjne i ich demilitaryzację, potwierdzono podział stref wpływów mocarstw.

We Włoszech

• 9 IV rozpoczęła się ofensywa sprzymierzonych,

• 21 IV Polacy weszli do Bolonii;

• rozbici Niemcy próbowali przeprawić się na pn. brzeg Padu; jednocześnie w pn. Włoszech zaczęły walkę grupy ruchu oporu.

Na Półwyspie Bałkańskim

• 16 IV wojska jugosł. przeszły do natarcia,

• 9 V weszły do Zagrzebia.

W powietrzu wielka ofensywa bombowa lotnictwa sprzymierzonych z powodu zmniejszenia się liczby celów stopniowo zamierała, ostatnimi spektakularnymi celami były: Drezno oraz siedziba Hitlera w Berchtesgaden.

Na morzu panowali sprzymierzeni.

W Chinach

• na pocz. 1945 Japończycy umocnili połączenie Pekin-Indochiny,

• w marcu okupowali Indochiny Franc. (część oddziałów franc. przebiła się do Chin)

W Birmie

• w styczniu rozpoczęła się ofensywa wojsk bryt.,

• 3 V padł Rangun, resztki wojsk jap. wycofały się w góry.

Na Oceanie Spokojnym

• Amerykanie 9 I wysadzili desant w zat. Lingayen na wyspie Luzon i 23 II zdobyli Manilę,

• pobici Japończycy schronili się w góry;

• mniejsze desanty amer. wylądowały na innych wyspach Archipelagu Filipińskiego, później zdobyły wyspy: Iwo-jima i przede wszystkim Okinawę, co ułatwiło nasilenie bombardowań Japonii;

• uderzenia lotnictwa pokładowego zespołów okrętów amer. podpływających bezpośrednio do brzegów W. Japońskich i działania floty podwodnej doprowadziły do niemal pełnej blokady Japonii.

Koniec wojny w Europie.

W warunkach beznadziejnej polit.-militarnej sytuacji Niemiec grupy polityków niemieckich podjęły próby rozmów, ale ostateczne decyzje podjęło dowództwo wojsk.,

• 29 IV podpisano wstępne warunki bezwarunkowej kapitulacji armii niemieckiej na froncie wł. (2 V weszło w życie),

• 30 IV Hitler desygnował na swoje miejsce admirała K. Dönitza i popełnił samobójstwo;

• 4 V poddały się wojska niemieckie znajdujące się w pn.-zach. Niemczech i Danii;

• 5 V złożyły broń wojska niemieckie w pd. Niemczech, Tyrolu i zach. Austrii;

• 7 V o godz. 2.41 w Reims przedstawiciele admirała Dönitza podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji niemieckich sił zbrojnych i przerwania działań wojennych 8 V o godz. 23.01 czasu środkowoeuropejskiego.

• Na żądanie strony sowieckiej akt kapitulacji powtórzono w Berlinie (9 V 0.16 czasu wschodnioeuropejskiego);

• tylko niektóre zgrupowania niemieckie oraz formacje serbskie, chorwackie i słoweńskie przebijały się na zach. w celu poddania wojskom bryt. lub amerykańskim.

• W VII-VIII 1945 na konferencji poczdamskiej przywódcy wielkiej trójki ustalili m.in. zasady polityki wobec Niemiec.

Koniec wojny w Azji.

• 6 VIII Amerykanie zrzucili bombę atom. na Hirosimę,

• 8 VIII na Nagasaki;

• jap. władze podjęły decyzję o kapitulacji.

• 8 VIII rząd sowiecki wypowiedział wojnę Japonii,

• 9 VIII jego wojska uderzyły z 3 stron na Mandżurię, do połowy miesiąca doszły do Mukdenu;

• po kapitulacji Japończyków obsadziły resztę Mandżurii, pn. Koreę, Kuryle oraz pd. Sachalin.

• 2 IX w Zat. Tokijskiej na okręcie liniowym Missouri przedstawiciele Japonii podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji.

Wyniki wojny.

Wojna 1939-45 była konfliktem globalnym prowadzonym na terytoriach Europy, Azji, Afryki i Oceanii, na wszystkich oceanach i morzach oraz w przestrzeni powietrznej;

• uczestniczyło w niej 61 państw i 1,7 mld ludzi (pod bronią 110 mln).

• Bezpośrednie straty ludzkie wyniosły ponad 50 mln osób, w tym ok. 20 mln żołnierzy;

• działaniom wojennym towarzyszyły: masowy terror, mordy, deportacje, przesiedlenia grup ludności, często całych narodów, zapoczątkowane 1937 w Chinach i 1939 w Polsce.

• Wojna przyniosła degradację państw Europy w stosunku do Stanów Zjednoczonych, przyspieszyła rozpad systemu kolonialnego; spowodowała rozgromienie faszyzmu i nazizmu w Europie i militaryzmu w Azji.

• Ład powojenny ukształtowany przez konferencje: teherańską, jałtańską i poczdamską, usankcjonowany w formule ONZ, zapewnił hegemonię mocarstw, przede wszystkim Stanów Zjednoczonych i ZSRR, których rywalizacja doprowadziła do utworzenia 2 bloków militarno-politycznych: komunistycznego, rządzonego przez ZSRR, oraz demokratycznego, skupiającego się wokół Stanów Zjednoczonych.

KALENDARIUM II WOJNY ŚWIATOWEJ - NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA W SKRÓCIE

• X 1939 rok - próby rozmów pokojowych Hitlera z Anglią i Francją

• Przez obie strony odrzucone, bez jakiejkolwiek innej alternatywy

• Rezultatem tego rozpoczęła się wojna siedząca - Sitzkrieg trwająca do wiosny 1940 roku

• Stosunek sił 110 dywizji po stronie Aliantów i 23 dywizje po stronie Niemców

• 30 XI 1939 roku rozpoczęła się wojna radziecko - fińska - tzw. Wojna zimowa

• za uderzenie na Finlandię usunięto Rosję z Ligi Narodów

• walki trwały do II 1940 roku,

• zakończyły się traktatem moskiewskim 12 III 1940 roku w wyniku którego za utrzymanie niepodległości oddano ZSRR 10% terytorium Finlandii - duża część Karelii

• 9 IV 1940 roku Niemcy rozpoczęły atak na Skandynawię

• uderzenie to potraktowano jako działanie taktyczne - tzn. sposób na zbliżenie się terytorialne do Anglii

• Dania poddała się praktycznie natychmiast

• W Norwegii rozpoczęły się zacięte walki pomiędzy Niemcami i angielskim korpusem wysłanym tam na pomoc

• Tzw. walki o Narwik

• Udział brali tam również Polacy - Polska Brygada Podhalańska

• 28 V 1940 roku zdobyli Narwik, jednak przy braku wsparcia ze strony angielskiej musieli się wycofać 31 V 1940.

• zapadła decyzja o ewakuacji korpusów, ze względu na uderzenie Niemiec na Francję

• w VI 1940 roku Norwegia znalazła się pod okupacją niemiecką wspieraną przez faszystów norweskich pod przywództwem Vidkuna Quislinga

• 10 V 1940 roku rozpoczęło się uderzenie niemieckie na Francję

• ominięto Linię Maginota, uderzając przez Belgie, Holandię i Luksemburg

• tego samego dnia premierem Anglii został Winston Churchill

• walki we Francji trwały do 22 VI 1940 roku, kiedy to Francja podpisała kapitulację

• podpisał ją generał Petain, który od 16 VI został wybrany nowym premierem po upadku gabinetu Daladiera

• w wyniku kapitulacji nastąpił podział Francji na dwie części:

• okupowana ze stolicą w Paryżu

• strefa wolna - tzw. Vichy

• pełnia władzy we Francji przeszła w ręce Petaina, którego ogłoszono później zdrajcą narodu

• Część Francuzów uciekła do Anglii, tam stworzyli rząd na emigracji - Komitet Wolnych Francuzów z de Gaullem na czele

• 10 VI 1940 roku Włochy wypowiedziały wojnę Anglii

• terenem walk miedzy tymi państwami stała się Afryka

• na czele wojsk angielskich stanął generał Wavell, który już 11 VI uderzył na armię włoską

• ofensywa się jednak zatrzymała, gdyż Mussolini 28 X 1940 roku uderzył na Grecję

• Wavell musiał przerzucić część swoich sił do Grecji, skąd po wyparciu Włochów wrócił do działań zbrojnych w Afryce

• 6 XII 1940 roku rozpoczęła się ofensywa O'Connora, w wyniku której 22 I 1941 roku Anglicy zdobyli główny punkt oporu Włochów - Tobruk

• Mniej więcej w tym czasie Hitler postanowił uderzyć na Anglię

• 19 VII 1940 roku Hitler przy wsparciu z Watykanu ponowił propozycję zawarcia pokoju z Angliią

• jednocześnie przygotowywał się do operacji Lew Morski - desantu na Wielką Brytanię

• Churchill odrzucił możliwość porozumienia z Hitlerem co doprowadziło do rozpoczęcia Bitwy Powietrznej o Anglię

• Rozpoczęła się 8 VIII 1940 roku

• Dowodził nią Goring, wprowadzając do walki ponad 3000 samolotów - połowę w rezultacie stracili

• W Bitwie o Anglię brały udział zagraniczne dywizjony lotnicze

• Polski Dywizjon bombowy nr 300

• Polskie Dywizjony myśliwskie nr 302 i 303

• Dywizjon Czechosłowacki nr 310

• 15 IX 1940 roku miała miejsce decydująca bitwa lotnicza o Anglię

• 27 IX 1940 roku miał miejsce ostatni niemiecki atak lotniczy

• 12 X 1940 roku odwołano operację Lew Morski

• Słowa podzięki Churchilla dla Polaków - nigdy tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak niewielu

• Koniec roku 1940 wiązał się z umacnianiem sojuszy i bloków

• IX 1940 rok - pakt trzech

• Niemcy i Włochy - współdziałanie na frontach europejskich i afrykańskich

• Japonia - współpraca przy tworzeniu nowego ładu w Wielkiej Azji Wschodniej

• XI 1940 rok - przyłączyły się Węgry, Słowacja i Rumunia

• III 1941 rok - dołączyła Bułgaria

• Rozpoczęły się również rokowania niemiecko - jugosłowiańskie

• Rząd Jugosławii skłonny był przystać do Niemiec i taką też decyzję podjęto 25 III 1941 roku

• 27 III 1941 roku miał miejsce w Jugosławii zamach stanu, w wyniku którego usunięto księcia Pawła i zerwano wszelkie kontakty z Faszystami

• Niemcy potraktowali to jako zdradę i 6 IV 1941 roku zaatakowali Jugosławię

• Atakiem niemieckim dowodził feldmarszałek List

• 13 IV 1941 roku padł Belgrad

• W Jugosławii pojawiły się tendencje odśrodkowe wynikiem czego powstało Niezależne Państwo Chorwackie - związane z Faszystami, pod przywództwem Ante Pavelića

• Podobnie chciała postąpić Słowenia - nie zdążyła jednak rozbita wcześniej przez uderzenie Włochów

• 16 IV 1941 roku Jugosławia podpisała kapitulację - rząd jugosłowiański z królem Piotrem II udał się na emigracje

• W Jugosławii powstaje silna partyzantka

• Monarchistyczna - Mihajlovića

• Komunistyczna - Tito

• Jednocześnie z uderzeniem na Jugosławię Niemcy uderzyli na Grecję, której wcześniej nie udało się podbić Musolliniemu

• Atak nastąpił 6 IV 1941 roku

• Pomimo pomocy korpusu brytyjskiego Grecy musieli się poddać

• Jerzy II udał się na emigrację

• 28 IV 1941 roku korpus brytyjski ewakuował się na Kretę, gdzie utrzymał się jeszcze do 1 VI 1941 roku rozbity przez desant niemiecki

• Od XII 1940 roku Hitler rozpoczął przygotowania do uderzenia na ZSRR

• Atak dostał kryptonim Barbarossa

• Uderzenie w 3 kierunkach

• Na Leningrad - grupa Północ - von Leeb

• Na Moskwę - grupa Środek - von Bock

• Na Ukrainę - grupa Południe - von Rundstedt

• Zaatakowano 22 VI 1941 roku przy współudziale wojsk rumuńskich, fińskich i węgierskich - dowództwo objął generał Brauchitsch

• 22 VI 1941 roku pomoc Rosji zadeklarował Churchill

• 23 VI 1941 roku miała miejsce I bitwa pancerna w trójkącie łuckim - Rosjanie odnieśli pierwsze strategiczne zwycięstwo

• 24 VI 1941 roku pomoc Rosji zadeklarował Roosevelt

• Pomimo wsparcia politycznego Rosjanie ponosili poważne straty

• W latach 1937-1938 w ramach czystek stalinowskich stracono w Rosji 1/5 kadry oficerskiej w tym 3 marszałków na 5 istniejących

• W ciągu 3 tygodni ZSRR utraciło Łotwę, Litwę, Białoruś, Mołdawię i dużą część Ukrainy

• 30 VI 1941 roku utworzono w Moskwie Państwowy Komitet Obrony, na czele którego stanął Stalin

• 15 XI 1941 roku Niemcy rozpoczęli szturm na Moskwę, który trwał do 4 XII i zakończył się niepowodzeniem - operacja Tajfun

• oskarżony o doprowadzenie do klęski Brauchitsch został zdymisjonowany - jego miejsce zajął Hitler

• wiosną 1942 roku Hitler rezygnuje z ataków na Moskwę

• postanawia uderzyć na Kaukaz, by odciąć ZSRR od zasobów naturalnych - manewr ten również się już nie udaje

• walki trwają jednak na innych frontach

• 12 IX 1942 roku - rozpoczyna się szturm na Stalingrad

• walki trwają do 19 XI 1942 roku kiedy ma miejsce radzieckie kontrnatarcie, w wyniku którego armia Paulusa zostaje otoczona i zmuszona do kapitulacji 2 II 1943 roku

• 5 VII 1943 roku ma miejsce Bitwa o Łuk Kurski

• operacja Cytadela

• największa bitwa pancerna II wojny światowej zakończona 23 VIII 1943 roku zajęciem Charkowa i Kijowa

• na przełomie IX/X 1943 roku wojska niemieckie przechodzą do całkowitego odwrotu

- W międzyczasie 14 VIII 1941 roku odbyło się spotkanie Churchilla i Roosevelta na pokładzie pancernika Prince of Wales, w czasie którego podpisano Kartę Atlantycką

• walka w obronie demokracji i praw człowieka

• 4 zasady wolności

• słowa

• religii

• od nędzy

• od strachu

• tuż potem 7 XII 1941 roku miał miejsce japoński atak na Pearl Harbor, bazę amerykańskiej marynarki wojennej na Hawajach

• 11 XII 1941 roku Niemcy i Włochy wypowiedziały wojnę Stanom Zjednoczonym

• do połowy 1942 roku Japonia zdobyła Birmę, Filipiny, Indonezję, Malaje i większość wysp Oceanii

• Również dla Afryki lata 1941-1943 okazały się okresem przełomowym

• Na pomoc Włochom przybyły do Afryki oddziały niemieckie Afrika Korps pod dowództwem Lisa Pustyni Rommla

• W V 1941 roku ruszyło niemiecko - włoskie natarcie w kierunku Suezu

• Australijczycy umocnili się w Tobruku

• 9 V 1941 roku Rommel uderzył na Tobruk, nie udało mu się go zdobyć więc pozostawił go na swoich tyłach kontynuując natarcie

• zajęciem Tobruku mieli zająć się Włosi - nie udało im się gdyż do twierdzy przybyły oddziały posiłkowe w tym Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich

• po kolejnej ofensywie w V 1942 roku Rommlowi udało się zająć Tobruk / 20 VI / i dotrzeć pod El Alamein

• Bitwa pod El Alamein rozpoczęła się 31 VIII 1942 roku - walki trwały do 3 IX 1942 roku

• Rommlowi nie udało się przebić przez linie brytyjskie - 3 IX 1942 roku Rommel zarządził odwrót

• Rozpoczęła się kontrofensywa brytyjska, którą dowodził Montgomery

• 13 XII 1942 roku Brytyjczycy ponownie zajęli Tobruk

• Niemcy umocnili się jeszcze w Tunisie

• Walki o Tunis trwały od III do V 1943 roku

• Tym razem dowodził tam Eisenhower, któremu udało się zająć Tunis 12 V 1943 roku, kończąc tym samym walki w Afryce

• Wyzwolenie Afryki pozwoliło Aliantom na organizację lądowania w Europie z kierunku południowego

• 9 VII 1943 roku miało miejsce lądowanie na Sycylii

• jednocześnie rozpoczęto ataki bombowe na Włochy, co doprowadziło do odsunięcia Musolliniego od władzy przez Wielką Radę Faszystowską

• Miejsce Musolliniego zajął marszałek Pietro Badoglio

• 3 IX 1943 roku kapitulację Włoch podpisał generał Castellano

• Musolliniego osadzono w areszcie, skąd został uwolniony przez niemieckie siły specjalne pod dowództwem Otto Skorzennego

• W wyniku lądowania pod Salerno 9 IX 1943 roku Aliantom udało się zająć całe południe półwyspu, reszta pozostała pod kontrolą Niemiec i Musolliniego - utworzył on tam Włoską Republikę Socjalną - Republikę Salo

• Obronę szykowano na Linii Gustawa, w oparciu między innymi o Monte Casino

• Alianci od stycznia 1944 roku bez powodzenia podejmowali ataki pod Monte Cassino, połączone z desantem pod Anzio;

• 28 IV 1944 roku pozbyto się definitywnie Musolliniego przez powieszenie

• 11 V 1944 roku wojska alianckie (w tym Drugi Korpus Polski) przełamały obronę niemiecką

• 4 VI 1944 roku Rzym został zajęty

• z 5 na 6 VI 1944 roku rozpoczęła się operacja Overlord

• Alianci wylądowali na wybrzeżach Normandii, dowodził nimi Eisenhower

• Do końca września Francja była wolna

• Lądowanie w Normandii zbiegło się z wielką ofensywą radziecką, która dotarła aż do Prus Wschodnich

• Od stycznia 1945 roku rozpoczął się Marsz na Berlin

• 22 IV 1945 roku Alianci doszli do Berlina

• 30 IV 1945 roku Hitler popełnił samobójstwo

• 2 V 1945 roku Berlin został zdobyty

• Warto zajrzeć jeszcze na daleki wschód

• Po bitwie na Morzu Koralowym i pod Midway w VI 1942 roku Japonia znalazła się w odwrocie

• USA odzyskały panowanie na Pacyfiku, co potwierdziła w bitwie pod Guadalcanal w XI 1942 roku

• Tamtejsze walki zakończyły dwie bomby

• 6 VIII 1945 roku - Hiroszima - samolot B - 29 o nazwie Enola Gay

• 9 VIII 1945 roku - Nagasaki

• 2 IX 1945 roku Japonia podpisała kapitulację na pokładzie USS Missouri

WIELKA KOALICJA

• za początek Wielkiej Koalicji uznaje się ogłoszenie 14 VIII 1941 roku Karty Atlantyckiej

• jej następstwem była Deklaracja Narodów Zjednoczonych, która powstała 1 I 1942 roku w Waszyngtonie

• 26 państw zobowiązało się do prowadzenia wojny do osiągnięcia pełnego zwycięstwa

• do roku 1945 podpisało ją 51 państw

• stało się przy okazji podstawą przy tworzeniu ONZ

• sprawy porozumień czysto militarnych dominowały do roku 1942, z następnym rokiem pojawiły się pierwsze problemy

• kością niezgody stały się cele i systemy

• Churchill nie zgadzał się z Rooseveltem w sprawie przyszłości Europy

• Roosevelt widział siebie jako mediatora i arbitra między Wielką Brytanią i ZSRR; dążył również do autonomizacji kolonii

• Churchill z kolei chciał utrzymać mocarstwowość Anglii, zatrzymania kolonii i potwierdzenia angielskich stref wpływów na świecie

• w styczniu 1943 roku odbyło się spotkanie w Casablance

• Churchill i Roosevelt

• Prowadzenie wojny do bezwarunkowej kapitulacji Niemiec

• Naloty bombowe na Niemcy

• Ustalenie ataku na Sycylię i Płw. Apeniński

• XI 1943 rok - Kair

• Roosevelt, Churchill, Czang Kai szek

• Ukaranie Japonii

• Odebranie jej zdobyczy terytorialnych

• Przekazanie Chinom Mandżurii i Tajwanu

• 28 XI - 1 XII 1943 roku - Teheran

• Churchill, Roosevelt I Stalin

• Otwarcie II frontu w Normandii

• Ustalenie polskiej granicy wschodniej

• Wsparcie dla partyzantów jugosłowiańskich Tito

• Zagwarantowanie suwerenności Iranu i Austrii

• Decyzja o utworzeniu Międzynarodowej Organizacji dbającej o pokój na świecie

• Porozumienie z ZSRR w sprawie natarcia na froncie wschodnim i wypowiedzenia wojny Japonii

• 4 - 11 II 1945 roku - Jałta na Krymie

• podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne

• podział Berlina na 4 strefy

• utworzenie Międzysojuszniczej Rady Kontroli - miała się zajmować zarządem w strefach okupowanych

• podjęto decyzje o utworzeniu ONZ

• nowy ład jałtański - oddanie ZSRR kontroli nad terenami na wschód od Łaby

• 17 VII - 2 VIII 1945 roku - Poczdam

• delegacji USA przewodniczył Truman - po śmierci Roosevelta

• oprócz niego Stalin i Churchill, którego z czasem zastąpił nowy premier Anglii - Attlee

• decyzje:

• rozbrojenie Niemiec

• denazyfikacja, demilitaryzacja, decentralizacja gospodarcza i administracyjna

• ukaranie zbrodniarzy wojennych

• sprawa polska - ustalenie granicy zachodniej

• uznanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej

• przesiedlenie ludności niemieckiej zamieszkałej w Polsce

ROZPAD KOALICJI WOJENNEJ

Lata 1945 -1947 stanęły pod znakiem rozwoju partii komunistycznych na całym świecie

• w 1947 roku - istniało 76 partii komunistycznych, które zrzeszały 20 mnl. Członków

• Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, Jugosławia, Polska, Rumunia, Węgry i NRD zgodziły się na przekształcenie swych krajów w kraje demokracji ludowej, jako przejście między kapitalizmem i socjalizmem

• W praktyce oznaczało to przejęcie władzy przez partie komunistyczne przy współpracy z ZSRR

W XII 1947 roku na konferencji w Antwerpii został utworzony Komitet Międzynarodowych Konferencji Socjalistycznych - COMISCO

• każda partia pozostała samodzielna

• COMISCO miała być organem doradczym i koordynacyjnym

Wraz z rozwojem partii komunistycznych nastąpił również szeroki rozwój Związków Zawodowych

• na kongresie w Paryżu w X 1945 roku powołano do życia Światową Federację Związków Zawodowych

• nie weszły do niej związki USA, które utworzyły własny Związek - Amerykańską Federację Pracy

Pierwsze lata powojenne stanęły również pod znakiem procesów zbrodniarzy wojennych

Za podstawę do odbycia procesów można uznać

• 8 VIII 1945 roku w Londynie podpisano Kartę Międzynarodowego Trybunału wojskowego - 4 mocarstwa

• z czasem 19 innych państw w tym Polska

• powołanie przez ONZ Komisji Narodów Zjednoczonych do Spraw Zbrodni Wojennych

• miała zająć się przygotowaniem list zbrodniarzy wojennych

• XI 1945 roku rozpoczęły się procesy norymberskie, które trwały do 1 X 1946 roku

• procesy przeciwko gł. zbrodniarzom III Rzeszy, oskarżonym o popełnienie 4 rodzajów zbrodni:

• uczestnictwa w spisku w celu popełnienia zbrodni międzynar.,

• zbrodni przeciw pokojowi,

• zbrodni wojennych i 

• zbrodni przeciwko ludzkości

• W skład Trybunału wchodzili sędziowie:

• H. Donnedieu de Vabres (Francja),

• G. Lawrence (W. Brytania) — przewodn.,

• F. Biddle (USA),

• I.T. Nikitczenko (ZSRR)

• Głównymi oskarżycielami byli:

• A. Champetier de Ribes (Francja),

• R.H. Jackson (USA),

• H. Shawcross (W. Brytania),

• R.A. Rudenko (ZSRR).

• Akt oskarżenia obejmował 24 osoby oraz 8 organizacji i grup: rząd Rzeszy, kierownictwo polit. NSDAP, SS, SD, Gestapo, SA, Sztab Generalny i Nacz. Dowództwo Wehrmachtu.

• Na ławie oskarżonych zabrakło 3 osób:

• Niemiecki Front Pracy - R. Ley popełnił samobójstwo,

• szef Kancelarii NSDAP M. Bormann zaginął,

• G. Krupp został wyłączony z procesu ze względu na stan zdrowia.

• Wyrokiem Trybunału, ogłoszonym 30 IX-1 X 1946, skazano na karę śmierci 12 oskarżonych:

• H. Göringa - twórcę Gestapo, dowódca lotnictwa

• J. von Ribbentropa - MSZ

• W. Keittla - Marszałek Rzeszy

• E. Kaltenbrunnera - szef organów bezpieczeństwa

• A. Rosenberga - minister do spraw okupowanych terytoriów wschodnich

• H. Franka - Generalny Gubernator w Polsce

• W. Fricka - Protektor Czech i Moraw

• J. Streichera - organizator eksterminacji Żydów

• F. Sauckela - organizator pracy przymusowej

• A. Jodla - szef sztabu

• A. Seyss-Inquarta - komisarz Rzeszy w Holandii

• M. Bormanna (zaocznie) - szef kancelarii NSDAP

• na karę dożywotniego więzienia:

• R. Hessa, - zastępca Hitlera do spraw partyjnych

• W. Funka, - minister gospodarki Rzeszy

• E. Raedera; - dowódca marynarki wojennej

• na okresowe kary więzienia:

• K. Dönitza, - dowódca okrętów podwodnych

• B. von Schiracha, - przywódca młodzieży hitlerowskiej

• A. Speera, - minister do spraw uzbrojenia

• C. von Neuratha;

• uniewinnieni (przy sprzeciwie sędziego Nikitczenki) zostali:

• H. Fritzsche, - szef radia Rzeczy

• F. von Papen, - ambasador w Austrii i Turcji

• H. Schacht. - minister gospodarki

• Skazanych na karę śmierci stracono 16 X 1946,

• z wyjątkiem Göringa (popełnił samobójstwo) i Bormanna (nie został odnaleziony).

Oprócz procesów norymberskich w latach 1946 - 1949 odbyło się 12 innych dużych procesów

• łącznie skazano w nich 177 osób

• w tym 25 na karę śmierci

W roku 1948 trybunał aliancki osądził 25 japońskich zbrodniarzy

• 7 kara śmierci

W Polsce w latach 1946 - 1948 odbyło się 7 procesów przeciwko zbrodniarzom wojennym

• procesy prowadził Najwyższy Trybunał Narodowy powołany do życia 22 I 1946 roku

• na karę śmierci skazano miedzy innymi

• Arthur Greiser - rządca kraju Warty

• Rudolf Hess - komendant Oświęcimia

• Jorgen Stroop

Podobne procesy odbyły się również we Francji

• sądzono Petaina, który wstępnie został skazany na karę śmierci, potem zamieniona na dożywocie

• premier rządu Vichi - Laval został stracony

Wielu zbrodniarzom udało się uniknąć kary

• działalność organizacji Ocalenie na czele której stał arcybiskup Alois Hudal

• pomoc Piusa XII - Caritas i Czerwony Krzyż

• ich działalność ocaliła 30 000 zbrodniarzy, którzy uciekli do krajów Ameryki Południowej i Łacińskiej

ZIMNA WOJNA

• za początek uważa się wystąpienie Churchilla w Fulton, kiedy padły słowa

• Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem rozcięła kontynent żelazna kurtyna

• sam termin zimna wojna wprowadził polityk USA b. Baruch w 1947 roku

• kolejny etap to przemówienie sekretarza stanu Jamesa Byrnesa z 6 IX 1946 roku, które miało miejsce w Stuttgarcie

• przedstawiało politykę USA wobec Niemiec

• przyznawanie stopniowej suwerenności

• stała obecność USA w Niemczech

• niestałość granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, którą określił jako tymczasową

• 12 III 1947 roku prezydent USA harry Truman zwrócił się do Kongresu o przyznanie 400 mln dolarów na pomoc dla Grecji i Turcji, zagrożonych przez komunizm

• tzw. Doktryna powstrzymywania - inaczej doktryna Trumana

• w świetle zwycięstwa komunistów w Chinach została zastąpiona z czasem doktryną odpychania - autorstwa J. F. Dullesa

5 VI 1947 roku sekretarz stanu USA George Marshall wystąpił z propozycją pomocy finansowej dla Europy

- ZSRR propozycje odrzucił, zmuszając również do tego kraje Europy Wschodniej

Odpowiedzią ZSRR na zimną wojnę stało się spotkanie w Szklarskiej Porębie 22 IX - 5 X 1947 roku, na którym ZSRR i kraje satelickie powołały do życia Kominform

• Biuro Informacyjne Partii komunistycznych i Robotniczych

• 7 patii krajów demokracji ludowej

• 2 partie spoza - francuska i włoska

• ujednolicenie programów i dostosowanie do ZSRR

Jednocześnie Stalin storpedował plan tworzenia Federacji Bałkańskiej (Jugosławia, Albania, Bułgaria)

• plan lansował Dymitrow i Tito

• wobec tego Tito rozpoczął prowadzenie własnej polityki

• w II 1948 roku został za to potępiony przez Kominform

ZSRR PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

• 22, 4 mln km2

• 190 mln ludzi

• 16 republik

Założenia programowe rozwoju państwa po zakończeniu wojny

• kult produkcji rosyjskiej

• kult armii czerwonej

• uszczelnienie granic

• zakaz posiadania i wydawania paszportów

• 1947 - zakaz małżeństw z obcokrajowcami

• 1948 - zakaz słuchania rozgłośni zagranicznych

• monopol rządu na informację

Marksizm stał się zbiorem dogmatów

• ich wykładnia zajmował się

• Żdanow do roku 1948

• Susłow do roku 1982

Problem żydowski

• do momentu utworzenia Izraela nie było problemu. Żydzi byli traktowani jako zwykli obywatele ZSRR

• sytuacja zmieniła się w roku 1948, kiedy określono ich mianem sług imperializmu

• represje

• aresztowania

• 13 I 1953 roku aresztowano 11 lekarzy, pochodzenia Żydowskiego, których oskarżono o próbę otrucia Stalina

• zwolniono ich w roku 1954, na mocy amnestii po śmierci Stalina

5 - 14 X 1952 roku odbyły się obrady XIX Zjazdu partii komunistycznych

• zmieniono nazwę WKP b na Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego

• wcześniej ostatni zjazd odbył się w roku 1939

• zaaprobowano również na nim w pełni politykę Stalina

5 III 1953 roku Stalin zmarł

• zabalsamowano go i położono obok Lenina w Mauzoleum

• rozpoczęła się również walka o sukcesję

• wygrał ją Chruszczow, który 12 IX 1953 roku został I sekretarzem KPZR

• najgroźniejszy kontrkandydat Chruszczowa Beria został uznany za wroga narodu i stracony

• premierem najpierw mianowano Malenkowa, zaś w roku 1955 Bułganina

• tym samym narodziło się w ZSRR kierownictwo kolektywne

• przetrwało ono jedynie do roku 1957, kiedy również Bułganin został odsunięty, zaś Chruszczow objął stanowisko premiera, które sprawował do roku 1964

Polityka odprężenia

• 27 III 1953 rok - amnestia - nie obejmująca więźniów politycznych

• 1 IX 1953 roku przywrócono 8 - godzinny dzień pracy

• udostępniono ludziom paszporty

• w VII 1953 roku nawiązano kontakty dyplomatyczne z Izraelem

• 15 V 1955 roku podpisano układ o neutralizacji Austrii, wynikiem którego ZSRR wycofał stamtąd swoje wojska

• przywrócono stosunki dyplomatyczne z Jugosławią

• początek procesów liberalizacji w państwach demokracji ludowej

Aby nie dopuścić do zbyt wielkiej liberalizacji powołano do życia - również w odpowiedzi na NATO - Układ Warszawski

• 14 V 1955 w Warszawie Układu o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej między Albanią (wystąpiła 1968), Bułgarią, Czechosłowacją, NRD, PRL, Rumunią, Węgrami i ZSRR.

Działalność Chruszczowa uwieńczyła konferencja genewska ( 1 ) i XX Zjazd KPZR ( 2 )

1. 18-23 VII 1955,

• z udziałem szefów rządów Francji, W. Brytanii, ZSRR i USA;

• dotyczyła gł. problemu Niemiec, bezpieczeństwa w Europie, rozbrojenia i zakazu użycia broni jądr. oraz rozwijania kontaktów między krajami Wschodu i Zachodu;

• celem konferencji było położenie kresu „zimnej wojnie”;

• pomimo nieosiągnięcia konkretnych porozumień traktuje się ją jako odwilż w zimnej wojnie

2. 14 - 25 II 1956 rok

1. odrzucono tezę zbrojnej rewolucji jako drogi do socjalizmu

2. utrzymanie pokoju to najważniejsze zadanie ruchu robotniczego na świecie

3. państwa o odmiennych ustrojach muszą współistnieć i współpracować

4. oficjalne wprowadzenie zasady kolektywnego kierownictwa

1. dodatkowo 25 II na zamkniętym posiedzeniu Zjazdu Chruszczow wygłosił referat „O kulcie jednostki i jego następstwach”

2. krytyka polityki stalinowskiej

3. rozliczenie z przeszłością

XX zjazd doprowadził do wykształcenia się opozycji w KC względem Chruszczowa

• Malenkow, Mołotow, Kaganowicz

• Usunięto ich z KC, razem z Bułganinem i Żukowem

Na mocy XX zjazdu KPZR Kominform został rozwiązany 17 IV 1956 roku

Wynikiem XX zjazdu KPZR była węgierska rewolucja w roku 1956

Po roku 1953 nastąpiła pozorna liberalizacja na Węgrzech

• na początku lipca 1953 roku, po wizycie w ZSRR i ochrzanie za zbyt autorytarne rządy Matyas Rakosi ustąpił ze stanowiska premiera, pozostając jedynie I sekretarzem KC WPP - Węgierskiej Partii Pracujących

• na stanowisku premiera zastąpił go Imre Nagy, który jednakże okazał się zbyt liberalny - wobec czego usunięto go w roku 1955 zarówno z rządu, jak i partii

• pod wpływem XX Zjazdu KPZR znienawidzony Rakosi ustąpił z I sekretarza KC Węg. Partii Pracujących, zastąpił go Erno Gero

• była to zmiana czysto kosmetyczna, Gero był równie wielkim dogmatykiem jak Rakosi

23 X 1956 roku rozpoczęły się w Budapeszcie demonstracje solidarnościowe z Polską

• wyrażali poparcie dla reform w Polsce

• żądali powrotu premiera Imre Nagya

• żądali również wycofania wojsk radzieckich z Węgier

W takiej sytuacji KC WPP powołał do życia Komitet Wojskowy nocą z dnia 23 na 24 X

• poproszono o pomoc w likwidacji powstania wojska ZSRR

• próbując jednocześnie zahamować rozwój rewolucji powołano na premiera ponownie Imre Nagyego

• pod wpływem walk zastąpiono Erno Gerö — Janosem Kádárem,

• rząd Nagyego 28 X wynegocjował zawieszenie broni z wojskami sowieckimi;

• 30 X rozwiązano Węg. Partię Pracujących, tworząc Węg. Socjalist. Partię Robotn. z Kádárem na czele.

Pod wpływem wiadomości o wkraczaniu na Węgry oddziałów sowieckich Nagy ogłosił 1 XI neutralność Węgier i wystąpienie z Układu Warsz.;

• w odpowiedzi na to powstała opozycja komunistyczna

• Janos Kadar utworzył Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski;

• Na jego prośbę 4 XI o świcie wojska sowieckie zaatakowały

• Budapeszt spacyfikowano do 11 XI, a Węgry do końca miesiąca.

• W czasie walk poległo ponad 30 tys. osób, a po upadku rewolucji ponad 200 tys. wyemigrowało;

• ekipa Kádára przystąpiła do represji wobec uczestników rewolucji i przywracania władzy partii komunist. na Węgrzech (tzw. normalizacja).

Sprawa wylądowała również na arenie międzynarodowej

• 10 I 1957 roku ONZ zażądał wycofania wojsk ZSRR z Węgier i wpuszczenia tam obserwatorów do przeprowadzenia demokratycznych wyborów

• rząd Kadara żądania te odrzucił

W roku 1958 Imre Nagy oraz 4 jego najbliższych współpracowników zostało skazanych na karę śmierci. Wyroki wykonano

Odejście Chruszczowa

4 X 1957 rok - pierwszy sztuczny satelita

12 IV 1961 roku - Gagarin - misja Wostok

17-31 X 1961 roku - XXII zjazd KPZR

• optymizm Chruszczowa - do roku 1980 ZSRR osiągnie stan produkcji USA

• próba wprowadzenia kultu jednostki

• zwłoki Stalina usunięto z Mauzoleum

Mimo tego pogorszenie stosunków z RFN i Chinami

Wszystko to doprowadziło do utworzenia się opozycji wśród przywódców ZSRR i wojska

14 X 1964 roku Chruszczowa zmuszono do odejścia

Od X 1964 roku na czele partii stanął Leonid Breżniew (1908 - 1982), dodatkowo w roku 1977 objął on stanowisko przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej ZSRR

• Na czele MSZ stanął Andriej Gromyko / od 1957 roku / tzw. Mister Niet

• Średnia wieku Biura Politycznego KC wynosiła 67 lat - okres ten został w ZSRR nazwany rządami gerontokracji

Okres rządów Breżniewa

• Trudności gospodarcze i finansowe - zbrojenia, pomoc Kubie

• Zakaz krytyki przeszlości

• Zahamowanie reform

• Interwencja w Afganistanie 29 XII 1979 roku

• Izolacja na arenie międzynarodowej

• Carter zerwał rozmowy Salt II i wznowił zbrojenia

• Wzrastające zadłużenie

• Stan wojenny w Polsce

• Generalnie ogólna kompromitacja ZSRR na arenie międzynarodowej wzmożone przez Sołżenicyna i jego Archipelag Gułag w latach 1974 - 1976

Praska Wiosna 1968

Jednym z następstw zmiany kierownictwa w ZSRR stała się Praska Wiosna

W okresie władzy Chruszczowa w Czechosłowacji władzę sprawował Novotny

• od roku 1953 I Sekretarz

• od roku 1957 prezydent państwa

• od 1963 roku rozpoczął się w Czechosłowacji proces liberalizacji i hasła reformowania systemu

• wynikiem tego po ostrej krytyce ze strony KC KPCz Novotny ustąpił ze stanowisk

• na stanowisku prezydenta zastąpił go generał Swoboda, na stanowisku I sekretarza Dubcek, zwolennik demokratyzacji ustroju komunistycznego w Czechosłowacji

• wynikiem działalności nowego sekretarza zrobiono czystkę w KC - stara kadra won

• otwarcie Czechosłowacji na zachód

• współpraca z RFN i Austrią

W kwietniu 1968 roku KPCz opublikowała dokument Czechosłowacka droga do socjalizmu, w którym:

• deklarowała zerwanie z dziedzictwem stalinizmu

• obiecała przywrócić większość swobód demokr., jednak bez wolnej gry sił polit.;

• w tym samym miesiącu rząd zapowiedział reformę gosp.;

Zapoczątkowane przez KPCz przemiany uległy radykalizacji po poparciu ich przez ogół społeczeństwa; 14 VI 1968 roku, po zniesieniu cenzury, prasa zamieściła napisany przez L. Vaculika manifest polit. 2000 słów, zawierający surową krytykę rządów KPCz od 1948;

Polityka demokratyzacji kraju nie spodobała się ZSRR

• 8 V 1968 roku w Moskwie odbyło się spotkanie delegacji państw układu wschodniego

• ZSRR, Bułgaria, Polska, Węgry

• Nie uwzględniono udziału Czechosłowacji

• Podjęto decyzje o manewrach wojskowych, które miały się odbyć w Czechosłowacji w VI i VII, jako forma ostrzeżenia

• 3 VIII 1968 roku miało miejsce spotkanie w Bratysławie, na którym ponownie ostrzegano Czechosłowacje przed zbytnia liberalizacją

• w samej Czechosłowacji narodziła się opozycja polityczna przeciwko Dubcekowi

• stanowili ją Bilak, Indra, Kapka, Kolder - tzw. Zdrowe jądro partii

• wystosowali oni list do Czerwonienki - ambasadora ZSRR w Czechosłowacji z prośba o interwencję wojsk Układu Warszawskiego

• VIII 1968 roku wojska Bułgarii, NRD, PRL, Węgier i ZSRR uderzyły na Czechosłowację

• Operacja Dunaj - dowodził generał Iwan Pawłowski

• Dubczek wezwał do niepodejmowania walki

• 26 VIII 1968 roku - zdrowe jądro partii zawarło w Moskwie porozumienie z ZSRR na mocy którego partia i rząd Czechosłowacji zobowiązały się do znormalizowania sytuacji w kraju w zamian za stopniowe wycofywanie wojsk Układu Warszawskiego

• w praktyce oznaczało to zgodę na okupację

Następstwa:

• ONZ - jedynie werbalne potępienie agresji

• Wystąpienie Breżniewa 26 IX 1968 roku, w którym ogłosił on swoja doktrynę o ograniczonej suwerenności

• w IV 1969 roku Dubczek został usunięty z partii, zastąpił go Gustaw Husak - słowacki komunista zwolennik normalizacji

Rozpad ZSRR

10 XI 1982 roku zmarł Breżniew i mocno ZSRR dały we znaki rządy gerontokracji.

• 16 XI 1982 roku Breżniewa zastąpił Andropow - 68 lat (1914 - 1984)

• zwolennik reform

• nie zdążył zmarł 9 II 1984 roku

• jego następcą został Czernienko - 73 lata (1911-1985), który również nie pożył zbyt długo, zmarł bowiem 10 III 1985 roku

11 III 1985 rok - Biuro polityczne KCKPZR wybrało na sekretarza Michaiła Gorbaczowa / rocznik 31/

• przejmując funkcję zaczął on prowadzić do reform biorąc pod uwagę kryzys wewnętrzny panujący w ZSRR

• jego współpracownicy:

1. Jakowlew - ekonomista i historyk

2. Ryżkow - działacz gospodarczy

3. Szewrdnadze - polityk /MSZ/

• Opozycji w KC przeciwko Gorbaczowowi przewodził Ligaczow

Miesiąc po objęciu władzy wprowadzone zostają trzy reformy:

1. głasnost - jawność życia politycznego

2. pieriestroika - przebudowa - zmiana stosunków społ-polit

3. uskorienie - przyspieszenie procesu rozwoju ekonomicznego

Już na wstępie zaczęły się poważne problemy - 25-26 IV 1986 - Czarnobyl

• niekorzystnie odbiło się to na reformach - ukrycie całej sprawy podważyło zaufanie do Gorbaczowa

• dodatkowo w wyniku reform wyszło że ZSRR przeżywa ukrywany za statystykami potężny kryzys gospodarczy

• dodatkowo Gorbaczow zmniejszył ilość produkowanej wódki co pogorszyło znacznie nastroje społeczne - akcja antykorupcyjna i antyalkoholowa

Problemom wewnętrznym towarzyszyło natomiast odprężenie na arenie międzynarodowej zapoczątkowane spotkaniem Gorbaczow - Reagan w Genewie 19 XI 1985 - do 91 roku odbyło się 9 takich spotkań

• odprężenie to spowodowało również inne zmiany

1. w II 89 roku wojska radzieckie wycofały się z Afganistanu

2. po demontażu muru berlińskiego Gorbaczow zgodził się na zjednoczenie Niemiec - w Moskwie 12 IX 90 roku podpisano traktat zjednoczeniowy, dzięki któremu 3 X 90 roku proklamowano zjednoczenie Niemiec

3. Tendencje odprężeniowe doprowadziły do narodzenia się prądów nacjonalistycznych, które stały się odpowiedzialne za rozpad ZSRR w 91 roku

Z sytuacji w ZSRR skorzystały również państwa socjalistyczne:

Czechosłowacja - 17 - 27 XI 89 - rewolucja aksamitna

• Rządy Forum Obywatelskiego z Havlem na czele

• W jego skład weszła Karta 77, utworzona 1 I 1977 roku jako ruch obrony człowieka - podpisały ją wtedy 243 osoby w tym Havel

• 29 XII 89 roku Havel zostaje wybrany prezydentem

• 1990 - federacja Czechów i Słowaków

• 1 I 1993 - ostateczny podział na dwa osobne państwa - tzw. aksamitny rozwód - na Słowacji prezydentem zostaje Kovacz

Węgry - pierwsze opozycyjne wystąpienia zaczęły się już w 1988 roku

• w maju 1988 roku usunięto z władz Janosa Kadara szefa WSPR

• od czerwca do września 1989 roku trwały obrady trójkątnego stołu/ WSPR - jej ugrupowania satelickie - opozycja/

• zawarto porozumienie na mocy którego wprowadzono system wielopartyjny, instytucje prezydenta, demokratyczne prawa wyborcze

• Władzę przejęło Forum Obywatelskie

• nowym prezydentem w 1990 roku został Arpad Goncz

• w czerwcu 1991 roku ostatnie oddziały armii radzieckiej opuściły Węgry

Rumunia - 17 XII 1989 roku - demonstracje mniejszości węgierskich po aresztowaniu ich politycznego przywódcy Toekesa - krwawo tłumione przez Securitate

• potem bunt części wojska

• 22 XII aresztowanie Nicolae Ceausescu ( siedział na tronie od 1965 roku ) / geniusza Karpat/ i jego rodziny - rozstrzelani

• władzę przejął postsocjalistyczny Front Ocalenia Narodowego na czele z Iliescu- jeden z sekretarzy KC Rumunii - kolega Gorbaczowa ze szkolnej ławki

Również w ZSRR poszczególne narody zaczynają zmierzać ku niepodległości:

Litwini - 11 III 1990 roku - utworzona została Republika Litewska

• mocno działał tam Sajudis - Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy - partia niepodległościowa

• protesty ZSRR nic nie dały

Śladami Litwy poszła Gruzja 9 IV 1991 roku

Gorbaczow nie był już wstanie zahamować rozwoju sytuacji, tym bardziej że bardzo aktualna stała się kwestia Ukrainy i jej bogactw naturalnych - 10 VII 1989 roku ogłosili oni suwerenność i w okresie odłączania się Litwy Łotwy i Estonii zamierzali podążyć w ich ślady.

Problemem okazały się również wybory prezydenckie - zajęty nimi Gorbaczow zlekceważył zagrożenie rozpadu ZSRR - 14 III 1990 roku Gorbaczow zostaje prezydentem ZSRR - po wyborach w których był jedynym kandydatem.

Po wyborach dochodzi do wewnętrznego konfliktu pomiędzy Gorbaczowem a prezydentem Rosji Jelcynem na tle projektu nowej konstytucji. Gorbaczow proponował utworzenie konfederacji - Jelcyn, zaś któremu zależało na układzie i bogactwach Ukrainy żądał federacji.

Zanim doszło do podpisania nowej konstytucji Gorbaczow zdecydował udać się na urlop nad Morze Czarne w dniach 19-22 VIII 1991 - jego nieobecność wykorzystano na przeprowadzenie puczu, który rozpoczął się już 18 VIII

• władzę w państwie objął Komitet Stanu Wyjątkowego

• pucz Janajewa - wiceprezydent ZSRR

• wsparcie premiera Pawłowa

• cel zahamowanie rozpadu ZSRR

• Gorbaczow został oficjalnie aresztowany

Do walki z puczem stanął Jelcyn

• w 3 dni stłumił rebelię

• zyskał szerokie poparcie zarówno wśród polityków, jak i wśród społeczeństwa, tym bardziej, że pojawiły się plotki, iż Gorbaczow wiedział i popierał pucz

• sam pucz przyniósł całkowicie odmienne skutki - masowe deklaracje niepodległości

1. Estonia 20 VIII

2. Łotwa 21 VIII

3. Ukraina 24 VIII

4. Białoruś 25 VIII

5. Mołdawia 27 VIII

6. Uzbekistan i Kirgistan 31 VIII

Po puczu Janajewa oficjalnie zdelegalizowano skompromitowane KPZR i rozwiązano KGB

Próbowano jednakże zachować jakiś luźny związek pomiędzy państwami w wyniku czego doszło do spotkania w Puszczy Białowieskiej 8 XII 1991 roku

• Prezydent Białorusi - Szuszkiewicz

• Prezydent Rosji - Jelcyn

• Prezydent Ukrainy - Krawczuk

• Podpisali tam porozumienie o powstaniu Wspólnoty Niepodległych Państw - przez Gorbaczowa potępiony jako nielegalny

Wspólnota Niepodległych Państw została utworzona oficjalnie 21 XII 1991 roku na spotkaniu w Ałma - Acie

• z czasem dołączyły inne republiki - poza Gruzją i państwami nadbałtyckimi

• Organem najwyższym WNP jest Rada Szefów Państw - sesje 2 razy w roku

• Rada Szefów Rządów

• Decyzje podejmowane są jednogłośnie

25 XII 1991 roku Gorbaczow podał się do dymisji - ZSRR, który de facto już nie istniał teraz przestał istnieć już oficjalnie

31 III 1992 Jelcyn podpisał układ federacyjny - WNP zaczęła oficjalnie funkcjonować - Rosja stała się spadkobiercą politycznym ZSRR

• 89 podmiotów / republik i obwodów autonomicznych - po różnych formach nacisku ze strony Rosji

• ostatnia podpisała Gruzja w X 1993 roku

• nie podpisały Tatarstan i Czeczenia - które utworzyły Konfederacją Narodów Górskich - cel zjednoczenie północnego Kaukazu

Utworzenie federacji nie zakończyło wewnętrznych problemów byłego ZSRR.

Przeciwko Jelcynowi utworzyła się opozycja parlamentarna - oskarżano go o wszystko począwszy od dążenia do dyktatury do nieudolności rządów

• premier Wiktor Czernomyrdin

• przewodniczący Dumy Chasbułatow

• wiceprezydent Ruckoj

21 IX 1993 roku Jelcyn rozwiązał Parlament

• Chasbułatow i Ruckoj nie uznali tej decyzji prezydenta i zdjęli go z pełnionego urzędu - zastapić miał go Ruckoj

• W nocy z 3 na 4 X 1993 roku Jelcyn dokonał zamachu stanu - wierne mu oddziały zdobyły parlament - około 1500 zabitych - dane nieoficjalne

12 XII 1993 roku odbyły się nowe wybory do Parlamentu i ogłoszenie nowej konstytucji - doszło do przejścia od rządów parlamentarnych do autorytarnych rządów prezydenckich

• Prezydent - 4 letnia kadencja

• Prawo wydawania dekretów

• Inicjatywa ustawodawcza

• Określanie polityki państwa

• Naczelny dowódca sił zbrojnych

W 1994 roku problemem numer jeden stała się Czeczenia

• Prezydentem Dudajew - koncepcja utworzenia konkurencyjnej dla WNP Federacji Republik Kaukazkich

• Rosja próbowała go wyeliminować - 3 zamachy, próba utworzenia opozycji wewnątrzpaństwowej

• Dudajew nie chciał się podporządkować polityce WNP, dlatego Jelcyn 1 XII zadecydował o interwencji zbrojnej - bombardowania Groznego

• 11 XII wojska lądowe wkroczyły do Czeczenii tworząc od razu promoskiewską Radę Tymczasową

• Dudajew przeniósł się w góry i zaczął wojnę partyzancką

• W VI 1995 roku Czeczeńcy przenieśli walkę na terytorium Rosji - oddział Basajewa opanował szpital w Budionowsku - wymusił on na Czernomyrdinie porozumienie na mocy którego zakładnicy mieli zostać wypuszczeni a w Czeczenii wojska rosyjskie miały wstrzymać działania wojenne - porozumienie podpisano w lipcu 1995 roku

• Do realizacji porozumienia nie doszło - obie strony klasycznie je łamały

• Czeczenia weszła pod całkowitą okupację - Jelcyn zarządził wybory na tamtejszego prezydenta którym został Zawgajew

• W 1996 roku zginał Dudajew, jego miejsce zajął Jandarbijew potem Maschadow - podpisano porozumienie o zawieszeniu broni, które złamano w X 1999 roku, do XII 1999 roku Grozny został zajęty, Czeczenia znów znalazła się pod okupacją

w 1996 Jelcyn wygrał w kolejnych wyborach prezydenckich pokonując Ziuganowa

27 V 1998 w Rosji wybuchł ostry kryzys ekonomiczno-społeczny, na który złożyły się m.in.:

• ogromny dług zewnętrzny i wewnętrzny

• oraz gwałtowne protesty pracowników sfery budżetowej i górników, którym od miesięcy nie wypłacano pensji.

• Spadek cen ropy naftowej na rynkach światowych uszczuplił dochody państwa, podobnie jak szalejąca korupcja.

• Załamała się giełda, zmniejszyła się drastycznie wartość akcji wielu przedsiębiorstw, wzrósł niebezpiecznie kurs dolara.

• Przywódca opozycji komunistycznej Gienadij Ziuganow nazwał ten stan rzeczy "kulminacją narodowej katastrofy".

• Rząd usiłował wyegzekwować od wielkich spółek naftowych zaległe podatki i uzyskać pomoc Zachodu.

11 IX 1998 nowym premierem został Jewgienij Primakow, który za pierwszoplanowe zadanie dla swojego rządu uznał utrzymanie jedności zagrożonego rozpadem państwa.

• 12 V 1999 B. Jelcyn odwołał Primakowa ze stanowiska premiera, zarzucając jego gabinetowi zbytnią opieszałość we wprowadzaniu reform.

• Nowym premierem 19 V 1999 został Siergiej Stiepaszyn, zdymisjonowany przez prezydenta 9 VIII 1999.

• 16 VIII 1999 premierem został Władimir Putin .

• 8 XII 1999 prezydent Rosji B. Jelcyn oraz prezydent Białorusi Aleksander Łukaszenko podpisali układ o utworzeniu Związku Białorusi i Rosji (ZBiR).

• Układ przewiduje, że Rosja i Białoruś zachowując swoją pełną suwerenność utworzą wspólną przestrzeń gospodarczą z elementami państwa związkowego.

• ZBiR będzie miał wspólny rynek,

• wspólną politykę gospodarczą,

• obronną i zagraniczną,

• nie będzie miał natomiast wspólnej armii.

31 XII 1999 prezydent B. Jelcyn podał się do dymisji.

• Do czasu wyborów prezydenckich tymczasowo funkcję prezydenta pełnił W. Putin.

• Został on wybrany na prezydenta w pierwszej turze wyborów prezydenckich, które odbyły się 26 III 2000.

17 V 2000 Michaił Kasjanow został zatwierdzony przez Dumę na stanowisko premiera (pełnił tę funkcję od stycznia 2000).

USA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

1. Harry Truman 1945 - 1953

2. Dwight David Eisenhower 1953 - 1961

3. John Fitzgerald Kennedy 1961 - 1963

4. Lyndon Johnson 1963 - 1969

5. Richard Nixon 1969 - 1974

6. Gerald Ford 1974 - 1977

7. Jimmy Carter 1977 - 1981

8. Ronald Regan 1981 - 1988

9. George Bush 1988 - 1992

10. Bill Clinton 1992 - 2000

11. George Bush 2000- 2004

Truman - demokrata

1. Aktywność na arenie międzynar. (ostateczne odejście od izolacjonizmu)

• RFN

• 1949 - NATO

• Korea

• Traktat pokojowy z Japonią 8 IX 1951 roku

• 1951 - ANZUS

• Truman przeciwstawił się rosnącej agresywności ZSRR ogłaszając 1947 doktrynę Trumana i inaugurując politykę powstrzymywania komunizmu.

• Nie udało mu się zrealizować programu Sprawiedliwy Ład (Fair Deal), którego celem było objęcie opieką państwową najsłabszych społecznie i ekonomicznie obywateli.

• Stany Zjednoczone zdecydowały się udzielić pomocy finansowej Europie (plan Marshalla ).

• Zaczęła się zimna wojna.

2. W polityce wewnętrznej

1. Zduszenie opozycji lewicowej

2. Powołanie do życia Komisji Badania Lojalności Obywateli

3. Rasizm

W rezultacie wszystko to doprowadziło do spadku poparcia dla Trumana i wyboru w 1952 roku tym razem republikanina Eisenhowera

Eisenhower - republikanin

1. Stany Zjednoczone podjęły się roli przywódcy świata nie komunistycznego

1. 1954 SEATO,

2. 1955 CENTO;

3. Eisenhower dążył do odprężenia i prowadził w tym celu aktywną działalność dyplomatyczną: odwiedził m.in. W. Brytanię, Francję, Niemcy, zaprosił do USA N.S. Chruszczowa, z którym uzgodnili spotkanie na szczycie

1. odbyło się w Paryżu w V 1960 roku (zerwane z powodu incydentu U-2).

4. Ogólnie okres jego rządów charakteryzował się stopniowym przechodzeniem od polityki bezkompromisowej walki z komunizmem do polityki współistnienia.

5. 17 V 1954 Sąd Najwyższy zniósł segregację rasową w szkołach.

6. 1958 rok - utworzenie NASA - Krajowej Agencji Astronautyki i Przestrzeni Kosmicznej

7. do federacji w roku 1959 przyjęto Alaskę i Hawaje

8. W okresie II kadencji 5 I 1957 roku rozszerzył Doktrynę Trumana na Bliski Wschód

1. Wysłano tam wojska jako osłabienie wpływów Anglii i Francji

Osiem lat prezydentury Eisenhowera społeczeństwo amer. uznało za okres pomyślny.

Mimo to demokrata J.F. Kennedy zwyciężył w wyborach prezydenckich 1960 programem Nowych Horyzontów (New Frontiers), który zakładał:

• położenie kresu dyskryminacji rasowej,

• reformę systemu opieki społ. i szkolnictwa wyższego,

• wzmocnienie władzy federalnej

• zwiększenie roli państwa w gospodarce.

1. zaczął faktycznie regulować sprawy rasowe

1. na czele ruchu murzyńskiego stał Martin Luter King

2. King w roku 1964 otrzymał pokojowego Nobla

2. 13 VIII 1961 rok - II kryzys berliński

1. Kennedy w zasadzie nie zareagował bardziej zajęty był problemem Wietnamu, który właśnie narastał do rangi wojny

3. Kryzys kubański

1. Kennedy zdecydował się na zerwanie stosunków dyplomatycznych z Kubą

2. CIA przeprowadziło operację desantową złożoną z uchodźców kubańskich, którzy mieli przejąć władzę na Kubie - 1961 rok - operacja w Zatoce Świń

3. po fiasku tej operacji Chruszczow za zgodą Castro wprowadził oddziały radzieckie na Kubę

4. USA rozpoczęły przygotowania do inwazji

5. Konflikt jednak udało się zażegnać na polu dyplomatycznym

6. 28 X 1962 roku podpisano porozumienie wynikiem którego USA uznały suwerenność Kuby i usunęły rakiety z Turcji i Włoch, w zamian za co ZSRR wycofał rakiety i wojska z Kuby

4. 22 XI 1963 roku został zamordowany w Dallas

1. okoliczności jego śmierci badała Komisja Warrena

L.B. Johnson - demokrata, który objął prezydenturę po zabójstwie Kennedy'ego, w roku 1964 został wybrany na kolejną kadencję

• kontynuował jego politykę wewnętrzną Kennedyego,

• doprowadzając do przyjęcia wielu ustaw (Wielkie Społeczeństwo),

• m.in. o prawach obywatelskich,

• zwalczaniu ubóstwa,

• pomocy w rozwoju miast;

• przyjęto nową ustawę imigracyjną,

• Polityka wewn. Johnsona nie zapobiegła wystąpieniom mieszkańców slumsów i protestom Murzynów, których przywódca, M.L. King, został 1968 zamordowany.

• Pomimo tego, iż 10 II 1964 roku Kongres uchwalił ustawę o prawach obywatelskich

• Z silnym sprzeciwem społ. spotkała się polityka Johnsona w Azji, zwłaszcza w Wietnamie, gdzie do XII 1968 wprowadził do walki ponad 0,5 mln żołnierzy amer.;

• krytyka tej polityki powstrzymała go przed ubieganiem się o kolejną kadencję.

Republikanin R.M. Nixon

• nie od razu, choć przyrzekł to w kampanii wyborczej, zakończył udział Stanów Zjednoczonych w wojnie wietnamskiej;

• początkowo realizował program wietnamizacji wojny (doktryna Nixona 1969), czyli ograniczania udziału sił lądowych Stanów Zjednoczonych w walkach w Indochinach;

• jednocześnie jednak rozszerzył wojnę: 1970 na Kambodżę, 1971 na Laos (z obu państw po kilku miesiącach wycofał się).

• W 1972 wznowił, rozpoczęte jeszcze za Johnsona (V 1968), negocjacje pokojowe w Paryżu;

• 1973 został podpisany traktat pokojowy amer.-północnowietnamski.

• Administracja Nixona 17 XI 1969 rozpoczęła z ZSRR rokowania → SALT w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych i ożywiła kontakty z ZSRR oraz krajami Układu Warsz.;

• zapoczątkowała też normalizację stosunków z Chinami (1972 Nixon złożył tam wizytę).

• Nadużycia polityczne tej ekipy, znane jako afera Watergate, - podsłuch w urzędzie wyborczym demokratów - zmusiły Nixona do złożenia 9 VIII 1974 urzędu (pierwszy taki wypadek w historii Stanów Zjednoczonych).

Objął go dotychczasowy wiceprezydent G.R. Ford - republikanin, który starał się przywrócić zaufanie społeczeństwa do urzędu prezydenckiego.

• problem walki z inflacją;

• kontynuowano politykę odprężenia z ZSRR (umowa o sprzedaży zboża, o ograniczeniu prób nuklearnych pod ziemią).

• Kryzys finansowy - związany z wojną w Wietnamie

• 27 I 1973 roku podpisano układ o zawieszeniu broni z Wietnamem

• od roku 1975 zaczęło się wycofywanie wojsk amerykańskich

• od III 1974 roku w wyniku wsparcia amerykańskiego dla Izraela w wojnie Yom Kippur - Arabia Saudyjska nałożyła na USA embargo na ropę

• doprowadziło to w rezultacie do kryzysu paliwowego w USA

Rządy J.E. Cartera - demokraty przypadły na okres świat. kryzysu energetycznego

• do czasu wkroczenia 1979 wojsk sowieckich do Afganistanu kontynuował politykę odprężenia z ZSRR i rozmowy SALT,

• 1979 podpisał w Wiedniu układ SALT II;

• nawiązał stosunki dyplomatyczne z ChRL;

• działał na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie:

• 1978 doprowadził do porozumienia w  Camp David, a 1979 do układu pokojowego między Izraelem a Egiptem;

Na kolejne 2 kadencje na prezydenta został wybrany republikanin R.W. Reagan.

Wybory wygrał dzięki hasłom

• zmniejszenia wydatków na utrzymanie rządu,

• obniżenia podatków dochodowych,

• zwiększenia wydatków na obronę

• budowania potęgi militarnej Stanów Zjednoczonych;

Główne punkty jego programu gosp., zw. popularnie reaganomics, Kongres przyjął 1981;

W polityce zagr. Reagan.

• był zwolennikiem stosowania siły i udzielania pomocy ruchom antykomunist - doktryna Reagana 1985;

• Od 1982 były prowadzone z ZSRR rozmowy → START (redukcja zbrojeń strategicznych), przerwane 1983 i wznowione 1985;

• od 1985 odbywały się spotkania na szczycie z M.S. Gorbaczowem, m.in. negocjacje w sprawie kontroli zbrojeń;

• 1987 podpisano układ INF (o likwidacji rakiet średniego zasięgu);

• jednocześnie 1983 Reagan zainicjował program → SDI (Inicjatywa Obrony Strategicznej), popularnie zw. wojnami gwiezdnymi.

• Afera Iran-contras nie zmniejszyła jego popularności;

• pot. zw. Irangate, afera polit. w USA 1986-87, związana z ujawnieniem informacji o tajnej sprzedaży 1985-86 amer. broni Iranowi w zamian za pomoc w uwolnieniu amer. zakładników więzionych w Libanie; uzyskane sumy przeznaczano na wspieranie partyzantki (contras) w Nikaragui

Popularność Reagana ułatwiła republikanom zwycięstwo wyborcze 1988; prezydentem został G.C. Bush, dotychczasowy wiceprezydent.

Uważany za polit. spadkobiercę Reagana, wykazał szczególną aktywność w polityce zagr.:

• był inicjatorem utworzenia międzynar. sił zbrojnych i przeprowadzenia działań wojennych w Zat. Perskiej, które doprowadziły do wyparcia Iraku z Kuwejtu;

• sfinalizował tworzenie → Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu (NAFTA);

• nadal wspierał wolnościowe przemiany w Europie Wsch.;

• doprowadził do końca dialog rozbrojeniowy z ZSRR (spotkania na szczycie, podpisanie układów START).

Po rozpadzie ZSRR i obozu komunistycznego Stany Zjednoczone, ze względu na swój potencjał militarny, gosp., intelektualny, poziom cywilizacyjny i pozycję polit., stały się jedynym supermocarstwem.

Pogarszająca się sytuacja gosp. Stanów Zjednoczonych spowodowała spadek popularności Busha (był krytykowany za zaniedbywanie spraw krajowych kosztem zagr.) i jego przegraną w wyborach prezydenckich 1992 na rzecz demokraty B. (W.J.) Clintona.

• Prezydentura Clintona zapisała się starciami z Kongresem (od połowy kadencji, po wyborach 1994, przewagę w obu izbach mieli republikanie),

• który odrzucił m.in. prezydencki projekt reformy systemu opieki zdrowotnej;

• w polityce zagr. Clinton deklarował kontynuację działań Stanów Zjednoczonych na rzecz wzmocnienia systemów demokr. i budowy gospodarki rynkowej w świecie oraz wspierania przemian w Europie Wsch. i Rosji;

• IX 1993 Kongres ratyfikował układ NAFTA;

• Stany Zjednoczone nadal sprawowały pieczę nad bliskowsch. procesem pokojowym i 1994 przyczyniły się do zawarcia izraelsko-jordańskiego układu pokojowego;

• 1994 doprowadziły do obalenia dyktatury wojsk. na Haiti,

• 1995-96 wzięły udział w operacji NATO w byłej Jugosławii.

WIELKA BRYTANIA

W VII 1945 w wyborach do Izby Gmin zdecydowane zwycięstwo odniosła Partia Pracy,

• laburzystowski rząd C. Attlee'go, rozpoczął realizację reform gosp. i socjalnych.

• W 1946 upaństwowiono Bank Anglii,

• W latach 1946-49 — upaństwowiono również transport publ., górnictwo węgla, elektrownie, gazownictwo i przemysł stalowy — łącznie 20% gospodarki nar.;

• 1946 wprowadzono całościowy system obowiązkowych ubezpieczeń społ.,

• w 1948 — na mocy ustawy o Nar. Służbie Zdrowia — powszechną i bezpłatną opiekę med.;

• realizowano też reformę oświaty oraz program budownictwa mieszkaniowego;

• działania te zmierzały do urzeczywistnienia koncepcji → państwa dobrobytu.

W 1951 do władzy powróciła Partia Konserwatywna;

W 1952 zm. Jerzy VI i tron objęła jego córka Elżbieta II;

• konserwatyści nie naruszyli struktury państwa opiekuńczego i tylko w małym stopniu ograniczyli własność państw

• zachowali władzę do 1964 (gabinety Churchilla, Edena, H. Macmillana i A. Douglasa-Home'a);

Podział świata na strefy wpływów w wyniku II wojny świat. określił gł. priorytet polityki bryt.

• Powolna likwidacja struktur kolonialnych

• VIII 1947 przyznała status dominium Indiom i Pakistanowi,

• W 1948 — pełną niepodległość Birmie i Cejlonowi

• 1946-48 Wielka Brytania wycofała się też z Transjordanii, Egiptu (VI 1956 ze strefy Kanału Sueskiego) i Palestyny.

• 1949 Bryt. Wspólnotę Narodów przemianowano na → Wspólnotę; Narodów o luźniejszej formule;

• W 1950 — Indiom;

• Zniesienie zasady izolacjonizmu

• po 1945 — bliskie współdziałanie z USA

• W II 1947 zaapelowała ona do USA o zastąpienie jej we wspieraniu rządów Grecji i Turcji przeciw naporowi komunist.;

• Od 1945 uczestniczyła w polit. i gosp. odbudowie Niemiec Zach.;

• 1947 zawarła w Dunkierce sojusz obronny z Francją,

• 1948 — pakt brukselski. - Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg i W. Brytanię, w celu wzajemnej pomocy wojsk. oraz współpracy ekon. i kult.; stanowił zaczątek NATO i Unii Zachodnioeuropejskiej

• 1949 należała do założycieli NATO

• Po nacjonalizacji przez Egipt Kanału Sueskiego, X 1956 interweniowała zbrojnie (wspólnie z Francją) w jego strefie; na mocy układu z Izraelem

• rychłe wycofanie sił bryt.-franc. z Egiptu pod polit. presją USA, ZSRR i ONZ potwierdziło, że Wielka Brytania przestała liczyć się jako świat. mocarstwo.

• 1963 Wielka Brytania zawarła z USA i ZSRR układ moskiewski o częściowym zakazie prób z bronią jądrową.

Od 1964 wyzwaniom nowych czasów starał się sprostać rząd Partii Pracy z H. Wilsonem;

• nawiązując do kierunków polityki po 1945, wprowadzał on reformy w duchu państwa opiekuńczego

• podwyżki emerytur, ponowna nacjonalizacji przemysłu stalowego;

• kryzys gosp. podważył wkrótce prestiż rządu;

W 1970-74 rządy sprawował konserwatywny gabinet E. Heatha;

• zakończył on powodzeniem negocjacje o wejście do EWG i 1973 Wielka Brytania została jej członkiem

• Podejmowane przez rząd próby ograniczenia swobód związkowych oraz zahamowania inflacji, m.in.

• przez zamrożenie zarobków i cen,

• napotykały na sprzeciw związków i falę strajków;

• 1973 świat. kryzys energ. gwałtownie zaostrzył trudności gosp. i społ., skłaniając rząd do wprowadzenia 3-dniowego tygodnia pracy i stanu wyjątkowego.

W 1974 wybory przyniosły zwycięstwo Partii Pracy i powrót Wilsona;

• porozumienie rządu ze związkami dało im wpływ na politykę społ. i spowodowało zelżenie presji strajkowej;

• 1976 funkcję premiera przejął J. Callaghan;

• Gabinety Partii Pracy nie przezwyciężyły kryzysu ekon.:

• zimą 1978/79 kraj opanowała fala strajków, paraliżująca wiele sektorów życia społ. i gospodarczego.

Po wyborach 1979 rządy przejęła Partia Konserwatywna pod przywództwem M. Thatcher,

• zakładając zerwanie z socjaldemokr. modelem państwa opiekuńczego i gospodarki mieszanej;

• realizując program uzdrowienia gospodarki w duchu neoliberalizmu,

• prywatyzacja przedsiębiorstw państw.,

• równoważenia budżetu drogą redukcji wydatków na cele socjalne i subsydia dla nierentownych zakładów oraz popierania indywidualnej przedsiębiorczości;

• ustawowo ograniczono prawo do strajku

• wymuszono przestrzeganie prawa przez związki zaw.

• skutkiem upadku nierentownych zakładów pracy nastąpił wzrost bezrobocia do 13% (1983); radykalne działania spowodowały jednak restrukturyzację i modernizację przemysłu, a przez to wzrost konkurencyjności bryt. towarów; odrodzeniu gosp. pomagała też eksploatacja złóż ropy naft. na M. Północnym.

• W 1982 zakończona sukcesem operacja odbicia zajętych przez Argentynę Falklandów umocniła pozycję premier Thatcher, ułatwiając konserwatystom zwycięstwo wyborcze 1983.

• W 1984-85 rząd oparł się rocznemu strajkowi górników, co złamało siłę związków.

• Nastąpił okres szybkiego rozwoju gosp.;

• Politykę zagr. i w zakresie bezpieczeństwa nar. rząd Thatcher oparł na ścisłej współpracy z USA, bliskiej zwł. za prezydentury R. Reagana (1981-89).

• W 1979 dyplomacja bryt. pośredniczyła w rozwiązaniu konfliktu w Rodezji;

• 1984 uzgodniono zwrot Hongkongu Chinom 1997

Pozycję premier Thatcher podważyły reformy w oświacie i propozycje zmian w służbie zdrowia, zmierzające do stworzenia wolnego rynku usług publ., a także wprowadzenie 1989-90 nowego podatku na cele lokalne (tzw. pogłównego).

W 1990 stanowisko premiera przejął J. Major; pod jego kierunkiem (1990-97) konserwatyści kontynuowali prywatyzację, reformy w służbie zdrowia i samorządzie.

• W 1993 Wielka Brytania ratyfikowała Traktat o Unii Europejskiej i została jej członkiem (po uzyskaniu wyłączenia od obowiązku przyjęcia wspólnej waluty eur. i od podpisania Europejskiej Karty Praw Socjalnych).

• Od końca lat 80. reformę wewn. przechodzi Partia Pracy, starając się nabrać charakteru centrowego (zmniejszenie wpływów związków zaw., rezygnacja z żądań rozbrojenia jądr., a 1995 — z postulatu uspołecznienia środków produkcji).

• W 1997 odniosła ona zdecydowane zwycięstwo wyborcze, utworzyła rząd z A. Blairem na czele i zainicjowała reformy ustrojowe (propozycje powołania parlamentów Szkocji i Walii, przyjęte w referendach IX 1997).

FRANCJA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ - RZĄDY DE GAULLA - V REPUBLIKA

W 1944 wyzwolenie,

• 1944-46 Tymczasowy Rząd Rep. Franc. z de Gaulle'em na czele;

• 1946 konstytucja — początek IV Republiki, utworzenie Unii Franc. (Francja z departamentami i terytoriami zamorskimi oraz tzw. państwami stowarzyszonymi);

• 1946-58 rządy koalicji prawicowych i centroprawicowych z udziałem socjalistów (1946-51, 1956);

• od 1949 w NATO i Radzie Europy,

• 1951 — w Eur. Wspólnocie Węgla i Stali,

• 1957 — w Euroatomie i EWG; franc.

• z ciekawostek - od roku 1953 prezydentem IV Republiki był prezydent perfum Rene Coty

• wojny kolonialne:

• 1946-54 w Indochinach (zakończona porozumieniem konferencji genewskiej),

• problem dotyczył procesu dekolonizacji

• III 1946 Francja uznała, proklamowaną 1945 przez Ho Chi Minha, Demokr. Rep. Wietnamu (DRW), uzyskując w zamian prawo stacjonowania swoich wojsk na jej obszarze

• początkiem wojny stały się XI 1946 walki w Hajfongu - tzw. Brudna wojna

• w V 1954 roku Francja skapitulowała w Dien Bien Phu, co doprowadziło do ropoczęcia rokowań pokojowych w Genewie

• GENEWSKA KONFERENCJA - rokowania ministrów spraw zagr. USA, W. Brytanii, Francji, ZSRR, ChRL oraz obu państw wietn., Kambodży i Laosu;

• 21 VII podpisano porozumienie sankcjonujące niepodległość państw indochiń. oraz przewidujące 1956 wybory powszechne w Demokr. Rep. Wietnamu i Wietnamie Pd. (tymczasowo rozgraniczonych wzdłuż 17 równoleżnika) i zjednoczenie kraju;

• od 1954 do 1962 roku w Algierii

• po zakończeniu wojny wewnętrzna sytuacja Algierii uległa zaostrzeniu, wśród ludności tubylczej coraz więcej było zwolenników zlikwidowania kolonialnej zależności;

• tym bardziej, że Maroku i Tunezji Francja oddała niepodległość - Algierii nie chciała

• na czele przygotowań do zbrojnego powstania stanął Komitet Rewolucyjny Jedności i Akcji,

• po wybuchu powstania (1 XI 1954) przekształcił się we → Front Wyzwolenia Narodowego (FWN).

• W 1954-58 trwało powstanie zbrojne, które objęło całą Algierię;

• 1958 w Kairze został utworzony Tymczasowy Rząd Rep. Alg. (premier Farhat Abbas), który podjął rokowania z rządem franc.

• zakończone podpisaniem 18 III 1962 układu w Évian-les-Bains;

• 1962 nastąpiło proklamowanie niepodległości Algierii;

• 1963 pierwsza konstytucja; premierem rządu republiki i, od 1963, pierwszym prezydentem został A. Ben Bella.

• W czasie wojny w Algierii powstała OAS, - Tajna Organizacja Wojskowa, organizacja opozycji wojsk.-cyw. działająca nielegalnie 1961-62 we Francji i Algierii; zał. i kierowana przez R. Salana; skupiała przeciwników niepodległości Algierii, opowiadających się za jej dalszą przynależnością do Francji;

Wojny kolonialne doprowadziły do głębokiego kryzysu wewnętrznego we Francji.

• W tych warunkach 13 V 1958 władzę przejął gen. de Gaulle;

• 29 V 1958 roku sformował on własny gabinet, obejmując funkcję premiera;

• w referendum 28 IX 1958 przyjęto konstytucję, dającą początek V Republice

• (silna prezydentura ze zwiększonymi uprawnieniami szefa państwa, m.in. w dziedzinie obronności kraju i polit. zagr.);

• wprowadzenie w praktyce systemu prezydenckiego

• 21 XII de Gaulle został wybrany prezydentem (reelekcja 1965 w pierwszych we Francji powszechnych wyborach prezydenckich).

W polityce wewnętrznej poprawa sytuacji gosp.:

• wprowadzenie tzw. mocnego franka (1958),

• modernizacja i rozwój rodzimego przemysłu;

W polityce zagranicznej:

• 1958-60 przyznanie niepodległości większości kolonii

• 1962 zakończenie wojny alg. (na mocy układów w Évian-les-Bains);

• 1963 tzw. układ elizejski między Francją i RFN — normalizacja i początek bliskiej współpracy dwustronnej;

• odsunięcie w polityce od współpracy z USA

• Francja, przeciwna dominacji USA w Europie, podjęła prace nad własną bronią termojądrową, traktowaną jako „siła odstraszająca” („force frappe”),

• 1966 wycofała się ze struktur wojsk. NATO (gł. kwaterę NATO przeniesiono z Paryża do Brukseli);

W roku 1968 trudności gosp. i napięcia wewn. (m.in. „rewolta majowa” i zamieszki w Paryżu oraz strajki pracownicze) osłabiły pozycję de Gaulle'a;

W roku 1969, po przegranym referendum, dotyczącym reformy administracji terytorialnej i senatu - podział Francji na 21 autonomicznych okręgów, ustąpił z prezydentury;

1969-81 rządy bloku liberalno-prawicowego

• (prezydenci: G. Pompidou 1969-74, V. Giscard d'Estaing 1974-81);

• narastające trudności gosp., pogłębione m.in. na skutek kryzysu paliwowego lat 70.

W wyborach prezydenckich i parlamentarnych 1981 zwycięstwo sojuszu wyborczego lewicy (socjaliści, komuniści i lewicowi radykałowie);

• prezydent F. Mitterrand (reelekcja 1988);

• 1981-86 rządy socjalist. (1981-84 z udziałem komunistów),

• początkowo radykalny program gosp.-społ.,

• 1983 został znacznie ograniczony (jego realizacja była zbyt dużym obciążeniem dla franc. gospodarki);

1986-88, po zwycięstwie wyborczym, rząd centroprawicy

1988-93 i od 1997 rządy socjalist. z liberalnym programem gosp.;

1993-97 — rząd koalicji centroprawicowej (gaullistowskie → Zgromadzenie na Rzecz Republiki RPR i → Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej — UDF);

1995 w wyborach prezydenckich zwyciężył J. Chirac, rząd z premierem A. Juppé (1995-97).

NIEMCY PO 1945 ROKU DO MOMENTU ZJEDNOCZENIA

8 V przez Jodla - szefa sztabu - w Reims i 9 V 1945 roku przez Keitla - marszałka Rzeszy - w Berlinie doszło do podpisania bezwarunkowej kapitulacji Niemiec.

• Zasady polityki w stosunku do Niemiec w okresie powojennym ustalono na konferencjach w Teheranie (1943), Jałcie i Poczdamie (1945,); podjęto m.in. decyzje dotyczące zmiany granic, wysiedleń ludności niem.

• 5 VI 1945 obwieszczono objęcie przez Francję, Stany Zjedn., W. Brytanię i ZSRR najwyższej władzy w Niemczech, które podzielono na 4 strefy okupacyjne;

• również Berlin podzielono na 4 sektory okupacyjne (Berlin Zachodni, Berlin);

• władzę nacz. w poszczególnych strefach sprawowali dowódcy wojsk okupacyjnych;

• powołano Sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec;

• gł. przestępcy wojenni zostali skazani 1946 przez Międzynar. Trybunał Wojsk. w Norymberdze.

Ostatecznym celem okupacji sojuszniczej miało być doprowadzenie do powstania demokr. i pokojowego państwa niem.;

• w okupowanych Niemczech powstały partie polit.;

• 1946 w sowieckiej strefie okupacyjnej Komunist. Partia Niemiec połączyła się z SPD w  SED - Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności;

• działacze chrześc.-demokr. utworzyli w poszczególnych strefach okupacyjnych Niemiec organizacje, które później przybrały nazwę CDU ;

• 1948, wraz z pogarszaniem się stosunków między ZSRR a pozostałymi aliantami, zaprzestała działalności Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec;

• doszło również do I kryzysu berlińskiego

• 24 VI 1948 roku - powodem stała się reforma walutowa w strefach zachodnich i Berlinie zachodnim

• w ramach protestu ZSRR zablokowały Berlin zachodni

• USA i Wielka Brytania zorganizowały tzw. Most powietrzny

• Blokadę mista zniesiono dopiero 12 V 1949 roku

• doszło do utworzenia 2 państw niem.:

• 7 IX 1949 Niemieckiej Republiki Federalnej,

• 7 X 1949 Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD),

• powstała 7 X 1949 na terenie sowieckiej strefy okupacyjnej ze stolicą w Berlinie, z inicjatywy komunist. partii SED (Niem. Socjalist. Partia Jedności) i pod auspicjami ZSRR;

• SED przy pomocy Sowieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech (SMAD) - 9 VI 1945 rok - i na podstawie umowy poczdamskiej 1946-48 przeprowadziła m.in.

• częściowo reformę rolną,

• nacjonalizację przemysłu, banków, środków transportu,

• denazyfikację

• demilitaryzację ;

• III 1948 powołała Niem. Radę Lud. (przewodn. W. Pieck), która 7 X 1949 przekształciła się w Tymczasową Izbę Lud., wprowadziła w życie konstytucję i proklamowała utworzenie NRD.

• Konstytucja gwarantowała SED kierowniczą rolę w państwie, wprowadzała na wzór sowiecki gospodarkę o centralnym systemie planowania i zarządzania.

• Premierem został O. Grotewohl,

• prezydentem — W. Pieck.

• 11 X 1949 rozwiązano SMAD (mimo to NRD aż do jesieni 1989 znajdowała się pod ścisłą kontrolą sowiecką).

Po utworzeniu NRD narastała stalinizacja wsch. części Niemiec;

• system wielopartyjny stał się fikcją (SED powoływała i nadzorowała satelickie partie polit. i organizacje masowe);

• działalność opozycyjna była surowo zakazana, do jej zwalczania powołano Minist. Bezpieczeństwa Państw. (tzw. Stasi) z szerokimi uprawnieniami;

• stalinizację i uniformizację NRD przyspieszył III Zjazd SED (1950), który przyjął uchwałę o pierwszym w NRD 5-letnim planie rozwoju gospodarki nar.;

• podjęto likwidację sektora prywatnego i rozpoczęto rozbudowę wielkiego przemysłu państw. (w następstwie znaczna dewastacja środowiska naturalnego).

6 VII 1950 NRD zawarła z Polską Układ Zgorzelecki, w którym uznała ostateczny charakter granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej; Cyrankiewicz - Grotewohl

1951 podpisała pierwszą długoterminową umowę handl. z ZSRR, podobne zawarła z Polską i in. krajami bloku komunist.; od IX 1950 czł. RWPG.

Od 1952 stalinizacja NRD weszła w nową fazę: rozpoczęła się kolektywizacja wsi (zakończona 1958-60); wraz z centralizacją władzy ograniczono społ. inicjatywę i zlikwidowano samorząd; przyspieszając budowę „podstaw socjalizmu” władze NRD doprowadziły do poważnego kryzysu gosp. i polit., a w następstwie do wybuchu 1953 tzw. powstania czerwcowego.

• 17 VI 1953 roku w Berlinie

• przeciwko polityce SED i obniżaniu poziomu życia

• żądano ustąpienia rządu i wolnych wyborów

• krwawo stłumione przez wojska radzieckie

• około 300 zabitych

• czystki w opozycji

• umocnienie Ulbrichta

Po śmierci Stalina (1953) rząd ZSRR formalnie przyznał NRD (25 III 1954) ograniczoną, a 20 IX 1955 pełną suwerenność (1957 zawarł z nią układ o stacjonowaniu w NRD wojsk sowieckich);

Po XX Zjeździe KPZR w NRD nie przeprowadzono destalinizacji, lecz zaostrzono totalitarny model sprawowania władzy, a W. Ulbricht, popierany przez ZSRR, 1957-58 zlikwidował w NRD antystalinowską opozycję, po śmierci zaś Piecka (1960) został powołany na stanowisko przewodn. utworzonej wówczas Rady Państwa, wywierając decydujący wpływ na politykę NRD. Na stanowisku tym pozostał do śmierci w roku 1973

W 1960-61 doszło do ponownego kryzysu wewn.; nasiliły się ucieczki z NRD (1949-61 ogółem uciekło na Zachód 2291 tys. osób); władze NRD, za zgodą ZSRR, w nocy z 12 na 13 VIII 1961 odizolowały Berlin Zach. murem berlińskim i zamknęły granicę z RFN. - II kryzys berliński

9 V 1968 uchwalono nową konstytucję, która za najważniejsze zadanie uznała rozwój wszechstronnej współpracy i trwałej przyjaźni z ZSRR.

W końcu lat 60. NRD podjęła bezpośredni dialog z RFN, przyspieszony po zwolnieniu 1971 Ulbrichta z funkcji I sekr. i objęciu jej przez E. Honeckera;

• 21 XII 1970 podpisano Układ o podstawach stosunków między NRD i RFN (tzw. układ zasadniczy, który wszedł w życie 21 VI 1973);

• NRD zaistniało na arenie międzynarodowej

• RFN rezygnowało z wyłącznej reprezentacyjności Niemiec na arenie miedzynarodowej

• w tym okresie NRD normalizowała swe stosunki także z Berlinem Zach. oraz z innymi państwami zach.;

IX 1973 NRD została (wraz z RFN) przyjęta do ONZ; uczestniczyła w procesie rozbrojeniowym oraz KBWE i podpisała 1 VIII 1975 jej Akt końcowy.

W latach 70. i 80. SED, licząca ok. 2 mln czł., stała się najbardziej dogmatyczną partią komunist. w Europie, zwalczającą wszelkie przejawy opozycji i polit. dysydentów przy pomocy rozbudowanych służb bezpieczeństwa wewnętrznego.

Pod wpływem rewolucji demokr. w Polsce i na Węgrzech, jesienią 1989 w NRD nasiliły się jednak żądania reform i demokratyzacji życia;

• powstały organizacje opozycyjne i nowe partie (SPD, Nowe Forum, Demokratyczny Przełom i in.);

• kraj ogarnęła fala masowych demonstracji, zwł. w Halle, Lipsku, Dreźnie i Berlinie;

• 7 - 8 X 1989 roku Gorbaczow przebywając z wizytą w NRD wzywa do reform

• 18 X 1989 Honecker został zwolniony z funkcji partyjnych i stanowisk państw.;

• 9 XI obalono mur berliński.

• 8 XII rozpoczęła obrady NRD-wska konferencja Okrągłego Stołu, z udziałem 14 partii i organizacji społ.;

• nowy premier, H. Modrow, zgłosił (13 XII 1989) propozycję utworzenia wspólnoty traktatowej z RFN;

• 13-14 II 1990 w Bonn odbyło się wspólne posiedzenie rządów NRD i RFN.

• 1 VII 1990 wszedł w życie układ o unii walutowej, gosp. i socjalnej między NRD i RFN. 20 IX 1990 Izba Lud. i Bundestag ratyfikowały podpisany w Berlinie (31 VIII) układ między RFN a NRD o przywróceniu jedności Niemiec (traktat zjednoczeniowy).

• 3 X 1990 NRD przystąpiła do RFN.

Republika Federalna Niemiec (RFN), Die Bundesrepublik Deutschland (BRD),

• powstała za zgodą mocarstw zach. 7 IX 1949 na terenie stref okupacyjnych w Niemczech: amer., bryt. i franc.;

• wcześniej (1947) połączyły się strefa amer. i bryt. (Bizonia), do których dołączyła (1949) strefa franc. (Trizonia);

• Proces powstawania państwa przyspieszyły: reforma walutowa (20 VI 1948), pierwszy kryzys berliński przeł. 1948 i 1949 — berlińska blokada) i pomoc Zachodu (m.in. Plan Marshalla);

• 23 VI 1949 władze okupacyjne zatwierdziły oprac. przez Radę Parlamentarną projekt konstytucji;

• po wyborach do Bundestagu (VIII 1949) pierwszym prezydentem RFN został (do 1959) Th. Heuss (FDP); n

• na czele powstałej koalicji partyjnej stał 1949-63 kanclerz K. Adenauer (CDU), którego rządy miały decydujące znaczenie dla rozwoju polit. i ekon. RFN

• (poparcie dla społ. gospodarki rynkowej,

• utrwalenie demokracji parlamentarnej o silnej pozycji kanclerza federalnego);

• kładł on nacisk na konieczność zintegrowania RFN z Europą Zach.;

21 IX 1949 wszedł w życie statut okupacyjny (obowiązywał do 1955), ograniczający w wielu dziedzinach suwerenność RFN i umożliwiający mocarstwom zach. kontrolę jej polityki zagr. i wewn.; mimo to w latach zimnej wojny mocarstwa zach. sukcesywnie włączały RFN do swego systemu polit. i gosp.;

1949 RFN została przyjęta do Organizacji Eur. Współpracy Gosp. (OEEC), 1951 — do Rady Europy i Eur. Wspólnoty Węgla i Stali.

W 1951 mocarstwa zach. ogłosiły zakończenie stanu wojny z Niemcami (ZSRR i Polska uczyniły to 1955);

• po podpisaniu układów paryskich (1954) zniesiono statut okupacyjny i RFN przystąpiła do Unii Zachodnioeur. i NATO (1955);

• rozpoczęto (1955) tworzenie własnej armii — Bundeswehry.

Podczas wizyty Adenauera w Moskwie (9-13 IX 1955) zostały nawiązane stosunki dyplomatyczne z ZSRR;

1957 RFN podpisała traktat rzymski o utworzeniu EWG i EUROATOM-u,

W czasie II kryzysu berlińskiego Berlin 26 VI 1963 roku odwiedził prezydent USA Kennedy, wystąpił z przemówieniem, które kończył słowami - Ja też jestem Berlińczykiem

1969 — układ o nieproliferacji broni nuklearnej.

Do 1969 gł. siłą polit. RFN były CDU/CSU, którą reprezentowali kolejni kanclerze federalni: Adenauer (1949-63), L. Erhard (1963-66) oraz K.G. Kiesinger (1966-69).

Do pocz. lat 70. RFN nie uznawała NRD; ogłoszona IX 1955 doktryna Hallsteina ( MSZ - Walter Hallstein) aż do zawarcia 1970-72 tzw. układów wsch. (z ZSRR, Polską, NRD i CSRS) skutecznie izolowała NRD na forum międzynar.; zmiana polityki RFN nastąpiła po wyborze W. Brandta na kanclerza - z ramienia socjaldemokracji;

• w wyniku jego nowej polityki wsch. RFN podpisała 7 XII 1970 układ z Polską o podstawach normalizacji stosunków wzajemnych, który potwierdzał nienaruszalność granicy pol.-niem. na Odrze i Nysie Łużyckiej.

Po parafowaniu (3 IX 1971) czterostronnego porozumienia w sprawie Berlina Zach. i ratyfikacji (17 V 1972) układów wsch., RFN (wraz NRD) została 1973 przyjęta do ONZ, zaktywizowała stosunki z krajami obozu komunist. i włączyła się w proces KBWE (1975 podpisała Akt końcowy).

W V 1974 Brandt ustąpił ze stanowiska kanclerza, następcą został H. Schmidt (SPD), a prezydentem W. Scheel (FDP). Jesienią 1982 doszło do rozpadu koalicji SPD-FDP, upadł gabinet H. Schmidta; wybory III 1983 wygrała koalicja CDU/CSU-FDP, kanclerzem został H. Kohl z CDU (również po wyborach 1987). Bundestag XI 1983 podjął decyzję w sprawie rozmieszczenia amer. rakiet jądr. średniego zasięgu na swym terytorium.

Od V 1984 prezydentem został R. von Weizsäcker (CDU). W latach 80. rząd CDU/CSU-FDP zintensyfikował dialog z NRD;

• jego apogeum stanowiła wizyta E. Honeckera w RFN 11-17 IX 1987.

Upadek komunist. władzy w Polsce i tzw. jesień ludów 1989 w Europie Środkowowsch. oraz zmiana polityki ZSRR umożliwiły rozpoczęcie procesu zjednoczenia Niemiec, zainaugurowanego obaleniem (9 XI 1989) muru berlińskiego.

• Dążąc do przyspieszenia zjednoczenia Kohl ogłosił (28 XI 1989) tzw. 10-punktowy plan przezwyciężania podziału Niemiec i Europy;

• II 1990 w Bonn odbyło się wspólne posiedzenie rządów RFN i NRD;

• 18 V 1990 podpisano dwustronny układ o unii walutowej, gosp. i socjalnej między RFN i NRD (wszedł w życie 1 VII 1990);

• zewn. aspekty zjednoczenia regulował podpisany (12 IX 1990) w Moskwie, podczas ostatniej fazy konferencji „2 plus 4” (między ZSRR, USA, W. Brytanią, Francją a NRD i RFN), układ o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec;

• określił on granice jednoczącego się państwa i zniósł prawa i odpowiedzialność 4 mocarstw wobec Berlina i Niemiec jako całości.

20 IX 1990 Bundestag i Izba Lud. NRD ratyfikowały podpisany w Berlinie układ między RFN a NRD o przywróceniu jedności Niemiec (traktat zjednoczeniowy).

Na mocy powyższych układów i na podstawie artykułu 23 konstytucji RFN 3 X 1990 NRD przystąpiła do RFN.

14 XI 1990 Niemcy zawarły traktat z Rzeczpospolitą Polską o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, 17 VI 1991 o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, a 25 I 1993 układ o współpracy wojskowej.

Pierwsze wybory do parlamentu ogólnoniem. (XII 1990) wygrała CDU/CSU (43,8%, Kohl ponownie kanclerzem, także po wyborach 1994)

Kalendarium Niemiec

7 V 1945 rok - kapitulacja w Reims - podpisał ją Jodl

8/9 V 1945 - potwierdzenie przez Keitela

Ulbricht - komunista niemiecki po II wojnie zaczął organizować zręby administracji sowieckiej w części okupacyjnej radzieckiej

Murvick - do 23 V 1945 roku urzędował tam rząd Donitza, ostatni rząd III Rzeszy, strefa brytyjska, po ingerencji Stalina został rozwiązany

5 VI 1945 - deklaracja 4 naczelnych dow. Wojskowych

• Niemcy istnieją w granicach z 1937 roku

• Stworzono Międzysojuszniczą Radę Kontroli

9 VI 1945 rok - utworzenie w strefie radzieckiej SMAD - sowieckiej administracji wojskowej - w jej ramach Ulbricht zaczął tworzyć prokomunistyczne partie polityczne

• 11 VI - odezwa Komunistycznej Partii Niemiec

• po niej utworzona została partia socjaldemokratyczna SPD - na czele Grotewohl

• 21/22 IV 1946 - połączenie SPD i KPD - powstaje SED - Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec

6 IX 1946 rok - przemówienie Byrnesa - sekretarz stanu USA - zmiana polityki USA wobec Niemiec - zakwestionowanie granicy niem. - polskiej - szanse na wyjście z kryzysu

początek roku 1947 - utworzenie Bizonii / Dwustrefy / - przy ostrych protestach Francji i ZSRR

I/II 1948 - konferencja państw zachodu - propozycja utworzenia federalnego systemu w Niemczech z silnym rządem centralnym, który byłby podstawą przyszłego zjednoczenia

24 VI 1948 rok - blokada Berlina zorganizowana przez Sowietów, po konflikcie z państwami zachodnimi w sprawie reformy walutowej w strefie Berlina, połączenie reform w Berlinie wsch i zach doprowadziłoby do poważnych strat państw zachodnich. - trwała do 12 V 1949- by zapewnić zaopatrzenie Berlinowi - państwa zachodnie zorganizowały tzw. Most powietrzny

IV 1949 - utworzenie Trizonii - Francja, Anglia i USA - powód powołanie NATO - silne dążenie do rozbicia na dwa osobne państwa niemieckie.

8 V 1949 rok - konstytucja przyszłego RFN

• rządy typu federalistycznego

• Bundesrat - izba wyższa

• Bundestag - parlament

• Pierwszym szefem państwa został Adenauer

• Siedziba w Bonn

• 12 IX 1949 - prezydentem został Theodor Heuss

7 X 1949 rok - powstała Niemiecka Izba Ludowa - parlament NRD

• prezydent - Wilhelm Pieck

• rząd Grotewohla

6 VII 1950 - umowa w Zgorzelcu - Cyrankiewicz i Grotewohl - układ o granicy na Odrze i Nysie

9 V 1950 - plan Schumana / minister spraw zagranicznych Francji /

• wspólny zarząd ciężkim przemysłem Francji i Niemiec

• szczegółowe planowanie produkcji

• wspólny rynek i zniesienie ceł między Fr. i Niemcami

VII 1951 - zniesiono oficjalnie stan wojny między RFN i państwami zachodnimi

• stworzono Ministerstwo Spraw Zagranicznych - objął je Adenauer

26 V 1952 - spotkanie ministrów zagranicznych Anglii, Francjii, USA i RFN

• podpisano w Bonn Układ Generalny

• zniesienie statusu okupacyjnego

• przywrócenie suwerenności z zachowaniem praw do stacjonowania wojsk

26 V 1952 - rząd NRD - uchwała o strefie zamkniętej wzdłuż granicy z RFN i wybrzeżem Bałtyku

17 VI 1953 - powstanie w NRD po śmierci Stalina - podniesiono normy pracy - zostało stłumione przy użyciu czołgów - wzmocnienie pozycji Grotewohla i Ulbrichta

25 III 1954 - ZSRR przekazał prawa suwerenne NRD

rok 1955 - doktryna Hallsteina / sekretarz stanu RFN / - RFN jako jedyny przedstawiciel narodu niemieckiego

12/13 VIII 1961 - zaczęto budować Mur Berliński

odprężenie dopiero za Honeckera - I sekretarza SED w NRD i Weizsackera - prezydenta RFN - lata 80 te

9 XI 1989 - w wyniku odprężenia na świecie zostaje podjęta decyzja o otwarciu granic

10 XI 1989 roku pada mur

3 X 1990 - dzień zjednoczenia

• wycofanie wojsk ZSRR do roku 1994

• Gorbaczow jako bohater narodowy

Chiny

W XVI w. wezwani przez Portugalczyków (założycieli kolonii w Makao) na pomoc w stłumieniu powstania Mandżurowie, przejęli władzę w państwie i założyli dynastię Cing (1644-1911).

• Ostatni władca tej dynastii, poprzez zbyt biurokratyczne sprawowanie rządów doprowadził do konfliktów wewnętrznych i upadku gospodarczego kraju.

• Pod koniec XIX w. Chiny stały się jednym z najbiedniejszych państw świata.

• W latach 1840-1860 Chiny stoczyły z Francją i Wielką Brytanią trzy przegrane wojny, tzw. opiumowe, które doprowadziły do wybuchu największego w dziejach kraju powstania chłopskiego (powstanie Tajpingów, 1851-1864) oraz zmieniły cesarstwo chińskie w kraj półkolonialny.

Wojny opiumowe,

Trzy wojny prowadzone przeciwko Chinom przez Wielką Brytanię (1839-1842) oraz Wielką Brytanię wspólnie z Francją (1856-1858 i 1859-1860).

• Bezpośrednią przyczyną pierwszego konfliktu był zakaz importu opium do Chin i zniszczenie statku z ładunkiem opium należącego do Kompanii Wschodnioindyjskiej.

• W obronie interesów przemytników opium stanęła Wielka Brytania.

• Flota angielska dysponująca opancerzonymi kanonierkami zablokowała południowe wybrzeża Chin.

• Wysadzony przy wykorzystaniu tej floty desant angielski dotarł do Nankinu.

• Chiny musiały zawrzeć pokój, w którym zobowiązały się do otwarcia pięciu portów dla okrętów angielskich, znosząc tym samym ograniczenia w dostawach opium. Równocześnie zgodziły się na zapłacenie wysokiej kontrybucji.

W latach 1856-1858 doszło do ponownej agresji przeciw Chinom,

• tym razem z udziałem połączonych sił angielsko-francuskich.

• Flotylla okrętów wojennych Wielkiej Brytanii i Francji zbombardowała Kanton, zajęty następnie przez siły lądowe dowodzone przez J. Elgina.

• 1857 połączona flota angielsko-francuska rozbiła forty w pobliżu Pekinu.

• Chiny podpisały pokój w Tiencin (Tianjin) (1858), w którym wyraziły zgodę na akredytowanie ambasadorów zwycięskich państw i ponowne zapłacenie kontrybucji.

Próba zatrzymania okrętów francuskich i angielskich wiozących delegacje mające ratyfikować warunki pokojowe doprowadziła do wybuchu ostatniego konfliktu.

• Siły angielsko-francuskie zajęły Pekin.

• Podpisany w tym mieście (1860) pokój potwierdzał warunki przyjęte w Tiencin.

• W wyniku wojen opiumowych Chiny utraciły na rzecz Wielkiej Brytanii Hongkong i półwysep Ciulung, musiały otworzyć dla zagranicznego handlu większość portów i zalegalizować handel opium.

W międzyczasie miało miejsce powstanie Tajpingów 1851-1864,

• wielkie powstanie ludowe w Chinach, skierowane przeciw mandżurskiej dynastii Cing (Qing).

• Tajpingowie byli wyznawcami religijno-społecznej doktryny nawiązującej do utopijnej koncepcji idealnego społeczeństwa.

• Na czele powstania stanął Hung Siu-cuan (Hong Xiuquan), który ogłosił się w 1851 Niebiańskim Królem Niebiańskiego Królestwa Najwyższego Spokoju ze stolicą w Junganie,

• od 1853 (po zdobyciu miasta) w Nankinie.

• Po nieudanej wyprawie na Pekin (1853-1855) rozpoczął się konflikt między przywódcami powstania.

• Równocześnie próbowano realizować reformę rolną i zreorganizować administrację wg zasad wojskowych.

• 1864 wojska mandżurskie zdobyły Nankin i rozgromiły powstańców.

• Hung Siu-cuan popełnił samobójstwo.

Proklamowanie republiki

W 1911, w wyniku rewolucji burżuazyjno-demokratycznej, proklamowano Republikę Chińską, której prezydentem został Sun Jat-sen, utworzono partię Kuomintang.

• W 1912 uchwalono tymczasową konstytucję oraz otwarto Zgromadzenie Narodowe.

• W 1921 powstała Komunistyczna Partia Chin (KPCh), która w 1924 zainicjowała i stanęła na czele buntu chłopskiego.

W 1931 rozpoczęła się japońska inwazja Chin.

• Agresorzy na zajętych przez siebie obszarach utworzyli marionetkowe cesarstwo Mandżukuo ze stolicą w Changchun.

• Sukcesy Japonii doprowadziły do porozumienia KPCh z Kuomintangiem, które miało na celu wspólną walkę z najeźdźcą.

• Dalszy wzrost pozycji KPCh nastąpił w wyniku przystąpienia ZSRR do wojny z Japonią.

W 1945 Kuomintang, przy pomocy Stanów Zjednoczonych, podjął walkę z komunistami, która przekształciła się w wojnę domową, zakończoną zwycięstwem sił kierowanych przez KPCh.

• W 1949 powstała Chińska Republika Ludowa z przewodniczącym Mao Tse-tungiem na czele.

• Na początku lat 50., we współpracy z ZSRR, w Chinach przeprowadzono reformę rolną i nacjonalizację przemysłu.

Wielki Skok,

Nazwa okresu 1958-1961 w Chinach, podczas którego z inicjatywy Mao Tse-Tunga podjęto gigantyczną próbę radykalnego, równoczesnego przyspieszenia rozwoju przemysłu i rolnictwa.

• Zgodnie z wytycznymi II sesji VIII Zjazdu Komunistycznej Partii Chin (KPCh) z 1958, podczas pięciolatki 1958-1962 postanowiono zwiększyć ponad 6-krotnie produkcję przemysłową i ponad 2-krotnie rolniczą, realizując hasło Mao: "więcej, szybciej, taniej", później dodano także "oszczędniej".

• W celu urzeczywistnienia tych zamierzeń, od wiosny 1958 tworzono tzw. komuny ludowe (renmin gongshe).

• Do pracy we dnie i w nocy przy budowie fabryk, dróg, miast, grobli, zapór i kanałów, zalesiania i do uprawy roli zmobilizowano około 650 mln Chińczyków.

• Dążąc do rozwoju drobnego przemysłu na wsi, w lipcu 1958 podjęto, szeroko reklamowaną poza granicami Chin, "bitwę o stal" - kampanię produkowania stali w małych, "podwórkowych" piecach do wytopu żelaza bez specjalnego wyposażenia i nadzoru (których do końca tegoż roku zbudowano ponad 2 mln), odrywając rolników od prac polowych, zwłaszcza żniw.

Ekonomiczny woluntaryzm władz partyjnych, podejmujących nie przemyślane decyzje, nie liczące się ze środkami, nakładami i ofiarami, spowodowały chaos w państwie, zamiast wzrostu gospodarki - jej katastrofalne załamanie i głód, w wyniku którego, podczas tzw. "trzech gorzkich lat" (1958-1961), zmarło około 50 mln osób. Przeciwny dalszemu prowadzeniu Wielkiego Skoku marszałek Peng Te-Huaj (Peng Dehuai), najbliższy współpracownik Mao, został pozbawiony stanowiska.Ze względu na kryzys gospodarczy i polityczny, Komitet Centralny KPCh zrezygnował na początku 1961 z kontynuacji Wielkiego Skoku.

Rewolucja kulturalna

Banda czworga,

• określenie najbliższych współpracowników Mao Zedonga.

• Organizatorzy tzw. rewolucji kulturalnej w Chinach, w wyniku której w latach 1966-1976 represjami objęto ponad 700 tys. osób, z których ponad 32 tys. zginęło.

• W jej skład wchodzili: Jiang Qing (żona Mao) oraz Wang Hongwen, Zhang Chunqiao i Yao Wenyuan.

• Po przewrocie październikowym (1976) członkowie bandy czworga zostali usunięci ze stanowisk i aresztowani, przeprowadzono kampanię polityczną pod hasłem "krytyki i demaskowania zbrodni dokonanych przez bandę czworga".

• Proces objął 16 osób, w tym 6 pośmiertnie, zostali oskarżeni o represjonowanie ponad 700 tys. osób, z których ok. 35 tys. zmarło.

• Cztery osoby otrzymały kary śmierci, pozostali - wyroki od szesnastu lat więzienia do dożywocia.

Nowe władze chińskie zainicjowały politykę liberalizacji gospodarki i zacieśnienia współpracy handlowej z krajami zachodnimi.

• W 1979 wypowiedziały ZSRR układ o przyjaźni i współpracy,

• podpisały traktat o pokoju i przyjaźni z Japonią,

• nawiązały stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi.

W 1982 zapoczątkowano reformy społeczne i gospodarcze mające na celu zdecentralizowanie zarządzania gospodarką i stworzenie systemu socjalistycznej gospodarki rynkowej.

• W 1989 w Pekinie odbyły się masowe demonstracje sił demokratycznych, w których wzięły udział miliony osób.

• Siły rządowe dokonały masakry studentów protestujących na Placu Tiananmen, zabijając i raniąc tysiące ludzi.

• 16 II 1998 dotychczasowy premier Li Peng został wybrany przewodniczącym parlamentu, przy sprzeciwie znacznej ilości deputowanych.

• Obciąża się go odpowiedzialnością za brutalne i tragiczne w skutkach stłumienie demonstracji na placu Tienanmen oraz hamowanie reform ekonomicznych.

Jednocześnie Jianga Zemina wybrano ponownie na prezydenta i najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych. Jego zastępcą został Hu Jintao, uważany za "technokratycznego liberała". Nowym premierem został zwolennik reform gospodarczych Zhu Rongji.

Tian'anmen, Plac Niebiańskiego Spokoju, główny plac w stolicy Chin Pekinie. Na jego północnym krańcu znajduje się Brama Niebiańskiego Spokoju (stąd nazwa placu) prowadząca do Miasta Cesarskiego.

• 1989 na placu miały miejsce tragiczne wydarzenia, będące wynikiem narastającego od połowy lat 80. napięcia społecznego, spowodowanego sprzecznościami pomiędzy liberalizacją gospodarczą a stagnacją polityczną.

• Sygnałem do wystąpień stał się pogrzeb zmarłego 15 kwietnia 1989 byłego sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Chin (KPCh) Hu Yao-banga, uchodzącego za partyjnego liberała.

• 17 kwietnia doszło do masowych manifestacji studentów pod hasłami "rządów prawa" i "władzy ludzi czystych rąk".

• Od tego czasu demonstracje odbywały się na placu codziennie i przerodziły się w jego okupację.

• W maju władze ogłosiły stan wojenny, który oznaczał również zakaz demonstracji, powszechnie ignorowany.

• Na placu kilkakrotnie dochodziło do interwencji policji i wojska.

• W nocy 4 czerwca nastąpił atak 27 Armii z czołgami i transporterami opancerzonymi, miażdżono ludzi i strzelano do nich z karabinów maszynowych.

• Ocenia się, że w wyniku walk zginęło ok. 5 tys. demostrantów, a 10 tys. zostało rannych.

• Oficjalne dane podawały liczbę ok. 500 zabitych.

• Kilka tys. osób uwięziono, kilkunastu przywódców skazano na śmierć.

Ustrój polityczny

Chiny są państwem komunistycznym. Niepodzielną władzę w kraju sprawuje Komunistyczna Partia Chin. Niemal wszyscy członkowie parlamentu, 2979 osób, należą do KPCh. Osoby mianowane na najwyższe stanowiska państwowe pochodzą z aparatu partyjnego, swą działalność państwową zwykle wiążą z kierowniczymi pozycjami w KPCh.

Na wielką skalę naruszane są prawa człowieka, m.in. prawo do wolności słowa. Wszelkie przejawy nieposłuszeństwa wobec polityki partii karane są z całą surowością. Według danych Amnesty International, na 20 lat pozbawienia wolności skazywano osoby, które skorzystały z prawa do swobodnej wypowiedzi lub wolności zgromadzeń. Ta sama organizacja oszacowała liczbę egzekucji przeprowadzonych w 1991 na ok. 20 000.

Japonia

W XVIII w. jednemu z władców feudalnych - Togukawie Ieyasu - udało się na powrót zjednoczyć Japonię, przywrócić system centralnej władzy nad krajem. Nowy władca zbudował sprawne państwo ze stolicą w Edo (dzisiejsze Tokio). W polityce zagranicznej zastosował ścisły izolacjonizm handlowy, zerwał wszelkie kontakty z zagranicą, zmusił do wyjazdu z kraju wszystkich Europejczyków. Gospodarcza i polityczna izolacja Japonii przełamana została pod naciskiem państw zachodnich. W lipcu 1853 amerykańskie okręty wpłynęły na wody zatoki Uraga, ich dowódca komandor M. Perry zażądał w imieniu Stanów Zjednoczonych nawiązania stosunków handlowych. Japonia ustąpiła obawiając się interwencji zbrojnej.

W późniejszym czasie nawiązała współpracę handlową z kolejnymi krajami: Wielką Brytanią, Rosją, Francją, Holandią i Portugalią. Liberalizacja stosunków z zagranicą doprowadziła do wzrostu napięć wewnątrz kraju. Przeciwnicy rządów shogunów domagali się restauracji władzy cesarskiej. W styczniu 1868 procesarscy powstańcy zdobyli pałac w Edo, zmuszając do zrzeczenia się rządów ostatniego shoguna - Yoshinobu Tokugawę.

Nowym władcą Japonii został cesarz Mutsuhito, który zlikwidował shogunat i zainicjował system reform społecznych i ekonomicznych zwanych restauracją Meidżi. Państwo przeszło szereg głębokich przeobrażeń, prowadzono systematyczną politykę modernizacji kraju, opartą na wzorach zachodnich. Na przełomie XVIII i XIX w. Japonia przekształciła się w wschodnioazjatyckie mocarstwo, pokonując m.in. Chiny (1894), Rosję (1904), anektując Koreę (1905). Opowiadając się w I wojnie światowej po stronie aliantów Japonia uzyskała niemieckie posiadłości na Oceanie Spokojnym.

W tym okresie w kraju szybko rozwijał się przemysł i handel. W 1931 wojska japońskie rozpoczęły wojnę w Mandżurii, zajmując do 1933 cały kraj, na obszarze którego proklamowano powstanie marionetkowego państwa Mandżukuo. Zabór Mandżurii spotkał się z ostrym sprzeciwem opinii międzynarodowej, skutkiem czego Japonia wystąpiła w 1933 z Ligi Narodów. W 1937 wybuchła wojna z Chinami, w wyniku której wojska japońskie opanowały niemal wszystkie ważne miasta Chin.

Dalsza ekspansja w Azji nie była już możliwa bez konfrontacji militarnej ze Stanami Zjednoczonymi, którym zaczęła zagrażać rosnąca potęga Japonii w tej części świata. Japończycy rozpoczęli wojnę niszcząc stacjonującą w Pearl Harbour na Hawajach amerykańską flotę Pacyfiku (XII 1941). Po początkowych sukcesach armii japońskiej inicjatywa przeszła w ręce Amerykanów, którzy do 1945 pokonali Japończyków

Okupacyjne władze amerykańskie wprowadziły w Japonii demokratyczny system sprawowania władzy. Cesarzem pozostał zasiadający na tronie od 1926 Hirohito, był on jednak zmuszony zrzec się boskich przymiotów swego panowania. Odbudowana z niemal kompletnej ruiny gospodarka japońska, dzięki wydatnej pomocy amerykańskiej, od początku prezentowała wysoki poziom zaawansowania techniczno-technologicznego. Japonia dynamicznie rozwijała się, szybko stając się potęgą przemysłową i handlową w skali świata. Od 7 I 1989 władcą Japonii jest cesarz Akihito.

Uchwalona w 1946 konstytucja zabrania używania wojsk japońskich poza terenami kraju. Ewenementem powojennej japońskiej polityki jest fakt, że państwo będące drugą po Stanach Zjednoczonych potęgą gospodarczą, faktycznie nie prowadziło własnej polityki zagranicznej. Przełomem w tej kwestii może okazać się sprawa Wysp Kurylskich, których zwrotu Japonia żąda bardzo stanowczo, uzależniając od tej kwestii swą pomoc gospodarczą dla Rosji. 24 VII 1998 premierem został Keizo Obuchi, przewodniczący rządzącej Partii Liberalno-Demokratycznej - ustąpił ze stanowiska 2 kwietna 2000 z powodu choroby. Nowym premierem został 5 kwietnia 2000 Yoshiro Mori (jest on również nowym przewodniczącym wspórządzącej Partii Liberalno-Demokratycznej).

Ustrój polityczny

Japonia jest monarchią parlamentarną. Funkcje głowy państwa sprawuje cesarz, władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu (Kokkai). W jego skład wchodzi Izba Reprezentantów, licząca 500 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na okres 4 lat, i Izba Radców - 252 członków, powoływanych na okres 6 lat (połowa składu odnawiana co 3 lata). Władzę wykonawczą sprawuje rząd odpowiedzialny przed parlamentem. Szefa rządu mianuje cesarz

85

Powszechna XX wiek

---