RUCHY POLITYCZNE NA ZIEMIACH POLSKICH NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU

Pod koniec XIX wieku wśród Polaków trzech zaborów pojawiły się trzy podstawowe nurty polityczne

Ruch socjalistyczny i robotniczy

Na rozwój socjalizmu wśród Polaków wpłynęły

• rozwój kapitalizmu

• ciężkie warunki życia i pracy robotników

• wiązanie polepszenia bytu robotników z rewolucją

Wykształciły się dwa źródła, z których narodził się ruch socjalistyczny

1. emigranci powstania styczniowego z 1863 roku, z których wielu walczyło w okresie Komuny Paryskiej - Jarosław Dąbrowski

2. ruch narodnicki w Rosji, głoszący hasło „pójścia w lud”, który zaczął tworzyć kółka socjalistyczne - Ludwik Waryński

W 1882 roku Waryński założył w Warszawie organizację Wielki Proletariat, który oparł się na założeniach programowych

• równość

• społeczna własność środków produkcji

• walka o ustawodawstwo socjalne

• strajki, manifestacje i terror indywidualny jako środki walki

W roku 1885 po szeregu aresztowań odbył się proces 29 proletariatczyków, z których 4 stracono na stokach cytadeli warszawskiej w styczniu 1886 roku. Ludwika Waryńskiego skazano na 16 lat katorgi - zmarł w twierdzy szlisselburskiej

W latach 1888 - 1893 działał II Wielki Proletariat z Ludwikiem Kulczyckim

W roku 1892 na zjeździe polskich socjalistów w Paryżu powołano do życia PPS. Zjazdowi przewodniczył Bolesław Limanowski

Program PPS

• samodzielna demokratyczna RP

• ośmiogodzinny dzień pracy

• określenie minimalnej płacy robotniczej

• równa płaca dla kobiet i mężczyzn

• opieka społeczna i socjalna

• uspołecznienie środków produkcji i ziemi

W 1893 powstał inny nurt socjalizmu - tzw. INTERNACJONALIZM , który skupił się w partii SOCJALDEMOKRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO , od 1900 i Litwy : SDKPiL .

• jej najważniejsze postacie to Julian Marchlewski i Róża Luksemburg, Feliks Dzierżyński

• głosiła program rewolucyjny

• walka klas

• odrzucenie haseł narodowowyzwoleńczych

• budowa socjalizmu w oparciu o internacjonalistyczną rewolucję

Na dalszy rozwój ruchów socjalistycznych wpłynęła rewolucja roku 1905, w której wyniku doszło do podziału PPS na PPS - Frakcja Rewolucyjna z Piłsudskim i PPS - Lewica z Marią Koszucką - z programem zbliżonym do SDKP i L

PPSD - Polska Partia Socjalno - Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego założona we Lwowie w roku 1897 przez Ignacego Daszyńskiego

- od 1904 roku współdziałała z PPS przyjmując jej program

Narodowa Demokracja - nacjonalizm

Zalążki ruchu pojawiły się w latach 80 tych XIX wieku

• warszawski tygodnik Głos od 1886 roku

• Związek Młodzieży Polskiej ZET - założone w roku 1887 przez Zygmunta Balickiego

• Umacnianie pozycji narodu polskiego

• Współpraca młodzieży z trzech zaborów

Na emigracji założono w Szwajcarii w roku 1887 Ligę Polską

• skupienie sił narodowych w walce o niepodległość

• wzmocnienie pozycji polskiego społeczeństwa

W roku 1893 krajowi działacze, w tym Roman Dmowski utworzyli Ligę Narodową, która od roku 1897 przekształciła się w Stronnictwo Narodowo - Demokratyczne z siedzibą we Lwowie. Program:

• solidaryzm narodowy

• obrona polskich interesów narodowych przed obcą burżuazją - głównie niemiecką i żydowską

• popieranie spółdzielczości

• działalność oświatowa

• zwalczanie socjalistów

Stronnictwo Polityki Realnej założone w roku 1904 w Królestwie Polskim - prorosyjskie

- po rewolucji 1905 roku rozpoczęło współpracę z ND

Ruch Ludowy

Chłopi przez długi czas nie mieli własnej świadomości politycznej , ich myślenie sprowadzało się do granic parafii i wsi .

Pod koniec XlX działalność podjęli w Galicji Bolesław i Maria Wysłouchowie . Z tym , że kładli oni większy nacisk na świadomość narodową chłopa . Według nich chłopi mieli być tą warstwą , która przywróci Polsce niepodległość . Nawoływali by chłopi wybierali chłopskich posłów do sejmu krajowego i parlamentu .

Pierwsze partie chłopskie powstały w Rzeszowie w 28 Lipca 1895 - STRONNICTWO LUDOWE z Jakubem Bojką , Bolesławem Wysłouchym , Janem Stapińskim , które od 1903 roku przemianowało się w PSL

• rozszerzenie uprawnień sejmu krajowego

• odpowiedzialność przed Sejmem władz rządowych

• ograniczenie biurokracji

REWOLUCJA 1905 - 1906 NA ZIEMIACH POLSKICH.

Kiedy w 1904 r. zaczęła się wojna rosyjsko - japońska, polskie środowiska polityczne nie mogły pozostać obojętne.

• Endecja zajęła postawę wyczekującą, jej przywódca Dmowski wyruszył do Japonii.

• Tam też wyjechał jeden z czołowych działaczy PPS , Piłsudzki.

• Obaj spotkali się na ulicach w Tokio, ale każdy z nich przybył tam w innym celu.

• Piłsudzki pragnął nawiązania rozmów o ewentualnej pomocy Japonii dla przygotowań powstańczych w zaborze rosyjskim oraz o współpracy w dziedzinie wywiadu i ewentualnych działaniach sabotażowych.

• Dmowski postanowił nie dopuścić do realizacji tej awanturniczej, jak sądził koncepcji. Japończycy chętniej przyjęli sugestię Dmowskiego.

• Po tej dziwnej wyprawie obaj działacze wrócili do kraju, gdzie już narastały napięcia w związku z wydarzeniami w Rosji.

Główne ówczesne środowiska polityczne reprezentowały cztery koncepcje działań.

• Endecja uważała, że należy wykorzystać sytuację w Rosji do

• uzyskania choć ograniczonej autonomii,

• praw do języka polskiego w szkolnictwie i samorządzie wiejskim,

• rezygnując z wszelkich działań gwałtownych, żądań niepodległościowych i odcinając się od ruchów rewolucyjnych.

• Polska Partia Socjalistyczna nie była jednolita w swoich poglądach, ale w całości uznawała, że należy nasilać wszelkie działania ruchu rewolucyjnego, łącznie z elementami walki zbrojnej.

• Z kolei SDKPiL tzw. esdecja uważała całość ruchu rewolucyjnego w Kongresówce za integralną część rewolucji rosyjskiej, odżegnując się od wszelkich haseł narodowych i domagała się autonomii narodowej dla Królestwa Pol. ze wspólną Konstytuantą z resztą państwa.

• PPS chciała budować ustrój socjalistyczny w niepodległym państwie polskim,

• SDKP uznawała , że zwycięstwo międzynarodowej rewolucji zlikwiduje wszelką niewolę i zarazem problem między państwami.

• SPR pragnęło wyłącznie w sposób legalny uzyskać swobody językowe i samorządowe.

Pierwszymi masowymi wystąpieniami, zorganizowanymi przez PPS, stały się manifestacje antywojenne

• największa odbyła się w Warszawie na placu Grzybowskim w listopadzie 1904 r.. Wtedy to po ataku policji na manifestantów z tłumu padły strzały.

• W styczniu doszła do Królestwa Polskiego wiadomość o "krwawej niedzieli", a następnie kolejne informacje o potężniejącym ruchu rewolucyjnym ogarniającym całą Rosję.

• Zarówno PPS, jak i SDKPiL zorganizowały w pierwszych miesiącach 1905 r. liczne solidarnościowe strajki i demonstracje.

• Od lutego zaczął się strajk młodzieży gimnazjalnej pod hasłem polonizacji szkolnictwa i

• - zarazem zmiany stosunków panujących w szkołach.

Drugim wielkim ruchem była walka gmin wiejskich o prawo używania w urzędach języka polskiego.

• Po raz pierwszy chłopstwo tak masowo przystąpiło do walki o prawa narodowe.

• Zaczęły się też strajki robotników rolnych i walki o serwitury.

• Jednocześnie narastał ruch robotniczy.

• Doszło do masowych obchodów święta 1 Maja.

W czerwcu w Łodzi trwały parodniowe krwawe walki robotników polskich i żydowskich z policją i wojskiem.

• Padło w nich ponad 100 osób.

• Rozszerzała swoją działalność Organizacja Bojowo - Spiskowa.

• Stefan Okrzeja był pierwszym bojownikiem , którego stracono w lipcu 1905 r. na stokach Cytadeli, po próbie zamachu na posterunek policji.

Masowość wystąpień, coraz częstsze walki zbrojne wytworzyły w Królestwie sytuację rewolucyjno - powstańczą.

• W sierpniu nowym generał- gubernatorem został Gieorgij Skałon, który miał za zadanie przywrócić porządek.

• Carat poszedł na pewne ustępstwa,

• przywrócono prawa swobodnej działalności Kościoła rzymskokatolickiego,

• zaprzestano prześladowań unitów,

• w czerwcu zezwolono na używanie języka polskiego w gminach,

• a w połowie października na tworzenie prywatnych szkół polskich.

• W październiku car wydał manifest zapowiadający wybory do Dumy i wprowadzenie swobód obywatelskich.

• Jednakże następnego dnia wielka manifestacja na placu Teatralnym w Warszawie została rozpędzona przez żandarmerię. Zabito ok. 40 osób.

• Dnia 11 listopada w Królestwie ogłoszono stan wojenny, którego przywrócenie spowodowało dwie odmienne reakcje.

• Centralny Komitet Robotniczy, władza PPS, ogłosił w grudniu 1905 r. manifest wzywający całe społeczeństwo do pełnego bojkotu władz rosyjskich - miano zaniechać płacenia podatków, nie załatwiać żadnych spraw w urzędach rosyjskich.

• Endecja natomiast wysłała delegację do Petersburga w celu przedstawienia propozycji nadania przez cara autonomii Królestwu Polskiemu, w zamian za pomoc w tłumieniu ruchu rewolucyjnego.

• Liczono, że Kongresówka uzyska autonomię na wzór Finlandii, łączyć ją z Rosją będzie osobna cara, polityka zagraniczna, celna, ale całość administracji znajdzie się w rękach polskich.

• Na porozumienie z caratem liczyli też ugodowcy, którzy pod koniec 1905 r. utworzyli Stronnictwo Polityki Realnej.

Żadna z tych inicjatyw nie przyniosła pożądanych rezultatów, ruch rewolucyjny zamierał.

• Ani społeczeństwa polskiego nie było stać na pełne zakwestionowanie panującego porządku,

• ani carat w obliczu wygasającej rewolucji nie widział potrzeby ustępstw wobec Polaków.

W 1906 r. coraz mniej było masowych wystąpień w Królestwie, rozszerzyła się natomiast działalność OBS.

• W kwietniu OBS zorganizowała ucieczkę 10 więźniów z Pawiaka, pod dowództwem Jana Gorzechowskiego.

• W sierpniu 1906 r. doszło do tzw. krwawej środy, jednoczesnego ataku na kilkadziesiąt posterunków policji,

• w listopadzie do napadu pod Rogowem na pociąg wiozący pieniądze.

Spory między polskimi ugrupowaniami przerodziły się w otwartą walkę.

• Bojowcy PPS ścierali się z utworzonym przez narodowców Narodowym Związkiem Robotniczym.

• Doszło do krwawych starć w Łodzi.

• Ogółem w tych bratobójczych walkach zginęło ponad 300 bojowców po obu stronach.

• Stopniowo działania niektórych grup OBS zaczęło przybierać charakter kryminalny, organizacja słabła, w końcu 1906 r. została decyzją władz PPS rozwiązana.

Wydarzenia 1905 - 1906 r. które można nazwać zarówno "czwartym powstaniem", jak i "pierwszą rewolucją", zostawiły po sobie Królestwo w gruntownie zmienionej sytuacji w stosunku do stanu poprzedzającego ten okres " przyspieszenia historycznego".

• W Kongresówce mogły odtąd działać legalne ruchy polityczne.

• W wyborach do Dumy wzięło udział Stronnictwo Narodowo - Demokratyczne, w Dumie zawiązało się Koło Polskie.

• w 1907 roku w wyborach do II Dumy Państwowej Polaków reprezentował Centralny Komitet Wyborczy - głównie endecja i SPR - Stronnictwo Polityki Realnej

• dla reprezentacji Polski w Dumie powstało również Koło Polskie, które uzyskało 35 mandatów - na 500

• Powstała cała sieć legalnych instytucji życia narodowego min.

• Warszawskie Towarzystwo Naukowe,

• Towarzystwo Bibliotekarzy,

• Stowarzyszenie Nauczycieli Polskich,

• Polska Macierz Szkolna,

• Towarzystwo Kursów Naukowych.

• Abramowski i Wojciechowski zaczęli organizować ruch spółdzielczy.

• Funkcjonowały polskie szkoły prywatne, zelżała cenzura.

• Zaczęło powstawać ustawodawstwo pracy.

• Legalnie mogły działać różne związki zawodowe.

• Zakładały je zarówno SDKPiL, jak i PPS.

• Powstały tworzone z inicjatywy endecji, tzw. polskie związki do których nie przyjmowano robotników żydowskich.

• Duchowieństwo katolickie patronowało katolickim związkom robotników, a z kolei Bund - skupiającym robotników żydowskich.

• Nastąpiły przetasowania na scenie politycznej i krystalizacja programów.

• Endecja wyraźnie sformułowała koncepcję taktycznej ugody z Rosją.

W PPS nastąpił otwarty rozłam na

• PPS - Frakcję Rewolucyjną, przybierającą w coraz większym stopniu formę ruchu niepodległościowego ( J.Piłsudzki,W.Jodko Narkiewicz), i przeniosła swą działalność do Galicji

• PPS - Lewicę ( F. Kon, B. Szapiro ). PPS - Frakcja.

W latach 1907 1914 wykształciły się w Polsce różne orientacje programowe dotyczące spodziewanego konfliktu

Endecja i SPR widziały możliwość osiągnięcia niepodległości jedynie w porozumieniu z Rosją i poparciu jej w trakcie wojny

• 1908 rok - książka Dmowskiego - Niemcy, Rosja i kwestia polska

• zjednoczenie wszystkich ziem zaborów, ale bez państwowości, pod kontrolą Rosji

Przeciwną orientację forsowały PPS - Frakcja Rewolucyjna, PSL i PPSD ( z Galicji założone przez Ignacego Daszyńskiego )

• głosili hasła poparcia dla Niemiec i Austro - Węgier wychodząc z założenia największych swobód w Galicji

• po odzyskaniu ziem zaboru rosyjskiego chcieli tam utworzyć pewne zręby niepodległej Polski

Od 1908 roku zaczynają się tworzyć ruchy paramilitarne:

W 1908 roku został założony w Galicji Związek Walki Czynnej, na którego czele stanęli Piłsudski, Sikorski i Sosnkowski

• miał organizować różne formy szkolenia wojskowego młodzieży

W 1910 roku władze austriackie zezwoliły na zakładanie Drużyn Strzeleckich w Krakowie i Związku Strzeleckiego we Lwowie

Również w tym okresie zaczęło działać Towarzystwo Gimnastyczne Józefa Hallera, które stało się źródłem powstania Drużyn Polowych „Sokół”

W 1912 roku jako zaplecze polityczne organizacji paramilitarnych założono Tymczasową Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, w skład której weszły PPS, PPSD, PSL i część Endecji

W okresie wchodzenia Polaków w wojnę nastąpiły pewne zmiany

• Piłsudski zaczął odchodzić od założeń PPS dążąc do samodzielnej polityki przez co zaczęła się tworzyć grupa Piłsudczyków niezależna od żadnej partii

• SDKPiL stanęła poza orientacjami politycznymi wychodząc z założeniem antywojennym, twierdząc jednocześnie, że jeżeli wojna wybuchnie to trzeba wykorzystać ją do wzmożenia ruchów rewolucyjnych

• Stanowisko to z czasem podzieliła PPS - Lewica

SPRAWA POLSKA W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ

W 1914 roku z połączenia oddziałów Związku Strzeleckiego i Polskich Drużyn Strzeleckich powołano do życia POW - Polską Organizację Wojskową, na czele z Piłsudskim, który rzucił pierwsze hasło wystąpienia zbrojnego po wybuchu I wojny światowej

• nocą z 5 na 6 VIII 1914 roku Kompania Kadrowa wyruszyła spod Krakowa wchodząc na ziemie zaboru rosyjskiego, by poderwać Polaków do walki

• chcieli oni zaatakować Zagłębie Dąbrowskie, jednakże Niemcy się nie zgodzili, gdyż nie było to zgodne z ich planami prowadzenia wojny

• Kompania Kadrowa doszła do Kielc, spod których musiał się wycofać z powodu braku poparcia ze strony zamieszkujących tam Polaków

• Wynikiem politycznym tej akcji było utworzenie 16 VIII 1914 roku w Krakowie Naczelnego Komitetu Narodowego z Juliuszem Leo na czele

• Został on utworzony z TKSSN

• Stanowić miał najwyższą władzę polityczna i wojskową w Galicji

• Zdecydowali o utworzeniu Legionów Polskich, którym narzucono dowództwo austriackie

Wraz z uaktywnieniem Galicji ruszyła również sprawa polska w zaborze rosyjskim

• 14 VIII 1914 roku została wydana tam odezwa Sazonowa - Ministra spraw zagranicznych Rosji

• odtworzenie Królestwa Polskiego

• w pełnej zależności od Moskwy

• wolność języka polskiego, religii i samorządu

• odezwa pozostała bez odzewu, gdyż nie poruszała kwestii granic, co powodowało, iż była ona bezwartościowa

• jedynym jej następstwem było utworzenie w Warszawie Komitetu Narodowego Polskiego, na czele którego stanął Zygmunt Wielopolski i Roman Dmowski

• prorosyjski

• krytykował NKN i Legiony Polskie

• utworzyli jeszcze w roku 1914 własne siły zbrojne - tzw. Legion Puławski, sformowany w Puławach, który rozwiązano już w roku 1915

Również na emigracji zaktywizowały się grupy polskie

• Francja

• Legion Bajoński, bajończycy, polski oddział wojskowy w sile kompanii, utworzony w 1914 we Francji, w Bayonne. Walczył w składzie 1 Pułku legii cudzoziemskiej, m.in. pod Reims (1914), Arras i Suchez (1915). Po rozwiązaniu Legionu Bajońskiego wielu bajończyków wstąpiło do Armii Polskiej we Francji

• W 1915 roku w Lozannie utworzono Centralną Agencję Polską i Klub Polski

• Szwajcaria

• W Vevey powstał Generalny Komitet Pomocy, w którym działali Sienkiewicz i Paderewski

• Przeciwni orientacji prorosyjskiej

• USA

• Powstał Polski Centralny Komitet Ratunkowy - prorosyjski

• Komitet Obrony Narodowej - proaustriacki

5 VIII 1915 roku Niemcy zajęli Warszawę - Komitet Narodowy Polski został przeniesiony do Rosji

• kanclerz Niemiec Hollweg oświadczył : Kraj wyzwolony z rosyjskiego jarzma będzie mógł pielęgnować i rozwijać właściwości swego narodowego życia

• na mocy tego twierdzenia Niemcy zaakceptowali powstały w Warszawie endecki Centralny Komitet Obywatelski z księciem Lubomirskim na czele - była to jednakże akceptacja tylko tymczasowa

Tymczasem wykształciły się Legiony Polskie, które podzielono na 3 Brygady

• I Brygada - Piłsudski - walczyli w Galicji

• II Brygada Hallera - Galicja Wschodnia i Wegry

• III Brygada Szeptyckiego - Lubelszczyzna i Wołyń

5 XI 1916 roku został wydany manifest cesarzy niemieckiego i austriackiego proklamujący utworzenie państwa polskiego z ziem zaboru rosyjskiego

• wydany jako wsparcie polityczne do werbunku żołnierzy pochodzenia polskiego

• zakładał państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucją

• utworzenie Sejmu i Rady Stanu

Powołany w międzyczasie przez Piłsudskieo Centralny Komitet Narodowy stwierdził w odpowiedzi na Akt 5 listopada, że armię polska może stworzyć jedynie rząd polski

• w rezultacie 14 I 1917 roku powstała w Warszawie Tymczasowa Rada Stanu, na czele której stanął Wincenty Niemojowski

• Komisją Wojskową kierował Piłsudski

• Niemcy zaczęli już więc oficjalnie tworzyć Polskie Siły Zbrojne, w skład których wejść miały Legiony Polskie

• Podporządkowano je oficjalnie Beselerowi, generalnemu gubernatorowi

• Ziemie polskie podzielono na dwie Gubernie

• Warszawską - niemiecką

• Lubelska - austro - węgierską

Beseler zażądał, by Brygady złożyły przysięgę wierności cesarzowi niemieckiemu, przechodząc do Polskiej Siły Zbrojnej, jako części składowej armii niemieckiej

• w VII 1917 roku Piłsudski i Szeptycki odmówili złożenia przysięgi

• I i III Brygada zostały rozwiązane, zaś żołnierzy internowano w Beniaminowie i Szczypiornie

• Piłsudski i Sosnkowski zostali aresztowani w nocy z 21 na 22 VII i zamknięci w Magdeburgu

• Przysięgę złożyła jedynie II Brygada Hallera, którą przemianowano na Polski Korpus Posiłkowy

Po kryzysie przysięgowym Niemcy rozwiązali Tymczasową Radę Stanu, którą 12 IX 1917 roku aastapiła Rada Regencyjna

• najwyższa władza polska do momentu stworzenia państwa polskiego

• na czele arcybiskup Kakowski, książę Lubomirski i hrabia Ostrowski

• premierem mianowano Jana Kucharzewskiego

Rok 1916 uaktywnił również problem polski na wschodzie

Akt 5 listopada sprowokował wydanie odezwy Mikołaja II z 25 XII 1916 roku

• zakładała ona stworzenie Polski wolnej złożonej z ziem 3 zaborów

• odezwa ta była w zasadzie bez znaczenia gdyż 16 III 1917 roku car abdykował

Po abdykacji cara sprawę polską poruszyły zarówno Rady Delegatów i Rząd Tymczasowy

• 27 III 1917 roku Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wydała orędzie do narodu polskiego, w którym zapewniała Polsce prawo do utworzenia niepodległej republiki demokratycznej

• 30 III 1917 roku Rząd Tymczasowy wydał z kolei Manifest do narodu polskiego

• prawo do zjednoczenia i niepodległości

• jednakże w sojuszu wojskowym z Rosją

• ustalenie granic republiki przez Rosję

• na mocy tego manifestu powołano do życia Komisję Likwidacyjną do Spraw Królestwa Polskiego, na czele z Aleksandrem Lednickim

• likwidacja urzędów rosyjskich w Królestwie Polskim

• Również na mocy manifestu utworzono w IV 1917 roku Dywizję Strzelców Polskich pod dowództwem generała Tadeusza Bylewskiego, która z czasem weszła w skład I korpusu polskiego

Na fali odprężenie wobec Polaków 22 VI 1917 roku odbył się w Piotrogrodzie I Ogólny Zjazd Związków Wojskowych Polaków

• Utworzono na nim Naczelny Polski Komitet Wojskowy - Naczpol - na czele z Raczkiewiczem

• Zajął się on tworzeniem sił polskich na wschodzie

• Utworzono w rezultacie 3 korpusy pod dowództwem

• Józef Dowbor - Muśnickiego, J. Stankiewicza i Aleksandra Osińskiego

Obie te kwestie niemiecka i rosyjska poruszyły również emigrację

• wynikiem działalności polonii i Paderewskiego w USA stało się I orędzie Wilsona z 22 I 1917 roku, w którym mówił on o zjednoczonej, niepodległej i samoistnej Polsce

• znaczenie jedynie propagandowe

• w VI 1917 roku Francja zgodziła się na tworzenie armii polskiej we Francji

• podporządkowano ją Komitetowi Narodowemu Polskiemu, założonemu przez Dmowskiego w Paryżu 15 VIII 1917 roku

• zastał on uznany za legalne przedstawicielstwo Polski przez Francję, Anglię, Włochy i USA

3 III 1918 roku Rosja i Niemcy podpisały Traktat Brzeski, który uznawał sprawę Polski za sprawę wewnątrzniemiecką

• Rada Regencyjna takie postawienie sprawy uznała za IV rozbiór Polski

• Wynikiem tego stało się również ustąpienie Kucharzewskiego ze stanowiska premiera

• W ramach zbrojnego protestu przeciwko decyzjom Traktatu Brzeskiego generał Haller i jego PKP połączył się z II korpusem Polskim w Rosji i uderzył na Niemców pod Kaniowem 11 III

• Polacy przegrali

• Wielu zostało internowanych

• Haller uciekł przez Murmańsk do Francji, gdzie stanął na czele Armii Polskiej

• Rozwiązano również pozostałe korpusy polskie

Wynikiem nacisków niemieckich Rada Komisarzy Ludowych 29 VIII 1918 roku wydała dekret o anulowaniu traktatów rozbiorowych

Reakcje Zachodu

5 I 1918 roku Lloyd Georg, który przed wybuchem rewolucji w Rosji był przeciwny poruszaniu w jakikolwiek sposób sprawy polskiej na arenie międzynarodowej - stwierdził, iż istnienie Polski stanowi konieczność dla bytu Europy Zachodniej

8 I 1918 roku Wilson wydał swoje II orędzie, w którym w 13 punkcie stwierdzał, że powinno powstać niepodległe państwo polskie z wolnym dostępem do morza i niezależnością polityczną

• wolny dostęp do morza oznaczał w zamyśle korzystanie z wolnego portu w Gdańsku, a nie przyłączenie jak to myśleli Polacy Pomorza

• jako ciekawostkę można tu dodać, że już po wydaniu orędzia USA prowadziły tajne rozmowy z Austro - Węgrami, którym oferowano ziemie polskie sprzed 1772 roku w zamian za odejście od Niemiec

• gdy propozycja ta nie wyszła USA ponownie w VI 1918 roku opowiedziały się oficjalnie po stronie niepodległości Polski

POCZĄTKI STRUKTUR NIEPODLEGŁOŚCIOWYCH

7 X 1918 roku Rada Regencyjna wydała Manifest do Narodu polskiego, w którym formułowała zasady niepodległości Polski

• uzyskała szerokie poparcie endecji, bez poparcia ze strony Piłsudskiego

• powołano nowy rząd na czele ze Świerzyńskim, przy czym już od samego początku istnienia traci on na znaczeniu, gdyż nie ma poparcia ze strony ludowców i PPS

W zaborze pruskim władzę przejęła Naczelna Rada Ludowa, w której działał Korfany

• w XII 1918 roku kierowała ona powstaniem wielkopolskim

• rozwiązana w VIII 1919 roku

W Galicji

19 X 1918 roku powołano do życia Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego

• dążyła do przyłączenia Śląska Cieszyńskiego do Polski

28 X 1918 roku powstała Polska Komisja Likwidacyjna, na czele z Witosem

• w jej skład weszły wszystkie partie i stronnictwa polit. działające na terenie Galicji;

• gł. rolę odegrały: PSL „Piast”, PPSD i SDN;

6 XI 1918 roku w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, na czele z Daszyńskim

• 7 XI 1918 roku wydał on manifest do narodu polskiego, w którym mówił o przejęciu władzy w Polsce do momentu zwołania Sejmu Ustawodawczego

Powstanie państwa

10 XI 1918 roku do Warszawy z Magdeburga przybył Piłsudski

• Rada Regencyjna podporządkował mu się oddając mu 11 XI naczelne dowództwo nad wojskiem polskim

• 14 XI 1918 roku Rada Regencyjna rozwiązała się i oddała Piłsudskiemu pełnię władzy

• na wieść o tym rząd Daszyńskiego ustąpił w Lublinie

• Piłsudski powołał nowy rząd, który oddał w ręce Moraczewskiego, wywodzącego się z ruchu socjalistycznego

21 XI 1918 roku nowy rząd wydał Manifest do Narodu Polskiego

• mówił o ludowym charakterze władzy

• zakładał reformę rolną i nacjonalizację przemysłu

• decyzje uzależniał od zatwierdzenia przez Sejm Ustawodawczy

• wybory rozpisano na 26 I 1919 roku

• przy okazji wydano dekret o 8 godzinnym dniu pracy i ubezpieczeniach robotników od choroby

22 XI 1918 roku Moraczewski i Piłsudski podpisali dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej RP.

• pełnię władzy do momentu powołania Sejmu Ustawodawczego / SU / przejął Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik Państwa

• powoływał rząd składający się z prezydenta i ministrów

• do niego i do rządu należała władza ustawodawcza

• wydawane przez rząd i Naczelnika dekrety miały być zatwierdzone przez wybrany z czasem SU

Tymczasem jednak pojawiły się pierwsze problemy nowej władzy

• SDKPiL i PPS - Lewica utworzyły 16 XII 1918 roku Komunistyczną Partię Robotniczą Polski

• 26 XII 1918 roku wybuchło w Poznaniu powstanie wielkopolskie

• rozpoczął je przyjazd Paderewskiego do Poznania

• walki wybuchły w okolicach Nakła, Inowrocławia i Leszna

• 8 I 1919 roku władzę w Wielkopolsce przejęła Naczelna Rada Ludowa

• zawieszenie broni udało się osiągnąć za pośrednictwem KNP z Paryża

• 16 II 1919 roku w Trewirze podpisano rozejm

• Wielkopolskę włączono do Polski

• w nocy z 4 na 5 I 1919 roku doszło do próby prawicowego zamachu stanu

• na jego czele stali Sapieha, Zdziechowski i Januszajtis

• Piłsudski wiedział o jego przygotowaniach i pozwolił na częściową jego realizację w celu późniejszego zdyskredytowania prawicy

• Co więcej nie tylko nie wyciągnął on większych konsekwencji, ale również skłonił Moraczewskiego do ustąpienia ze stanowiska premiera powierzając to stanowisko Paderewskiemu, który miał utworzyć rząd koalicyjny

• Było to działanie przemyślane politycznie , gdyż rząd Paderewskiego został uznany przez KNP z Paryża, a co za tym idzie uznanie państw Ententy

• Paderewski objął urząd 16 I 1919 roku

• 26 I 1919 roku odbyły się zaś wybory do Sejmu w Królestwie i Galicji

• przewagę znaczącą osiągnęła endecja

Na I posiedzeniu SU Piłsudski złożył swoją funkcje, otrzymał ją jednak z powrotem w zmienionej postaci, jako Naczelnik Państwa dzięki Małej Konstytucji z 20 II 1919 roku. Zakładała ona:

• niepodzielną władzę SU o charakterze suwerennym i nieokreślonym w czasie

• władza wykonawcza została uzależniona w dużej mierze od Sejmu

• Sejm uzyskał wyłączne prawo stanowienia ustaw

• Naczelnik i rząd podporządkowano Sejmowi

• Naczelnik reprezentował państwo na zewnątrz, stał na czele administracji wojskowej i cywilnej

• Każdy akt wydany przez Naczelnika wymagał kontrasygnaty właściwego ministra

• Naczelnik powoływał rząd, jednak w porozumieniu z Sejmem

• Rząd odpowiadał przed Sejmem solidarnie, ministrowie indywidualnie

- Wotum nieufności wobec ministra nie oznaczało dymisji całego rządu

WALKI O KSZTAŁT PAŃSTWA POLSKIEGO

Traktat Wersalski z 28 VI 1919 roku ustalał problem granic Polski, której przyznano

• Pomorze Wschodnie bez Gdańska

• Wielkopolskę

• Plebiscyt na Warmii i Mazurach i Śląsku

• Gdańsk jako wolne miasto znalazł się pod zarządem Ligi Narodów

Nie oznaczało to w praktyce zakończenia problemu granic polskich - wręcz przeciwnie doprowadziło do wielu nowych

Śląsk Cieszyński

W roku 1918 ustanowiono na Śląsku Cieszyńskim linię demarkacyjną

23 I 1919 roku wojska czeskie wkroczyły na Śląsk Cieszyński osiągając granicę Wisły

3 II 1919 roku w Paryżu zostało podpisane porozumienie o nowej linii demarkacyjnej, która miała obowiązywać do plebiscytu

• nie doszedł on do skutku

• na mocy decyzji podjętych w Spa przez Radę Najwyższą 28 VII 1920 roku podziału dokonano arbitralnie, wynikiem czego po stronie czeskiej pozostało około 120 000 Polaków

Walki o granicę wschodnią

W roku 1919 wciąż trwały walki na froncie wschodnim. Ich wynikiem :

• 19 IV 1919 roku Polacy zajęli Wilno

• w II 1919 roku doszło do walk Szeptyckiego z oddziałami bolszewików na Białorusi

• od początku 1919 roku trwały walki polsko - ukraińskie o Galicję Wschodnią

• oddziały Śmigłego - Rydza opanowały Galicję Wschodnia aż po rzekę Zbrucz

Wojna polsko - radziecka

Sukcesu Piłsudskiego na wschodzie doprowadziły do uaktywnienia się Rosji Radzieckiej

Zaproponowała ona rokowania dotyczące ustaleń granicy wschodniej, prowadząc jednocześnie przygotowania do ofensywy na zachodzie

• pod koniec III 1920 roku wywiad polski dowiedział się o przygotowywanym ataku na Polskę

• w takiej sytuacji Piłsudski zaczął szukać poparcia w republikach nadbałtyckich

• Litwa się wściekła za zajęcie Wilna

• Białoruś nie czuła się na siłach występować przeciwko bolszewikom

• Ukraińcy galicyjscy przegrali wojnę z Polską i tez się nie kwapili

• Jedynym kandydatem był Dyrektoriat Ukraińskiej Republiki Ludowej, na czele z Semenem Petlurą

21 IV 1920 roku Piłsudski podpisał umowę z Semenem Petlurą, na mocy której

• uznał niepodległość Ukrainy na wschód od rzeki Zbrucz

• Petlura zrzekł się Galicji Wschodniej

• Obie strony zawarły sojusz wojskowy przeciwko Rosji Radzieckiej

Uprzedzając atak bolszewicki od Białorusi Piłsudski wraz z Ukraińcami zaatakował jako pierwszy

• 25 IV 1920 roku poprowadzono ofensywę, która zakończyła się 7 V 1920 roku zdobyciem Kijowa - powołano tu ukraiński rząd Izaaka Mazepy

• przy braku poparcia ze strony ludności ukraińskiej, ofensywa została zahamowana

4 VII 1920 roku rozpoczęła się kontrofensywa radziecka

• przewodzili jej Tuchaczewski - atak na Warszawę i Budionny - uderzenie na Lublin

• z powodu skomplikowanej sytuacji na wschodzie upadł rząd Skulskiego

• nowy rząd koalicyjny Grabskiego postanowił powołać do życia 1 VII 1920 roku Radę Obrony Państwa

W czasie ofensywy radzieckiej do Białegostoku przybył Marchlewski

• 1 VIII 1920 roku wydano tam manifest Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski - Polrewkom

• Kon i Dzierżyński

• zapowiadał on utworzenie na podbitych terenach Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej

Wojna polsko - radziecka odbiła się również szerokim echem na arenie międzynarodowej

• na konferencji państw zachodnich w Spa w VII 1920 roku Lloyd George zażądał od Polski uznania linii Curzona i uznania Wielkiej Brytanii jako mediatora w tym konflikcie

• pomimo tego, iż Grabski tłumaczył, że Polska broni Europy przed barbarzyńcami ze Wschodu

• działania Lloyd Georga doprowadziły w rezultacie do kryzysu rządowego w Polsce

• Grabski podał się do dymisji

• 24 VII 1920 roku powołano rząd Witosa

12 - 15 VIII 1920 roku odbyła się Bitwa o Warszawę - tzw. Cud na Wisłą

• armia Tuchaczewskiego została powstrzymana i odparta

• dokonał tego manewr oskrzydlający znad Wieprza, który miał miejsce 16 VIII

• autorem był gen. Tadeusz Rozwadowski, niemniej jednak decyzję wydał Piłsudski

Wygrana Polaków zaskoczyła dowództwo radzieckie

• nakazano natychmiastowy odwrót, tym bardziej, że Budionny dostał pod Lwowem

Kontrofensywa Polaków zakończyła się bitwą nad Niemnem trwająca w dniach 20 - 26 IX 1920 roku

• Polacy rozbili front radziecki

• Jednakże wyczerpanie wojenne obu stron doprowadziło do rozpoczęcia negocjacji pokojowych

• 18 III 1921 roku podpisano ostatecznie traktat brzeski

• ustalono granicę wschodnią

• porzucono sojusznika ukraińskiego, oddając go na pastwę bolszewików

• ustalono gwarancje praw w dziedzinie kultury, szkolnictwa i swobody wyznaniowej mniejszości polskiej i rosyjskiej

• Polska miała otrzymać zwrot zbiorów sztuki wywiezionych z Polski po 1772 roku oraz 30 mln. rubli w złocie rekompensaty za udział ziem polskich w życiu gospodarczym imperium rosyjskiego

Ciekawym epizodem tej wojny jest Bunt Żeligowskiego

• pod koniec ofensywy Piłsudski zlecił gen. Żeligowskienu upozorowanie buntu i wkroczenie do Wilna

• samo wkroczenie łamało zawarte wcześniej umowy rozejmowe pomiędzy Polska i Rosją Radziecką

• utworzono tam Komisję Rządzącą Litwy Środkowej

• 24 II 1922 roku odbyły się tam wybory do Sejmu Wileńskiego, wynikiem czego Wilno przyłączono do Polski

Granica zachodnia i północna

Postanowienia traktatu wersalskiego o plebiscycie na Śląsku obie strony przyjęły z rozczarowaniem. Doprowadziło to do szeregu represji ze strony niemieckiej wobec ludności polskiej co stało się głównym powodem wybuchu powstania

• 17 VIII 1919 roku - I powstanie śląskie

• wobec znacznej przewagi niemieckiej akcję szybko przerwano

Po ratyfikacji traktatu wersalskiego na tereny Śląska przybyły wojska angielskie, francuskie i włoskie, które nadzorować miały przebieg plebiscytu

• 11 II 1920 roku zaczęła w Opolu działać Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa

• Polski komisariat plebiscytowy w Bytomiu

• Niemiecki w Katowicach

W okresie ofensywy bolszewickiej Niemcy próbowali wykorzystać sytuację do przejęcia kontroli nad całym Śląskiem

• akcje bojówek niemieckich

• szykany wobec Polaków

Doprowadziło to w rezultacie do wybuchu II powstania śląskiego nocą z 19 na 20 VIII 1920 roku

• po interwencji MKRiP 28 VIII 1920 roku popisano porozumienie o zaprzestaniu walk

Plebiscyt odbył się 20 III 1921 roku

• duża przewaga Niemców

• MKRiP pozwoliła głosować wszystkim ludziom urodzonym na Śląsku

• Przebyła duża fala emigrantów z Niemiec, co zadecydowało o niepowodzeniu Polaków

• niezadowolenie z plebiscytu, jak i podziału Śląska przez MKRiP doprowadziło do wybuchu III powstania śląskiego nocą z 2 na 3 V 1921 roku

• walki trwały do 5 VIII 1921 roku

• 12 X 1921 roku Rada Ligi Narodów podjęła ostateczna decyzję o podziale Górnego Śląska

• Polska dostała 29% obszaru plebiscytowego, z większością przemysłu górnośląskiego

• Powiaty katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, świętochłowicki i tarnogórski

• ostateczne porozumienie polsko - niemieckie w sprawie Śląska podpisano 15 V 1922 roku w Genewie

11 VII 1920 roku, kiedy szła ofensywa radziecka odbył się również plebiscyt na Warmii i Mazurach, zakończony całkowitą klęską Polski

PO WOJNIE

W czasie wojny arena polityczna w Polsce przeżyła zjednoczenie. Widocznym aspektem stało się powołanie konstytucji 1921 roku.

17 III 1921 roku - Konstytucja Marcowa

Oparto ją o zasady Konstytucji III Republiki Francuskiej z roku 1875

Konstytucję polska oparto o zasady:

• ciągłości państwa polskiego

• republikańskiej formy ustroju

• podziału władz państwa liberalnego

• jednolitości państwa

• zwierzchnictwa narodu

• systemu rządów parlamentarnych

• systemu rządów wielopartyjnych

Władza Ustawodawcza:

• Sejm - 444 posłów

• Senat - 111 senatorów

• Kadencje 5 letnie

• Prawa wyborcze:

• Czynne - 21 lat do Sejmu i 30 do Senatu

• Bierne - 25 lat do Sejmu i 40 do Senatu

Parlament posiadał kompetencje

• ustrojodawcze - dokonywanie zmian w konstytucji

• ustawodawcze - wyłączność uchwalania ustaw

• kontrolne - odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta i ministrów

• elekcyjne - wybór prezydenta, prezesa NIK, współudział w tworzeniu rządu

Prezydent:

• wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na kadencję 7 letnią

• funkcja reprezentacyjna

• zawieranie umów międzynarodowych

• wybór dyplomatów

• wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju - za zgodą Sejmu

• stał na czele władzy wykonawczej

• mianował rząd - przy poparciu Sejmu

• udzielał dymisji rządowi

• obsadzał wyższe urzędy państwowe

• był zwierzchnikiem sił zbrojnych

• posiadał minimum kompetencji ustawodawczych

• zwoływał i odraczał sesje parlamentu

• mógł rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 senatu

Rada Ministrów:

• premier stał na jej czele, przewodniczył obradom gabinetu i koordynował jego pracę

• rząd koordynował politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa

• posiadała inicjatywę ustawodawczą

• odpowiedzialność solidarna za działalność rządu, indywidualna za resort

• za działania niezgodne z konstytucją gabinet ponosił odpowiedzialność konstytucyjną

• Sejm stawiał ministra przed Najwyższym Trybunałem Administracyjnym

Na mocy konstytucji władza wykonawcza należała praktycznie do Sejmu i Senatu. W takiej sytuacji Piłsudski nie chciał kandydować na stanowisko prezydenta. Dlatego też zastąpił go z czasem Narutowicz

Wystarczyło jednakże, by wojna i bezpośrednie zagrożenie się skończyło, a konflikty polityczne w Polsce odżyły z całą siłą. Najbardziej stało się to widoczne w okresie wyborów do Sejmu i wyborów prezydenckich w roku 1922

5 XI 1922 roku odbyły się wybory do Sejmu

12 XI 1922 roku zaś wybory do Senatu

Prawica 28 %

Centrum 30 %

Lewica 22 %

9 XII 1922 zebrało się Zgromadzenie Narodowe, którego celem było wybranie nowego prezydenta. Kandydaci:

• Maurycy hrabia Zamoyski - prawica

• Gabriel Narutowicz - lewica

• Stanisław Wojciechowski - centrum

• Ignacy Daszyński - PPS

• Mniejszości - Courtenay

Do drugiej tury weszło dwóch kandydatów Zamoyski i Narutowicz

Wybrano Narutowicza, co spowodowało wrzenie prawicy

• wroga propaganda

• tarasowanie mu drogi, gdy jechał na przysięgę

• 16 XII 1922 roku na wystawie w Warszawskim Towarzystwie Sztuk Pięknych Zachęcie Eligiusz Niewiadomski dokonał udanego zamachu na nowego prezydenta

• funkcje prezydenckie przejął Mikołaj Rataj - Marszałek Sejmu

• powołał on do życia gabinet Sikorskiego, po czym przeprowadzono kolejne wybory prezydenckie, wynikiem których władzę tę objął Wojciechowski

• Sikorski zapowiedział, że celem jego polityki będzie normalizacja stosunków politycznych w Polsce, nie było to jednak takie proste

• 17 V 1923 roku Endecja, Chadecja i PSL - Piast powołały do życia Pakt Lanckoroński

• jako cel - powołanie do życia rządu większości parlamentarnej

• zmniejszenie kompetencji Piłsudskiego

Wynikiem Paktu Lanckorońskiego było ustąpienie rządu Sikorskiego

• powołano nowy rząd Witosa - rząd większości parlamentarnej - tzw. Rząd Chjeno - Piasta

• był to niewątpliwy sukces Paktu

• drugim ich sukcesem było usunięcie się Piłsudskiego do Sulejówka po rezygnacji z życia politycznego

Największym problemem nowego rządu okazała się hiperinflacja

Tekę ministra skarbu w nowym rządzie objął Grabski, który postanowił wyprowadzić Polskę z kryzysu

Kryzys doprowadził również do upadku rządu Witosa, który zdecydował się wystąpienia ludności stłumić siłą

• 7 XI 1923 roku wybuchł w Polsce strajk powszechny

• wprowadzono stan wyjątkowy

• zmilitaryzowano kolej

• do największych rozruchów doszło w Krakowie

• robotnicy ostrzelali wojsko

• padli zabici

• PPS załagodził sprawę

14 XII 1923 roku rząd Witosa upadł na jego miejsce powołano pozaparlamentarny rząd Grabskiego

• 11 I 1924 roku Sejm przyjął ustawę o Naprawie skarbu i reformie walutowej, dzięki czemu uzyskał on specjalne uprawnienia na okres 6 miesięcy

• waloryzacja podatków

• oszczędności walutowe

• nadzwyczajna danina majątkowa

• powołanie Banku Polskiego

• wymiana waluty 1,8 mln. marek polskich = 1 zloty

Kolejnym sukcesem było podpisanie przez rząd Grabskiego 10 II 1925 roku konkordatu

• rozmowy w tej kwestii trwały od roku 1921

• na mocy konkordatu

• prawo nominacji biskupów i arcybiskupów przez papieża przy zgodzie rządu polskiego

• uznano prawa majątkowe Kościoła w Polsce

• odpowiedzialność cywilną i karną kleru katolickiego przed sądami duchownymi

• wprowadzenie nowego podziału administracyjnego Kościoła

• utworzenie arcybiskupstwa Wileńskiego i Krakowskiego

• w 1926 roku na zasadach konkordatu wybrano nowego prymasa Augusta Hlonda - arcybiskupa poznańsko - gnieźnieńskiego

• zastąpił on na tym stanowisku Adama Sapiehę

Polska na arenie międzynarodowej w latach 1921 - 1926

Podstawowym celem jaki chciała osiągnąć II Rzplita na arenie międzynarodowej w tym okresie było

• uznanie jej granic

• zaistnienie w międzynarodowej dyplomacji

Najważniejszym wydarzeniem tego okresu stało się podpisanie 19 II 1921 roku deklaracji o przyjaźni pomiędzy Polską i Francją

• układ polityczny, obejmujący również konwencje wojskową

• w zamian za specjalne przywileje dla kapitału francuskiego w Polsce

18 III 1921 roku podpisano traktat ryski wytyczający granicę wschodnią

W latach 20- tych głośna stała się koncepcja idei Międzymorza, która lansował bardzo sam Piłsudski

• jako blok polityczny przeciwko Niemcom i Rosji

• miał obejmować traktatami Finlandię, Estonię, Łotwę, Litwę, Polskę i Rumunię

• Litwa odmówiła siłą rzeczy, stosunki były zbyt napięte

• Odpowiedziała na tę ideę jedynie Rumunia, z która Polska podpisała 3 III 1921 roku pakt o wzajemnej pomocy przeciwko Rosji Bolszewickiej

Sytuację polityczną zmienił w zasadzie całkowicie Traktat w Rapallo z 16 IV 1922 roku

• był on elementem ubocznym spotkania międzynarodowego w Genui, gdzie spotkały się delegacje Francji, Anglii, Niemiec i Rosji Radzieckiej, w celu znormalizowania stosunków dyplomatycznych z Rosją

• brak porozumienia pomiędzy Anglią i Francją wykorzystały Rosja i Niemcy, które podpisały układ w pobliskim Rapallo

• anulowanie wspólnych roszczeń

• nawiązanie stosunków dyplomatycznych

• współpraca ekonomiczna i wojskowa

Szerzej Polska zaistniała na arenie międzynarodowej , kiedy to 2 X 1924 roku podpisano na posiedzeniu Ligi Narodów protokół genewski

• potępiał on wojnę napastniczą

• zakładał ograniczenie zbrojeń

• wprowadzał zasadę arbitrażu

• podpisała go Francja, Polska, Belgia i Czechosłowacja

W IV 1925 roku nastąpiła lekka odwilż w stosunkach politycznych pomiędzy polska i Czechosłowacją

• podpisano traktat arbitrażowy

• umowę handlową

• uregulowano problem mniejszości narodowych

• stosunki te pogorszyły się już parę miesięcy później, ze względu na obustronny brak zaufania

5 X 1925 roku rozpoczęły się rozmowy w Locarno

• była to konferencja w sprawie bezpieczeństwa w Europie z udziałem Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Włoch, Belgii, Polski i Czechosłowacji

• jej wynikiem

• tzw. pakt reński — traktat wzajemnej gwarancji między Belgią, Francją, W. Brytanią, Włochami i Niemcami;

• umowy arbitrażowe (belg.-niem., franc.-niem., pol.-niem. i czechosł.-niem.);

• traktaty wzajemnej gwarancji (franc.-pol. i franc.-czechosł.);

• traktaty lokarnenskie zróżnicowały granice niem.: zach. otrzymały gwarancje bryt.-wł., natomiast granice wsch. (z Polską i Czechosłowacją) — nie;

• polityka traktatów lokarneńskich kierowała ekspansję niem. na wsch.,

• inspirowała stworzenie antyradz. bloku (z udziałem Niemiec), zapoczątkowała okres ustępstw mocarstw zach. w stosunku do poczynań Niemiec i ułatwiła im przystąpienie 1926 do Ligi Narodów

Przewrót majowy i rządy Sanacji

Rząd Grabskiego przetrwał do listopada 1925 roku. Jego upadek spowodował cały szereg wydarzeń:

• druga inflacja - spowodowana wojną celna z Niemcami, która wybuchła w roku 1925

• porażki dyplomatyczne spowodowane zawarciem układów w Rapallo i Locarno

• aktywizacja zwolenników Piłsudskiego

Po upadku powstał rząd Skrzyńskiego, lecz było już za późno, wynikiem kryzysu gospodarczo - politycznego powołano nowy rząd Witosa

Zaktywizowało to zwolenników Piłsudskiego, narodziła się idea przejęcia władzy

• 10 V 1926 roku generał Żeligowski przekazał dowództwo oddziałów w okolicach Rembertowa w ręce Piłsudskiego

• 11 V - pojawiły się w Warszawie plotki o tym jakoby Piłsudski ma być aresztowany przez rząd

• 12 V - rozpoczął się marsz na Warszawę

• doszło do spotkania i rozmowy na Moście Poniatowskiego pomiędzy Piłsudskim i Wojciechowskim

• bez skutku - doszło do walk

• oddziałami rządowymi dowodził generał Malczewski

• 14 V rząd i prezydent wycofali się do Wilanowa i wydali apel o zaprzestaniu walk

• Wojciechowski ustąpił ze stanowiska, które tymczasowo ponownie objął Rataj

• Walki zakończyły się 15 V 1926 roku - zginęło 215 żołnierzy i 164 cywilów

• Powołano nowy rząd Bartla, przy czym pojawił się problem nowego prezydenta

• Lewica zaproponowała Piłsudskiego - by nie dopuścić do dyktatury

• Endecja wysunęła kandydaturę Bnińskiego

• 31 V 1926 roku odbyły się wybory, które wygrał oczywiście Piłsudski

• zrezygnował on jednakże ze stanowiska proponując na to miejsce Mościckiego

• Piłsudski zasłaniał się ograniczeniami konstytucji marcowej

• 1 VI 1926 roku nowym prezydentem został mianowany Mościcki

Ostatnim etapem przewrotu majowego stała się nowela sierpniowa, wprowadzająca nowy pozaparlamentarny system rządów - tzw. Sanację (z łacińskiego sanatio - "uzdrowienie")

• Sejm zatwierdził ją 2 VIII 1926 roku

• Prezydent uzyskał prawo rozwiązania Sejmu i Senatu

• Mógł również wydawać dekrety z mocą ustawy

• Weszła w życie 6 VIII 1926 roku

Również 6 VIII 1926 roku prezydent wydał pierwszy dekret tworzący Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych

• podlegał tylko prezydentowi

Piłsudski rezygnując ze stanowiska prezydenta nie zamierzał rezygnować z rządów

• 2 X 1926 roku powołano rząd Piłsudskiego

• oparty na dekretach prezydenckich

• Piłsudski rozwiązał sejm, tym bardziej, że zbliżały się już nowe wybory

• W takiej sytuacji endecja przeszła do opozycji tworząc Obóz wielkiej Polski

• 4 XII 1926 rok

• na czele Dmowski

• organizacja oparta o system faszyzmu włoskiego

Rok 1928 stał się rokiem potwierdzającym rządy Sanacji w Polsce

• 4 III 1928 roku odbyły się nowe wybory do Sejmu, w których udział wziął sanacyjny BBWR - Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem z Walerym Sławkiem na czele

• BBWR oczywiście wygrał

• Piłsudski ustąpił, zaś na czele rządu stanął ponownie Bartel

Nie uspokoiło to wbrew oczekiwaniom sytuacji w kraju

• już na początku funkcjonowania nowego rządu wybuchła afera Czechowicza

• Gabriel Czechowicz był ministrem skarbu w czasie wyborów

• Oskarżono go o defraudację 0,5 mld złotych, które przeszły na kampanię wyborczą BBWR

• W wyniku nieufności i zdyskredytowania BBWR-u rząd Bartla upadł

• Piłsudski określił posłów Zasranymi małpami

W celu unormowania sytuacji 14 IV 1929 roku powołano rząd płk Świtalskiego

• tak zwany rząd pułkowników

• pełna militaryzacja gabinetu

• przetrwał on jednakże jedynie do 16 XII 1929 roku, wobec wzmożonej aktywizacji opozycji - 6 XII miało miejsce wotum nieufności Centrolewu - opozycji sejmowej, która wykształciła się w Sejmie w latach 1928 - 1930

Stronnictwa Centrolewicowe - ChD, NPR, PSL „Piast”, PPS, PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie - zorganizowały 29 VI 1930 w Krakowie Kongres Obrony Praw i Wolności Ludu pod hasłami:

1. ustąpienia rządu J. Piłsudskiego,

2. utworzenia konstytucyjnego rządu opartego na zaufaniu społeczeństwa

Wobec takiej sytuacji Piłsudski postanowił ponownie objąć stanowisko premiera, by zapanować nad całą sytuacją

• 25 VIII 1930 roku objął rząd

• rozwiązał Sejm i Senat

• ogłoszono nowe wybory

Do wyborów stanęły w zasadzie dwie istotne listy

• BBWR

• Związek Obrony Prawa i wolności Ludu - utworzony przez Centrolew 9 IX 1930 roku

Tej samej nocy 9 IX 1930 roku aresztowano 19 opozycyjnych posłów, w tym Witosa i Korfantego, których osadzono w twierdzy Brześć nad Bugiem

Dzięki temu BBWR wygrał wybory, które odbyły się w dniach 16 - 30 XI 1930 roku

• umacniając swoja pozycję sanacja wydała w III 1932 roku szereg ustaw

• o zgromadzeniach

• o stowarzyszeniach

• o samorządach

• o prawomyślności politycznej szkół

26 X 1931 roku rozpoczął się w Warszawie Proces Brzeski

• wyroki wydano 13 I 1932 roku

• od 1,5 do 3 lat więzienia

8 V 1933 roku Mościcki ponownie został wybrany prezydentem

Centrolew się rozpadł, prawica zaś uległa podzieleniu. Wykształcił się z niej Obóz Narodowo - Radykalny w IV 1934 roku

• na czele Mosdorf i Rossman

• antysemityzm

• parcelacja gruntów

• unarodowienie obcego kapitału

Rok 1935 stał się dla Sanacji rokiem przełomowym

Wielka wygraną była konstytucja 23 kwietnia roku 1935

Wielką przegrana śmierć Piłsudskiego 12 V 1935

Prezydent podpisał projekt nowej konstytucji 23 IV 1935 roku - Konstytucja Kwietniowa.

• wprowadzała ona autorytarny system rządów

• podkreślała nadrzędność państwa ograniczając swobody obywatelskie

• uosobieniem władzy stał się prezydent odpowiedzialny jedynie przed Bogiem i historią

Prezydent:

• odpowiadał przed Bogiem i historią

• wybierany przez Zgromadzenie Elektorów na kadencję 7 letnią

• Zgromadzenie Elektorów

• 5 najwyższych dostojników państwa i 75 elektorów wyłonionych przez Sejm i w 1/3 przez Senat

• prerogatywy - uprawnienia osobiste

• prawo do wskazania kandydata na swojego następcę w momencie ustępowania

• wydawanie dekretów z mocą ustawy

• prawo weta zawieszającego ustawy sejmowe

• pod jego zwierzchnictwem znalazły się

• rząd

• Sejm i Senat

• Siły zbrojne

• Sądy i kontrola państwowa

Rząd:

• powoływany przez prezydenta

• ponosił przed nim odpowiedzialność

• rząd uniezależniono od Sejmu

Parlament:

• Sejm - 208 posłów na kadencję 5 letnią

• Senat - 96 senatorów w 1/3 powoływanych przez prezydenta, resztę stanowiły elity - wybrani z tytułu zasług, wykształcenia, zaufania

• Prawa czynne do Sejmu - 24 lata; prawo bierne 30 lat

Prawa czynne do Senatu - 30 lat; prawo bierne 40 lat

Na zasadach nowej konstytucji przeprowadzono nowe wybory, które zakończyły się totalną klęską Sanacji

• w X 1935 roku zlikwidowano BBWR

• pojawił się również problem z prezydenturą

• tuż przed śmiercią Piłsudski wyznaczył na to stanowisko Walerego Sławka

• doszło do konfliktu, gdyż Mościcki po śmierci Piłsudskiego nie miał zamiaru ustępować

Stabilizacja władzy w kraju

1. uaktywnienie się Front Morges - środowiska centrum - od miasta Morges, gdzie mieszkał Paderewski

1. II 1936 rok

2. Haller, Korfanty, Paderewski i Sikorski

3. Żądali wzmocnienia sojuszu z Francją

4. Przywrócenia demokracji

5. Paderewskiego na prezydenta

2. Centrum i prawica 10 X 1927 roku założyły Stronnictwo Pracy

1. NPR i ChD

3. partie rządowe 21 II 1937 roku utworzyły Obóz Zjednoczenia Narodowego Ozon, organizacja polityczna utworzona w 1937 z inicjatywy E. Rydza Śmigłego. Miała zastąpić dotychczasową sanacyjną partię, Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Zorganizowana była na wzór organizacji militarnej, a na jej czele stanął pułkownik A. Koc, później generał S. Skwarczyński. OZN stawiał sobie za cel skupienie społeczeństwa wokół naczelnego wodza i wojska w celu obrony państwa i realizacji zasad ustrojowych zawartych w Konstytucji kwietniowej. Deklaracja ideowa zakładała, że gospodarzem kraju jest naród polski, wyznaniem, które winno być otoczone opieką państwa, jest religia rzymskokatolicka. Mniejszościom, Ukraińców i Białorusinów, odmawiano praw autonomicznych, Żydzi uznani zostali za grupę, która winna wyemigrować. Program OZN spotkał się ze sprzeciwem nie tylko partii opozycyjnych, lecz także części obozu sanacyjnego. Działacze OZN utworzyli w 1937 Związek Młodej Polski, w 1942 Obóz Polski Walczącej.

Polityka zagraniczna w latach 1927 - 1939

W roku 1927 pojawił się problem litewski

• po atakach na mniejszość polska na Litwie, Polska zażądała wyjaśnienia całej sprawy

• Litwa oskarżyła natomiast Polskę przed Ligą Narodów o agresywne zamiary

• 9 XII 1927 roku Piłsudski spotkał się osobiście z premierem Litwy Voldemarasem, po czym spytał otwarcie - chcesz wojny czy nie

• Voldemaras stwierdził, że nie

• to wystarczyło Lidze Narodów

27 VIII 1928 roku podpisano w Paryżu Pakt Brianda - Kelloga

• Briand - premier Francji

• Kellog - sekretarz stanu USA

• Wyrzeczenie się wojny jako metody politycznej

• W imieniu Polski podpisał ten pakt MSZ - Zeleski

Na mocy paktu Brianda - Kelloga 9 II 1929 roku w Moskwie podpisany został protokół Litwinowa

• Litwinow - komisarz spraw zagranicznych

• Wyrzeczenie się wojny jako metody politycznej

• Podpisany przez Polskę, ZSRR, Estonię, Łotwę i Rumunię

25 VII 1932 roku w Moskwie Polska podpisała pakt o nieagresji

• zakaz udziału w paktach skierowanych przeciwko drugiej stronie

• zawarty na 3 lata

26 I 1934 roku została podpisana deklaracja o niestosowaniu przemocy we wzajemnych stosunkach z Niemcami

Piłsudski określił te pakty w ten sposób

„Mając te dwa pakty siedzimy na dwóch stołkach - to nie może trwać długo. Musimy wiedzieć, z którego spadniemy najpierw i kiedy”

13 IX 1934 roku MSZ Beck wymówił na przemówieniu w Lidze Narodów traktat mniejszościowy

W okresie tym pojawił się jeszcze projekt Barthou - francuskiego MSZ

• projekt Paktu Wschodniego

• odmówił Hitler i Polska

Rok 1938 okazał się wybitnie trudny pod względami politycznymi

• oprócz niemieckiego Monachium

• ultimatum dla Litwy 17 III 1938 roku - 48 godzin na nawiązanie stosunków dyplomatycznych, które Litwa zerwała po śmierci polskiego strażnika granicznego

• ultimatum dla Czechosłowacji 30 IX 1938 roku - aneksja Śląska Zaolziańskiego

Problemem wybitnym okazało się ultimatum niemieckie

• 24 X 1938 rok Joachim von Ribbentrop przedstawił ambasadorowi polskiemu w Berlinie żądania

• włączenia Wolnego Miasta Gdańska do Niemiec

• korytarz eksterytorialny do Prus

• przystąpienie Polski do paktu antykominternowskiego

Polska odmówiła wobec czego Hitler zerwał 28 IV 1939 roku pakt o nieagresji

25 VIII 1939 roku Polska podpisała układy wojskowe z Francją i Anglią

POLSKA W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

...”Zniszczenie Polski jest na pierwszym planie. (...) Nawet gdyby wybuchła wojna na Zachodzie. Zniszczenie Polski pozostanie pierwszym celem. (...) Podam propagandową przyczynę rozpoczęcia wojny, obojętne czy będzie ona słuszna czy nie. Zwycięzcy nikt nie będzie się pytał, czy mówił on prawdę czy nieprawdę. Nie miejcie litości. Bru­talne podejście. Silniejszy ma rację ”. Tak myślał Hitler. Niestety, nie mylił się.

Po odrzuceniu przez Polskę zgody na anektowanie Wolnego Miasta Gdańska oraz na wybudowanie eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej do Prus Wschodnich, w kwietniu Niemcy rozpoczęły przygotowania do wojny z Polską

• opracowany plan Fall Weiss - Biały Plan

• wojskami niemieckimi dowodził Walter von Brauchitsch

Za bezpośredni pretekst do wywołania tego konfliktu traktuje się atak na radiostację niemiecką w Gliwicach. O atak ten oskarżono „polskich powstańców”.

Atak na Polskę rozpoczął się o 4.45 1 IX 1939 roku, choć pierwsze naloty bombowe na stanowiska i miasta polskie rozpoczęły się już godzinę wcześniej.

• do 3 IX trwał w Polsce bój graniczny

• uderzono od południa i zachodu

• otoczono armię Pomorze

• zmuszono do odwrotu armie Poznań

• armię Modlin wyparto z Mazowsza

• armie Łódź i Kraków zostały rozdzielone

3 IX 1939 roku Anglia i Francja po braku odpowiedzi za żądania wycofania oddziałów niemieckich z Polski wypowiedziały Niemcom wojnę

7 IX 1939 roku poddało się Westerplatte - zginęło po stronie polskiej 15 żołnierzy

• tego samego dnia doszło do bitwy pod Tomaszowem Mazowieckim w wyniku której rozbito armię Łódź

• otworzyło to Niemcom drogę na Warszawę

• nocą z 4 na 5 IX rozpoczęto ewakuacje rządu, instytucji państwowych i złota z Banku Polskiego

• komisarzem cywilnym stolicy mianowano S. Starzyńskiego

12 IX 1939 roku odbyło się spotkanie w Abbeville - wziął w nim udział Daladier i Chamberlain. Postanowiono

• wstrzymać wszelkie działania ofensywne przeciwko Niemcom

• o decyzji tej nie poinformowano Polski

Tymczasem ambasador radziecki w Warszawie zaproponował Polsce pomoc militarną

• trafem na granicy z Polska stało wówczas kilkadziesiąt dywizji Armii Czerwonej

• jednocześnie w samym ZSRR prasa radziecka oskarżała Polaków o ataki na Białorusinów i Ukraińców

Od 9 do 12 ( czy też do 20 ) IX trwała największa bitwa polskiego września - bitwa nad Bzurą

• zahamowano Niemców w ich drodze na Warszawę

• armiami Poznań i Pomorze dowodził gen. Kutrzeba

• walki trwały w okolicach Płocka i Łęczycy

16 IX 1939 roku

• Polakom zostało 25 dywizji

• Niemcom amunicji na 15 dni walk

• Jednakże zachodnia, północna i środkowa Polska były już zajęte

17 IX 1939 roku o godzinie 2 rano ambasador polski w Moskwie Wacław Grzybowski dostał do rąk notę ZSRR

• Zarzucono w niej bankructwo państwa polskiego

• Oraz stwierdzono, że ZSRR w takim razie musi wkroczyć na ziemie polskie, by bronić praw Białorusinów i Ukraińców

• Na mocy tej noty wojska radzieckie wkroczyły do Polski pod dowództwem marszałka Klimenta Woroszyłowa

Anglia i Francja zaprotestowały - jednakże jednocześnie w Timesie atak ten określono jako działania antyniemieckie

17 IX 1939 roku odbyły się w Kołomyi obrady rządu polskiego, które przeniesiono następnie do Kut

• ówczesny premier Sławoj-Składkowski zarządził

• wycofanie oddziałów polskich na Węgry i do Rumunii

• unikanie walk z żołnierzami Armii Czerwonej

• nocą z 17 na 18 IX rząd polski przekroczył granicę

• wspólnie z nimi granicę przekroczył głównodowodzący wojsk polskich Śmigły-Rydz

• dla obu z nich decyzja ta oznaczała samobójstwo polityczne - porzucenie kraju i armii

• Rumunia maiła Polsce udzielić prawa tranzytu na mocy układów z 20-lecia międzywojennego - jednakże 6 IX ogłosiła ona neutralność w trwającym właśnie konflikcie, odrzucając jednocześnie swoje zobowiązania wobec polski

18-20 IX 1939 roku doszło do kolejnej wielkiej bitwy polskiego września

• pod Tomaszowem Lubelskim doszło do rozbicia środkowego frontu polskiego

23 IX 1939 roku po raz drugi doszło do starcia pod Tomaszowem Mazowieckim, w wyniku którego rozbito polski front północny

28 IX 1939 roku - skapitulowała Warszawa

2 X 1939 roku - skapitulował Hel

5 X 1939 roku - skapitulował ostatni polski oddział walczący - Grupa Operacyjna Polesie pod dowództwem Franciszka Kleeberga

Okupacja

28 IX 1939 roku został podpisany traktat radziecko - niemiecki dotyczący granic i przyjaźni

• na jego mocy dokonano podziału ziem polskich

• wzdłuż Pisy, Narwi i Bugu

• zawarto również tajny protokół o zwalczaniu polskiego podziemia

Równocześnie z rozwiązywaniem sprawy polskiej - ZSRR rozwiązało problem Litwy

• Litwa musiała przyjąć ultimatum ZSRR, na mocy którego na jej terytorium wkroczył 30 000 korpus Armii Czerwonej

• Wprowadzono tam eksterytorialną kolej

• W zamian za to Litwa uzyskała Wileńszczyznę

Podział Polski:

• niemiecki - utworzona została Generalna Gubernia

• 4 dystrykty - krakowski, lubelski, radomski i warszawski

• stolica w Krakowie

• Gubernatorem został Hans Frank

• Pozostałe województwa - poznańskie, pomorskie, śląskie, łódzkie i część warszawskiego włączono do Niemiec

• radziecki - z ziem zajętych utworzono Zachodnią Białoruś i Zachodnią Ukrainę

• po wyborach do zgromadzeń ludowych w XI 1939 roku włączono je do BSRR i USRR

Polityka okupantów:

1. Generalna Gubernia miała być zapleczem gospodarczym i przemysłowym oraz tzw. Magazynem robotników

2. W części włączonej - wysiedlenia i zastępowanie kolonistami niemieckimi

3. Od III 1941 roku rozpoczyna się germanizacja

1. Volkslist - Niemiecka Lista Narodowa - 70 000 ludzi wcielono do armii niemieckiej

4. XII 1939 roku - Wawer pod Warszawą - rozstrzelano 170 osób

5. XI 1939 rok - 183 pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego trafiło do obozów

6. połowa 1940 roku - Akcja AB - skierowana przeciwko znaczniejszym ludziom w Polsce - realizacja w Puszczy Kampinoskiej i Palmirach

7. Obozy koncentracyjne - z inicjatywy Himmlera od lata 1940 roku

1. Oświecim, Treblinka, Stutthof

2. Ravensbruck - obóz tylko dla kobiet

3. Obozy w Niemczech - Dachau, Sachsenhausen, Buchenwald

8. Getta

1. Od jesieni 1939 roku - w Piotrkowie Trybunalskim

2. Od I 1940 roku w Łodzi

3. Od XI 1940 roku w Warszawie

9. od I 1940 roku konfiskata majątków żydowskich

Polityka okupanta radzieckiego:

1. 230 000 jeńców wojennych oddano do dyspozycji NKWD

2. Czystki wśród inteligencji

3. Oskarżenia o służbę Polsce - jako przestępstwo przeciwko rewolucji i interesom proletariatu

4. Wysiedlono i aresztowano 1.5 mln. ludzi - ponad 130 łagrów

5. Stworzono obozy specjalne

1. Kozielsk - 5000

2. Starobielsk - 4000

3. Ostaszków - 7000

4. W IV i V 1940 roku wymordowano ich w Katyniu, Miednoje i Charkowie

Polska na uchodźstwie

Rumunia internowała prezydenta i rząd

• Mościcki zdążył mianować swoim następcą Raczkiewicza, który był już we Francji

• 30 IX 1939 roku powołano również nowy rząd - Sikorskiego

• siedzibą rządu stał się początkowo Paryż, następnie zaś Angers

• za podstawę istnienia rządu i państwa polskiego na emigracji uznano konstytucje kwietniową

• Raczkiwicz dodatkowo stworzył 9 XII 1939 roku Radę Narodową, której przewodził Paderewski

• Miała być ona organem doradczym rządu

Do V 1940 roku we Francji znalazło się 84 000 żołnierzy polskich, z których zaczęto odtwarzać armię polską

• Dywizja Grenadierów - B. Duch

• Brygada Pancerna - gen Maczek

• Brygada Strzelców Podhalańskich - Adolf Bohusz - Szyszko

Od VI 1940 roku - rząd polski i armię przeniesiono do Anglii z powodu napaści Niemiec na Francję

Na ziemiach okupowanych tymczasem zaczęło powstawać podziemie

• już na samym początku powołana do życia została Służba Zwycięstwu Polski - na czele gen. Michał Tokarzewski - Karaszewicz

• na jej istnienie niezależnie od rządu na emigracji nie zgodził się Sikorski, który nakazał jej rozwiązanie

• w zamian powstał Związek Walki Zbrojnej w XII 1939 roku

• na czele Sosnkowski we Francji

• w strefie niemieckiej Grot-Rowecki

• w strefie radzieckiej Tokarzewski-Karaszewicz

• Dodatkowo w II 1940 roku utworzony został PKP - Polityczny Komitet Porozumiewawczy

• PPS, SN, SL, SP

• Przemianowany później na Główny Komitet Polityczny do kontroli ZWZ

• Od połowy 1940 roku GKP funkcjonuje jako Delegatura Rządu na Kraj

• Pierwszym delegatem został mianowany Cyryl Ratajski

Lata 1941 - 1943

22 VI 1941 roku - Niemcy zaatakowali ZSRR

Anglicy dopomogli w takiej sytuacji w nawiązaniu stosunków dyplomatycznych pomiędzy RP i ZSRR

• 30 VII 1941 roku w Londynie podpisano układ Sikorski - Majski

• unieważnienie traktatów rozbiorowych z 1939 roku

• wzajemna pomoc w walce z Niemcami

• utworzenie w ZSRR armii polskiej

• amnestia wszystkich obywateli polskich w ZSRR

• 14 VIII 1941 roku - podpisano w Moskwie umowę o utworzeniu armii polskiej pod dowództwem gen Andersa

• miała ona podlegać dowództwu naczelnemu ZSRR

• siedziba sztabu - Buzułuk koło Kujbyszewa

• od samego początku problemy z zaopatrzeniem

• poza tym przymusowe wcielenia Polaków do Armii Czerwonej

Kiedy zaczęły się problemy - Sikorski udał się do ZSRR

• zasugerował ewakuacje armii polskiej do Iranu

• Stalin obiecał poprawę, uchylił się jednak od rozmów w sprawie obywatelstwa i granic

• 4 XII 1941 roku - deklaracja Stalin - Sikorski

• Stalin obiecał poprawę, uchylił się jednak od rozmów w sprawie obywatelstwa i granic

• Uzgodniono natomiast wspólną walkę a Niemcami do ostatecznego zwycięstwa

• Współudział w tworzeniu nowego ładu i pokoju w Europie

W czasie rozmów poruszono również problem granicy wschodniej - ZSRR zgodził się na ustalenie zachodniej granicy Polski w oparciu o Odrę i Prusy Wschodnie, w przypadku zaś granicy wschodniej oparcie o linie z roku 1941.

• Postulat ten znalazł poparcie u Wielkiej Brytanii

Wraz z prowadzonymi rozmowami z ZSRR Polska starał się również przywrócić stosunki dyplomatyczne z Czechosłowacją

• układ podpisano 13 I 1942 roku

• za strony czeskiej podpisał go Benes - premier rządu Czechosłowacji na emigracji

• układ zakładał podjęcie współpracy w zakresie polityki zagranicznej, obronnej i gospodarczej

Na mocy porozumienia z ZSRR zaczęto przygotowania do wyprowadzenia armii polskiej.

• zanim do tego doszło pojawił się tzw. Kryzys żywieniowy

• armia polska liczyła wówczas już 75 000 ludzi, jednak w III 1942 roku ZSRR przydzieliło im żywność wystarczającą jedynie dla 26 000

• spowodowało to protest Andersa, po którym racje zwiększono do 42 000

• akcja ewakuacyjna objęła wówczas 30 000 żołnierzy i 12 000 cywilów

• niemniej jednak w wyniku konfliktu z Andersem Kreml uznał akcję werbunkową do armii polskiej za zakończoną

W V 1942 roku w problem ewakuacji, której Kreml przeszkadzał jak mógł, wmieszał się Churchill. Zaproponował on, by reszta armii polskiej wyruszyła na bliski wschód jako wsparcie dla oddziałów angielskich

• w VIII 1942 roku - nastąpiła ewakuacja reszty armii polskiej + 30 000 cywilów

• wyjazdu na wschód odmówił korpus oficerski ppłk. Berlinga - byli to ludzie szkoleni wcześniej w Moskwie przez NKWD

W X 1942 roku ZSRR wystosował notę oskarżającą rząd RP o odmowę użycia armii polskiej w walce z Niemcami

• zapomnieli już o umowie i kryzysie żywieniowym, poza tym pogarszała się ich sytuacja na froncie i raptem okazało się, że armia, którą wypuścili bardzo by się im przydała

• spowodowało to zaostrzenie stosunków dyplomatycznych pomiędzy rządami, które na przełomie roku 1942/1943 zakończyły się zerwaniem rozmów z rządem na emigracji

W II 1943 roku powstaje natomiast w Moskwie Związek Patriotów Polskich

• program

• powstanie wolnej i niepodległej Polski

• w braterstwie z ZSRR

• odrzucenie praw rządu emigracyjnego

• W skład ZPP weszli

• Wanda Wasilewska, ppłk Berling i Alfred Lampe

Organizacja ta została utworzona w celu ponownego rekrutowania żołnierzy do kolejnej, nowej armii polskiej na wschodzie pod wyłączną kontrolą ZSRR

Akcji tej nie przeszkodziły również doniesienia z 13 IV 1943 roku o grobach w Katyniu

• rząd polski na emigracji zwrócił się z prośba do Czerwonego Krzyża o wyjaśnienie tej sprawy

• Stalin się wściekł stwierdzając, że Polakom brak zaufania do swojego sojusznika

• Nocą z 25 na 26 IV 1943 roku Mołotow wręczył polskiemu ambasadorowi Tadeuszowi Romerowi notę o zerwaniu stosunków dyplomatycznych z rządem RP na emigracji

Tymczasem pod okupacją

W 1941 roku powstają nowe obozy koncentracyjne - Majdanek, Brzezinka, Sobibór

W III 1941 roku - Żydzi w Polsce zostali wyjęci spod prawa

W X 1941 roku wprowadzony w życie zostaje rozkaz o zakazie opuszczania gett pod karą śmierci

W styczniu 1942 roku wprowadzony zostaje rozkaz dotyczący Endlosung - tzw. Ostateczne rozwiązanie - pełna eksterminacja Żydów

Podziemie

• IX 1942 rok - umiera Cyryl Ratajski - pseudo Górski - Delegat rządu na kraj

• Zastępuje go Jan Piekałkiewicz - pseudo Wernic - do II 1943 roku

• Potem od V 1943 roku na stanowisku tym pojawia się Jan Jankowski - pseudo Sobol, Sobolewski, Klonowski

14 II 1942 roku ZWZ przemianowuje się na AK

• na czele staje Grot - Rowecki

• rozpoczyna się wcielanie innych bojówek

• autonomię utrzymuje Chłopska Straż - inaczej tzw. Chłostra, zbrojne ramię SL, potem od roku 1942 zwana Batalionami Chłopskimi

• oraz Narodowe Siły Zbrojne, organizacja SN - Powstała z połączenia Związku Jaszczurczego i części oddziałów Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW)

W XII 1942 roku zostają nawiązane kontakty z ŻOB, na czele której stoi Mordechaj Anielewicz, oraz powołana zostaje Rada Pomocy Żydom - Żegota, która zajmować się miała wykradaniem i ukrywaniem Żydów

• 19 IV 1943 roku rozpoczęła się likwidacja Getta Warszawskiego, akcją tą dowodził Jorgen Stroop

• do 8 V 1943

Powstanie PPR

• Już w XII1941 roku wylądowali w Polsce na spadochronach przeszkoleni w ośrodku Puszkino pod Moskwą polscy komuniści, których celem było utworzenie komunistycznego podziemia na terenach Polski okupowanej

• Paweł Finder, Bolesław Mołojec i Marceli Nowotko

5 I 1942 roku utworzyli oni PPR na czele którego stanął Nowotko

• PPR wzywała do akcji zbrojnych przeciwko okupantowi

• Przeciwnie do AK, które chciało oczekiwać na ogólnopolskie powstanie

• unikali haseł komunistycznych, by w pierwotnej fazie przyciągnąć ludzi

• wiosną 1942 roku utworzyli organizację zbrojną Gwardię Ludową

Jesienią 1942 roku doszło do wewnętrznego konfliktu o władzę w PPR

• Zygmunt Mołojec na polecenie swojego brata Bolesława zastrzelił Nowotke

• Reszta kierownictwa zadeklarowała likwidację Mołojców

• Na czele PPR stanął Finder

Działania GL doprowadziły do tego, że AK również włączyła się czynnego oporu

• utworzono KEDYW - powołany do życia rozkazem Komendanta Głównego AK z dnia 22 I 1943.- Kierownictwo Dywersji na czele którego stanął w październiku 1943 roku Emil Fieldorf

• KEDYW wszedł z czasem do struktur Kierownictwa Walki Konspiracyjnej, na którego czele stał dowódca AK

Przełom 1943 - 1944

Od VI 1943 roku - po zerwaniu stosunków z rządem polskim na emigracji ZSRR zaczyna prowadzić swoją własną politykę wobec Polski

• VI 1943 rok - I Zjazd ZPP

• Głównym zadaniem jest walka zbrojna z Niemcami u boku ZSRR

• W sprawie przyszłych granic należy oprzeć się na „sprawiedliwych granicach na wschodzie i piastowskich granicach na zachodzie”

• Zatwierdzono plan tworzenia I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki w Sielcach nad Oką

• Argumenty posłuszeństwa wobec żołnierzy - ich rodziny zostały internowane w Kazachstanie i Syberii

• Większość kadry oficerskiej to Rosjanie

• Naczelnym dowódcą został Berling, jego zastępcą Karol Świerczewski

• Chrzest bojowy Kościuszkowcy mieli pod Lenino na Białorusi 12 X 1943

Tymczasem w rządzie na emigracji pojawia się opozycja

• głównie ferment sieje na Bliskim Wschodzie Anders - zarzucając rządowi zbytnią ustępliwość wobec ZSRR

• w tej sytuacji Sikorski decyduje się w V 1943 roku na podróż inspekcyjną oddziałów polskich na Bliskim Wschodzie

• w rzeczywistości chodziło o rozmowy z Andersem

• w drodze powrotnej 4 VII 1943 roku Sikorski ginie w katastrofie pod Gibraltarem

Raczkiewicz nowym wodzem naczelnym mianował Sosnkowskiego, premierem zaś zostaje Mikołajczyk.

W czasie rokowań w Teheranie w 28 XI / 1 XII 1943 roku Polaków nie dopuszczono do rokowań

• W. Churchill, F.D. Roosevelt i J. Stalin nakreślili granice Polski zarówno na wschodzie (linia Curzona), jak i na zachodzie

• ustalono tam jednocześnie polską granicę na Odrze

• w sprawie granicy wschodniej ustalono, że będzie ona obejmowała Linię Curzona i Prusy Wschodnie - w sumie dawało to Prusy Wschodnie, ziemie na wschód od Odry, lewobrzeżna część Opolszczyzny i obszar Wolnego Miasta Gdańska.

• „Jednakże ostateczne wytyczenie granic wymaga dokładnych studiów i w niektórych punktach ewentualnego przesiedlenia ludności”

.

Tymczasem w Polsce w VI 1943 roku aresztowano Grota -Roweckiego, na jego stanowisku zastąpił go Bór-Komorowski. Zaś Kierownictwo Walki Konspiracyjnej przemianowało się w Kierownictwo Walki Podziemnej.

U komunistów nastąpiły również pewne zmiany

• w XI 1943 roku Finder został aresztowany przez gestapo, zastąpił go Władysław Gomułka

• w nocy z 31 XII 1943 roku na 1 I 1944 roku w Warszawie komuniści powołali do życia Krajową Radę Narodową

• przewodniczącym został Bierut

• KRN odmówiła rządowi emigracyjnemu występowania w roli rządu polskiego

• Chciała utworzenia Rządu Tymczasowego

• Przeprowadzenia reformy rolnej

• Nacjonalizacji przemysłu i banków

• Przyjaźni i współpracy z ZSRR

• Zbrojnym ramieniem miała być Armia Ludowa, którą utworzono 1 I 1944 roku

• Dow. Rola-Żymierski

W odpowiedzi na KRN emigracja utworzyła w Polsce 9 stycznia Radę Jedności Narodowej, której przewodniczącym został mianowany Pużak

3 I 1944 roku oddziały radzieckie wkroczyły na ziemie polskie

W V 1944 roku Stalin oficjalnie uznał KRN za reprezentanta narodu polskiego, przy pełnym poparciu USA i Anglii.

W odpowiedzi na tę deklarację RJN powołał 3 V 1944 roku Krajową Radę Ministrów, która miała stanowić ciągłość rządu w części pozostającego na emigracji

• obejmowała ona również stanowisko wicepremiera, którym został mianowany Jaknkowski - delegat rządu na kraj

Rozpoczęła się akcja Burza

Na jej mocy w II 1944 roku na Wołyniu doszło do pierwszych spotkań oddziałów AK i Armii Czerwonej

• Była to 27 dywizja piechoty AK

• NKWD zażądała włączenia ich do armii Berlinga

• Część oddziałów nie zgodziła się i przebiła na zachodni brzeg Bugu, prowadząc dalszą walkę w ramach własnych struktur

13 VI 1944 roku oddziały AK pod dowództwem płk. Krzyżanowskiego wspólnie z Armią Czerwona zdobywały Wilno.

• po zakończeniu działań aresztowano ich i odesłano w głąb Rosji

• w sumie aresztowano około 50 000 ludzi

Powstanie Warszawskie

17 VII 1944 roku w wyniku operacji białoruskiej armia czerwona przełamała opór niemiecki na linii Bugu

21 VII 1944 roku w Moskwie powstał PKWN na czele z Osóbką - Morawskim

• 22 VII 1944 roku PKWN wydał Manifest do Narodu Polskiego

• na mocy manifestu KRN została uznana za jedyną prawną władzę w Polsce

W VII 1944 roku wojska radzieckie dotarły do Warszawy

Mając tego świadomość Bór-Komorowski włączył Warszawę do akcji Burza

25 VII 1944 roku rząd polski na emigracji upoważnił delegata na kraj do podjęcia decyzji o wybuchu powstania.

1 VIII 1944 roku rozpoczęło się powstanie warszawskie, w którym wzięło udział 36 000 żołnierzy ze strony polskiej

• powstańcom w wyniku walk udało się zająć Śródmieście, Powiśle, Stare Miasto, Dolny Mokotów i Żoliborz

• Stalin tymczasem wstrzymał dalszą ofensywę Armii Czerwonej

• Na wieść o tym Mikołajczyk udał się do Moskwy, gdzie próbował się dogadać z Bierutem i PKWN

• Rozmowy nie przyniosły żadnych rezultatów

5 VIII 1944 roku nastąpił kontratak wojsk niemieckich, którym udało się zdobyć Stare Miasto

30 VIII 1944 roku Anglicy stwierdzili, że powstańców AK należy traktować jako alianckie siły zbrojne, które podlegają konwencji genewskiej.

W międzyczasie miała również próba desantu oddziałów Berlinga na Czerniakowie i Żoliborzu

• nie uzyskali wsparcia Armii Czerwonej i artylerii, w wyniku czego musieli się wycofać

• dodatkowo ignorując prośby Churchilla Stalin odmówił prawa do lądowania samolotów alianckich ze wsparciem dla powstańców na lotniskach radzieckich

Wynikiem tej działalności 2 X 1944 roku Komenda Główna AK podpisała akt kapitulacji

Niemcy w wyniku powstania straciły 17 000 zabitych i 9 000 rannych

Polacy - 20 000 zabitych + 3 kościuszkowców; oraz 180 000 cywilów

Określa się, jakoby powstanie warszawskie uchroniło Polskę od tego, by nie stała się ona kolejną republiką radziecką.

Polska Ludowa

Od VIII 1944 do I 1945 roku zaczęto tworzyć pomiędzy Bugiem i Wisłą, oraz na Białostocczyźnie nową władzę polską

• na terenie tym znalazło się 2,5 mln. żołnierzy radzieckich oraz 6,5 mln ludności polskiej

• KRN funkcjonował jako władza ustawodawcza

• PKWN - jako władza wykonawcza

• Głową państwa stawał się powoli Bierut

Od połowy VIII 1944 roku następuje umacnianie PPR

• w KC zasiadają Gomułka i Bierut wspierani grupą przybyłą z ZSRR - Bermanem, Mincem i Zawadzkim

• rozpoczyna się okres szerokiej propagandy

• wyzwolenie ziem polskich

• odbudowa kraju

• stworzenie Polski Ludowej na zasadach demokracji i sprawiedliwości społecznej

W okresie tym rozpoczynają się również pierwsze konkretniejsze działania PKWN

• 7 X 1944 roku - stworzenie MO podległego NKWD

• nakazano jednocześnie rozwiązanie wszelkich organizacji konspiracyjnych i wcielenie ich do armii

• 23 IX 1944 roku - wprowadzono w życie Kodeks Karny WP

• 30 X 1944 roku - wydano dekret O Ochronie Państwa

• 11 pkt obejmowało karę śmierci

• za występowanie przeciwko PKWN i KRN

• nawet za posiadanie radioodbiornika

• aby pozyskać chłopstwo 6 IX 1944 roku wydano dekret o przymusowej i nieodpłatnej parcelacji majątków o powierzchni pow. 100 ha ogólnej i 50 ha użytków rolnych

• parcelacja wywołała szeroką falę niechęci więc przeprowadzono ją siłą

• dodatkowo żeby zachować pozory demokracji pozwolono w Polsce na odradzanie się partii politycznych

• odrodziły się PPS, SD i SL rekrutujące zwolenników komunizmu

• by nie dopuścić do ich zbyt wielkiej samodzielności, do ich kontroli powstała Centralna Komisja Porozumiewawcza Stronnictw Demokratycznych

Na emigracji

13 X 1944 roku na Kremlu odbyło się spotkanie polsko - radziecko - brytyjskie

• Stalin, Churchill i Mikołajczyk

• W sprawie granic Polski i PKWN

• Na spotkaniu tym Mikołajczyk dowiedział się o postanowieniach Teheranu, które potwierdzał Churchill

• Decydowanie o Polsce poza Polską doprowadziło do tego, że Mikołajczyk po powrocie do Anglii podał się do dymisji

• Na jego miejsce Raczkiewicz powołał 29 XI 1944 roku nowy rząd - rząd Arciszewskiego

• Od tego momentu Wielka Brytania zaczęła utrudniać stosunki polityczne i kontakty rządu polskiego na emigracji z krajem

Od rządu emigracyjnego odsunął się nie tylko Churchill, poświęcając ją na korzyść kontaktów ze Stalinem. Podobnie postąpił również Roosevelt, do którego z prośba o pomoc zwrócił się Mikołajczyk. Startując do nowych wyborów stosował uniki, zaś po nich umył w sprawie polskiej ręce.

Na mocy spotkania na Kremlu z X 1944 roku, KRN postanowiła stworzyć w Polsce Rząd Tymczasowy. Decyzje o tym podjęto 31 XII 1944 roku.

• premierem został mianowany Osóbka - Morawski

• wicepremierem Gomułka

• rząd ten od momentu powstania znalazł się pod dużym wpływem gen. Sierowa - zwierzchnika NKWD

• wywołało to oczywisty protest rządu Arciszewskiego - który pozostał bez odpowiedzi

Rok 1945

17 I 1945 roku oddziały radzieckie wkroczyły do Warszawy

19 I 1945 roku - gen. Okulicki wydał rozkaz rozwiązania AK i przejścia do głębokiej konspiracji

• decyzja ta spowodowana była tym, że generał Sierow zaczął dążyć do rozbicia polskiego podziemia, tymczasem jednak odbyło się jeszcze spotkanie w Jałcie

Jałta

4-11 lutego 1945 odbywało się już w zupełnie odmiennej sytuacji politycznej i militarnej.

• Los Niemiec był już przesądzony, a wojska radzieckie znajdowały się o 60 km od Berlina.

• Interesy Roosevelta i Churchilla były bardziej związane z sytuacją na Dalekim Wschodzie.

• J. Stalin obiecał, że po zakończeniu wojny w Europie w ciągu 90 dni rozpocznie wojnę z Japonią.

• Z tego bierze się spektakularny sukces J. Stalina osiągnięty w Jałcie.

Jak przypuszczano, najważniejszymi kwestiami polskimi były granice i skład personalny rządu.

• Roosevelt przybył z koncepcją powołania Rady Prezydenckiej w Polsce

• W. Churchill usiłował łączyć kwestię przyszłego polskiego rządu z kwestią granic.

Efektem końcowym było postanowienie o rozszerzeniu bazy Rządu Tymczasowego.

• W tym celu powołano do życia komisję dobrej woli z siedzibą w Moskwie.

• Komisję tworzyli W. Mołotow oraz ambasadorowie USA i Wlk. Brytanii.

• W ten sposób zostało wycofane poparcie dla rządu londyńskiego T. Arciszewskiego.

W sprawie granic zadecydowano, że

• "Polska powinna uzyskać znaczny przyrost terytorialny na zachodzie i północy".

• Granica wschodnia miała przebiegać wzdłuż linii Curzona, "z odchyleniami od niej w pewnych okolicach o pięć do ośmiu kilometrów na korzyść Polski".

7 III 1945 roku NKWD wystosowało list do delegata Jankowskiego i gen. Okulickiego

• wstępne rozmowy odbyły się w willi Pruszkowskiej

• ustalono na nich, że konferencja odbędzie się 27 III we Włochach

• konferencja jednak się nie odbyła - przybyłych reprezentantów rządu emigracyjnego aresztowano i odstawiono do Moskwy

• Jankowski, Okulicki i ministrowie Bień, Jasiukiewicz, Pajdak

21 IV 1945 roku w Moskwie odbyły się rozmowy pomiędzy Rządem Tymczasowym /RT/ i Stalinem. Ich wynikiem stał się 20 letni układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy gospodarczej

• układ ten doprowadził do ostrej reakcji zachodu, które zagroziły nawet zerwaniem rozmów z ZSRR

• protest tyczył się zastrzeżenia, że RT nie miał prawa podpisywać takiej umowy

• Truman i Churchill chcieli natomiast utworzenia w Polsce Rządu Jedności Narodowej /RJN/ - czyli udziału delegatów rządu emigracyjnego

Rozmowy w sprawie RJN odbyły się w Moskwie w dniach 17 - 21 VI 1945 roku

• ustalono, że do RJN oprócz przedstawicieli KRN wejdą również Witos, Grabski, Mikołajczyk, Kiernik i Wycech

Paradoksem tych rozmów było to, że tego samego dnia, kiedy zawarto porozumienie, zaczął się w Moskwie proces 16 - stu aresztowanych w III 1945 roku w Warszawie przywódców polskiego podziemia

• oskarżono ich o terror, spisek i dywersję wobec ZSRR

• stwierdzono, że Kreml nie będzie tolerował władz niezależnych od Moskwy

• Leopold Okulicki - pseudo Kobra, Kula, Niedźwiadek, Termit - 10 lat - Zmarł w więzieniu na Łubiance, zgodnie z informacjami uzyskanymi przez Brytyjski Czerwony Krzyż od władz radzieckich 24 XII 1946.

• Jan Jankowski - 8 lat - zmarł w 1953 roku w sowieckim więzieniu

• Adam Bień - 5 lat - wrócił z więzienia

• Stanisław Jasiukowicz - 5 lat - zmarł w więzieniu

• Kazimierz Pużak - pseudo Bazyli - 1,5 - Po odbyciu kary powrócił w 1946 do Warszawy, gdzie w 1948 został ponownie aresztowany i skazany na 10 lat więzienia. Zmarł w więzieniu Rakowieckim w trakcie odbywania kary.

• Kazimierz Pużak- przewodniczący RJN (1,5 roku), A. Zwierzyński - wiceprzewodniczący RJN, K. Bagiński- wiceprzewodniczący RJN, E. Czarnowski, J. Chaciński, S. Mierzwa, Z. Stypułkowski i F. Urbański - członkowie RJN (4-18 miesięcy).

• Uniewinnieni zostali K. Kobylański, S. Michałowski i J. Stemler-Dąbski. A. Pajdak został wyłączony z procesu i wkrótce potem skazany na 5 lat więzienia.

28 VI 1945 roku utworzono Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej /TRJN/

• na czele stanął Osóbka - Morawski

• wicepremierami mianowano Gomułkę i Mikołajczyka

• rząd Arciszewskiego złożył protest, jednak TRJN uznały ZSRR, USA, Wielka Brytania i Francja jako przedstawiciela Polski, wycofując tym samym uznanie dla rządu emigracyjnego

• wobec takiej sytuacji 1 VII 1945 roku Rada Jedności Narodowej uległa rozwiązaniu

W dniach 17 lipca - 2 sierpnia 1945 r. odbyła się konferencja w Poczdamie.

Ostatecznie zapadła tu decyzja o przyznaniu Polsce Ziem Północnych i Zachodnich, a Niemcy na nich mieszkający mieli zostać wysiedleni.

• Postanowiono przyznać Polsce ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej oraz teren byłego Wolnego Miasta Gdańska i Prusy Wschodnie, które nie znalazły się pod kontrolą ZSRR.

• Ostatecznie został przyznany Polsce Szczecin.

• Podjęto także decyzję o wysiedleniu Niemców z tych terenów.

• Nowe nabytki terytorialne na zachodzie i północy nie zrekompensowały strat terytorialnych na wschodzie.

• Polska po II wojnie światowej miała 312 tys. km kw., w porównaniu z 389 tys. km kw. sprzed II wojny światowej. Oznacza to, że terytorium Polski zmniejszyło się o 20%.

• mocarstwa zachodnie zgodziły się na komunizację Polski

16 VIII 1945 roku podpisano w Moskwie umowę graniczną miedzy Polską i ZSRR

• potwierdzała ona jedynie stan rzeczy istniejący już od roku

• ustalono w niej również kwestie odszkodowań wojennych

• Polska miała je otrzymywać od Niemiec za pośrednictwem ZSRR - dzięki czemu doszło do nas jedynie 15 % całości

• Dodatkowo ZSRR chciał mieć 51% udziałów we wszystkich przedsiębiorstwach w Polsce - po proteście Mikołajczyka Stalin jednak od tego odstąpił

Konflikt z Kościołem

Pius XII upoważnił kardynała Augusta Hlonda do reorganizacji Kościoła na ziemiach polskich

15 VIII 1945 roku Hlond mianował polskich administratorów apostolskich

• TRJN nie zgodził się na te nominacje i zażądał od Watykanu mianowania nowych biskupów

• Gdy Watykan tego nie spełnił 12 IX 1945 roku TRJN wypowiedział konkordat z Rzymem

Partie polityczne

22 VIII 1945 roku odrodziło się w Polsce PSL - na czele z Mikołajczykiem i Witosem, stając się jednocześnie jedyną partią opozycyjna wobec rządu

14 XI 1945 roku nastąpiła również legalizacja SP

Po porozumieniu w Moskwie w sprawie TRJN osłabiono w Polsce terror wobec AK

• 2 VIII 1945 roku ogłoszono amnestię wobec ludzi podziemia, którzy się jeszcze nie ujawnili

• po ujawnieniu się około 45 000 ludzi wzmógł się terror

• pozostała część konspiracji utworzyła 9 IX 1945 roku Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość

• na czele płk. Rzepecki następnie po aresztowaniu Rybicki

• nawiązywali do postulatów rządu emigracyjnego

Terror wobec podziemia pokrył się z akcją Wisła

• VI - VII 1947 rok - na Rzeszowszczyźnie wysiedlono 150 000 Ukraińców

• Sprowokowało to walki z UPA - Ukraińska Armia Powstańcza

• Inaczej Banderowcy od nazwiska Bandera ich przywódcy

6-13 XII 1945 roku w Warszawie odbył się I zjazd PPR

• stwierdzono, że budowa nowego państwa może nastąpić jedynie w porozumieniu z innymi stronnictwami politycznymi

• na mocy tego stwierdzenia próbowano doprowadzić do utworzenia jednego silnego bloku wyborczego złożonego z PPR, PPS, PSL, SD, SL, SP

• PSL nie zgodziło się

• Obawiając się , że PSL może wygrać w nadchodzących wyborach odroczono je ogłaszając referendum

• Czy jesteś za zniesieniem Senatu

• Czy jesteś za utrwaleniem reform społeczno - gospodarczych

• Czy chcesz utrwalenia granic na Odrze i Nysie Łużyckiej

Rozpoczęła się szeroka akcja propagandowa

• PPR 3x tak

• PSL nie na 1

• WIN nie na 1 i 2

30 VI 1946 roku odbyło się referendum

• przeszły wszystkie trzy punkty

• Mikołajczyk zgłosił protest twierdząc, że wybory były sfałszowane

• Poparcia w tej kwestii udzieliły mu Wielka Brytania i USA

• Wobec czego oskarżono go o zdradę za kumanie się z imperialistami

Działania TRJN w okresie przedwyborczym

1. Napięcie stosunków z Czechosłowacją o Zaolzie i Kotlinę Kłodzką

1. Rozwiązane przez ZSRR 10 III 1947 roku, którego decyzja oddano Czechosłowacji Zaolzie

2. Pogrom Kielecki 4 VII 1946

1. 42 Żydów zostało zamordowanych

2. akcja zainspirowana przez służby bezpieczeństwa

3. uderzenie w PSL, które „nie zareagowało na krzywdę społeczeństwa polskiego” - po wcześniejszym wyciszeniu ich protestu i domagań się wyjaśnienia sprawy

3. Dekrety

1. 16 XI 1945 - powołanie Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym

2. 22 I 1946 - powołanie Najwyższego Trybunału Narodowego - procesy rozliczające za klęskę wrześniową i faszyzację kraju skierowane głównie przeciwko AK

3. 13 VI 1946 - Mały Kodeks Karny

4. 23 IX 1946 - powołanie Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk

26 IX 1946 udało się stworzyć blok wyborczy

• PPR, PPS, SL i SD

• Przy wykluczeniu PSL

19 I 1947 roku odbyły się wybory do Sejmu

• blok 394 mandaty

• PSL - 28

5 II 1947 Bieruta wybrano prezydentem państwa

6 II 1947 roku wybrano rząd Cyrankiewicza

19 II 1947 roku podpisano w Polsce Małą Konstytucję sankcjonującą w zasadzie zdobycze Polski Ludowej

• zachowywać miała ona tradycyjny trójpodział władzy, który w praktyce łamało jednak powołanie do życia Rady Państwa funkcjonującej na wzór ZSRR

Najwyższą władzą ustawodawcza był jednoizbowy Sejm

• 444 posłów - w tym 372 z wyborów okręgowych i 72 z list państwowych

• kadencja 5 letnia

• uchwalanie nowej konstytucji

• uchwalanie ustaw zwykłych

• ustalanie polityki państwa

• kontrola rządu

• wybór prezydenta i Prezesa NIK

Najwyższą władzą wykonawczą był Prezydent:

• wybierany przez Sejm większością głosów na kadencję 7 - letnią

• powoływał rząd

• zwoływał i odraczał sesje Sejmu

• miał prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych

• reprezentował państwo na zewnątrz

• ratyfikował umowy międzynarodowe

• obsadzał ważniejsze stanowiska cywilne i państwowe

• odpowiadał wyłącznie konstytucyjnie - tzn. za łamanie prawa mógł być pociągnięty do odpowiedzialności przez Sejm i postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu

Rada Państwa

• łączyła w sobie funkcje ustawodawcze, wykonawcze i kontrolne

• skład:

• prezydent - z urzędu był jej przewodniczącym

• marszałek

• 3 wicemarszałków

• prezes NIK

• w czasie wojny Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

• kompetencje:

• nadzór nad radami narodowymi

• nadzór nad prokuraturą

• nadzór nad NIK

• wprowadzanie stanu wyjątkowego i wojennego

• wykładnia prawa

• prawo inicjatywy ustawodawczej

• zatwierdzanie dekretów rządu

Rada Ministrów:

• uzyskała oprócz standardowych szersze kompetencje - zwiększone o planowanie i organizowanie gospodarki narodowej

• samodzielność została wybitnie ograniczona poprzez wpływ najpierw PPR następnie zaś PZPR, oraz Rady Państwa i prezydenta

Wymiar Sprawiedliwości:

• zniesiono sądy grodzkie, okręgowe i apelacyjne

• wprowadzono sądy powiatowe i wojewódzkie

• wprowadzono udział ławników

• na czele prokuratury stał prokurator generalny, nadzorowany przez Radę Państwa

Sama konstytucja nie zawierała gwarancji wolności obywatelskich

• by wypełnić tę lukę Sejm wydał deklarację praw obywatelskich 22 II 1947 roku

Pierwsze działania rządu

• 5 VI 1947 roku zaproponowano Polsce przystąpienie do planu Marshala

• Cyrankiewicz wstępnie się zgodził

• Po presji ZSRR zmuszony został do odrzucenia tej propozycji

• pod wpływem Zimnej Wojny doszło do centralizacji międzynarodowego komunizmu

• 22 - 27 IX 1947 roku na spotkaniu w Szklarskiej Porębie utworzono Biuro Informacyjne - Kominform

• wytworzenie jednolitych kierunków walki z imperializmem

• wymiana doświadczeń i udzielanie pomocy

• definitywna rozprawa z PSL

• miała miejsce w X 1947 roku

• Gomułka oskarżył PSL o kontakty z reakcją

• 21 X 1947 roku Mikołajczyk po zaocznie wydanym na niego wyroku śmierci ucieka do USA

• 27 X 1947 roku nowym szefem PSL zostaje mianowany Niećko - zwolennik komunizacji

14 XII 1948 roku odbył się II Zjazd PPR i XXVIII Kongres PPS

15 XII 1948 roku oba zjazdy przekształciły się w Kongres Zjednoczeniowy PZPR

• przewodniczącym KC został Bierut

• Gomułka oskarżony o odchylenie prawicowo - nacjonalistyczne wszedł do KC ale pozostał już na uboczu

• Wprowadzono jednocześnie kult osoby Bieruta zmierzając do centralizacji władzy w państwie

Po powstaniu PZPR na arenie politycznej w państwie pozostały jedynie

• PSL, które w XI 1949 roku połączyło się z SL tworząc ZSL z Niećko na czele

• SD na czele z Barcikowskim

• SP rozwiązało się w VII 1950 roku

III plenum KC - 11 - 13 XI 1949

• przypieczętowało istniejący już totalitaryzm

• potwierdziło istnienie NRD

• zaatakowało problem Jugosławii - określonej jako wielka dywersja imperializmu

• podjęło uchwałę o wzmożeniu czujności rewolucyjnej

• usunęło z władz Gomułkę, którego 2 VIII 1951 roku aresztowano

• próbowano zorganizował proces pokazowy jednak zabrakło dowodów by go skazać

• określiło natomiast Wielką Trójkę - lub też Krwawą Trójkę

• Bolesław Bierut - monopolizacja władzy

• Jakub Berman - ideologia i bezpieczeństwo

• Hilary Minc - gospodarka i przemiany społeczne

III Plenum zaowocowało miedzy innymi w kwestii rozwiązania problemu granic

• 6 VII 1950 roku doszło do podpisania umowy w Zgorzelcu pomiędzy Cyrankiewiczem i Grotewohlem o uznaniu granic na Odrze i Nysie Łużyckiej

• w II 1951 roku podpisano również umowę zmieniającą kształt granicy wschodniej

• wymiana dotyczyła 480 km2 u źródeł Bugu na północ od Sokala na obszar na południe od Przemyśla z miasteczkiem Ustrzyki Dolne

• chodziło o znajdujące się na tym terenie źródła gazu, które ZSRR zagarnął dla siebie

W połowie 1951 roku powołano do życia Komisję Konstytucyjna Sejmu

• Nową konstytucję nazwano Wilka Kartą Osiągnięć Narodu

Pojawia się jednakże pytanie, którego narodu, bowiem Konstytucja Lipcowa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 VII 1952 roku wzorowana była już na konstytucji ZSRR z roku 1936. Sam Stalin czynił do niej poprawki, których ostatecznie wniesiono około 2900.

22 VII 1952 roku podpisana została Konstytucja Lipcowa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

• przyjęto w niej koncepcję klasowego charakteru państwa, a co za tym idzie odrzucono trójpodział władzy, na jego miejsce wprowadzając zasadę tzw. Centralizmu demokratycznego

• konstytucja podzieliła organy władzy na 4 grupy

• władzy państwowej

• administracji

• sądowe

• prokuratorskie

• z czasem dodano grupę 5 - NIK

Konstytucja lipcowa stała się ostoją propagandy ówczesnych władz Polski:

• Polska jest państwem demokracji ludowej

• Władza należy do ludu pracującego miast i wsi

• Podstawą tej władzy jest sojusz robotniczo - chłopski

• Państwo ma stać na straży zdobyczy ludu pracującego, zabezpieczyć jego władzę i wolność przed wrogami ludu, oraz dążyć do likwidacji klas żyjących z wyzysku

Wprowadzał również nowe zasady ustroju gospodarczego:

• miał się on opierać na uspołecznionych środkach produkcji

• gospodarce planowej

• monopolu państwa w dziedzinie handlu zagranicznego

Do organów władzy państwowej należały

• Sejm, Rada Państwa - jako organy naczelne

• Rady narodowe - jako organy terenowe

Sejm:

• 444 posłów na kadencji 4 letniej

• stał się narzędziem do wdrażania do ustawodawstwa kolejnych uchwał PZPR

• kompetencje:

• zmiana konstytucji

• uchwalanie ustaw zgłaszanych przez Radę Państwa, rząd lub posłów

• uchwalanie planów gospodarczych i budżetu

• prawo powoływania organów wewnętrznych oraz innych organów państwowych

• Rady Państwa

• Rady Ministrów

• Prezesa NIK

• Miał prawo uchwalenia postanowienia o stanie wojennym

Rada Państwa:

• 15 członków wybieranych wyłącznie z grona posłów

• przewodniczący

• 4 zastępcy

• sekretarz i 9 członków

• nie mogli piastować stanowisk w rządzie

• 4 grupy uprawnień

• organ uzupełniający Sejm

• prawo do zarządzania wyborów do Sejmu

• uchwalanie dekretów z mocą ustawy

• możliwość wykładni ustaw

• zwoływanie sesji parlamentu

• funkcje kolegialnej głowy państwa

• mianowanie i odwoływanie dyplomatów

• ratyfikacja umów międzynarodowych

• obsadzanie części stanowisk cywilnych i wojskowych

• funkcje nadzoru

• nadzór nad działalnością rad narodowych

• funkcje dodatkowe

• prawo wprowadzenia stanu wojennego

• kontrola działalności prokuratury

Funkcje NIK przejęło Ministerstwo Kontroli Państwowej

• w ten sposób organ kontroli podporządkowano rządowi

Rada Ministrów

• porównywalnie do roku 1947 bez praw do określania planów gospodarczych i budżetu

Rady Narodowe:

• terenowe organy władzy państwowej

• funkcja generalna

• kierowanie całokształtem rozwoju społeczno - gospodarczo - kulturalnego

• działalność propagandowa

• hegemonia proletariatu

• sojusz miasta z wsią

• jedność polityczno - moralna narodu

Nowele Konstytucyjne

1957 - likwidacja resortu kontroli państwowej - wprowadzenie NIK

1960 - podniesienie liczby posłów z 444 do 460

1961 - podniesienie liczby członków Rady Państwa z 9 do 11

1975 - nowelizacja konstytucji w związku z nowym podziałem administracyjnym, podniesienie liczby województw z 17 do 49

1976 - zmiana ogólnych zasad ustroju

• Polska jest krajem socjalistycznym

• Kierownicza rola PZPR w budowie socjalizmu

• Polityka zagraniczna umacnia przyjaźń i współpracę z ZSRR i innymi państwami socjalistycznymi

• Prezes NIK został członkiem rządu

1980 - NIK podporządkowana zostaje Sejmowi

1982 - określenie zasad działania Trybunału Stanu

1985 - określenie zasad działania Trybunału Konstytucyjnego

1987 - ustawa o stworzeniu stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich

1989 - restytuowanie instytucji Prezydenta - jego powoływanie i uprawnienia

• tworzyła druga izbę Parlamentu - Senat

29 XII 1989 - nastąpiła zmiana nazwy państwa z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na Rzeczypospolitą Polską

1990 - zmiana wprowadzająca określenie demokratyczne państwo prawa

• do rangi konstytucyjnej wprowadzono zasady:

• suwerenności

• praworządności

• możliwości swobodnego tworzenia partii politycznych

• ochrony własności osobistej

- zmieniono zasady wyboru prezydenta

1993 - nowele sądownictwa państwowego

• utworzenie Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa

• Po uchwaleniu konstytucji Sejm rozwiązał swoja kadencję

• Rozpisano nowe wybory na 26 X 1952 roku

• 99,8 % głosów padło na Front Narodowy - blok wyborczy złożony z PZPR, ZSL i SD

• nowym premierem został Bierut

• przewodniczącym Rady Państwa - Zawadzki

5 III 1953 roku zmarł Stalin. Jego śmierć oznaczał okres odwilży we wszystkich państwach bloku socjalistycznego.

W Polsce odwilż tą zapoczątkowało IX Plenum KC PZPR w X 1953 roku

• wzięto pod kontrolę UB

• przyjęto formułę kolektywnego kierownictwa

Na mocy odwilży, a jednocześnie zacieśniania stosunków bloku wschodniego 14 V 1955 roku satelici Moskwy podpisali w Warszawie pakt o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej - tzw. Układ Warszawski

• układ zawarto na lat 20

• Albania, Bułgaria, Rumunia, Czechosłowacja, NRD, Polska, Węgry i ZSRR

W dniach 10 - 17 III 1954 roku odbył się II Zjazd PZPR

• Bieruta usunięto ze stanowiska premiera

• Na jego miejsce powołano Cyrankiewicza

• Rozdzielono w końcu funkcje premiera i I sekretarza KC

• Wynikiem tego stała się

• uchwała z 25 XI 1954 roku o kolegialnym kierownictwie partii

• dekret z 7 XII 1954 roku o rozwiązaniu MBP zamiast którego utworzono MSW i Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego

Rok 1956

14 - 25 II 1956 rok - XX zjazd KPZR

• tajny referat Chruszczowa - napiętnowanie stalinizmu

12 III 1956 roku zmarł Bierut

• doszło do wewnętrznego podziału w KC

• PUŁAWIANIE - młodzi sekretarze - nazwa pochodzi od ul. Puławskiej w Warszawie, miejsca zamieszkania przywódców tego ugrupowania, m.in.: J. Albrechta, L. Kasmana, R. Zambrowskiego;

• opowiadali się za zniesieniem systemu represji i złagodzeniem dyktatury komunist. (obarczając za zbrodnie lat 40. i 50. sowieckich doradców oraz krytykując tzw. kult jednostki), a także za zwiększeniem zakresu swobód obywatelskich; politycznym 1956 mocną pozycję polit., utraconą następnie na pocz. lat 60.

• NATOLIŃCZYCY - nazwa pochodzi od pałacu w Natolinie, miejsca częstych spotkań: F. Jóźwiaka, Z. Nowaka, K. Rokossowskiego, stojących na czele

• starali się zahamować proces łagodzenia reżimu komunist. w Polsce, wysuwali hasła antysemickie

20 III 1956 roku na VI plenum KC Bieruta zastąpił Edward Ochab

Poznań 1956

• zaczęło się od pogotowia strajkowego w Zakładach Cegielskiego - robotnicy żądali obniżenia norm pracy i podwyżki płac

• protest i żądania skierowano również do Ministerstwa Przemysłu Maszynowego

• doprowadzając w rezultacie do porozumienia w V 1956 roku

• 27 VI władze państwowe wycofały się z przyjętych wcześniej porozumień z robotnikami

• 28 VI strajk generalny rozpoczęli robotnicy zakładów im. H. Cegielskiego (wówczas Zakładów im. J. Stalina, ZISPO), oraz Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego (ZNTK) i Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego

• prawie stutysięczny tłum dotarł na pl. A. Mickiewicza (wówczas pl. J. Stalina) w centrum miasta;

• przedstawiciele lokalnych władz nie zdołali opanować sytuacji;

• komitet strajkowy utracił kontrolę nad zachowaniem demonstrantów, którzy rozbili więzienie przy ul. Młyńskiej, później zaatakowali budynek Wojew. Urzędu Bezpieczeństwa Publ. (obie strony użyły broni palnej), zdobywali broń na posterunkach i w komisariatach MO (również poza Poznaniem) oraz w studiach wojsk. wyższych uczelni (ok. 250 sztuk);

• interweniujące siły porządkowe mające początkowo zakaz użycia broni palnej (jednostki MO, pułk KBW, patrole Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych oraz Centrum Służby Tyłów WP) były rozbrajane, opanowano lub spalono kilka czołgów;

• Biuro Polit. KC PZPR podjęło decyzję o stłumieniu wystąpień siłą i wysłało do Poznania swoich przedstawicieli Józefa Cyrankiewicza, Edwarda Gierka i gen Stanisława Popławskiego

• Cyrankiewicz w przemówieniu radiowym zapowiedział represje wobec uczestników demonstracji; po południu i w nocy do miasta wkroczyły wojska pancerne śląskiego okręgu wojskowego

• łącznie w pacyfikacji miasta uczestniczyło ponad 10 tys. żołnierzy dysponujących m.in. 420 czołgami, działami pancernymi i transporterami opancerzonymi;

• 30 VI oddziały wojsk. zostały wycofane;

• 28-29 VI zginęło w Poznaniu ponad 70 osób, kilkaset zostało rannych, prawie 700 aresztowano

• poznańskie wystąpienia spowodowały wstrząs w społeczeństwie (mimo blokady miasta i cenzurowania informacji o ich przebiegu), zaostrzenie walk wewnętrznych w PZPR, protesty za granicą (rewoltę obserwowali uczestnicy międzynarodowych targów poznańskich).

• Efektem było również przemówienie Cyrankiewicza z 29 VI

„ Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciwko władzy ludowej, niech będzie pewien, że tę rękę władza odrąbie”

Doprowadziło to do uaktywnienia Natolińczyków, którzy nie chcąc zwiększenia liberalizacji w państwie próbowali w X 1956 roku przeprowadzić pucz polityczny

• nie udało im się wynikiem czego Gomułka został I sekretarzem KC

• wprowadzono program największej liberalizacji

• ogłoszono, iż rządzi w państwie Sejm - partia zaś jedynie wspomaga

Punktem kulminacyjnym były obrady VIII Plenum KC PZPR (19-21 października), podczas którego wybrano już oficjalnie na I sekretarza Władysława Gomułkę. W trakcie obrad toczyły się równoległe rozmowy z przybyłym do Warszawy kierownictwem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (z N.S. Chruszczowem na czele - oraz Bułganin - premier ZSRR i marszałek Żukow), zaniepokojonym sytuacją w Polsce.

• ustalono tam ,że nastąpi naprawa błędów i wypaczeń oraz rewizja wypadków poznańskich

• Jednocześnie w kierunku Warszawy przesuwały się wojska radzieckie ze stacjonującej w Polsce tzw. Północnej Grupy. Ostatecznie jednak ZSRR nie zdecydował się na zbrojną interwencję.

Okres liberalizacji trwał do III zjazdy PZPR w dniach 10 -19 III 1959 roku

• po zastraszeniu ze strony Kremla Gomułka wyparł się swojej polityki

Obchody Tysiąclecia

Już w 1958 r. kierownictwo PZPR wznowiło ostrą kampanię antykościelną, której szczyt przypadł podczas obchodów Millenium chrześcijaństwa w Polsce w 1966 r.

• Władze partyjno-rządowe usiłowały wykorzystać na swoją korzyść treść listu Episkopatu polskiego do niemieckiego oraz lansowały wizję Tysiąclecia Państwowości, niezależnego od chrztu Polski w 966 r.

• Prymasowi Wyszyńskiemu zakazano wyjazdu do Rzymu, gdzie wspólnie z papieżem miał otworzyć obchody Millenium

• Co więcej w marcu odmówiono papieżowi zgody na przyjazd do Polski

Prymas Wyszyński oraz biskupi podkreślali moralne i religijne znaczenie tego wydarzenia dla narodu organizując liczne obchody, między innymi w Gnieznie, Krakowie i Częstochowie. 3 V 1966 roku na Jasnej Górze odbyły się centralne uroczystości religijne

Władze organizowały, pod najróżniejszymi pretekstami, konkurencyjne w stosunku do kościelnych uroczystości Tysiąclecia. 21 VII 1966 roku odbyła się nadzwyczajna sesja Sejmu PRL, na której Gomułka przedstawił referat o komunistycznej historii państwa polskiego

• wytykał zgubne efekty ekspansji Polski na wschód

• atakował Kościół

• nie wspominając nawet marginalnie o fakcie chrztu Polski

MARZEC 1968

• od pocz. lat 60 następowała stopniowa likwidacja wolności obywatelskich uzyskanych w okresie październikowego przesilenia 1956

• został zamknięty Klub Krzywego Koła, klub dyskusyjno-polit. utworzony X 1955 w Warszawie; przy ul. Krzywe Koło

• represjonowano przedstawicieli środowisk twórczych za protesty przeciwko cenzurze

• List 34 wystosowany w marcu 1964 przez intelektualistów pol. do premiera; zwracał uwagę na ograniczenia przydziału papieru na drukowanie książek i czasopism, zaostrzenie cenzury prasowej oraz żądał prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji;

• inicjator — A. Słonimski. Oprócz niego list podpisali: J. Andrzejewski, M. Dąbrowska, S. Dygat, K. Estreicher, M. Falski, A. Gieysztor, K. Górski, P. Hertz, L. Infeld, P. Jasienica, M. Jastrun, S. Kisielewski, Z. Kossak-Szczucka, T. Kotarbiński, J. Kott, A. Kowalska, J. Krzyżanowski, K. Kumaniecki, E. Lipiński, S. Mackiewicz, M. Ossowska, J. Parandowski, S. Pigoń, A. Rudnicki, A. Sandauer, W. Sierpiński, J. Szczepański, J. Turowicz, M. Wańkowicz, A. Ważyk, K. Wyka, J. Zagórski

• narastała rywalizacja frakcji wewnątrzpartyjnych w PZPR (aktywność grupy tzw. partyzantów skupionej wokół min. spraw wewn. M. Moczara, występującej z hasłami nacjonalistycznymi);

• powstały niezależne grupy młodzieżowe („komandosi”); potoczna nazwa grupy młodzieży lewicowej skupionej wokół J. Kuronia i K. Modzelewskiego; działali na warsz. uczelniach, gdzie uczestnicząc w zebraniach PZPR domagali się reformy partii, demokratyzacji życia polit., zmian systemu gosp. oraz wolności słowa; komandosi wzięli aktywny udział w wydarzeniach marcowych 1968; nazwa komandosi została rozpowszechniona przez propagandę PRL oskarżającą ich o chęć obalenia ustroju oraz wzniecanie niepokojów społecznych.

W XII 1967 roku zaczęły przeciekać do wiadomości publicznej wiadomości o ograniczeniu wystawiania Dziadów w warszawskim teatrze narodowym

• oklaski w miejscach, które obrażały Rosję

30 I 1968 odbyło się ostatnie przedstawienie, po którym odbyła się demonstracja grupy studentów przy pomniku A. Mickiewicza (protest przeciwko zdjęciu z afisza Dziadów - w reżyserii Kazimierza Dejmka) z hasłami „żądamy dalszych przedstawień”.

• jej uczestnicy zostali aresztowani i skazani na kary grzywny, niektórzy bezprawnie usunięci z uczelni,

Rozpoczęło to akcję protestacyjną studentów, którzy wysłali do Sejmu petycje pod którą zbierali podpisy w II 1968 roku na UW

• wynikiem tej akcji było wydalenie z UW Adama Michnika i Henryka Szlajfera

8 III 1968 roku odbył się wiec studentów na dziedzińcu UW, gdzie żądano anulowania decyzji o wywaleniu powyższych

• został rozbity przez oddziały MO, ORMO i bojówki tzw. aktywu robotniczego

Od 9 III w większości szkół wyższych w kraju organizowano wiece i strajki okupacyjne oraz demonstracje uliczne (w Warszawie, m.in. 11 III pod gmachem KC PZPR, w Krakowie, Poznaniu, Gdańsku, Łodzi, Wrocławiu, Lublinie, Szczecinie i Katowicach),

• żądano zaprzestania brutalnych akcji milicji i ukarania winnych,

• wysuwano hasła liberalizacji systemu polit.;

19 III 1968 roku miało miejsce przemówienie Gomułki, w którym stwierdzał on, iż zajściom w Warszawie winni są Żydzi

21 III 1968 roku rozpoczął się strajk okupacyjny na Polibudzie i UW

• protestowano przeciwko rasizmowi, dyskryminacji narodowej i religijnej

• żądano zniesienia cenzury i monopolu informacyjnego władz

Władze w odpowiedzi zapowiedziały rozwiązanie uczelni wobec czego strajk po 3 dniach upadł

• 25 III 1968 roku zwolniono z UW profesora Kołakowskiego wraz z 3 innymi profesorami, oraz 2 docentów

• wynikiem tego był kolejny strajk studentów

• uchwalono na nim Deklarację Ruchu Studenckiego

• swoboda zrzeszania się

• wolność opinii

• zniesienie cenzury

• przestrzeganie praw obywatelskich

Władze zaostrzyły represje zwalniając 34 studentów

• dodatkowo rozwiązano filozofię, socjologie i ekonomię, jako kierunki najbardziej reakcyjne

• parę tysięcy studentów wylądowało na przymusowym przeszkoleniu wojskowym

• do wyjazdu z Polski zostało zmuszonych ok. 20 tys. Żydów lub osób pochodzenia żydowskiego.

Pucz moczarowski

Od 1967 roku zaczęła się wyłaniać w KC Frakcja Moczarowska, inaczej frakcja policyjna - partyzanci - frakcja narodowa

• utworzyli ją już w roku 1959 Mieczysław Moczar wiceminister MSW i byli partyzanci AL., którzy wcześniej współpracowali z Natolińczykami

• hasła Syjoniści do Syjonu

• czystki antysemickie

Doprowadzili pod koniec roku 1967 do walki o władzę w PZPR

• w czasie marca 1968 roku przejęli władzę w PZPR i wzięli znaczny udział w rozbiciu ruchu demokratycznego - nazwano to puczem moczarowskim

• na etapie przejmowania władzy przeprowadzili czystkę w PZPR wynikiem czego z partii usunięto 8,5 tys. Osób

• doprowadzili również do zmian personalnych w czołówce PZPR

• Ochab zrezygnował z przewodnictwa Rady Państwa - jego miejsce zajął Spychalski

• Jaruzelski objął MON

W rezultacie jednak partyzanci przegrali

• Gomułka utrzymał swoja pozycję przy poparciu Kremla

• Represyjna polityka partyzantów wobec Żydów doprowadziła do utraty poparcia społeczeństwa

Dodatkowym elementem umocnienia pozycji Gomułki było to, iż to on sam zaproponował Polskę jako bazę wypadową dla wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w VIII 1968 roku.

Od 1969 roku następuje w polityce zagranicznej pewne odprężenie w stosunkach Bonn - Warszawa

• prowadzone od II 1970 roku rozmowy kończą się podpisaniem 7 XII 1970 roku układu Brandt - Cyrankiewicz

• potwierdzenie zachodniej granicy Polski

• zrzeczenie się roszczeń powojennych

• nawiązanie oficjalnych stosunków dyplomatycznych

• układ ten ratyfikowano w V 1972 roku

• po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z RFN podpisano również umowę o wypłacie przez RFN odszkodowań dla ofiar hitleryzmu

Od roku 1970 pojawia się na arenie politycznej zdobywający coraz większą popularność administrator Śląska - I sekretarz KW w Katowicach Edward Gierek

GRUDNIOWY BUNT ROBOTNICZY 1970 w Polsce

• 12 XII 1970 roku rząd podjął decyzje o podwyżce rzędu 10 - 18 % na żywność

• 14 XII 1970 w Stoczni Gdań. rozpoczął się strajk, który rozszerzył się na inne przedsiębiorstwa i wobec braku reakcji władz polit. na żądania robotników, przerodził się w wielotysięczną demonstrację uliczną;

• 14-15 XII demonstranci zaatakowali i podpalili gmach Kom. Wojew. PZPR oraz inne budynki

• tego samego dnia kierownictwo PZPR (W. Gomułka, Spychalski i Cyrankiewicz) podjęło decyzję o użyciu broni palnej przez oddziały MO i wprowadzeniu do miasta jednostek WP pod dowództwem gen. G. Korczyńskiego (łącznie na Wybrzeżu użyto ok. 25 tys. żołnierzy i 1,3 tys. czołgów i transporterów opancerzonych);

• odpowiedzialność za te wydarzenia ze strony Jaruzelskiego polega na tym, iż był obecny na spotkaniu i nie protestował przeciwko tej decyzji

• również 15 XII do strajku przystąpili pracownicy przedsiębiorstw Gdyni, powstał miejski komitet strajkowy

• żądano cofnięcia podwyżek

• wyrównań dla najmniej zarabiających

• wolności prasy i religii

• w nocy Komitet Strajkowy został aresztowany

• 17 XII 1970 oddziały MO i WP, po zablokowaniu Stoczni im. Komuny Paryskiej (decyzja Kliszki), użyły broni palnej wobec pracowników, którzy przyjechali do pracy - na Wybrzeżu zginęło według danych oficjalnych 45 osób, 1165 zostało rannych

• rzecz ciekawa bo w samym Szczecinie naliczono 147 zabitych

• do 18 XII wsch. Wybrzeże zostało spacyfikowane;

• bunt przyczynił się do zmian personalnych we władzach PZPR i państwa,

• 20 XII, po rezygnacji Gomułki, na I sekr. PZPR wybrano E. Gierka;

• 23 XII powołano na nowego premiera P. Jaroszewicza,

• a na przewodn. Rady Państwa J. Cyrankiewicza;

Ostatnim etapem był 21 I 1971 kiedy to wznowili strajk pracownicy przedsiębiorstw Szczecina zakończony 24 I 1971 po spotkaniu z Gierkiem - sławetne słowa „ Pomożecie - pomożemy”

• wycofano podwyżki cen z grudnia

W wyniku śledztwa trwającego od 1990 Prokuratura Wojew. w Gdańsku skierowała IV 1995 do Sądu Wojew. akt oskarżenia wobec 12 osób (m.in. W. Jaruzelskiego) o sprawstwo kierownicze zbrodni zabójstwa uczestników demonstracji.

Lata 1974-1981

• od II 1974 roku nastąpiło w Polsce pewne odprężenie w stosunkach państwo - Kościół

• do Warszawy przybył sekretarz Rady do Spraw Publicznych Kościoła z Watykanu - arcybiskup Casaroli

• zamiast pełnego konkordatu rząd PRL uzyskał stałe przedstawicielstwo przy Stolicy Apostolskiej

W kwestii wewnętrznej, by przejąć kontrole nad terenowymi ośrodkami kierowniczymi PZPR Gierek przeprowadził reorganizację administracji

• 1 VI 1975 roku - wprowadzenie podział na 49 województw

8-12 XII 1975 roku odbył się VII Zjazd PZPR, na którym poruszono problem konstytucji

• odrzucono nazwę Polska Rzeczypospolita Socjalistyczna

• odrzucono kolektywizację wsi i lojalność Katolików wobec ustroju socjalistycznego

• I sekretarzem mianowano Gierka

W rezultacie protestów społeczeństwa 10 II 1976 roku wprowadzono do Konstytucji zapisy o:

• przewodniej sile PZPR w państwie

• nierozerwalnej przyjaźni z ZSRR

• kolektywizacji wsi

W III 1976 roku odbyły się nowe wybory do Sejmu

• przewodniczącym Rady Państwa został Jabłoński

• premierem Jaroszewicz

Wszystko to doprowadziło do pewnych napięć w społeczeństwie, które charakteryzowały się powstawaniem ugrupowań opozycyjnych

• jako pierwsze powstało w V 1976 roku Polskie Porozumienie Niepodległościowe, któremu przewodził Zdzisław Najder

• odzyskanie suwerenności

• przywrócenie demokracji

• swobody obywatelskie

Apogeum niezadowolenia miało miesiąc później

• 24 VI 1976 roku Piotr Jaroszewicz wydał decyzje o nowej podwyżce cen rzędu 69 - 100 %

• Sejm to zatwierdził przy jednoczesnym braku podwyżki płac

• doprowadziło to do zmasowanych strajków w Ursusie, Radomiu i Płocku, po których Piotr Jaroszewicz musiał się wycofać z podwyżki

• niemniej jednak miało miejsce wiele aresztowań

• w związku z nimi 23 IX 1976 roku założony został Komitet Obrony Robotników

• Jerzy Andrzejewski, Jacek Kuroń, Antoni Maciarewicz, Antoni Pajdak

• Domagano się amnestii wobec uczestników czerwcowych strajków, oraz przywrócenie ich do pracy

Działalność KORu wymusiła na rządzie amnestię, którą ogłoszono w II 1977 roku

• zbiegło się to z ratyfikacja prze Polskę Paktów Praw Człowieka ONZ, która miała miejsce 3 III 1977 roku - więc amnestię potraktowano również jako element propagandowy

• wynikiem ratyfikacji PPPC ONZ stało się również utworzenie Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela - ROPCiO, na czele z Niesiołowskim i Moczulskim

W V 1977 roku wybuchła afera związana z zabójstwem Stanisława Pyjasa - studenta UJ

• wg wersji MO Pyjas udusił się kwią z ran powstałych na skutek upadku ze schodów;

• KOR i ROPCiO zażądały wyjaśnienia całej sprawy

• Zignorowano ich - dodatkowo przeprowadzając aresztowania wśród KORowców

• Dopiero po ostrej reakcji społeczeństwa rząd zgodził się ich zwolnić

• 29 IX KOR przekształcił się w Komitet Samoobrony Społecznej - KOR

Wydarzenia te spowodowały również nasilenie ruchu robotniczego, który zareagował tworzeniem się pierwszych związków zawodowych

• 23 III 1978 roku Powstał WZZ Katowice ze Świtoniem na czele

• w I 1980 roku powstaje WZZ Wybrzeże z Wałęsą

W VII 1980 roku ogłoszono kolejną podwyżkę cen

• wywołało to strajki w całym kraju

• 14 VIII 1980 roku wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej po usunięciu z niej Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy

• 30 VIII 1980 roku na V Plenum KC następuje początek odsuwania Gierka od władzy, jego miejsce zajmuje powoli Stanisław Kania, który występuje z programem porozumienia z robotnikami

• z 5 na 6 IX 1980 roku na VI Plenum KC Gierek zostaje odsunięty - za oficjalny powód podano zawał

• nowym I sekretarzem został Kania

• rozliczył się od razu z byłym KC oskarżając je o wszystko co tylko mógł

• 17 IX 1980 roku w Gdańsku odbył się zjazd komitetów związkowych

• powołano na nim Niezależny Samorządny Związek Zawodowy - Solidarność na czele z Wałęsą

• 24 IX złożyli oni wniosek o rejestrację

22 X 1980 roku Jaruzelski wydał rozkaz opracowania stanu wojennego, którym zająć się mieli szef sztabu Siwicki i Szef MSW Milewski

30 X 1980 roku Stanisław Kania wybrał się z wizytą do Moskwy, gdzie Breżniew zjechał go za ustępstwa w Polsce, co więcej oficjalnie zagroził interwencja wojsk Układu Warszawskiego w wypadku gdyby Polacy nie mogli poradzić sobie z problemami sami

Stan wojenny

"Obywatelki i obywatele zwracam się do Was w sprawach wagi najwyższej .Ojczyzna nasza znalazła się nad przepaścią. W naszym państwie mogło być inaczej, powinno być inaczej. Trzeba powiedzieć dość, zagrodzić drogę konfrontacji, którą zapowiedzieli otwarcie przywódcy "Solidarności". Awanturnikom należy skrępować ręce, zanim wrzucą Ojczyznę w otchłań bratobójczej walki. Funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej i Służb Bezpieczeństwa - chrońcie państwa przed wrogiem".

Tymi słowami zwrócił się do Polaków 13 grudnia 1981 r. generał Wojciech Jaruzelski.

11 II 1981 roku premierem został Jaruzelski, będący jednocześnie szefem MON

• apel Jaruzelskiego o 90 spokojnych dni

• przerwana „sprawą bydgoską” - 19 III 1981 roku - usunięto siłą przedstawicieli Solidarności z sesji WRN w Bydgoszczy - 30 III problem rozwiązano podpisując w tej sprawie specjalne porozumienie

16-18 X 1981 roku na IV Planum KC Jaruzelski został również I sekretarzem, po rezygnacji Kani

13 XII 1981 roku ogłosił wprowadzenie stanu wojennego

13 XII 1981 roku - apel prymasa Glempa o zachowanie spokoju

• biorąc pod uwagę możliwość ataku na Kościół nie podejmowano dalszych konkretnych działań

• przywódców Solidarności internowano w Chylicach i Arłamowie, 11 000 członków zaś w Gołdapi, Białołęce i Jaworze

• żeby przeciwdziałać strajkom zmilitaryzowano 130 zakładów pracy, oraz środki masowego przekazu

• strajk - zdrada państwa = czapa

Pomimo to próbowano strajkować

• 16 XII 1981 roku zastrajkowała Kopalnia Wujek

• 9 zabitych wielu rannych

W 1982 roku władzę w państwie przejmuje WRON - Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego i KOK - Komitet Obrony Kraju

• na szczycie stało 3 generałów - Jaruzelski, Kiszczak i Siwicki

• rzecznikiem rządu był Urban

Opozycja

• Solidarność przeszła do podziemia

• 13 I 1982 roku powstał Ogólnopolski Komitet Oporu

• z czasem zaś do koordynacji działań w IV 1982 roku Tymczasowa Komisja Koordynacyjna na czele z Bujakiem i Frasyniukiem

14 XI 1982 roku Wałęsa zostaje zwolniony z aresztu

• jako przywódca opozycji chce porozumieć się z Jaruzelskim

• do tych rozmów został utworzony PRON - Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego

• rządowa organizacja do dialogu społecznego

• na czele Jan Dobraczyński

Z końcem roku 1982 Sejm ogłosił zawieszenie stanu wojennego, który został zakończony 22 VII 1983 roku

Przełom

W XI 1985 roku Jaruzelski został przewodniczącym Rady Państwa, będąc jednocześnie I sekretarzem KC, musiał zrezygnować ze stanowiska premiera, które objął Messner

29 IX 1986 roku Wałęsa powołuje do życia Tymczasową Radę NSZZ Solidarność

- udaje mu się dojść do porozumienia z Kiszczakiem, Ministrem Spraw Wewnętrznych latem 1988 roku, co staje się zapowiedzią Okrągłego Stołu

W VIII 1988 roku po strajkach doszło do kolejnych przetasowań we władzy

• rząd Messnera podał się do dymisji

• stanowisko to objął Mieczysław Rakowski prowadząc jednocześnie do zahamowania rozmów Okrągłego Stołu

• wydał decyzję o likwidacji Stoczni Gdańskiej - po znacznych protestach musiał się z niej wycofać

• obrady Okrągłego Stołu rozpoczęły się ostatecznie 6 II 1989 roku

• ze strony Solidarności rozmowy prowadził Mazowiecki, ze strony rządowej Kiszczak

• rozmowy częściowo prowadzono w Magdalence - wsi letniskowej w woj. Mazowieckim, gdzie stronie prorządowej przewodził Aleksander Kwaśniewski - zakończył je kontrakt polityczny z 17 III będący wstępem do ostatecznego porozumienia

• Rozmowy Okrągłego Stołu zakończono porozumieniem z 5 IV 1989 roku

• ustalono tam kwestie legalizacji Solidarności,

• kontraktu przedwyborczego

• wolnych wyborów do Senatu

• na mocy porozumienia powołano do życia szereg nowel konstytucyjnych, m. In. O reaktywowaniu stanowiska prezydenta

4 VI 1989 roku odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory - 35 % miejsc w Sejmie oddano do dyspozycji opozycji - wyłonienie się OKP - Obywatelski Klubu Parlamentarnego

• pierwszym prezydentem został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe Jaruzelski, po rezygnacji z uczestnictwa Wałęsy

• Zrezygnował ze stanowiska I sekretarza, które objął Rakowski

• Rząd Rakowskiego został rozwiązany

• Powołano nowy rząd Tadeusza Mazowieckiego 24 VIII 1989 roku

• MSW i MON w rękach PZPR

• MSZ - Skubiszewski

• Minister finansów - Balcerowicz

• Plan Balcerowicz - zlikwidował inflacje, dokonał przeobrażeń gospodarczych, doprowadzając jednocześnie do wielkiego bezrobocia choćby poprzez likwidację PGRów

• Tzw. Gruba Kreska Mazowieckiego - rozdzielenie tego co było przed rokiem 1989 i po tymże roku

29 XII 1989 roku rozpoczął się proces likwidacji pozostałości PRLu

• zostało zlikwidowane ORMO

• MO przemianowano na Policję Państwową

• SB przemianowano na UOP

• 30 I 1990 roku odbył się XI Zjazd PZPR - na którym uchwalono jego likwidację, powołując następnie do życia SDRP

25 XI 1990 roku odbyły się pierwsze demokratyczne wybory prezydenckie

• w drugiej turze 9 XII 1990 roku wygrał Wałęsa

• rząd Mazowieckiego podał się do dymisji po tym jak zapowiedział, że jeśli nie zostanie prezydentem to odejdzie ze stanowiska premiera

• powołano rząd Jan Krzysztof Bieleckiego - z Kongresu Liberalno - Demokratycznego

• 17 V 1991 - podpisał on w Bonn z kanclerzem H. Kohlem traktat o współpracy i dobrym sąsiedztwie

• 22 XI 1991 roku - Polska stała się państwem stowarzyszonym z EWG

27 X 1991 roku odbyły się w Polsce pierwsze wolne i demokratyczne wybory

• głosowało 43 % uprawnionych

• 62 mandaty objęła Unia Demokratyczna, która później po połączeniu z Kongresem Liberalno-Demokratycznym utworzyła Unie Wolności w IV 1994 roku

• 60 mandatów SLD - SdRP weszła w 1991 roku w skład koalicji partii i ugrupowań lewicowych pod nazwą SLD

• 49 wyborcza akcja katolicka

• 48 PSL

• 16 PPPP

Nowym premierem został Jan Olszewski z Porozumienia Centrum 21 XII 1991 roku

• był to rząd koalicyjny, który przetrwał do VI 1992 roku, kiedy to po wotum nieufności ministra spraw wewnętrznych Macierewicza - chodziło o sławetną jego lustrację z 4 VI 1992 roku

• 8 VI 1992 roku Wałęsa przyznał się, że również jego nazwisko znajduje się na liście lustracyjnej

• po powszechnym oburzeniu NSZZ Solidarność wybrał na swojego przewodniczącego Krzaklewskiego

• 22 V 1992 roku - podpisali traktat o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy między Polską i Rosją, który obejmował również klauzulę o wycofaniu wojsk radzieckich z Polski - ostatni żołnierze 18 IX 1993

• po odwołaniu Olszewskiego na nowego premiera powołano Pawlaka z PSLu

• 1 VII Pawlak przyznał się, że nie potrafi utworzyć rządu

W rezultacie powołano 11 VII 1992 roku rząd Hanny Suchockiej z UD

• tzw. Rząd egzotycznej koalicji

• składał się z partii solidarnościowych - aż z 8 w tym mniejszości niemieckiej

• ZChN, PChd, UD, KL-D

• Z czasem większość przejęła ZChN - próba utworzenia państwa parawyznaniowego

• Styczeń 1993 rok - ustawa antyaborcyjna

• 28 VII 1993 roku - Konkordat z Watykanem, podpisany przez rząd bez wiedzy Parlamentu

17 X 1992 roku powołano do życia Małą Konstytucję

Wraz z powołaniem do życia Małej Konstytucji, przestała obowiązywać konstytucja roku 1952

• w nowej konstytucji przywrócono zasadę trójpodziału władzy

• obie izby Parlamentu łączą się w tzw. Zgromadzenie Narodowe

• obradom ZN przewodniczy Marszałek Sejmu

• kompetencje

• zatwierdza wybór prezydenta

• ma prawo jego odwołania

• prawo postawienia prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu

Sejm:

• funkcja ustrojodawcza

• wydawanie ustaw konstytucyjnych

• funkcja ustawodawcza

• określanie budżetu państwa

• wolności i prawa osobiste obywateli

• wolności i prawa polityczne

• funkcja kontrolna

• rząd musi przedkładać Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu

• po opinii NIK, izba musi udzielić rządowi absolutorium

• funkcja kreacyjna

• Sejm wybiera członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu

• Wybór prezesa NIK za zgodą Senatu

• Wybór Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą Senatu

• Wybór prezesa NBP na wniosek prezydenta

• funkcja wewnątrz organizacyjna

• wyłączne prawo do decydowania o strukturze Sejmu i trybie jego prac

Senat:

• dzieli wraz z Sejmem wykonywanie funkcji ustawodawczych

• rozpatruje wraz z Sejmem uchwalone ustawy - może je przyjąć, zgłosić poprawki lub odrzucić

Kadencja Sejmu i Senatu wynosi 4 lata

Prezydent:

• według noweli z roku 1989 miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na okres 6 lat większością głosów

• zasady te zmieniono w roku 1990 i w takiej formie weszły one do Małej Konstytucji

• wybierany przez Naród na 5 lat

• wiek ponad 35 lat

• warunek 100 000 podpisów poparcia

• I tura wyborów - jeżeli uzyska większość absolutną, jeśli nie to

• II tura wyborów spośród 2 kandydatów

• pełni funkcję jednoosobowej głowy państwa

• powołuje i mianuje dyplomatów

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe

• jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

• może wprowadzić stan wojenny

• prerogatywy

• prawo inicjatywy ustawodawczej

• prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw sejmowych

• powoływanie rządu

• prawo do rozwiązania Sejmu

• powołuje Prezesa Naczelnego Sadu Administracyjnego i Sądu Najwyższego

• ponosi wyłącznie odpowiedzialność konstytucyjną

Rada Ministrów

• musi być powołana w ciągu 21 dni od mianowania prezydenta - jeśli kandydatowi na premiera nie uda się stworzyć rządu to następnego kandydata wybiera Sejm

• uprawnienia standardowe

• prawo do sporządzania projektu budżetu

NIK:

• działa na mocy ustawy z roku 1980 zmienionej w roku 1989

• kontrola działalności naczelnych, centralnych i terenowych organów władzy państwowej

• podejmuje kontrole na zlecenie sejmu, prezydenta, premiera lub własnej inicjatywy

• przedkłada Sejmowi roczne sprawozdanie z działalności

Trybunał Stanu:

• działa na podstawie ustawy z roku 1982

• przed TS odpowiedzialność konstytucyjna ponoszą prezydent, rząd, prezes NIK i NBP, Prokurator Generalny i kierownicy urzędów centralnych

• przed TS do odpowiedzialności przed TS pociąga Sejm

• TS powoływany jest przez Sejm na czas jego kadencji

• Skład - Przewodniczący i 22 członków

Trybunał Konstytucyjny

• działa na podstawie ustawy z roku 1985, zmienionej w roku 1991

• orzeka o zgodności z konstytucja ustaw sejmowych lub ustaw rządowych

• ustala powszechną wykładnię prawa

• skład - Prezes, wiceprezes i 10 sędziów powoływanych na kadencję 8 letnią

Rzecznik Praw Obywatelskich

• działa na mocy ustawy z roku 1987 zmienionej w roku 1991

• stoi na straży wolności i praw obywatelskich

• może podjąć działania na wniosek obywateli, organizacji społecznych, organów samorządowych lub z własnej inicjatywy

• corocznie przedstawia obu izbom Parlamentu sprawozdanie ze swojej działalności

• powołuje go Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów

• kadencja 4 lata

• jest niezawisły i odpowiada wyłącznie przed sejmem

• Rząd Hanny Suchockiej przetrwał do 28 V 1993 roku, kiedy to został obalony na wniosek Alojzego Pietrzyka z Solidarności, po wotum nieufności w wyniku strajków w sferze budżetowej z maja 1993 roku

W rezultacie chaosu politycznego Wałęsa doprowadził do rozwiązania Sejmu, rozpisując nowe wybory na 19 IX 1993 roku

• kampanie przedwyborcze charakteryzowały się szeroką akcją antysemicką, której przewodziła polska prawica wspierana przez kościół

• Wałęsa utworzył w V 1993 roku Bezpartyjny Blok Wspierania Reform - dążył on do wprowadzenia w Polsce systemu prezydencko - parlamentarnego

19 IX 1993 roku odbyły się wybory

• frekwencja 52 %

• SDRP 171

• PSL 132

• UD 74

• UP 41

Zwycięstwo SLD kończy okres rządów postsolidarnościowych w Polsce w latach 1989 - 1993, rozpoczynając tym samym rządy lewicy

SLD wraz z PSL stworzyły Koalicję, która przetrwała do roku 1997

• nowym premierem w 1993 roku został Waldemar Pawlak z PSL

• do rządu Pawlak włączono trzech ministrów prezydenckich

• MON - Piotr Kołodziejczyk, MSW - Andrzej Milczanowski i MSZ - Andrzej Olechowski

• odwołany już w III 1995 roku, za brak zdecydowania politycznego , na wniosek Wałęsy

• nowym premierem w III 1995 roku został mianowany Józef Oleksy

• ministrem finansów był wówczas Grzegorz Kołodko

• twórca „Strategii dla Polski”

• reforma ubezpieczeń społecznych

• walka z bezrobociem

• rozwój obszarów wiejskich

• inwestowanie w kapitał ludzki

• przekształcenia własnościowe

• reforma sektora bankowego

• stawianie na eksport

• podobnie jak wcześniej trzech ministrów prezydenckich

• MON - Mirosław Okonowski, MSW - Andrzej Milczanowski, MSZ - Władysław Bartoszewski

5 i 19 XI 1995 roku - odbyły się wybory prezydenckie - 17 kandydatów, wystartowało jedynie 13, 4 zrezygnowało tuż przed wyborami

- w czasie wyborów błysnął Jerzy Jaskiernia - minister sprawiedliwości, który wysunął oskarżenia wobec Kwaśniewskiego w kwestiach wykształcenia i zeznania podatkowego

• w II turze Wałęsa i Kwaśniewski

• wygrał Kwaśniewski 51,72 %

Parę dni przed zaprzysiężeniem wyszła sprawa Oleksego, którego również oskarżał Jaskiernia i Milczanowski, tym razem o współpracę z obcym wywiadem, oraz o zdradę stanu

• wynikiem tych oskarżeń 25 I 1996 roku Oleksy podał się do dymisji

• atak ten został zorganizowany przez Wałęsę i jego ekipę w celu zdyskredytowania rządów lewicy

• Oleksy został mianowany przewodniczącym SdRP, zastępując tym samym Kwaśniewskiego

Wynikiem Sprawy Oleksego stało się powołanie rządu Włodzimierza Cimoszewicza 8 II 1996 roku

• 22 IV 1996 roku sprawę Oleksego umorzono z braku dowodów

2 IV 1997 roku przyjęto ostatecznie nową wersję konstytucji

• 25 V odbyło się referendum konstytucyjne

• frekwencja 42 %

• 52 % za

• 45 % przeciw

• konstytucja weszła w życie 19 VI 1997 roku

Konstytucja z 2 IV 1997 - weszła w życie 17 IV 1997

Konstytucja ta potwierdza demokratyczny charakter państwa oraz trójpodział władzy

• ustawodawczą - Sejm i Senat

• wykonawczą - prezydent i rząd

• sądowniczą - sądy i trybunały

Zakazuje istnienia partii powiązanych z nazizmem, faszyzmem i komunizmem.

Wprowadza również równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych

SEJM I SENAT

1. Sejm składa się z 460 posłów.

2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym

3. Senat składa się ze 100 senatorów

4. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym

5. Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

6. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

7. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.

8. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.

9. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu.

POSŁOWIE I SENATOROWIE

1. Nie można być równocześnie posłem i senatorem.

2. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego.

3. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

4. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

5. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

6. Za naruszenie zakazów, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.

REFERENDUM

1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący
   

PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.

3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu

4. Wybory turowe podobnie jak w roku 1992

5. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu.

6. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej.

7. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych

8. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

9. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe

10. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu

11. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

12. Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu - jeśli kandydatowi nie uda się stworzyć rządu prawo mianowania nowego premiera przejmuje Sejm

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

3. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji.

TRYBUNAŁ STANU

1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

2. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie

3. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu

4. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego

Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

Porównanie konstytucji 1992 - 1997

Stwierdza się, iż konstytucja 1997 w stosunku do konstytucji 1992 za bardzo wzmocniła Sejm, osłabiając jednocześnie pozycje prezydenta

W przypadku prezydenta:

• odebrano resorty prezydenckie - MON, MSW i MSZ

• prezydent stracił możliwość akceptacji zmian w rządzie - poprzednio mógł się zgodzić lub nie zgodzić z propozycją premiera, teraz musi tę zmianę zaakceptować

• veto prezydencki może być odrzucone większością 3/5, a nie jak poprzednio 2/3 głosów

• prezydent nie ma prawa zawetować ustawy budżetowej

Zyskał on natomiast uprawnienia:

• mianowania szefa sztabu generalnego i dowódców sił zbrojnych

• powoływania prezesa Sądu Najwyższego

• powoływania prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego

• powoływania prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

Wzmocnieniu uległa natomiast pozycja premiera wzorowana na konstytucji RFN

• nie ma już resortów prezydenckich

• prezydent nie ma już takiego wpływu na zmiany w rządzie

Wzmocnieniu uległa pozycja Trybunału Konstytucyjnego

• liczbę sędziów zwiększono z 12 do 15

• przedłużono ich kadencję z 8 na 9 lat

Osłabiono natomiast Trybunał Stanu

• zmniejszono liczbę członków z 23 na 19

W konstytucji 1997 roku pojawia się instytucja skargi konstytucyjnej

• każdy obywatel ma prawo wnieść do Trybunału Konstytucyjnego skargę, która tyczy się prawa - w tym wypadku ustawy, nie może zaś tyczyć się bezprawnego działania urzędnika czy też funkcjonariusza państwowego

• do jej zaistnienia może dojść jednakże dopiero po wykorzystaniu wszelkich dróg w postępowaniu przed organami rządowymi i administracyjnymi

Konstytucja 1997 powołuje również nową instytucje, zwaną Radą Gabinetową

• ma ona być zwoływana w szczególnych dla państwa momentach

• tworzy ją prezydent, premier i rząd

• nie posiada ona jednak uprawnień rządu - dlatego też spotkania te w rezultacie mają charakter bardziej towarzyski niż praktyczny

W przypadku Parlamentu zmiany są w zasadzie bardziej kosmetyczne

• tyczą się między innymi praw wyborczych - o ile konstytucja 1992 zakładała, że prawo bierne do Sejmu i Senatu wynosi 21 lat, w konstytucji zmieniono to na założenie, że do Sejmu 21 lat, do Senatu zaś 30

• prawo czynne pozostało takie samo

W konstytucji 1997 pojawiają się elementy, których nie było w 1992 roku, są to :

1. Uregulowane stosunki państwo - Kościół

1. Poszanowanie autonomiczności tych instytucji i współpracy

2. Inicjatywa ludowa

1. 100 tys. Obywateli ma prawo zgłosić projekt ustawy

21 IX 1997 roku po nowych wyborach parlamentarnych przewagę zdobył AWS Solidarność - 33%

• SLD 27%

• UW 13 %

31 X 1997 roku powołano rząd Buzka - koalicja AWS - UW

• 16 XII 1997 roku Polska przystąpiła do NATO

• 23 II 1998 roku ratyfikowano konkordat

• 19 X 2001 rząd Buzka odszedł - na szczęście

Reformy Buzka

Reforma systemu edukacji w Polsce

Reforma systemu edukacji w Polsce, całokształt usankcjonowanych prawnie zmian istniejącego ustroju szkolnego.
Celem reformy jest: podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa przez upowszechnienie wykształcenia średniego i wyższego, wyrównanie szans edukacyjnych, zintegrowanie procesu wychowania i kształcenia. Podstawą do jej przeprowadzenia jest tzw. mała nowelizacja ustawy o systemie oświaty (1998). Na jej mocy została zmieniona struktura dotychczasowego systemu edukacji. Od IX 1999 uczniowie klas I-VI dotychczasowych szkół podstawowych staną się uczniami odpowiednich klas 6-letniej szkoły podstawowej, natomiast uczniowie klas pierwszych klas 3-letnich gimnazjów.

Od IX 2002 zaczną funkcjonować: 3-letnie licea profilowane, które będą realizować kanon wykształcenia ogólnego (wspólny dla wszystkich uczniów) oraz kształcenie w danym profilu. Ponadto ustawa przewiduje 2-letnie szkoły zawodowe (po ukończeniu gimnazjum), roczne lub 2-letnie szkoły policealne, które umożliwią nabycie kwalifikacji zawodowych na poziomie technika oraz licea uzupełniające dla absolwentów szkół zawodowych.

Powołane zostały też komisje egzaminacyjne: centralna (opracowywać będzie standardy wymagań, analizować wyniki egzaminów) i regionalna (przeprowadzać będzie sprawdziany i egzaminy). W okresie V-VI 2002 pierwsi absolwenci gimnazjum będą zdawać sprawdzian preorientujący. Jego wyniki będą podstawą do starań o przyjęcie do wybranej szkoły pogimnazjalnej (liceum profilowanego bądź szkoły zawodowej). Maturzyści zaś przystąpią do pierwszego egzaminu dojrzałości wg nowych zasad. W V-VI 2004 zostanie przeprowadzony pierwszy egzamin zawodowy dla absolwentów nowego typu szkół zawodowych, a w V 2005 pierwszy egzamin dojrzałości dla absolwentów nowego typu liceów.

Fundusz emerytalny

Fundusz emerytalny, część środków finansowych przedsiębiorstwa wyodrębnionych w celu powiększenia
pracowników, należących do funduszu i opłacających składkę, oprócz przysługującej im emerytury należnej po przepracowaniu odpowiedniej liczby lat i osiągnięciu odpowiedniego wieku. Ponadto fundusz emerytalny to jedna z
. Od 1 stycznia 1999 wprowadzony został nowy system emerytalny.

Fundusz emerytalny działają w ramach II i III filaru tego systemu. W II filarze część składki pracownika (około 1/3) jest bezpiecznie inwestowana przez fundusz emerytalny w celu powiększenia w przyszłości wypłacanej emerytury. Komercyjne fundusz emerytalny III filaru są niezależne i działają na podstawie
z klientem, która zapewnia mu wypłaty po okresie i w wysokości zawartej w umowie. Jest to jedna z długoterminowych form oszczędzania.

Komercyjne fundusze emerytalne dzięki dochodom z inwestycji w papiery wartościowe, nieruchomości, papiery rządowe itd. mogą wypłacać wyższe emerytury niż wkład wniesiony przez klienta.

Podział administracyjny

Po II wojnie światowej terytorium kraju podzielone było na: 17 województw, 330 powiatów, a na szczeblu podstawowym - na 704 miasta i 2993 gminy. Pierwsza zmiana podziału administracyjnego nastąpiła w 1955, zniesione zostały gminy, a w ich miejsce utworzono 8790 gromad. Stopniowo w latach 1955-1972 likwidowano gromady i tworzono nowe powiaty, tak że w końcu 1972 istniały 392 powiaty i 4315 gromad. W 1973 w miejsce gromad utworzono 2365 gmin. Do 1975 w Polsce istniał trójstopniowy podział terytorialny (gminy, powiaty, województwa).

1 czerwca 1975 zniesiono powiaty, a w miejsce istniejących województw i miast wydzielono 49 województw, w tym 3 o charakterze wielkich aglomeracji miejskich, i początkowo 2365 gmin (w 1994 - 2468 gmin).

Nowy podział administracyjny Polski

27 lipca 1998, po długich sporach międzypartyjnych, protestach poszczególnych regionów i zawetowaniu przez prezydenta pierwszej ustawy, przewidującej utworzenie 12 województw, została podpisana przez A. Kwaśniewskiego ustawa o podziale administracyjnym Polski na 16 województw. 7 sierpnia Rada Ministrów zatwierdziła utworzenie 308 powiatów ziemskich, 65 grodzkich (miasta na prawach powiatów) oraz 2489 gmin. W miastach, które uznały się za niesłusznie pozbawione statusu miast powiatowych odbyły się liczne akcje protestacyjne.

Ustawa o reformie administracyjnej, obok nowego podziału administracyjnego zawiera również postanowienia dotyczące ordynacji wyborczej do rad gmin, powiatów i sejmików wojewódzkich. 11 października 1998 odbyły się wybory samorządowe. Spośród wszystkich 63 765 mandatów, poszczególne komitety wyborcze zdobyły:
- 10 613 mandatów, Sojusz Lewicy Demokratycznej - 8840, Przymierze Społeczne - 4583,
- 1146, Ojczyzna - 256, Rodzina Polska - 151, pozostałe - 38 176.

Polska - podział administracyjny, 1975-1998

Lp.
Województwa	Powierzchnia (km^2)		Ludność		Przyrost na 1000 mieszkańców
			w tys.
w miastach (%)	na 1 km^2
	Ogółem	312 685	38 504,7	61,8	123	2,5
1	Stołeczne warszawskie	3788	2412,7	88,8	637	-2,2
2	Bialskopodlaskie	5348	309,0	37,0	58	2,9
3	Białostockie	10 055	699,2	62,8	70	1,7
4	Bielskie	3704	911,5	48,8	246	3,2
5	Bydgoskie	10 349	1126,5	65,1	109	3,0
6	Chełmskie	3866	249,6	43,4	65	2,7
7	Ciechanowskie	6362	434,8	38,7	68	4,3
8	Częstochowskie	6182	781,8	52,9	126	0,3
9	Elbląskie	6103	488,3	62,6	80	5,8
10	Gdańskie	7394	1444,8	75,9	195	3,7
11	Gorzowskie	8484	507,9	62,8	60	4,4
12	Jeleniogórskie	4379	522,8	66,9	119	2,1
13	Kaliskie	6512	719,6	46,8	111	3,0
14	Katowickie	6650	3954,3	86,9	595	0,8
15	Kieleckie	9211	1135,5	47,4	123	1,8
16	Konińskie	5139	477,2	41,9	93	4,3
17	Koszalińskie	8470	517,1	63,8	61	5,3
18	Krakowskie	3254	1235,4	68,7	380	1,1
19	Krośnieńskie	5702	503,7	35,1	88	4,9
20	Legnickie	4037	521,5	70,7	129	4,6
21	Leszczyńskie	4154	394,2	48,4	95	3,6
22	Lubelskie	6792	1023,8	59,4	151	2,2
23	Łomżyńskie	6684	352,9	41,5	53	4,7
24	Łódzkie	1523	1126,1	93,0	739	-4,5
25	Nowosądeckie	5576	721,3	35,7	129	8,2
26	Olsztyńskie	12 327	765,9	60,0	62	5,5
27	Opolskie	8535	1026,7	53,2	120	2,4
28	Ostrołęckie	6498	405,5	55,5	62	5,6
29	Pilskie	8205	489,7	56,4	60	5,0
30	Piotrkowskie	6266	644,8	50,0	103	1,4
31	Płockie	5117	521,4	49,0	102	3,0
32	Poznańskie	8151	1346,6	71,0	165	1,3
33	Przemyskie	4437	412,6	39,1	93	3,9
34	Radomskie	7294	761,1	47,7	104	3,5
35	Rzeszowskie	4397	739,6	41,9	168	5,3
36	Siedleckie	8499	659,4	32,1	78	3,7
37	Sieradzkie	4869	411,9	37,1	85	1,6
38	Skierniewickie	3960	423,2	47,9	107	1,1
39	Słupskie	7453	423,2	55,4	57	6,1
40	Suwalskie	10 490	482,0	56,2	46	6,3
41	Szczecińskie	9982	984,9	76,3	99	3,4
42	Tarnobrzeskie	6283	607,8	39,6	97	3,5
43	Tarnowskie	4151	687,1	35,6	166	6,3
44	Toruńskie	5348	667,5	63,1	125	3,8
45	Wałbrzyskie	4168	741,6	74,1	178	0,8
46	Włocławskie	4402	433,9	47,3	99	3,4
47	Wrocławskie	6287	1134,3	74,1	180	1,4
48	Zamojskie	6980	493,4	30,3	71	2,4
49	Zielonogórskie	8868	669,5	61,9	75	3,9

Polska - podział administracyjny, od 1 I 1999

Lp.	Województwo	Stolica	Powierzchnia w km2	Ludność w tys.
	Ogółem
			312 685	38 670
1	Dolnośląskie	Wrocław	19 946	2 987
2	Kujawsko-pomorskie	Bydgoszcz	17 970	2 098
3	Lubelskie	Lublin	25 115	2 244
4	Lubuskie	Zielona Góra	13 985	1 019
5	Łódzkie	Łódź	18 223	2 676
6	Małopolskie	Kraków	15 141	3 204
7	Mazowieckie	Warszawa	35 715	5 068
8	Opolskie	Opole	9 412	1 092
9	Podkarpackie	Rzeszów	17 890	2 117
10	Podlaskie	Białystok	20 180	1 224
11	Pomorskie	Gdańsk	18 293	2 179
12	Śląskie	Katowice	12 309	4 899
13	Świętokrzyskie	Kielce	11 672	1 329
14	Warmińsko-mazurskie	Olsztyn	24 202	1 460
15	Wielkopolskie	Poznań	29 942	3 345
16	Zachodniopomorskie	Szczecin	23 032	1 729

Kalendarium 2000 - Polska

• Były kanclerz Niemiec Helmut Kohl otrzymał tytuł doktora honoris causa Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu.

• W Warszawie zmarł w wieku 59 lat prof. Andrzej Zakrzewski, minister kultury i dziedzictwa narodowego.

• Ponad 110 wystawców wzięło udział w Targach Wydawców Katolickich w Warszawie.

• W Gnieźnie spotkali się premierzy państw Grupy Wyszehradzkiej. We wspólnej deklaracji, nazwanej "gnieźnieńską", powtórzyli wolę budowania jedności europejskiej.

• Do kraju wróciły prochy Stanisława Mikołajczyka, premiera rządu londyńskiego, przywódcy PSL, który zmarł na wygnaniu w Stanach Zjednoczonych.

• Jan Nowak-Jeziorański, legendarny "kurier z Warszawy", były dyrektor Polskiej Sekcji Radia Wolna Europa, odebrał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

• Nastąpił rozpad koalicji AWS -UW. Rząd Jerzego Buzka stracił stabilną bazę w parlamencie.

• Prof. Leon Kieres wybrany został przez Sejm na stanowisko prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, natomiast funkcję Rzecznika Praw Obywatelskich powierzono prof. Andrzejowi Zollowi.

• W Krakowie odbył się XXXVII Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych.

• Delegaci uczestniczący w konferencji szefów dyplomacji w Warszawie pod hasłem "Ku wspólnocie demokracji", przyjęli tzw. Deklarację Warszawską, w której potwierdzili zobowiązanie do przestrzegania zasad demokratycznych.

• W związku z 20. rocznicą Sierpnia 1980 roku Senat wydał uchwałę podkreślającą znaczenie wydarzeń, które dały początek "Solidarności". Obecni na sali senatorowie SLD nie wzięli udziału w głosowaniu.

• Sejm przyjął uchwałę, w której wyraża uznanie ludziom Sierpnia 80 i całemu NSZZ "Solidarność", wraz z jego historycznym przywódcą Lechem Wałęsą. Uchwałę przyjęto przez aklamację.

• W ramach kampanii wyborczej sztab Mariana Krzaklewskiego wyemitował w telewizji film pokazujący skandaliczne zachowania ministra Marka Siwca oraz prezydenta Kwaśniewskiego na lotnisku w Kaliszu i na cmentarzu polskim w Charkowie.

• Policja przeprowadziła udaną operację rozbicia tzw. mafii pruszkowskiej, jednej z największych grup przestępczych w naszym kraju.

• Aleksander Kwaśniewski ponownie wybrany został prezydentem RP, uzyskując już w pierwszej turze wyborów ponad 50 proc. głosów.

• Siedemnastu mieszkańców Warszawy i okolic otrzymało tytuł "Sprawiedliwy wśród narodów świata" z rąk ambasadora Izraela w Polsce, Igala Antebiego.

• Liczba aborcji w porównaniu z rokiem poprzednim po raz kolejny spadła o prawie 50 proc. - poinformowała Ewa Kowalewska. W 1999 roku dokonano w Polsce 151 legalnych aborcji.

• Z udziałem wielu wybitnych przedstawicieli nauki, kultury i sztuki odbył się w Lublinie I Kongres Kultury Chrześcijańskiej.

• W Warszawie otwarto nową przeprawę przez Wisłę - Most Świętokrzyski.

• Yundi Li z Chin został laureatem I nagrody XIV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina.

• Sąd Lustracyjny orzekł, że poseł SLD i były premier Józef Oleksy był kłamcą lustracyjnym.

• Premierzy Polski i Ukrainy powołali międzynarodowy zespół ds. europejskiego systemu budowy gazociągów.

• Nie będzie referendum w sprawie reprywatyzacji. Głosami AWS i UW Sejm odrzucił wniosek o przeprowadzenie referendum, popierany przez SLD i PSL.

• Pielęgniarki w całej Polsce rozpoczęły długotrwały protest, domagając się podwyżki płac.

• Sejm przyjął rządowy projekt kodeksu pracy.

• Wojewoda śląski Marek Kempski podał się do dymisji po tym, jak dziennik "Rzeczpospolita" ujawnił fakty świadczące o korupcji i niezgodnych z prawem działaniach podległych mu urzędników.

• Dziesięć lat po wszczęciu śledztwa rozpoczął się proces w sprawie Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego (FOZZ).

• W Warszawie odbył się Kongres Kultury Polskiej, nawiązujący w warstwie symbolicznej do Kongresu przerwanego brutalnie przez stan wojenny 13 grudnia 1981 roku i poświęcony debacie nad aktualnym stanem polskiej kultury.

POLSKA 2001

Kronika wydarzeń

• Bezrobocie w Polsce osiągnęło w styczniu 2001 roku 2 mln 835 tys. osób.

• Prezydenci Grupy Wysze-hradzkiej — Polski, Czech, Słowacji i Węgier — spotkali się 19 stycznia w Pszczynie. Rozmawiali o perspektywach rozszerzenia Unii Europejskiej po ustaleniach przyjętych na szczycie w Nicei oraz o sytuacji w regionie.

• Priorytetem Polski jest członkostwo w Unii Europejskiej, a najważniejsze siły polityczne są zgodne w zasadniczych sprawach naszej polityki zagranicznej — powiedział premier Jerzy Buzek na spotkaniu z korpusem dyplomatycznym na Zamku Królewskim w Warszawie. Polska chce też sprostać wymaganiom członkostwa w NATO, co oznacza m.in. unowocześnienie armii.

• W Katowicach protestowali hutnicy z kilkunastu śląskich hut, którzy domagali się rządowych decyzji w sprawie restrukturyzacji tego sektora gospodarki.

• Na warszawskim Torwarze — mimo protestów — wystąpił czołowy skandalista rockowy Marilyn Manson. Wcześniej organizatorzy nie uzyskali zgody na zorganizowanie jego koncertu w katowickim Spodku.

• W Internecie ruszyła zorganizowana przez PAH (Polską Akcję Humanitarną) akcja zbierania pieniędzy na dożywianie dzieci pod nazwą „Pajacyk”.

• Sejm przyjął uchwałę składającą hołd organizacji Wolność i Niezawisłość, która po 1945 r. kontynuowała działalność na rzecz suwerennego bytu państwowego. Przeciwko uchwale wystąpili posłowie SLD, co wywołało powszechne oburzenie, a zaproszeni na uroczystość kombatanci wyszli z sali.

• Unia Europejska nie zniszczy państw narodowych — powiedział Romano Prodi, szef Komisji Europejskiej, podczas nadzwyczajnego posiedzenia Rady Integracji Europejskiej, które odbyło się w Warszawie 8 marca.

• Aleksander Kwaśniewski zawetował ustawę o reprywatyzacji.

• W wieku 82 lat zmarł Paweł Hertz, wybitny poeta, prozaik, tłumacz i edytor.

• W 80. rocznicę wybuchu III Powstania Śląskiego Sejm oddał hołd uczestnikom zrywu niepodległościowego, który zadecydował o przyłączeniu tej ziemi do Polski.

• Prezydent Kwaśniewski podpisał nową ordynację wyborczą. Datę wyborów do parlamentu wyznaczono na 23 września.

• Aresztowanie byłego senatora Aleksandra Gawronika rozpoczęło kolejną wielką akcję policji przeciwko zorganizowanej przestępczości.

• W Katowicach na pl. Andrzeja odsłonięty został Pomnik Ofiar Katynia.

• Po wielu protestach ze strony różnych środowisk KRRiT zezwoliła Telewizji Puls na zwiększenie limitu reklam.

• Sejm przyjął trzy ustawy prorodzinne: wprowadził coroczny dodatek w wysokości 115 zł dla rodziców mających więcej niż dwoje dzieci w wieku szkolnym, a także dla rodzin rolniczych, oraz stworzył ulgę podatkową dla rodzin wielodzietnych.

• Potężne oberwanie chmury w Gdańsku sparaliżowało życie miasta i wyrządziło wielkie szkody.

• Ulewy, deszcze i grad, które wystąpiły w różnych regionach kraju, spowodowały śmierć 11 ludzi. Ponad 80 osób uległo poważnym zranieniom. Straty materialne są ogromne.

• Komitety Społeczny i Ekonomiczny Rady Ministrów odrzuciły założenia do budżetu przygotowane przez ministra finansów Jarosława Bauca.

• Prezydent Aleksander Kwaśniewski zawetował ustawę o dodatku rodzinnym dla rodzin wielodzietnych.

• Oskarżeni w sprawie masakry robotników w grudniu 1970 r. kilkakrotnie uniemożliwiali rozpoczęcie procesu przed Sądem Okręgowym w Warszawie.

• Reprezentacja piłkarska Polski jako pierwsza z drużyn europejskich zakwalifikowała się do mistrzostw świata w Korei i Japonii w 2002 roku. W decydującym meczu wygrała z Norwegią 3: 0.

• 23 września odbyły się w Polsce kolejne wybory do parlamentu.

• Zwyciężyła koalicja SLD—UP - 41 %

• Do Sejmu weszły także Samoobrona - 10,2 %

• Platforma Obywatelska 12,7 %

• PSL 8,9 %

• i Liga Polskich Rodzin 7,8 %.

• AWS 5,6 % i Unia Wolności znalazły się poza parlamentem.

• Do Senatu, jako jedyne ugrupowanie postsolidarnościowe, wszedł Blok Senat 2001. Misję utworzenia nowego rządu prezydent RP powierzył liderowi SLD, Leszkowi Millerowi.

• 19 października odbyło się pierwsze posiedzenie Sejmu IV kadencji oraz ślubowanie posłów.

• Jednym z pierwszych posunięć rządu Leszka Millera było wstrzymanie nowej matury.

• Uniewinnienie po raz kolejny przez sąd w Katowicach sprawców pacyfikacji w kopalniach „Wujek” i „Manifest Lipcowy” poruszyło opinię publiczną w Polsce.

• W Warszawie odbyła się konferencja przywódców 16 państw z Europy Środkowej oraz Wschodniej, poświęcona zwalczaniu terroryzmu. Do zebranych, za pomocą przekazu satelitarnego, przemówił prezydent USA, Georeg W. Bush, który zaapelował o jedność w działaniach antyterrorystycznych.

• Sejm po burzliwej dyskusji odwołał Andrzeja Leppera z funkcji wicemarszałka Sejmu.

• W grudniu po raz pierwszy liczba bezrobotnych w Polsce przekroczyła 3 mln, czyli 16,8 proc. ludności czynnej zawodowo.

Partie Polityczne

23 września 2001 roku w całej Polsce i nie tylko odbyły się wybory do parlamentu. W wyborach do sejmu stanęło 9 partii politycznych. Do parlamentu weszły: koalicja SLD-UP , Platforma Obywatelska, Samoobrona RP, Prawo i Sprawiedliwość, PSL oraz Liga Polskich Rodzin. Do sejmu nie weszły AWSP, Unia Wolności i Alternatywa.

Sojusz Lewicy Demokratycznej (partia)

Sojusz Lewicy Demokratycznej, SLD, partia polityczna założona 15 kwietnia 1999 r. przez działaczy większości organizacji wchodzących w skład koalicji SLD.

Program polityczny

• Partia SLD odcina się od komunistycznych korzeni (deklaruje program nowoczesnej socjaldemokracji), nie jest również oficjalną następczynią SdRP.

• Sojusz Lewicy Demokratycznej popiera zachowanie większości funkcji socjalnych państwa, opowiada się za społeczną gospodarką rynkową. Partia wysuwa propozycje likwidacji Senatu.

• SLD jest za świeckością państwa i tolerancją światopoglądową oraz za równym statusem kobiet i mężczyzn.

Struktura i działacze

• Przewodniczący: Krzysztof Janik.

• Sekretarz generalny: Marek Dyduch.

• Wiceprzewodniczący: Józef Oleksy, Jerzy Szmajdziński, Katarzyna Piekarska, Grzegorz Napieralski.

• Przewodniczący klubu parlamentarnego SLD: Krzysztof Janik.

• Rzecznik prasowy SLD: Jerzy Wenderlich

Inni znani politycy SLD: Włodzimierz Cimoszewicz, Lech Nikolski,

Organizacja młodzieżowa SLD to Federacja Młodych Socjaldemokratów.

Historia SLD

W wyborach parlamentarnych 26 września 2001 r., podczas których SLD uczestniczyło w koalicji z Unią Pracy (SLD-UP), partia uzyskała 201 mandatów poselskich i wraz PSL i UP współutworzyła rząd pod przewodnictwem Leszka Millera.

Unia Pracy

Unia Pracy, UP, lewicowa partia polityczna założona w czerwcu 1992 r. przez działaczy kilku organizacji lewicowych - zarówno postsolidarnościowych (Solidarność Pracy, Ruch Demokratyczno-Społeczny, część PPS), jak i postkomunistycznych (PUS, część Ruchu 8 Lipca).

Program polityczny

UP głosi tradycyjny program socjaldemokratyczny (zwiększenie wydatków socjalnych i podatków, zahamowanie prywatyzacji, progresywny system podatkowy), postuluje równouprawnienie kobiet i mężczyzn, popiera dopuszczalność aborcji (inicjatywa referendum w sprawie ustawy antyaborcyjnej - odrzucona przez Sejm), domaga się rozdziału Kościoła od państwa.

Struktura i działacze

Przewodniczący: Marek Pol Przewodniczący Rady Krajowej: stanowisko nieobsadzone po śmierci Aleksandra Małachowskiego

Inni znani politycy UP: Izabella Jaruga-Nowacka, Janusz Lisak, Adam Gierek, Hanna Gucwińska.

Organizacja młodzieżowa:

Federacja Młodych Unii Pracy (http://www.fmup.org.pl/)

FMUP jest niezależnym stowarzyszeniem, którego członkami mogą być osoby w wieku 16-35 lat, niekoniecznie członkowie Unii Pracy. Członkowie Federacji uznają, że Unia Pracy jest najbliższą im siłą na scenie politycznej i dlatego FMUP jest afiliowana przy UP jako jej oficjalna organizacja młodzieżowa. Młodzieżówka ma prawo do delegowania swoich przedstawicieli do władz partii na poziomie lokalnym i centralnym, niemniej - jak się uznaje - znajduje się na lewym skrzydle partii. Często zajmuje krytyczne stanowisko wobec antysocjalnych decyzji rządu SLD-UP-PSL, np. w sprawie zmian w Kodeksie Pracy czy podjętej przez wicepremiera Kołodkę próby likwidacji sieci jadłodajni dla najuboższych, tak zwanych barów mlecznych. FMUP była krytycznie nastawiona do planów zawarcia przez UP koalicji wyborczej z SLD.

Historia UP

Pierwszym przewodniczącym UP został wybrany w styczniu 1993r. Ryszard Bugaj. W wyborach w 1993 r. Unia startując samodzielnie odniosła umiarkowany sukces (7,28% głosów, 41 posłów). Uczestniczyła w rozmowach koalicyjnych z SLD i PSL, ostatecznie jednak przeszła do opozycji ze wzgledu na różnice w podejściu do prywatyzacji. Od tego czasu stała się ostrym recenzentem poczynań koalicji SLD/PSL. W wyborach prezydenckich w 1995 r. UP poparła kandydaturę rzecznika praw obywatelskich Tadeusza Zielińskiego, który dostał 3,5% głosów i nie wszedł do drugiej tury. W 1997 r. UP poparła uzgodniony z SLD, UW i PSL projekt Konstytucji RP, umieszczając tam wiele ze swoich socjalnych postulatów.

W wyborach parlamentarnych w 1997 r. Unia Pracy zdobyła 4,74% głosów i nie zdobyła żadnego mandatu poselskiego z powodu nieprzekroczenia progu 5%. Porażka wyborcza spowodowała ustąpienie ze stanowiska przewodniczącego Ryszarda Bugaja, któremu zarzucano skłócenie przed wyborami 1997 polskiej lewicy. Wkrótce potem wystąpił on z partii, podobnie jak wielu innych działaczy którzy przeszli do Unii Wolności (Artur Smółko, Zbigniew Bujak). Tymczasowym przewodniczącym został Aleksander Małachowski, potem Marek Pol, obaj skłaniający się ku współpracy z SLD. W wyborach samorządowych 1998 UP wystartowała w centrolewicowym sojuszu z PSL i KPEiR, co nie przyniosło jej istotnych wpływów w samorządach. W wyborach prezydenckich w 2000 r. Unia poparła Aleksandra Kwaśniewskiego, a 17 grudnia 2000 r. podpiana została umowa o utworzeniu koalicji wyborczej SLD-UP.

W wyborach parlamentarnych 2001 UP przypadło 16 mandatów poselskich. Unia wraz z SLD tworzy w parlamencie mniejszościowy rząd Leszka Millera; Marek Pol jest w nim jednym z wicepremierów i ministrem infrastruktury, ponadto partię reprezentują: Izabela Jaruga-Nowacka pełnomocnik ds. równego statusu kobiet i mężczyzn i Ewa Kralkowska - wiceminister zdrowia.

Platforma Obywatelska

Platforma Obywatelska, PO, partia polityczna założona 19 stycznia 2001 r. (zarejestrowana dopiero 5 marca 2002 r. jako Platforma Obywatelska Rzeczypospolitej Polskiej) przez Andrzeja Olechowskiego, Macieja Płażyńskiego z AWS i Donalda Tuska z Unii Wolności.

Program polityczny

Program Platformy opiera się na założeniach liberalizmu i konserwatyzmu.
PO opowiada się za likwidacją etatyzmu i ograniczeniem ingerencji państwa w gospodarkę; wysuwa propozycję wprowadzenia podatku liniowego. Platforma popiera wprowadzenie zasady wyborów większościowych do Sejmu i przekształcenie Senatu w izbę samorządową lub jego likwidację.

Struktura i działacze

Zgodnie ze statutem władzami partii są władze klubu parlamentarnego PO. Jest to jedyne tego typu rozwiązanie w Polsce, zbliżające organizację Platformy do partii typu komitetowego.
Przewodniczącym klubu parlamentarnego jest Jan Rokita, wiceprzewodniczącymi - Zbigniew Chlebowski, Grzegorz Dolniak i Iwona Śledzińska-Katarasińska

Oprócz trzech liderów-założycieli znanymi politykami Platformy są Janusz Lewandowski, Zyta Gilowska, Jan Rokita, Paweł Piskorski, Grzegorz Schetyna, Bronisław Komorowski, Bogdan Zdrojewski i Zbigniew Chlebowski

Organizacja młodzieżowa PO to Stowarzyszenie Młodzi Demokraci.

Historia PO

Platforma Obywatelska powstała w styczniu 2001 roku. Założyło ją trzech działaczy: Donald Tusk, Andrzej Olechowski i Maciej Płażyński, którzy wcześniej nie mogli znaleźć w polityce swojego miejsca. Tusk przegrał w grudniu 2000 wybory na przewodniczącego UW, Płażyński został odsunięty na boczny tor w AWS, a Olechowski nie miał gdzie zdyskontować swego sukcesu politycznego, jakim było uzyskanie 19% głosów w wyborach prezydenckich w październiku 2000. Panowie postanowili się skrzyknąć i utworzyć nowy ruch społeczny, oddolny i samorządowy, odcinający się od związków z dotychczasowymi partiami politycznymi.

Platformnę zasilili z początku dawni działacze Unii Wolności (jak mówił profesor Geremek "zbiegowie") o poglądach liberalnych, a także pojedyncze osoby z AWS oraz wielu niezwiązanych z dotychczasową polityką. Szerszy przypływ osób z AWS rozpoczął się po 18 marca 2001, gdy decyzję o starcie w wyborach parlamentarnych z listy PO podjęło SKL. Z początku ta decyzja spotkała się z niechęcią wielu działaczy PO (m.in. Donalda Tuska), zaakceptowli oni jednak start konserwatystów ze wspólnej listy. Po wyborach Stronnictwo zobowiązało się wspólnie budować partię polityczną z liberałami. W maju i czerwcu 2001 odbyły się prawybory mające ustalić kolejność kandydatów na listach wyborczych -było to pierwsze tego typu przedsięwzięcie w Polsce. Nie obyło się bez skandali i skandalików, całą imprezę uznać możńa jednak za udaną. PO była pierwszą partią w Polsce, która zdecydowała sie na tego typu selekcję kandydatów (w ten sposób odpadli od partii tacy działacze jak np. Piotr Żak).

Porozumienie o starcie z list PO podpisała również nieuczestnicząca w prawyborach Unia Polityki Realnej. Działacze UPR nie uzyskali wówczas jednak ani jednego mandatu. Rozczarowani i sfrustrowani zerwali współpracę z partią Tuska, oskarżając PO o nadużycia. W wyborach do Senatu Platforma startowała w ramach komitetu Blok Senat 2001, nie uzyskała jednak zbyt dużych wpływów w izbie wyższej. Reprezentuje ją tam jedynie senator Robert Smoktunowicz.

W wyborach do Sejmu 23 września 2001 r. Platforma zajęła 2. miejsce zdobywając 12,68% głosów i 65 mandatów, co było znacznie poniżej oczekiwań jej liderów (jeszcze na wiosnę sondaże dawały ugrupowaniu ok. 18% poparcia). W grudniu 2001 z klubu parlamentarnego PO wystąpiły takie postacie jak Artur Balazs i Zbigniew Chrzanowski. Założyli oni nową organizację pn. SKL/Ruch Nowej Polski (mają 8 mandatów).

5 marca 2002 roku PO zarejestrowana została w Sądzie Najwyższym jako partia polityczna. Jesienią 2002 roku z szefostwa zrezygnował Maciej Płażński, twierdząc iż PO "nie spełniła jego oczekiwań". Krytykował PO za zamknięcie się na uboższą część społeczeństwa i zbytnie kokietowanie biznesu. Nowym prezesem został Donald Tusk.

W wyborach 2002 roku Platforma zawarła ogólnokrajowy sojusz z PiS. Obie partie startowały razem do sejmików wojewódzkich. Koalicja okazała się klapą, czemu przynajmniej po części winne jest niedbalstwo polityków obu ugrupowań (przegapili oni możliwość reklamowania się w TVP, nie dopilnowali rejestracji we wszystkich województwach). Łącznie POPiS uzyskał wówczas ok. 16% głosów w wyborach, znacznie poniżej oczekiwań (obie partie liczone osobno notowały wówczas w sondażach poparcie ok. 25% wyborców).

Po wyborach PO współrządzi w kilku sejmikach (m.in. na Mazowszu, Małopolsce i Pomorzu). Dużą klęską partii okazała się spektakularna przegrana Andrzeja Olechowskiego w wyborach na prezydenta Warszawy. Do sukcesów można zaś zaliczyć dobry wynik kandydatów partii w Gdańsku, Koszalinie i Katowicach.

Od września 2003 roku partia notuje stały wzrost notowań w sondażach, co po części tłumaczy się popularnością głównego śledczego Komisji Sejmowej ds. Rywina - reprezentanta PO Jana Rokity.

Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej

Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej, partia polityczna założona w 1992 r. z inicjatywy działaczy ZZR "Samoobrona" Andrzeja Leppera, do 2000 r. pod nazwą Przymierze Samoobrona.

Program polityczny

Samoobrona postuluje większe dofinansowywanie rolnictwa i zwiększenie wydatków socjalnych. Pieniądze na te cele chce uzyskać głównie poprzez zwiększenie deficytu budżetowego, zawieszenie spłacania długów państwowych i uwolnienie rezerw bankowych.
Według Samoobrony głównymi sektorami polskiej gospodarki powinny być rolnictwo i budownictwo. Partia sprzeciwia się nadmiernym inwestycjom zagranicznym w Polsce; jest też sceptyczna wobec wejścia Polski do Unii Europejskiej.

Struktura i działacze

Struktura Samoobrony RP charakteryzuje się wyjątkowo dużymi uprawnieniami przewodniczącego, co zbliża ją do partii typu wodzowskiego.

Przewodniczący: Andrzej Lepper.
Inni politycy Samoobrony: Stanisław Łyżwiński, Krzysztof Filipek, Danuta Hojarska, Renata Beger.

Młodzieżówka Samoobrony powstała w 2002 r. nosi nazwę Ogólnopolska Organizacja Młodzieżowa Samoobrony Rzeczypospolitej Polskiej.

Historia Samoobrony

W wyborach parlamentarnych 19 września 1993 r. Przymierze Samoobrona uzyskuje 2,78% poparcia i nie wchodzi do Sejmu. 5 listopada 1995 przewodniczący Andrzej Lepper startuje w wyborach prezydenckich i zdobywa 1,32% głosów.

W wyborach 21 września 1997 r. Samoobronie nie udało się zarejestrować list wyborczych w połowie okręgów i uzyskała zaledwie 0,08% głosów ponownie nie wchodząc do parlamentu. W 2000 r. Samoobrona organizuje ogólnopolskie protesty polegające głównie na blokowaniu dróg. Nie wpłynęło to jednak w znaczący sposób na jej popularność - ponowny start Leppera w wyborach prezydenckich kończy się zdobyciem 3,05% głosów.
Dopiero wybory parlamentarne w 2001 r. przynoszą sukces - Samoobrona RP uzyskała 10,2% głosów i jako trzeciej wielkości ugrupowanie (53 posłów) weszła do Sejmu.

Prawo i Sprawiedliwość

Prawo i Sprawiedliwość, PiS, partia polityczna powstała 13 czerwca 2001 r. (pierwszy komitet lokalny PiS powstał już 22 marca 2001 roku) na fali popularności uzyskanej przez Lecha Kaczyńskiego podczas pełnienia przez niego funkcji ministra sprawiedliwości (VI 2000 - VII 2001). Działacze PiS wywodzą się w większości ze środowisk dawnej AWS i ROP.

Program polityczny

PiS postuluje zwiększenie poczucia bezpieczeństwa w państwie, głównie poprzez zaostrzenie kar, oraz walkę z korupcją (inicjatywa utworzenia Urzędu Antykorupcyjnego, wprowadzenie zasady jawności oświadczeń majątkowych) i usprawnienie działań instytucji państwowych. Partia popiera intergację z Unią Europejską na korzystnych warunkach. Obecnie ostro przeciwstawia się zmianom korzystnego dla Polski podziału głosów w Radzie Unii Europejskiej. Prowadzi umiarkowanie konstruktywną krytykę rządu Millera (głosowała przeciwko odwołaniu ministra Hausnera, poparła interwencją w Iraku).

Struktura i działacze

Prezes partii: Lech Kaczyński.
Wiceprezesi partii: Ludwik Dorn, Adam Lipiński, Marek Jurek, Kazimierz Michał Ujazdowski.
Przewodniczący Zarządu Głównego: Jarosław Kaczyński (jest jednocześnie przewodniczącym Klubu Parlamentarnego "Prawo i Sprawiedliwość").

Inni działacze PiS: Michał Kamiński, Wiesław Walendziak, Marian Piłka, Kazimierz Marcinkiewicz, Marcin Libicki.

Organizacją młodzieżową partii jest Forum Młodych PiS.

Historia PiS

W wyborach do Sejmu 23 września 2001 r. (z listy PiS startowali też członkowie Przymierza Prawicy) PiS uzyskał 9,5% głosów, co dało 44 mandaty poselskie. 2 czerwca 2002 r., po długich negocjacjach, Przymierze Prawicy ostatecznie przyłączyło się do PiS-u. 20 czerwca 2002 r. Prawo i Sprawiedliwość zawarło koalicję wyborczą do sejmików wojewódzkich z Platformą Obywatelską, która poniosła klęskę w wyborach (ok. 15% ważnych głosów), co spowodowane było w dużej mierze przez tajemnicze nazwy koalicji w poszczególnych województwach oraz brak reklamówek telewizyjnych. Duży wpływ na klęskę miał też fakt, iż wyborcy Platformy niekoniecznie chcieli oddawać głosy na wspólną listę z PiS (przenieśli swe głosy na UW i SLD), zwolennicy PiS-u zaś poparli kandydatów Ligi Rodzin. W efekcie wyborów PiS współrządzi obencie w województwach mazowieckim, małopolskim i pomorskim. ("PO-PiS").

Polskie Stronnictwo Ludowe

Polskie Stronnictwo Ludowe, PSL, partia polityczna powstała w maju 1990 r. z połączenia będącego kontynuacją ZSL PSL Odrodzenie i wilanowskiego PSL.

Program polityczny

Podstawy programu PSL oparte są na zasadach doktryny agraryzmu.
PSL opowiada się za interwencjonizmem państwowym (zwłaszcza w rolnictwie) i za zwolnieniem tempa prywatyzacji. Partia popierała wejście Polski do Unii Europejskiej pod warunkiem wynegocjowania korzystnych warunków.

Struktura i działacze

Przewodniczący: Janusz Wojciechowski
Przewodniczący Rady Naczelnej: Jarosław Kalinowski
Przewodniczący klubu parlamentarnego: Zbigniew Kuźmiuk.
Inni politycy PSL: Janusz Wojciechowski, Marek Sawicki, Eugeniusz Kłopotek, Józef Zych.

Organizacją młodzieżową PSL jest Forum Młodych Ludowców, dawniej był nią Związek Młodzieży Wiejskiej (ZMW), który jednak całkowicie się usamodzielnił i stał się organizacją apolityczną.

Historia PSL

Nazwa PSL nawiązuje do tradycji sięgającej XIX wieku. Bezpośrednim protoplastą PSL-u była organizacja chłopów galicyjskich Wici, która posiadała swoich posłów w parlamencie w Wiedniu w czasie zaborów. Po odzyskaniu niepodległości organizacja Wici połączyła się z nielegalnymi chłopskimi związkami z terenu zaboru rosyjskiego i powstało pierwsze PSL.
Długoletnimi przewodniczącym i jednym ze współzałożycieli PSL-u był Wincenty Witos. W dwudziestoleciu międzywojennym PSL był jedną z najsilniejszych partii w Sejmie, a Wincenty Witos dwukrotnie sprawował urząd premiera. Po przewrocie majowym partia została rozbita, część jej działaczy (łącznie z Witosem) została aresztowana i osadzona w Berezie.
W czasie II wojny światowej działacze dawnego PSL współtworzyli rząd na wygnaniu, a w kraju zorganizowali oddziały partyzanckie współpracujące z AK o nazwie Bataliony Chłopskie. Pod koniec wojny premierem rządu na wygnaniu został Stanisław Mikołajczyk, lider PSL. Bezpośrednio po wojnie wrócił on do Polski i reaktywował PSL, które stało się główną partią opozycjną. Jednocześnie komunistyczne władze utworzyły konkurencyjny do PSL Mikołajczyka PSL-piast aby rozbić przed referendum konstytucyjnym (3xtak) głosy chłopskie. Po przegranej PSL Mikołajczyka w referendum (obecnie historycy sądzą, że Mikołajczyk wygrał faktycznie referendum ale zostało ono sfałszowane) rząd komunistyczny wymusił na działaczach autentycznego PSL-u zjednoczenie z marionetkowym Stronnictwem Ludowym i powstała w ten sposób nowa, satelicka wobec PPR partia o nazwie Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL). Ostatni przewodniczący tej partii - Roman Malinowski zawiązał po Okrągłym Stole i wyborach do Sejmu w 1989 roku porozumienie z Lechem Wałęsą, które odebrało większość w Sejmie PZPR i umożliwiło powstanie pierwszego po wojnie, niekomunistycznego rządu.

Obecny PSL wywodzi się praktycznie bezpośrednio z ZSL, jakkolwiek formalnie po zmianie nazwy ZSL na PSL Odrodzenia powstał przez połączenie tej partii z tzw. wilanowskim PSL. Początkowo wpływowe stanowiska w partii zajęli członkowie NSZZ RI "Solidarność, w tym Roman Bartoszcze, który został pierwszym przewodniczącym PSL. Po słabym wyniku Romana Bartoszcze w wyborach prezydenckich w 1990 roku (7,15% głosów), władzę w PSL przejęła grupa młodych działaczy wywodzących się dawnej młodzieżówki ZSL (ZMW) z Waldemarem Pawlakiem na czele, który został nowym przewodniczącym.

Utworzony przez PSL komitet wyborczy PSL Sojusz Programowy w wyborach parlamentarnych 27 października 1991 r. zdobył 8,67% głosów i 48 mandatów poselskich. PSL wstrzymało się od głosu przy powoływaniu rządu Jana Olszewskiego a potem go umiarkowanie wspierało, w końcu jednak przeszło do opozycji, głosując w czerwcu 1992 r. za jego odwołaniem. 5 czerwca 1992 r. Waldemar Pawlak został wybrany premierem, poparty przez koalicję UD-SLD-PSL-KPN-KLD-PPG, nie udało mu się jednak utworzyć rządu. Po utworzeniu rządu Hanny Suchockiej PSL ponownie przeszło do opozycji.

W wyborach w 1993 r. PSL zajęło 2. miejsce (15,4% głosów, 132 mandaty poselskie) i utworzyło koalicję rządową z SLD, która mimo licznych kłótni przetrwała do końca kadencji Sejmu. Premierem ponownie został Waldemar Pawlak (do marca 1995). Pawlak w listopadzie 1995 r. wystartował w wyborach prezydenckich uzyskując 4,3% głosów.

Wybory w 1997 r. dały PSL 7,3% głosów i 27 mandatów poselskich. Słaby wynik spowodował ustąpienie Pawlaka i przejście partii do opozycji. Jego następcą wybrano Jarosława Kalinowskiego. W wyborach samorządowych w 1998 r. PSL uczestniczyło wraz z Unią Pracy i Krajową Partią Emerytów i Rencistów w ramach koalicji Przymierze Społeczne. W wyborach prezydenckich w 2000 r. PSL wystawiło Jarosława Kalinowskiego, który zdobył 5,95% głosów.

W wyborach parlamentarnych w 2001 r. PSL uzyskało 8,98% głosów i 42 mandaty poselskie. Od października 2001 r. wpółtworzyło wraz z SLD i UP koalicję rządową. Wicepremierem i ministrem rolnictwa został Jarosław Kalinowski. W wyborach samorządowych 2002 odniosło umiarkowany sukces (szczególnie w małych gminach i powiatach). Współrządzi w wielu sejmikach wojewódzkich - w jednych z SLD, w innych (np. na Mazowszu) z opozycją. W marcu 2003 roku PSL zostało wyrzucone z koalicji przez premiera Millera za głosowanie przeciwko jednemu z rządowych projektów. Od tego czasu pozostaje w opozycji do rządu SLD-UP zbliżając się do ugrupowań prawicowych.

Liga Polskich Rodzin, LPR, partia polityczna powstała w kwietniu 2001 roku. LPR zjednoczyła szereg partii katolicko-narodowych, takich jak: Stronnictwo Narodowe, Porozumienie Polskie, Ruch Katolicko-Narodowy, Przymierze dla Polski.

Program polityczny

Główne założenia programowe to sprzeciw wobec sprzedaży własności polskiej cudzoziemcom, rezygnacja z udziału w Unii Europejskiej na rzecz poszerzenia współpracy ze Stanami Zjednoczonymi lub współpracy z krajami UE na równych prawach i warunkach, popieranie większego udziału kościoła katolickiego w życiu publicznym.

Struktura i działacze

Prezes LPR: Marek Kotlinowski
Przewodniczący Rady Politycznej: Zygmunt Wrzodak
Przewodniczący Kongresu LPR: Roman Giertych (jednocześnie przewodniczący Klubu Parlamentarnego LPR)

Inni politycy LPR: Antoni Macierewicz, Jan Łopuszański, Gabriel Janowski.
Organizacją młodzieżową LPR jest Młodzież Wszechpolska.

Historia LPR

W wyborach w 2001 roku LPR (z jej list startował także ROP) uzyskała 7,87% głosów i 38 mandatów poselskich.
Do wyborów samorządowych w 2002 roku LPR poszła podzielona: większość partii wraz komitetem Kazimierza Kapery "Rodzina-Ojczyzna" utworzyła komitet LPR; natomiast grupa Antoniego Macierewicza razem z ZChN i ROP wystartowała w ramach komitetu "Razem Polsce".

AWSP i UW partie które w poprzedniej kadencji tworzyły rząd nie przekroczyły wymaganego progu wyborczego.

Unia Wolności

Unia Wolności, UW, partia polityczna powstała 23 kwietnia 1994 r. z połączenia dwu działających od 1990 r. partii: Unii Demokratycznej (UD) i Kongresu Liberalno-Demokratycznego (KLD).

Program polityczny

Członkowie Unii Wolności reprezentują tradycyjnie różne formacje ideowe (socjalliberalizm, umiarkowaną chadecja i konserwatyzm), dlatego partia przez długi czas unikała wypowiadania się w kwestiach ideologicznych (np. religijnych). Obecnie też czyni to niechętnie, choć np. przewodniczący UW wypowiedział się niedawno zdecydowanie za legalizacją związków homoseksualnych.

Po 2001 roku partia jest bardziej jednorodna ideowo, dryfuje w stronę poglądów centrolewicowych. W 2003 roku Unia zmieniła międzynarodówkę chadecką na liberalną, co związane jest z przesuwaniem się partii na lewo pod rządami Frasyniuka.

UW opowiada się za kontynuacją demokratycznej przebudowy kraju zapoczątkowanej w 1989 r., decentralizacją państwa i ograniczeniem interwencjonizmu państwa w gospodarce. Popiera ideę podatku liniowego, reformę kodeksu pracy oraz plan Hausnera. Domaga się reform w służbie zdrowia idących w kierunku częściowej jej prywatyzacji. Szczególny nacisk kładzie na rozwój edukacji oraz integrację Polski z Unią Europejską.

Struktura i działacze

• Przewodniczący: Władysław Frasyniuk.

• Wiceprzwodniczący: Anna Popowicz, Jan Lityński.

• Przewodniczący Rady Politycznej: Bronisław Geremek.

• Sekretarz Generalny: Andrzej Potocki

• Inni znani działacze: Bogdan Lis, Grażyna Staniszewska, Michał Boni, Zbigniew Bujak, Marek Edelman, Janusz Onyszkiewicz, Jerzy Osiatyński, Tadeusz Syryjczyk, Andrzej Wielowieyski, Henryk Wujec

Organizacją młodzieżową UW od 2001 r. jest Młode Centrum.

Historia UW

Pierwszym przewodniczącym UW został wybrany dotychczasowy szef UD - Tadeusz Mazowiecki. W kwietniu 1995 r. zastąpił go Leszek Balcerowicz. W wyborach prezydenckich 5 listopada 1995 r. UW wystawiła kandydaturę Jacka Kuronia, który zdobył 9% głosów i zajął 3. miejsce. Nie zdołał jednak sobie zaskarbić popularności u wyborców UW i dużej liczby jej członków. W drugiej turze Unia poparła Lecha Wałęsę. W styczniu 1997 r. Unię opuściła grupa posłów (m.in. Jan Maria Rokita, Bronisław Komorowski), która potem współtworzyła SKL.

Wybory parlamentarne 21 września 1997 r., w których Unia zajęła trzecie miejsce, przyniosły jej 13,37% głosów i 60 mandatów poselskich. W październiku 1997 Unia utworzyła wraz z AWS koalicję rządową. W rządzie Buzka reprezentowana była m.in. przez Bronisława Geremka (MSZ), Leszka Balcerowicza (finanse) i Hannę Suchocką (sprawiedliwość). Trzyletnia współpraca z AWS nie zawsze układała się bezproblemowo, stąd 4 czerwca 2000 Unia wystąpiła z koalicji. Podczas wyborów prezydenckich 8 października 2000 r. UW zdecydowała się nie wystawiać swojego kandydata ani żadnego nie popierać, choć duża część jej działaczy i zwolenników udzieliła poparcia Andrzejowi Olechowskiemu. W grudniu 2000 r. nowym przewodniczącym Unii został Bronisław Geremek. W styczniu 2001 r. z partii odeszła część członków (gł. dawnych działaczy KLD) potem współtworzących Platformę Obywatelską, m.in. Donald Tusk, Paweł Piskorski, Janusz Lewandowski.

W wyborach parlamentarnych 23 września 2001 r. UW uzyskała 3,1% głosów i nie weszła do Sejmu. Spowodowało to liczne zmiany w kierownictwie partii; nowym przewodniczącym został Władysław Frasyniuk. Klęskę poniosłą Unia również w wyborach samorządowych (szczególnie dotkliwą w Warszawie). Wprowadziła swych przedstawicieli jedynie do trzech sejmików (w dwóch z nich współrządzi w sojuszach z SLD/UP, PSL i Samoobroną).

AWSP

Porozumienie wyborcze prawicy, powstałe w 1996 roku wokół NSZZ Solidarność, szybko zyskało dużą popularność i wysokie notowania w sondażach opinii publicznej, na poziomie 20 proc. i więcej.  W jego skład wchodziło na początku prawie 40 różnych partii politycznych, stowarzyszeń i organizacji samorządowych i wyznaniowych.

Były to m.in. Zjednoczenie Chrześcijańsko - Narodowe, Ruch Dla Rzeczypospolitej, Porozumienie centrum, Ruch Stu, Konfederacja Polski Niepodległej, Bezpartyjny Blok Wspierania reform, Partia Konserwatywna, Koalicja Konserwatywna, Instytut Lecha wałęsy, Porozumienie Ludowe, NSZZ Solidarność, Solidarni w Wyborach. AWS wygrała wybory do Sejmu w 1997 roku /także do Senatu/, gdzie wprowadziła ponad 200 posłów. Akcja utworzyła rząd wraz z Unią Wolności. Szybko jednak parlamentarny klub Akcji topniał, a struktury władzy w tej prawicowej koalicji stały się niewydolne. Z klubu posłowie odchodzili sami, lub zostawali usuwani za głosowania niezgodne z ustaleniami centrali. W 2001 roku AWS straciła większość w Sejmie na rzecz SLD. Cztery główne ugrupowania Akcji przez ostatnie lata to: ZChN, PPChD, RS AWS oraz do niedawna SKL, którego kierownictwo w marcu 2001 roku postanowiło wystąpić z AWS i nawiązać współpracę z Platformą Obywatelską. Obecnie popularność AWS utrzymuje się na poziomie około 10 proc. społecznego poparcia. Do wyborów parlamentarnych w 2001 roku AWS idzie wspólnie z Ruchem Odbudowy Polski pod nazwą Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy.

Inne partie polityczne

Konfederacja Polski Niepodległej

Konfederacja Polski Niepodległej (KPN) - partia polityczna założona w 1979 roku przez Leszka Moczulskiego i inne osoby nawiązujące do tradycji piłsudczykowskich. Konfederacja była pierwszą jawnie działającą, nowopowstałą partią w krajach demoludów. Oficjalnie proklamowana 1 września 1979 roku. Prześladowana przez władze komunistyczne. Służba Bezpieczeństwa rozbiła przeprowadzany w maju 1980 roku I Kongres KPN. W czasie stanu wojennego główni działacze skazani na kary więzienia wyszli na mocy amnestii w 1984 roku. Ponownie aresztowani w 1985.

W 1984 roku doszło do pierwszego rozłamu. Cześć działaczy wyszła z KPN i utworzyła Polską Partię Niepodległościową.

W lutym 1985 jej działacze przekazali ambasadorom USA i Wielkiej Brytanii Memorandum do rządów państw-sygnatariuszy Konferencji Jałtańskiej, domagające się wywiązania się zobowiązania przeprowadzenia w Polsce wolnych wyborów parlamentarnych.

W 1989 KPN zdystansował się wobec układu powstałego wokół Okragłego Stołu. W wyborach 1991 roku zdobyła relatywnie dużo wobec rozczłonkowanego parlamentu, bo 10% głosów (56 mandatów), jednak potem jej wpływy malały, w 1993 - 5,77% (22). Leszek Moczulski kilkakrotnie bez powodzenia kandydował w wyborach prezydenckich.

Pod hasłem Sowieci do domu KPN prowadziła w sierpniu i wrześniu 1990 blokadę jednostek Armii Radzieckiej.

W 1996 roku w ramach bloku Akcja Wyborcza Solidarność. W 1997 roku opuściła AWS i nie wzięła udziału w wyborach. Kryzys KPN pogłębił się wraz z następującymi rozłamami. Partia rozpadła się na dwa obozy, z których każdy uważał się za jedynie prawomocny. Organizacje zawiązane przez zwolenników Moczulskiego i Adama Słomki procesowały się o prawa do nazwy KPN.

KPN inicjowała powstanie takich organizacji jak:

• Związek Zawodowy KONTRA,

• Związek Strzelecki STRZELEC.

Główni działacze (na przestrzeni dziejów partii):

• Leszek Moczulski, Romuald Szeremietiew, Krzysztof Król, Adam Słomka.

Polska Partia Socjalistyczna

Polska Partia Socjalistyczna, PPS- Najstarsza polska partia polityczna, o jednoznacznie lewicowej orientacji, ale zarazem tradycyjnie wielonurtowa (frakcje, secesje). Założona w 1892 roku podczas tzw. zjazdu paryskiego jako Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich, jedna z najważniejszych w Polsce sił politycznych aż do 1948 r. W czasach PRL jako samodzielna partia działała jedynie na emigracji. Od 1987 r. próby odrodzenia PPS w Polsce. Po 1989 r. kilkakrotnie miała własną niewielką reprezentację w Parlamencie, obecnie jednak cieszy się nikłym poparciem społecznym.

W zjeździe założycielskim, który odbył się w listopadzie 1892 r. w Paryżu, uczestniczyli delegaci reprezentujący 4 polskie organizacje lewicowe: II Proletariat, Związek Robotników Polskich, Zjednoczenie Robotnicze, Gmina Narodowo-Socjalistyczna. Przyjęty program zakładał zaprowadzenie demokratycznego systemu władzy, poszanowania praw każdego obywatela bez względu na jego pochodzenie, rasę, narodowość i wyznanie, wolność słowa i bezpłatną edukację, zaprowadzenie przepisów chroniących pracowników (m.in. 40-stogodzinny czas pracy), stopniowe uspołecznienie ziemi i środków produkcji.

Wśród założycieli PPS byli m.in.: Edward Abramowski, Bolesław Limanowski, Feliks Perl, Stanisław Wojciechowski.

Na pierwszym zjeździe krajowym, który miał miejsce w czerwcu 1893 r. w Lasach Ponarskich, doszło do rozłamu i wydzielenia się Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego, grupującej socjalistów o orientacji raczej internacjonalistycznej, opozycyjnych wobec większościowej w PPS frakcji niepodległościowej. Ówczesni liderzy PPS w kraju: Józef Piłsudski (zabór rosyjski), Ignacy Daszyński (zabór austriacki).

Podczas rewolucji 1905 r. PPS rozrywana była przez dwa rywalizujące ze sobą środowiska: tzw. "starych" z Piłsudskim, którzy wzywali do samodzielnych akcji zbrojnych i "młodych" liczących na obalenie caratu przy współpracy ze zrewoltowanymi masami rosyjskimi. W latach 1905-1907 zdominowana przez "starych" Organizacja Bojowa PPS przeprowadziła setki akcji bojowych i terrorystycznych (zamachy, odbijanie więźniów, ekspropriacje). W 1906 r. rozłam na PPS-Frakcję Rewolucyjną i PPS-Lewicę. Do 1906 r., kiedy PPS-FR wróciła do dawnej nazwy, PPS-Lewica zatraciła znaczenie, a resztki jej członków wstąpiły do Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego i Litwy. Przez kilka lat działała niezależna PPS-Opozycja.

Wraz z wybuchem I wojny światowej z PPS wystąpił Piłsudski, jednak duża część partii wciąż pozostawała pod wpływem jego koncepcji niepodległościowych. XII Kogres partii odbyty w 1916 r. w Piotrkowie opowiedział się za budową Polski jako niezależnej republiki demokratycznej. W 1918 r. PPS stanowi podstawę pierwszego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, tzw. Rządu Lubelskiego, na którego czele stanął Daszyński. W pierwszych wyborach w 1919 r. zdobyła 35 (na 432) mandatów poselskich, co poczytywano za porażkę. W kwietniu tego samego roku zjednoczenie trzech organizacji partyjnych wywodzących się z poszczególnych zaborów: rosyjskiego, pruskiego i austriackiego. W połowie 1921 r. PPS miała około 55 tys. członków. PPS tradycyjnie angażowała się w ruch związkowy i spółdzielczy, z partią współpracowały też pozostające w jej strefie wpływów organizacje, takie jak np. Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych (TUR), Czerwone Harcerstwo czy Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej.

W 1926 r. PPS początkowo poparła zamach stanu dokonany przez Piłsudskiego. Związany z partią związek zawodowy kolejarzy zorganizował strajk, który uniemożliwił rządowi przerzut do Warszawy wiernych mu wojsk z Wielkopolski. Od 1929 r. PPS jest największą siłą opozycyjnego tzw. Centrolewu, do którego wchodzą również PSL-Wyzwolenie, PSL-Piast, Stronnictwo Chłopskie, Narodowa Partia Robotnicza i Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji. Po rozwiązaniu przez Piłsudskiego Sejmu w 1930 r. następują aresztowania wielu działaczy partyjnych, z których niektórzy zostają skazani w tzw. procesie brzeskim (od nazwy miasta Brześć).

We wrześniu 1939 r. partia włącza się w kampanię obronną przeciwko niemieckiej agresji, powołuje ochotnicze bataliony robotnicze, organizuje obronę cywilną, wydaje partiotyczną prasę. W podziemiu działa jako WRN (Wolność, Równość, Niepodległość) albo Centrala Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi. Lewica socjalistów powołała organizację Polscy Socjaliści (później jako - Robotnicza Partia Polskich Socjalistów). WRN uznawała się za część polskiego państwa podziemnego, brała udział w tworzeniu konspiracyjnych oddziałów zbrojnych i zajmowała początkowo stanowisko zbieżne z polityką rządu emigracyjnego w Londynie. W latach 1941-1943 konflikt WRN z Londynem zaowocował przejściowym zawieszeniem udziału partii w ciałach politycznych podziemia i wejściem na jej miejsce PS. Obie grupy czynnie włączyły się w Powstanie Wasrszawskie w 1944 r. Po przejściu frontu wielu z działaczy PPS-WRN zostało aresztowanych przez Sowietów, którzy jednocześnie poparli powstanie tzw. lubelskiej PPS z Edwardem Osóbką-Morawskim na czele, wywodzącej się głównie z RPPS, zasilonej jednak znaczną liczbą działaczy dawnej WRN. Los krajowej PPS przypieczętował w grudniu 1948 r. tzw. kongres zjenoczeniowy, podczas którego partia formalnie połączyła się z komunistyczną PPR, faktycznie natomiast została przez nią wchłonięta, tworząc Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą.

Po 1948 r. niezależna PPS przetrwała jedynie na emigracji, również tam jednak nie rozwinęła efektywnych działań, szarpana różnorodnymi koncepcjami politycznyczmi i podziałami na tle wyboru taktyki. Przywódcą PPS odrodzonej w Polsce w 1987 r. został znany działacz opozycji demokratycznej Jan Józef Lipski. Po kolejnych podziałach (m.in. grupa Piotra Ikonowicza pod nazwą PPS-Rewolucja Demokratyczna) w 1990 r. doszło do Kongresu Zjednoczeniowego łączącego wszystkie nurty. Na Kongresie ciągłość historyczną partii potwierdziła Lidia Ciołkoszowa, wybitna działaczka PPS i jedna z jej liderów na emigracji.

Przez kilka lat PPS współpracowała z SdRP i SLD, ugrupowaniami wywodzącymi się z PRL-owskiej PZPR. W wyborach prezydenckich w 2000 r. i parlamentarnych w 2001 r. startowała samodzielnie zyskując jedynie marginalne poparcie. W czerwcu 2003 r. przewodniczącym Rady Naczelnej PPS wybrany został Andrzej Ziemski.

Stronnictwo Demokratyczne

Stronnictwo Demokratyczne, SD - partia w Polsce powstała 15 kwietnia 1939 , przez połączenie się Klubów Demokratycznych (działających od 18 września 1937 roku wśród inteligencji i drobnych przedsiębiorców). W programie partii uchwalonym podczas Ogólnopolskiego Zjazdu Założycielskiego (15 kwietnia 1939) zapisano m.in. plan uzdrowienia i rozwoju gospodarki (gospodarka planowa, swoboda działania związków zawodowych, nacjonalizacja głównych działów przemysłu, reforma rolna) i podniesienia poziomu edukacji. Występowano przeciwko koncepcjom nacjonalistycznym i totalitarnym (m.in. przeciw sanacji). Postulowano również modernizację armii oraz rozbudowę potencjału wojennego. Na czele partii stają Mieczysław Michałowicz i Mikołaj Kwaśniewski.

W czasie II wojny światowej członkowie stronnictwa wchodzą w struktury Polski Walczącej pod kryptonimem Prostokąt. Wydają między innymi pisma: Myśl Społeczno - Polityczna, Dziennik Polski, Polska Walcząca i Nowe Drogi. W 1942 roku, między innymi z inicjatywy działaczy SD, powołano Główną Radę Pomocy Żydom "Żegota" oraz Społeczną Organizację Samoobrony.

W 1940 SD rozpada się na dwie frakcje: prolondyńską i niezależną. Skrzydło prolondyńskie tworzy w końcu Zjednoczenie Demokratyczne (rozwiązane w 1945).

Frakcja niezależna w sierpniu 1944 na terenach wyzwolonych odtwarza Stronnictwo Demokratyczne i wchodzi w komunistyczne struktury władzy, jako partia sojusznicza PPR a potem PZPR.

W Krajowej Radzie Narodowej SD miało 17 posłów, a w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej dwóch ministrów.

W 1946 SD przyjęło jako cel wdrażanie idei komunizmu w środowiskach inteligencji i rzemieślników, popierało między innymi likwidację prywatnej własności w handlu oraz niezależnej spółdzielczości, było swego rodzaju "pasem transmisyjnym PZPR".

W 1950 do stronnictwa dołącza część działaczy rozwiązanego Stronnictwa Pracy.

SD było jednym z członków Frontu Jedności Narodowej. Popierało w całej rozciągłości politykę PZPR (m.in. przyłączyło się wraz ze swoim organem prasowym Kurierem Polskim do antysemickiej nagonki w 1968r.)

Pomimo mocnego nacisku partia pozostała jedną z nielicznych w bloku wschodnim partii niemarksistowskich i postrzegana była jako swoisty azyl myśli demokratycznej.Współpracowała z czechosłowacką "Partią Socjaldemokratyczną" oraz z enerdowską Liberalno-Demokratyczną Partią Niemiec (LDPD).

W czasie przemian lat osiemdziesiątych Stronnictwo Demokratyczne coraz bardziej uniezależniało się od PZPR.

W 1981 na XII Kongresie Stronnictwa Demokratycznego SD przedstawiło propozycje powołania Trybunału Stanu , Trybunału Konstytucyjnego, Biura Rzecznika Praw Obywatelskich oraz przywrócenia Senatu. Zaproponowano także, aby rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja stała się świętem państwowym (które wcześniej było "wewnętrznym" świętem Stronnictwa Demokraycznego) Jednak po ogłoszeniu stanu wojennego przystąpiło do PRON, przewodniczący partii Edward Kowalczyl był wówczas wicepremierem w rządzie Jaruzelskiego. W 1989 zawiązało koalicję z Solidarnością i ZSL i współtworzyło pierwszy demokratyczny rząd Tadeusza Mazowieckiego, przez co PZPR znalazło się w mniejszości i straciło kierowniczą rolę w państwie. Z ramienia Stronnictwa w rządzie zasiedli wówczas prof. Jan Janowski (wicepremier i minister nauki), Aleksander Mackiewicz (minister rynku wewnętrznego) i Marek Kucharski (minister łączności). Wicemarszałkiem sejmu reprezentującym Stronnictwo Demokratyczne została Teresa Dobielińska-Eliszewska. W tym samym roku, na wniosek Klubu Poselskiego SD powstała nowa nazwa państwa - Rzeczpospolita Polska. Rok później, również na wniosek SD przywrócono przedwojenne godło państwowe.

System wielopartyjny sprawił, że wielu aktywnych działaczy Stronnictwa przeszło do innych ugrupowań (między innymi Janusz Korwin-Mikke, Hanna Suchocka, Alicja Grześkowiak, Jacek Maziarski czy Jerzy Robert Nowak). Partia działająca do dziś, choć marginalna. Po wyborach parlamentarnych 1991 roku z ramienia SD zasiadał w parlamencie tylko jeden przedstawiciel (Jan Świtka), w 1996 partia zawarła porozumienie wyborcze z Unią Wolności, co dało jej 2 mandaty w sejmie III kadencji. SD czuło się jednak w tym związku "niedocenione", "odwdzięczając się" Unii przystąpieniem w 2001 do koalicji wyborczej z SLD-UP - w czego wyniku zasiada w sejmie już tylko jeden przedstawiciel tej partii. Od 2002 roku przewodniczącym SD jest Andrzej Arendarski. Od tego czasu prowadzone są rozmowy z Partią Ludowo-Demokratyczną z zamiarem stworzenia wspólnego ugrupowania.

Program

Obecnie jest tworzony nowy program w którym nacisk ma być położony na rozwój samorządności, edukacji , małych i średnich firm, patriotyzmu i poprawy wizerunku polski w świecie.

Unia Polityki Realnej

Partia Konserwatywno-Liberalna Unia Polityki Realnej to polska partia polityczna założona jako Ruch Polityki Realnej 14 listopada 1987 w Józefowie, sygnatariuszami byli m.in. Ryszard H. Czarnecki, Stefan Kisielewski, Janusz Korwin-Mikke, Stanisław Michalkiewicz, Robert Smoktunowicz. Od 6 grudnia 1990 zarejestrowana jako legalna partia pod nazwą Konserwatywno-Liberalna Partia Unia Polityki Realnej.

Prezesi UPR:

• 1990-1997 - Janusz Korwin-Mikke

• 1997-1999 - Stanisław Michalkiewicz

• 1999-2003 - Janusz Korwin-Mikke

• 2003-nadal - Stanisław Wojtera

Program:

• przeciwni Unii Europejskiej

• przystąpienie do Nafty

• zmiana przepisów podatkowych

• obniżenie podatków

Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe

Zjednocznie Chrześcijańsko-Narodowe (ZChN) to polska partia polityczna o profilu narodowo-chrześcijańskim powstała na fali przemian demokratycznych roku 1989.

Nawiązywała do przedwojennych tradycji Narodowej Demokracji i Chrześcijańskiej Demokracji. Wyłoniła się z ruchu "solidarnościowego" (do współzałożycieli należeli Stefan Niesiołowski, Wiesław Chrzanowski, Ryszard Czarnecki, Marian Piłka). Duże znaczenie zyskała po wyborach prezydenckich 1990, kiedy wraz z KLD i PC utworzyła rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Reprezentował ją tam Wiesław Chrzanowski w roli ministra sprawiedliwości, a także Kazimierz Kapera jako wiceminister zdrowia. W pierwszych wolnych wyborach z października 1991 ZChN odniosła sukces startując jako "Wyborcza Akcja Katolicka" i osiągając prawie 9% głosów (49 miejsc w parlamencie). Wraz z PC i Porozumieniem Ludowym współtworzyła rząd Jana Olszewskiego, gdzie zasiadali przedstawiciele tej partii tj. Jerzy Kropiwnicki (praca), Antoni Maciarewicz (sprawy wewnętrzne) oraz Zbigniew Dyka (sprawiedliwość). Przewodniczącemu ZChN Wiesławowi Chrzanowskiemu przypadła funkcja marszałka sejmu (sprawował ją w latach 1991-93).

W programie wyborczym ZChN z 1991 uwagę zwracano na konieczność ochrony polskiej gospodarki przed zalewem zachodnich towarów (stąd np. akcja "kupuj polskie produkty"), preferencji dla małych przesiębiorstw (niższe obciążenia podatkowe), obniżenia podatków najsłabiej zarabiającym, ochrony warstw najsłabszych przed skutkami reform wolnorynkowych (partia krytycznie odnosiła się do planu Balcerowicza) oraz preferencji podatkowych dla rodzin wielodzietnych. Początkowo z niechęcią odnoszono się do idei integracji europejskiej, widząc w niej zagrożenie dla polskiej tożsamości narodowej i suwerenności państwowej (jakkolwiek partia poparła w sejmie układ stowarzyszeniowy ze wspólnotami). W dziedzinie ideologicznej domagano się utrzymania religii w szkołach, wyłącznego prawa rodziców do wychowywania własnych dzieci, zapisu o poszanowaniu wartości chrześcijańskich w mediach. Ważnym punktem programu była walka o wprowadzenie zakazu aborcji na wzór irlandzki (ZChN musiał pogodzić się ostatecznie z łagodniejszą wersją ustawy).

Po słynnej aferze "teczkowej" z czerwca 1992 (na liście Macierewicza znaleźli się m.in. Wiesław Chrznowski oraz Jan Zamoyski) partia coraz krytyczniej odnosiła się do rządu Olszewskiego. Ostatecznie głosowała jednak przeciwko jego odwołaniu. Po trzydziestodniowych rządach Pawlaka partia weszła do "koalicji siedmiu" współtworząc rząd Hanny Suchockiej, w którym objęła liczne, acz mało istotne stanowiska. Reprezentowali ją tam głównie Henryk Goryszewski (wicepremier ds. gospodarczych), Jan Piątkowski (sprawiedliwość) oraz Zdobysław Flisowski (edukacja). ZChN miała jednakże duży wpływ na politykę rządu ze względu na pokaźną liczbę mandatów. Często wyłamywała się z ustaleń rządowych, np. głosując przeciwko Programowi Powszechnej Prywatyzacji czy Układom Stowarzyszeniowym z EWG.

W wyborach 1993 ZChN kandydowało wraz ze Stronnictwem Ludowo-Chrześcijańskim Artura Balazsa i Partią Konserwatywną Aleksandra Halla. Mimo, iż koalicja "Ojczyzna" zmontowana pod auspicjami bp. Gocłowskiego osiągnęła ponad 6.5 % głosów nie znalazła się w sejmie. Wyborcy nie wybaczyli ZChN-owi ideologicznego zacietrzewienia, afer obyczajowych (sprawa Anastazji P.) a także zadziwiających zmian sojuszy politycznych w ciągu niecałych dwóch lat. Na cztery lata ZChN musiało zadowolić się pozostaniem w opozycji.

W 1997 działacze ZChN wrócili do sejmu - tym razem kandydując z list AWS, której ZChN była istotną częścią, sytuującą się po "narodowo-katolickiej" stronie ugrupowania. Dysponowali ok. 30 mandatami, choć nie tworzyli osobnej frakcji. W skład rządu Buzka weszło trzech przedstawicieli ZChN: Ryszard Czarnecki (podsekretarz stanu w UKiE), Jacek Zdrojewski (minister łączności) oraz Jerzy Kropiwnicki (Centrum Studiów Strategicznych). Przedstawiciel ZChN Stanisław Zając został wicemarszałkiem sejmu. W latach 1997-2001 partia reprezentowała nurt bardziej pragmatyczny niż w sejmie I kadencji, zmieniła swoje stanowisko w sprawie integracji europejskiej (na "lekkie" tak) oraz wycofała się z forsowania niektórych kwestii ideologicznych. W grudniu 2000 roku stała się częścią federacji AWS, jej przewodniczący Stanisław Zając był jednym z przywódców Akcji. W wyborach 2001 ZChN wystartowało z listy AWSP, choć duża część jej działaczy "katapultowała" się do nowego ugrupowania Prawa i Sprawiedliwości. Po wyborach ZChN zerwała współpracę z Ruchem Społecznym, oglądając się w stronę Ligi Rodzin. W wyborach samorządowych współtworzyła organizację "Razem Polsce". Przedstawiciel ZChN dość nieoczekiwanie został prezydentem Łodzi. W referendum 2003 partia wzywała do opowiedzenia isię za integracją z Unią Europejską.

Porozumienie Centrum

Porozumienie Centrum (PC) jest to polska partia polityczna o profilu chrześcijańsko-demokratycznym powstała w wyniku "wojny na górze" i rozbicia obozu solidarnościowego. Zainicjowana została przez działaczy zgrupowanych pod przywództwem Jarosława Kaczyńskiego. O utworzeniu partii jej przywódcy powiadomili dziennikarzy zgromadzonych na konferencji prasowej 12 maja 1990 roku. Dzień ten uważa się za oficjalną datę powstania partii, która zarejestrowana została 29 lutego 1991 roku. Wśród sygnatariuszy Deklaracji PC była grupa posłów i senatorów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.

KALENDARZ WYBORCZY

•	do 14 sierpnia 2000 r. - zgłoszenie Państwowej Komisji Wyborczej do zarejestrowania komitetów wyborczych kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
•	do 24 sierpnia 2000 r. - powołanie okręgowych komisji wyborczych
•	do 24 sierpnia 2000 r. - do godz. 24.00 - zgłoszenie do Państwowej Komisji Wyborczej kandydatów na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do zarejestrowania
•	do 5 września 2000 r. - podanie do publicznej wiadomości informacji o numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych
•	do 8 września 2000 r. - zgłoszenie przez armatorów wniosków o utworzenie na polskich statkach morskich obwodów głosowania
•	do 17 września 2000 r. - powołanie przez zarządy gmin obwodowych komisji wyborczych
•	do 17 września 2000 r. - podanie do publicznej wiadomości informacji o numerach i granicach obwodów głosowania utworzonych za granicą oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych
•	do 18 września 2000 r. - składanie przez żołnierzy pełniących zasadniczą lub okresową służbę w charakterze kandydatów na żołnierzy zawodowych, żołnierzy odbywających ćwiczenia i przeszkolenie wojskowe oraz poborowych odbywających zasadniczą służbę w obronie cywilnej poza miejscem zamieszkania i policjantów z jednostek skoszarowanych wniosków o wpisanie do spisu wyborców w miejscowości, w której odbywają służbę
•	do 23 września 2000 r. - rozpoczęcie emisji audycji wyborczych w programach publicznych i niepublicznych nadawców radiowych i telewizyjnych przygotowanych przez komitety wyborcze
•	do 24 września 2000 r. - sporządzenie spisów wyborców
•	do 28 września 2000 r. - termin zgłaszania do urzędów gmin wniosków o dopisanie do spisu, wyborców przebywających czasowo na obszarze gminy oraz wyborców bez stałego zameldowania
•	do 5 października 2000 r. - zgłaszanie przez wyborców przebywających za granicą oraz na polskich statkach morskich wniosków o wpisanie do spisu wyborców sporządzonego odpowiednio przez konsulów i kapitanów statków
•	od 7 października 2000 r. - zakaz prowadzenia kampanii wyborczej
•	8 października 2000 r. - od godz. 6.00 do godz. 20.00 - głosowanie

WYNIKI WYBORÓW PREZYDENCKICH

MIEJSCE

KANDYDAT

GŁOSY

PROCENT

1

Aleksander Kwaśniewski

9 485 224

53,90

2

Andrzej Olechowski

3 044 141

17,30

3

Marian Krzaklewski

2 739 621

15,57

4

Jarosław Kalinowski

1 047 949

5,95

5

Andrzej Lepper

537 570

3,05

6

Janusz Korwin-Mikke

252 499

1,43

7

Lech Wałęsa

178 590

1,01

8

Jan Łopuszański

139 682

0,79

9

Dariusz Grabowski

89 002

0,51

10

Piotr Ikonowicz

38 672

0,22

11

Tadeusz Wilecki

28 805

0,16

12

Bogdan Pawłowski

17 164

0,10

Premierzy III Rzeczpospolitej

Tadeusz Mazowiecki 24.VIII.1989 - 4.I.1991 Jan Krzysztof Bielecki 4.I.1991 - 6.XII.1991 Jan Olszewski 6.XII.1991 -5. VI.1992

Waldemar Pawlak 5.VI.1992 - 10.VII.1992 Hanna Suchocka 11.VII.1992 -26. X.1993 Waldemar Pawlak 26.X.1993 - 6.III.1995

Józef Oleksy 7.III.1995 - 7.II.1996 Włodzimierz Cimoszewicz 7.II.1996 - 31.X.1997 Jerzy Buzek 31.X.1997-19.X.2001

SKŁAD RZĄDU TADEUSZA MAZOWIECKIEGO
12.09.1989 - 12.01.1991

Rząd powołany przez Sejm 12.09.1989.
Sejm przyjął dymisję rządu 14.12.1990, powierzając mu pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów ( 12.01.1991)

Prezes Rady Ministrów

TADEUSZ MAZOWIECKI (12.09.1989-4.01.1991)

Wiceprezes Rady Ministrów

LESZEK BALCEROWICZ (12.09.1989-12.01.1991)

Wiceprezes Rady Ministrów

CZESŁAW JANICKI (12.09.1989-6.07.1990)

Wiceprezes Rady Ministrów

JAN JANOWSKI (12.09.1989-12.01.1991)

Wiceprezes Rady Ministrów

CZESŁAW KISZCZAK (12.09.1989-6.07.1990)

Minister Edukacji Narodowej

HENRYK SAMSONOWICZ (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Finansów

LESZEK BALCEROWICZ (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa

ALEKSANDER PASZYŃSKI (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Kultury i Sztuki

IZABELLA CYWIŃSKA (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Obrony Narodowej

FLORIAN SIWICKI (12.09.1989-6.07.1990)
PIOTR KOŁODZIEJCZYK (6.07.1990-12.01.1991)

Minister Rolnictwa, Leśnictwa
i Gospodarki Żywnościowej

CZESŁAW JANICKI (12.09.1989-31.12.1989)

Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej

CZESŁAW JANICKI (01.01.1990- 6.07.1990)
Kierownik resortu - MIECZYSŁAW STELMACH (11.07.1990-14.09.1990)
JANUSZ BYLIŃSKI (14.09.1990-12.01.1991)

Minister Ochrony Środowiska
i Zasobów Naturalnych

BRONISŁAW KAMIŃSKI (12.09.1989-31.12.1989)

Minister Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa

BRONISŁAW KAMIŃSKI (01.01.1990-12.01.1991)

Minister Pracy i Polityki Socjalnej

JACEK KUROŃ (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Przemysłu

TADEUSZ SYRYJCZYK (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Rynku Wewnętrznego

ALEKSANDER MACKIEWICZ (12.09.1989-12.01.1990)

Minister Spraw Wewnętrznych

CZESŁAW KISZCZAK (12.09.1989-6.07.1990)
KRZYSZTOF KOZŁOWSKI (6.07.1990-12.01.1991)

Minister Spraw Zagranicznych

KRZYSZTOF SKUBISZEWSKI (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Sprawiedliwości

ALEKSANDER BENTKOWSKI (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Transportu, Żeglugi i Łączności

FRANCISZEK WIELĄDEK (12.09.1989-16.12.1989)

Minister Transportu i Gospodarki Morskiej

FRANCISZEK WIELĄDEK (16.12.1989-6.07.1990)
EWARYST WALIGÓRSKI (6.07.1990-12.01.1991)

Minister - członek Rady Ministrów
ds. organizacji resortu łączności

MAREK KUCHARSKI (12.09.1989-20.12.1989)

Minister Łączności

MAREK KUCHARSKI (20.12.1989-14.09.1990)
JERZY SLEZAK (14.09.1990-12.01.1991)

Minister Współpracy Gospodarczej z Zagranicą

MARCIN ŚWIĘCICKI (12.09.1989-12.01.1991)

Minister Zdrowia i Opieki Społecznej

ANDRZEJ KOSINIAK-KAMYSZ (12.09.1989-12.01.1991)

Minister - Szef Urzędu Rady Ministrów

JACEK AMBROZIAK (12.09.1989-12.01.1991)

Minister - kierownik Centralnego Urzędu Planowania

JERZY OSIATYŃSKI (12.09.1989-12.01.1991)

Minister - członek Rady Ministrów
ds. socjalnych i cywilizacyjnych wsi

ARTUR BALAZS (12.09.1989-12.01.1991)

Minister - członek Rady Ministrów ds. współpracy
z organizacjami politycznymi i stowarzyszeniami

ALEKSANDER HALL (12.09.1989-12.10.1990)

Minister Przekształceń Własnościowych
(resort powołano 13.07.1990)

WALDEMAR KUCZYŃSKI (14.09.1990-12.01.1991)

Minister - członek Rady Ministrów,
Przewodniczący Rady Ekonomicznej

WITOLD TRZCIAŁKOWSKI (12.09.1989-12.01.1991)

Minister - kierownik Urzędu Postępu
Naukowo-Technicznego i Wdrożeń

JAN JANOWSKI (12.09.1989-12.01.1991)

SKŁAD RZĄDU JANA KRZYSZTOFA BIELECKIEGO 12.01.1991 - 23.12.1991 Rząd powołany przez Sejm 12.01.1991. Sejm przyjął dymisję rządu 5.12.1991, powierzając mu pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów (23.12.1991)

Prezes Rady Ministrów	JAN KRZYSZTOF BIELECKI (12.01.1991-6.12.1991)
Wiceprezes Rady Ministrów	LESZEK BALCEROWICZ (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Edukacji Narodowej	ROBERT GŁĘBOCKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Finansów	LESZEK BALCEROWICZ (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa	ADAM GLAPIŃSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Kultury i Sztuki	MAREK ROSTWOROWSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Obrony Narodowej	PIOTR KOŁODZIEJCZYK (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej	ADAM TAŃSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa	MACIEJ NOWICKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Pracy i Polityki Socjalnej	MICHAŁ BONI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Przemysłu	ANDRZEJ ZAWIŚLAK (12.01.1991-29.07.1991)
Minister Przemysłu i Handlu	ANDRZEJ ZAWIŚLAK ( 29.07.1991-31.08.1991) HENRYKA BOCHNIARZ (31.08.1991-23.12.1991)
Minister Spraw Wewnętrznych	HENRYK MAJEWSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Spraw Zagranicznych	KRZYSZTOF SKUBISZEWSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Sprawiedliwości	WIESŁAW CHRZANOWSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej	EWARYST WALIGÓRSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Łączności	JERZY SLEZAK (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Współpracy Gospodarczej z Zagranicą	DARIUSZ LEDWOROWSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej	WŁADYSŁAW SIDOROWICZ (12.01.1991-23.12.1991)
Minister - Szef Urzędu Rady Ministrów	KRZYSZTOF ŻABIŃSKI (12.01.1991-23.12.1991)
Minister - kierownik Centralnego Urzędu Planowania	JERZY EYSYMONT (12.01.1991-23.12.1991)
Kierownik Ministerstwa Rynku Wewnętrznego	CZESŁAW SKOWRONEK (16.01.1991-23.12.1991)
Kierownik Urzędu Postępu Naukowo-Technicznego i Wdrożeń	STEFAN AMSTERDAMSKI (16.01.1991-23.12.1991)
Minister Przekształceń Własnościowych	JANUSZ LEWANDOWSKI (12.01.1991-23.12.1991)

SKŁAD RZĄDU JANA OLSZEWSKIEGO
23.12.1991 - 10.07.1992

Rząd powołany przez Sejm 23.12.1991
Sejm na wniosek prezydenta i grupy posłów odwołał rząd 5.06.1992 , powierzając mu pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów (11.07.1992).

Prezes Rady Ministrów	JAN OLSZEWSKI (6.12.1991-5.06.1992)
Minister Edukacji Narodowej	ANDRZEJ STELMACHOWSKI (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Finansów	KAROL LUTKOWSKI (23.12.1991-28.02.1992) ANDRZEJ OLECHOWSKI (28.02.1992-4.06.1992)
Minister Kultury i Sztuki	ANDRZEJ ŚCIŃSKI (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Obrony Narodowej	JAN PARYS (23.12.1991-23.05.1992)
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej	GABRIEL JANOWSKI (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa	STEFAN KOZŁOWSKI (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Pracy i Polityki Socjalnej	JERZY KROPIWNICKI (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Spraw Wewnętrznych	ANTONI MACIAREWICZ (23.12.1991-20.06.1992)
Minister Spraw Zagranicznych	KRZYSZTOF SKUBISZEWSKI (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Sprawiedliwości	ZBIGNIEW DYKA (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej	EWARYST WALIGÓRSKI (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Współpracy Gospodarczej z Zagranicą	ADAM GLAPIŃSKI (23.12.1991-10.07.1992)
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej	MARIAN MIŚKIEWICZ (23.12.1991-10.07.1992)
Minister - Szef Urzędu Rady Ministrów	WOJCIECH WŁODARCZYK (23.12.1991-20.06.1992)
Minister - kierownik Centralnego Urzędu Planowania	JERZY EYSYMONT (23.12.1991-10.07.1992)
Minister - członek Rady Ministrów	ARTUR BALAZS (23.12.1991-9.05.1992)
Kierownik Ministerstwa Przekształceń Własnościowych	TOMASZ GRUSZECKI (23.12.1991-10.07.1992)
Kierownik Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa	ANDRZEJ DIAKONOW (23.12.1991-10.07.1992)
Kierownik Ministerstwa Przemysłu i Handlu	ANDRZEJ LIPKO (23.12.1991-10.07.1992)
Kierownik Ministerstwa Łączności	MAREK RUSIN (23.12.1991-10.07.1992)

SKŁAD RZĄDU HANNY SUCHOCKIEJ 11.07.1992 - 26.10.1993 Rząd powołany przez Sejm 11.07.1992 Prezydent przyjął dymisję rządu 18.10.1993, powierzając mu pełnienie dotychczasowych obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów (26.10.1993)

Prezes Rady Ministrów	HANNA SUCHOCKA (10.07.1992-25.10.1993)
Wiceprezes Rady Ministrów	HENRYK GORYSZEWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Wiceprezes Rady Ministrów	PAWEŁ ŁĄCZKOWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Edukacji Narodowej	ZDOBYSŁAW FLISOWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Finansów	JERZY OSIATYŃSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa	ANDRZEJ BRATKOWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Kultury i Sztuki	vacat (11.07.1992-11.02.1993) JERZY GÓRAL (11.02.1993-26.10.1993)
Minister Obrony Narodowej	JANUSZ ONYSZKIEWICZ (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej	GABRIEL JANOWSKI (11.07.1992-8.04.1993)
Minister Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa	ZYGMUNT HORTMANOWICZ (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Pracy i Polityki Socjalnej	JACEK KUROŃ (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Przemysłu i Handlu	WACŁAW NIEWIAROWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Spraw Wewnętrznych	ANDRZEJ MILCZANOWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Spraw Zagranicznych	KRZYSZTOF SKUBISZEWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Sprawiedliwości	ZBIGNIEW DYKA (11.07.1992-17.03.1993) JAN PIĄTKOWSKI (17.03.1993-26.10.1993)
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej	ZBIGNIEW JAWORSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Łączności	KRZYSZTOF KILJAN (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Współpracy Gospodarczej z Zagranicą	ANDRZEJ ARENDARSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej	ANDRZEJ WOJTYŁA (11.07.1992-26.10.1993)
Minister - Szef Urzędu Rady Ministrów	JAN MARIA ROKITA (11.07.1992-26.10.1993)
Kierownik Centralnego Urzędu Planowania	JERZY KROPIWNICKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister Przekształceń Własnościowych	JANUSZ LEWANDOWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister - członek Rady Ministrów, Przewodniczący Rady Ekonomicznej	HENRYK GORYSZEWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister ds. integracji w EWG	JAN KRZYSZTOF BIELECKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister - członek Rady Ministrów	ZBIGNIEW EYSMONT (11.07.1992-26.10.1993)
Minister - członek Rady Ministrów	JERZY KAMIŃSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Minister - członek Rady Ministrów, Przewodniczący Komitetu Społeczno-Politycznego Rady Ministrów	PAWEŁ ŁĄCZKOWSKI (11.07.1992-26.10.1993)
Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych	WITOLD KARCZEWSKI (11.07.1992-26.10.1993)

SKŁAD RZĄDU WALDEMARA PAWLAKA 26.10.1993 - 6.03.1995 Rząd powołany przez prezydenta 26.10.1993. Sejm wyraził votum nieufności rządowi 1.03.1995 , powołując jednocześnie nowego premiera.

Prezes Rady Ministrów	WALDEMAR PAWLAK (26.10.1993-1.03.1995)
Wiceprezes Rady Ministrów	MAREK BOROWSKI (26.10.1993-8.02.1994) GRZEGORZ KOŁODKO (28.04.1994-6.03.1995)
Wiceprezes Rady Ministrów	WŁODZIMIERZ CIMOSZEWICZ (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Edukacji Narodowej	ALEKSANDER ŁUCZAK (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Finansów	MAREK BOROWSKI (26.10.1993-8.02.1994) GRZEGORZ KOŁODKO (28.04.1994-6.03.1995)
Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa	BARBARA BLIDA (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Kultury i Sztuki	KAZIMIERZ DEJMEK (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Obrony Narodowej	PIOTR KOŁODZIEJCZYK (26.10.1993-10.11.1994) vacat (10.11.1994-6.03.1995)
Minister Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa	STANISŁAW ŻELICHOWSKI (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej	ANDRZEJ ŚMIETANKO (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Pracy i Polityki Socjalnej	LESZEK MILLER (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Przemysłu i Handlu	MAREK POL (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Spraw Wewnętrznych	ANDRZEJ MILCZANOWSKI (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Spraw Zagranicznych	ANDRZEJ OLECHOWSKI (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny	WŁODZIMIERZ CIMOSZEWICZ (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej	BOGUSŁAW LIBERADZKI (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Łączności	ANDRZEJ ZIELIŃSKI (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Współpracy Gospodarczej z Zagranicą	LESŁAW PODKAŃSKI (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej	JACEK ŻOCHOWSKI (26.10.1993-6.03.1995)
Minister - Szef Urzędu Rady Ministrów	MICHAŁ STRĄK (26.10.1993-1.03.1995)
Kierownik Centralnego Urzędu Planowania	MIROSŁAW PIETREWICZ (26.10.1993-6.03.1995)
Minister Przekształceń Własnościowych	WIESŁAW KACZMAREK (26.10.1993-6.03.1995)
Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych	WITOLD KARCZEWSKI (26.10.1993-6.03.1995)

SKŁAD RZĄDU JÓZEFA OLEKSEGO 7.03.1995 - 7.02.1996 Rząd powołany przez prezydenta z dniem 7.03.1995. Prezydent przyjął dymisję rządu 26.01.1996 i powierzył mu sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów ( 7.02.1996)

Prezes Rady Ministrów	JÓZEF OLEKSY (4.03.1995-7.02.1996)
Wiceprezes Rady Ministrów	ROMAN JAGIELIŃSKI (7.03.1995-7.02.1996)
Wiceprezes Rady Ministrów	GRZEGORZ KOŁODKO (7.03.1995-7.02.1996)
Wiceprezes Rady Ministrów	ALEKSANDER ŁUCZAK (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Edukacji Narodowej	RYSZARD CZARNY (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Finansów	GRZEGORZ KOŁODKO (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa	BARBARA BLIDA (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Kultury i Sztuki	KAZIMIERZ DEJMEK (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Obrony Narodowej	ZBIGNIEW OKOŃSKI (7.03.1995-22.12.1995) STANISŁAW DOBRZAŃSKI (5.01.1996-7.02.1996)
Minister Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa	STANISŁAW ŻELICHOWSKI (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej	ROMAN JAGIELIŃSKI (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Pracy i Polityki Socjalnej	LESZEK MILLER (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Przemysłu i Handlu	KLEMENS ŚCIERSKI (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Spraw Wewnętrznych	ANDRZEJ MILCZANOWSKI (7.03.1995-22.12.1995) JERZY KONIECZNY (29.12.1995-7.02.1996)
Minister Spraw Zagranicznych	WŁADYSŁAW BARTOSZEWSKI (7.03.1995-22.12.1995) DARIUSZ ROSATI (29.12.1995-7.02.1996)
Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny	JERZY JASKIERNIA (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej	BOGUSŁAW LIBERADZKI (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Łączności	ANDRZEJ ZIELIŃSKI (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Współpracy Gospodarczej z Zagranicą	JACEK BUCHACZ (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej	JACEK ŻOCHOWSKI (7.03.1995-7.02.1996)
Minister - Szef Urzędu Rady Ministrów	MAREK BOROWSKI (7.03.1995-7.02.1996)
Kierownik Centralnego Urzędu Planowania	MIROSŁAW PIETREWICZ (7.03.1995-7.02.1996)
Minister Przekształceń Własnościowych	WIESŁAW KACZMAREK (7.03.1995-7.02.1996)
Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych	ALEKSANDER ŁUCZAK (7.03.1995-7.02.1996)

SKŁAD RZĄDU WŁODZIMIERZA CIMOSZEWICZA 7.02.1996 - 31.10.1997 Prezydent powołał rząd z dniem 7.02.1996. Prezydent przyjął dymisję rządu 17.10.1997 i powierzył mu sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów (31.10.1997)

SKŁAD RZĄDU PRZED REFORMĄ CENTRUM
Prezes Rady Ministrów	WŁODZIMIERZ CIMOSZEWICZ (7.02.1996-17.10.1997)
Wiceprezes Rady Ministrów	ROMAN JAGIELIŃSKI (7.02.1996 - 10.04.1997 )
Wiceprezes Rady Ministrów	GRZEGORZ KOŁODKO (7.02.1996 - 4.02.1997)
Wiceprezes Rady Ministrów	MIROSŁAW PIETREWICZ (7.02.1996 - 31.10.1997 )
Minister Edukacji Narodowej	JERZY WIATR (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Finansów	GRZEGORZ KOŁODKO (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa	BARBARA BLIDA (7.02.1996 - 31.12.1996 )
Minister Kultury i Sztuki	ZDZISŁAW PODKAŃSKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Obrony Narodowej	STANISŁAW DOBRZAŃSKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa	STANISŁAW ŻELICHOWSKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej	ROMAN JAGIELIŃSKI (7.02.1996 - 10.04.1997)
Minister Pracy i Polityki Socjalnej	ANDRZEJ BĄCZKOWSKI (7.02.1996 - 7.11.1996)
Minister Przemysłu i Handlu	KLEMENS ŚCIERSKI (7.02.1996 - 31.12.1996 )
Minister Spraw Wewnętrznych	ZBIGNIEW SIEMIĄTKOWSKI (7.02.1996 - 31.12.1996)
Minister Spraw Zagranicznych	DARIUSZ ROSATI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny	LESZEK KUBICKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej	BOGUSŁAW LIBERADZKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Łączności	ANDRZEJ ZIELIŃSKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Współpracy Gospodarczej z Zagranicą	JACEK BUCHACZ (7.02.1996 - 4.09.1996)
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej	JACEK ŻOCHOWSKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister - Szef Urzędu Rady Ministrów	LESZEK MILLER (7.02.1996 - 31.12.1996)
Minister - Kierownik Centralnego Urzędu Planowania	MIROSŁAW PIETREWICZ (7.02.1996 - 30.09.1996)
Minister Przekształceń Własnościowych	WIESŁAW KACZMAREK (7.02.1996 - 30.09.1996)
Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych	ALEKSANDER ŁUCZAK (7.02.1996 - 31.10.1997)
SKŁAD RZĄDU PO REFORMIE CENTRUM
Prezes Rady Ministrów	WŁODZIMIERZ CIMOSZEWICZ
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów (przejęła część uprawnień Urzędu Rady Ministrów) Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów	GRZEGORZ RYDLEWSKI (1.01.1997-31.10.1997)
Wiceprezes Rady Ministrów	MIROSŁAW PIETREWICZ (7.02.1996 - 31.10.1997)
Wiceprezes Rady Ministrów	ROMAN JAGIELIŃSKI (7.02.1996 - 10.04.1997 ) JAROSŁAW KALINOWSKI (25.04.1997-31.10.1997)
Wiceprezes Rady Ministrów	GRZEGORZ KOŁODKO (7.02.1996-4.02.1997) MAREK BELKA (4.02.1997-31.10.1997)
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji (przejął część uprawnień Szefa Urzędu Rady Ministrów, Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa)	LESZEK MILLER (1.01.1997-31.10.1997)
Minister Gospodarki (przejął część uprawnień Ministrów: Przemysłu i Handlu, Przekształceń Własnościowych i Współpracy Gospodarczej z Zagranicą)	WIESŁAW KACZMAREK (1.01.1997-31.10.1997)
Minister Kultury i Sztuki	ZDZISŁAW PODKAŃSKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Finansów	GRZEGORZ KOŁODKO  (7.02.1996-4.02.1997) MAREK BELKA (4.02.1997-31.10.1997)
Minister Skarbu Państwa (przejął część uprawnień Ministrów: Przemysłu i Handlu, Współpracy Gospodarczej z Zagranicą, Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, Przekształceń Własnościowych, Spraw Wewnętrznych)	MIROSŁAW PIETREWICZ (1.10.1996 - 31.10.1997)
Minister Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa	STANISŁAW ŻELICHOWSKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej	ROMAN JAGIELIŃSKI (7.02.1996-10.04.1997) JAROSŁAW KALINOWSKI (25.04.1997-31.10.1997)
Minister Pracy i Polityki Socjalnej	TADEUSZ ZIELIŃSKI (4.01.1997-31.10.1997)
Prezes Rządowego Centrum Studiów Strategicznych (przejął uprawnienia Kierownika Centralnego Urzędu Planowania)	ZBIGNIEW KUŹMIUK (1.01.1997-31.10.1997)
Minister Spraw Zagranicznych	DARIUSZ ROSATI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny	LESZEK KUBICKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej	BOGUSŁAW LIBERADZKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Łączności	ANDRZEJ ZIELIŃSKI (7.02.1997-31.10.1997)
Minister Obrony Narodowej	STANISŁAW DOBRZAŃSKI (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Edukacji Narodowej	JERZY WIATR (7.02.1996 - 31.10.1997)
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej	JACEK ŻOCHOWSKI (7.02.1996 - 17.09.1997)
Minister -Członek Rady Ministrów	ZBIGNIEW SIEMIĄTKOWSKI (1.01.1997-31.10.1997
Prezes Centralnego Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast (przejęła część uprawnień Ministra Budownictwa)	BARBARA BLIDA (1.01.1997-27.10.1997)
Przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej	WŁODZIMERZ CIMOSZEWICZ (15.10.1996- 31.10.1997)

SKŁAD RZĄDU JERZEGO BUZKA 31.10.1997-19.10.2001

Prezes Rady Ministrów	JERZY BUZEK (31.10.1997-19.10.2001)
Wiceprezes Rady Ministrów	LONGIN KOMOŁOWSKI (19.10.1999-19.10.2001)
Wiceprezes Rady Ministrów	JANUSZ STEINHOFF (12.06.2000-19.10.2001)
Wiceprezes Rady Ministrów	LESZEK BALCEROWICZ (31.10.1997-8.06.2000)
Wiceprezes Rady Ministrów	JANUSZ TOMASZEWSKI (31.10.1997-3.09.1999)
Minister Pracy i Polityki Socjalnej	LONGIN KOMOŁOWSKI (31.10.1997-19.10.1999)
Minister Pracy i Polityki Społecznej	LONGIN KOMOŁOWSKI (19.10.1999-19.10.2001)
Minister Gospodarki	JANUSZ STEINHOFF (31.10.1997-19.10.2001)
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi	ARTUR BALAZS (19.10.1999-19.10.2001)
Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej	ARTUR BALAZS (26.03.1999-19.10.1999)JACEK JANISZEWSKI (31.10.1997-26.03.1999)
Minister Spraw Zagranicznych	WŁADYSŁAW BARTOSZEWSKI (30.06.2000-19.10.2001) BRONISŁAW GEREMEK (31.10.1997-30.06.2000)
Minister Finansów	HALINA WASILEWSKA-TRENKNER (28.08.2001-19.10.2001) JAROSŁAW BAUC (12.06.2000-28.08.2001) LESZEK BALCEROWICZ (31.10.1997-8.06.2000)
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji	MAREK BIERNACKI (7.10.1999-19.10.2001) JANUSZ TOMASZEWSKI (31.10.1997-3.09.1999)
Minister Zdrowia	GRZEGORZ OPALA (7.11.2000-19.10.2001) FRANCISZKA CEGIELSKA (19.10.1999-23.10.2000)
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej	FRANCISZKA CEGIELSKA (26.03.1999-19.10.1999) WOJCIECH MAKSYMOWICZ (31.10.1997-26.03.1999)
Minister Skarbu Państwa	ALDONA KAMELA-SOWIŃSKA (28.02.2001-19.10.2001) ANDRZEJ CHRONOWSKI (16.08.2000-28.02.2001) EMIL WĄSACZ (31.10.1997-16.08.2000)
Minister Sprawiedliwości	STANISŁAW IWANICKI (5.07.2001-19.10.2001) LECH KACZYŃSKI (12.06.2000-5.07.2001) HANNA SUCHOCKA (31.10.1997-8.06.2000)
Minister Obrony Narodowej	BRONISŁAW KOMOROWSKI (16.06.2000-19.10.2001) JANUSZ ONYSZKIEWICZ (31.10.1997-16.06.2000)
Minister Łączności	TOMASZ SZYSZKO (16.03.2000-18.07.2001) MACIEJ SREBRO (26.03.1999-16.03.2000) MAREK ZDROJEWSKI (31.10.1997-26.03.1999) p.o.ministra JANUSZ STEINHOFF (19.07.2001-24.07.2001)
Minister Rozwoju Regionalnego i Budownictwa	JERZY KROPIWNICKI (16.06.2000-19.10.2001)
Minister Środowiska	ANTONI TOKARCZUK (19.10.1999-19.10.2001)
Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa	JAN SZYSZKO (31.10.1997-19.10.1999)
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego	ANDRZEJ ZIELIŃSKI (12.07.2001-19.10.2001) KAZIMIERZ MICHAŁ UJAZDOWSKI (16.03.2000-12.07.2001) ANDRZEJ ZAKRZEWSKI (19.10.1999-10.02.2000)
Minister Kultury i Sztuki	ANDRZEJ ZAKRZEWSKI (26.03.1997-19.10.1999) JOANNA WNUK-NAZAROWA (31.10.1997-26.03.1997)
Minister Transportu i Gospodarki Morskiej	JERZY WIDZYK (12.06.2000-19.10.2001) TADEUSZ SYRYJCZYK (8.12.1998-8.06.2000) EUGENIUSZ MORAWSKI (31.10.1997-8.12.1998)
Minister Edukacji Narodowej	EDMUND WITTBRODT (20.07.2000-19.10.2001) MIROSŁAW HANDKE (31.10.1997-20.07.2000)
Minister Nauki	ANDRZEJ WISZNIEWSKI (19.10.1999-19.10.2001)
Minister - członek Rady Ministrów członek Rady Ministrów, koordynator służb specjalnych	JANUSZ PAŁUBICKI (31.10.1997-19.10.2001)
Minister - członek Rady Ministrów	JERZY KROPIWNICKI (31.10.1997-16.06.2000)
Minister - członek Rady Ministrów	TERESA KAMIŃSKA (31.10.1997-26.03.1999)
Minister - członek Rady Ministrów	WIESŁAW WALENDZIAK (31.10.1997-26.03.1999)
Minister - członek Rady Ministrów	JERZY WIDZYK (31.10.1997-26.03.1999)
Minister - członek Rady Ministrów	RYSZARD CZARNECKI (31.10.1997-26.03.1999)
Przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej	JERZY BUZEK (27.07.1998-19.10.2001) RYSZARD CZARNECKI (31.10.1997-27.07.1999)
Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych	ANDRZEJ WISZNIEWSKI (31.10.1997-19.10.2001)

Rząd Millera - stan na VI 2003

WŁODZIMIERZ CIMOSZEWICZ minister spraw zagranicznych PIOTR CZYŻEWSKI minister skarbu państwa WALDEMAR DĄBROWSKI minister kultury DANUTA HÜBNER minister, członek Rady Ministrów KRZYSZTOF JANIK minister spraw wewnętrznych i administracji MICHAŁ KLEIBER minister nauki GRZEGORZ KURCZUK minister sprawiedliwości KRYSTYNA ŁYBACKA minister edukacji narodowej i sportu LECH NIKOLSKI minister, członek Rady Ministrów ANDRZEJ RACZKO minister finansów LESZEK STANISŁAW SIKORSKI minister zdrowia JERZY SZMAJDZIŃSKI minister obrony narodowej CZESŁAW ŚLEZIAK minister środowiska ADAM TAŃSKI minister rolnictwa i rozwoju wsi

 2 VII 2002 do dymisji podał się minister finansów Marek Belka.

 5 VII 02-11 VI 03 zastąpił go Grzegorz Kołodko

 Do dymisji podał się minister kultury Andrzej Celiński, a premier zdymisjonował minister sprawiedliwości Barbarę Piwnik. Zastąpili ich Waldemar Dąbrowski i Grzegorz Kurczuk

  6 I 2003 z rządu odszedł Jacek Piechota. Ministerstwa pracy i gospodarki połączono, na czele stanął Jerzy Hausner. Dymisję złożył też minister skarbu Wiesław Kaczmarek, zastąpił go Sławomir Cytrycki.

 17 I dymisję dostał minister zdrowia Mariusz Łapiński. Zastąpił go Marek Balicki

 1 IV 2003 do dymisji podał się minister zdrowia Marek Balicki. Poszło o nominację na prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia Aleksandra Naumana.

 2 IV 2003 do dymisji podał się minister skarbu Sławomir Cytrycki

 23 V 2003 premier odwołał Aleksandra Naumana

 11 VI 2003 do dymisji podał się Grzegorz Kołodko. Nowym ministrem finansów jest Andrzej Baczko a wicepremierem odpowiedzialnym za gospodarkę - Jerzy Hausner

ORGANIZACJA RADY MINISTRÓW - Stan obecny Prezes Rady Ministrów Leszek Miller Wiceprezesi Rady Ministrów: Wiceprezes Rady Ministrów - Jerzy Hausner Wiceprezes Rady Ministrów - Józef Oleksy Wiceprezes Rady Ministrów - Marek Pol Ministrowie: Minister spraw zagranicznych - Włodzimierz Cimoszewicz Minister skarbu państwa - Zbigniew Kaniewski Minister kultury - Waldemar Dąbrowski Minister gospodarki, pracy i polityki społecznej - Jerzy Hausner Minister - członek Rady Ministrów - Danuta Hübner Minister spraw wewnętrznych i administracji - Józef Oleksy Minister nauki - Michał Kleiber Minister sprawiedliwości - Grzegorz Kurczuk Minister edukacji narodowej i sportu - Krystyna Łybacka Minister - członek Rady Ministrów - Lech Nikolski Minister zdrowia - Leszek Stanisław Sikorski Minister obrony narodowej - Jerzy Szmajdziński Minister środowiska - Czesław Śleziak Minister rolnictwa i rozwoju wsi   -Wojciech Olejniczak Minister finansów - Andrzej Raczko

Socjaldemokracja Polska

Grupa 27 działaczy Sojuszu Lewicy Demokratycznej powołała 25 marca 2004 nową partię: Socjaldemokrację Polską. Deklaracje wstąpienia do niej złożyło ok. 30 posłów SLD. Premier Leszek Miller, który przebywa w Brukseli, nie chciał skomentować powstania nowej partii w porannej rozmowie telefonicznej z Programem I Polskiego Radia.

Twórcami Socjaldemokracji Polskiej są posłowie z tak zwanej grupy dziesięciu, którzy na ostatniej konwencji SLD podpisali się pod uchwałą "Dość złudzeń", krytycznie oceniającą sytuację w partii. Komitet założycielski nowego ugrupowania liczy 27 osób, w nowej partii nie znalazło się jednak dwoje sygnatariuszy uchwały: Anna Bańkowska i Wiesław Kaczmarek. Nie wiadomo, czy wejdzie do niej minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz.

Założyciele partii

Wśród założycieli Socjaldemokracji Polskiej są: Marek Borowski, Bogdan Lewandowski, Jolanta Banach, Izabella Sierakowska, Andrzej Celiński, Czesław Pogoda i Jacek Kasprzyk. O utworzeniu nowej partii jej założyciele mają oficjalnie poinformować w południe, a w najbliższych dniach chcą złożyć w sądzie wniosek o jej rejestrację.

Posłanka Joanna Sosnowska powiedziała, że założyciele nowej partii liczą na to, iż jej szeregi zasili część posłów SLD. Pierwsi mają podjąć taką decyzję już w piątek. Sosnowska zapewniła, że Socjaldemokracja Polska będzie w pełni realizować swój lewicowy program, a różnice programowe między SLD a nową partią nie będą duże. Nieoficjalnie wiadomo, że do nowej partii przystąpi część Unii Pracy - z wicemarszałkiem Sejmu Tomaszem Nałęczem.

Premier Leszek Miller powiedział, że o nowej partii wypowie się w sobotę, gdy wróci do kraju. W sobotę odbędzie się posiedzenie Rady Nadzorczej SLD, na którym, według prasy, Miller ma zapowiedzieć swą dymisję.

Inni politycy - Tomasz Nałęcz z unii Wolności

Niezbędna rekonstrukcja

Wicepremier i minister spraw wewnętrznych Józef Oleksy uważa, że niezbędna jest rekonstrukcja rządu. W wywiadzie dla Programu III Polskiego Radia Oleksy powiedział, że nie wstąpi do nowej partii. Dodał, że trzeba się teraz zastanowić, czy Marek Borowski powinien być nadal marszałkiem Sejmu. Zaangażuje się on bowiem w budowę partii, a marszałek nie powinien, zdaniem Oleksego, być zbyt silnie związany z działalnością partyjną.

Poseł SLD Wiesław Kaczmarek powiedział, że nie wstąpił do nowej partii, gdyż jest za doprowadzeniem do końca procesu naprawy SLD, zapoczątkowanego na ostatniej konwencji partii. Nie wykluczył jednak, że przystąpi do Socjaldemokracji Polskiej, jeśli Sojuszu nie da się zreformować. Kaczmarek oświadczył, że SLD przestanie istnieć, jeśli nie pozbędzie się ludzi, którzy kompromitowali go przez "kolesiostwo" i nadużycia.

Miller odejdzie?

Wiesław Kaczmarek dodał, że Leszek Miller prawdopodobnie oświadczy w sobotę, iż odejdzie ze stanowiska 4 maja. Zdaniem posła będzie to złe rozwiązanie, gdyż SLD straci przez to kolejny miesiąc. Kaczmarek powiedział, że przewodniczący partii Krzysztof Janik powinien przedstawić program nowego rządu, oparty na kilku najważniejszych sprawach, a następnie zwołać konwencję SLD, która wybierze nowe władze partii.

Kaczmarek podkreślił, że plan ten musi być zrealizowany szybko i zdecydowanie. W przeciwnym razie najlepiej byłoby, jego zdaniem, przeprowadzić jesienią wybory parlamentarne. (jask)

99

Polska XX wiek

---