ks. Wojsław Czupryński

Olsztyn 2009

METODYKA NAUCZANIA RELIGII

- skrót -

Literatura:

• P. Duksa, Strategie skuteczności szkolnego nauczania religii w Polsce, Studium pedagogicznoreligijne w wymiarze interdyscyplinarnym, Olsztyn 2007.

• P. Duksa, Metody katechetyczne, Olsztyn 1998.

• Z. Barciński (red.), Vademecum katechety, Kraków - Lublin 2006.

ZAGADNIENIA OGÓLNE

I. MIEJSCE METODYKI W KATECHETYCE

Podział katechetyki:

Katechetyka ogólna

1. fundamentalna - ustala i określa zasadnicze problemy natury i celu katechezy, jej miejsca w całokształcie życia Kościoła, ukazuje współczesne kierunki katechetyczne,

2. materialna - zajmuje się treścią katechezy, np. powiązaniem katechezy z Biblią, liturgią.

3. szczegółowa - rodzinna, dzieci, inicjacyjna, młodzieży, dorosłych, specjalna.

4. formalna - podejmuje zagadnienie metody, środków, skuteczności.

• dydaktyka,

• metodyka,

• metody szczegółowe

Katecheza posiada szczególną naturę (posługa Słowu Bożemu), dlatego musi posiadać własną metodykę, aby Słowo Boże głosić skutecznie:

• wierność Bogu (nie manipulować Słowem Bożym),

• wierność człowiekowi (uwzględnienie etapów rozwojowych, percepcji, kultury, itp.),

• świadectwo głoszącego,

• świadectwo wspólnoty.

II. FUNKCJE KATECHEZY

1. Wychowanie (PDK 37-42)

• Katecheza jest wychowaniem w wierze. Przekaz wiary ma nie tylko polegać na przekazywaniu wiadomości religijnych, ale musi prowadzić do rozwoju i kształtowania wiary.

• stworzyć możliwości przeżycia i doświadczenia wartości. (PDK 37),

• wychowanie sakramentalne, które domaga się kontekstu eklezjalnego

• katecheza powinna wychowywać do:

1. wolności i prawdy,

2. odpowiedzialności,

3. formacji sumienia - ścisły związek pomiędzy formacją religijną i moralną,

• Wychowanie w wierze powinno uwzględniać przede wszystkim główne źródła katechezy oraz wspierać się na siedmiu kolumnach katechezy:

I Stary Testament V Sakramenty

II Życie Jezusa VI Dekalog

III Historia Kościoła VII Modlitwa Pańska

IV Prawdy wiary

Katecheza nie może ograniczyć się jedynie do przekazu wiedzy religijnej, ale troszczyć się o wszechstronną formację. Nie można także sprowadzić katechezy tylko do funkcji wychowawczej (szczególnie występuje to przekonanie w rozumieniu zadań religii przez szkołę).

2. Nauczanie (PDK 43-50)

• Głównym celem nauczania katechetycznego jest kształtowanie wiary. Religijność pogłębiona intelektualnie - wyznawanie wiary rozumnej.

• Treści nauczania katechetycznego winny uwzględniać zasadę integralności, a zarazem być uporządkowane hierarchicznie w zależności od kontekstu katechizowania i sytuacji adresatów.

• wszystkie metody katechetyczne powinny harmonijnie łączyć się i uzupełniać, przede wszystkim ze względu na postulat integracji celów i treści nauczania oraz ścisłego związku, jaki winien łączyć katechezę z pozostałymi formami działalności duszpasterskiej.

• Język przekazu katechetycznego powinien zachowywać swoją odrębność, to znaczy zachować cechy języka religijnego, informującego i wprowadzającego w tajemnicę Boga, a jednocześnie winien pozostać żywy i komunikatywny związany z doświadczeniami życiowymi adresatów katechezy.

• W nauczaniu katechetycznym należy wykorzystywać możliwości, jakie stwarzają środki społecznej komunikacji. Pamiętając o szansie, jaką stwarzają w procesie ewangelizacji, nie można zapominać o problemach, których może nastręczać ich wykorzystywanie, np. utrudnianie realizacji głównych celów katechetycznych,

• Egzystencjalny wymiar wiedzy - wiedza zoperacjonalizowana.

3. Wtajemniczenie chrześcijańskie (PDK 51-53)

• Katecheza wiąże się z sakramentami wtajemniczenia,

• celem katechezy jest ukazywanie Kościoła jako wspólnoty zbawczej,

• wspólnota kościelna jest początkiem, miejscem i celem katechezy.

• Inicjacyjna funkcja katechezy powinna znaleźć swe urzeczywistnienie głównie w parafii, nawet wówczas, gdy nauczanie religii odbywa się w szkole. (Duszpasterstwo parafialne wynika z eklezjalnej natury samej katechezy).

4. Ewangelizacja (PDK 54-57)

Katecheza, w obliczu szerzącej się sekularyzacji, powinna wiązać się z nową ewangelizacją i reewangelizacją. Katecheza powinna, zatem przyjąć katechumenat jako wzór dla katechezy wtajemniczającej.

• przypominanie podstawowych elementów wiary,

• inspirowanie w rzeczywistym procesie nawrócenia,

• pogłębianie wiary i wartości orędzia chrześcijańskiego wobec rozmaitych zastrzeżeń, jakie wysuwa świat współczesny,

• pomaganie w wyborze i przeżywaniu Ewangelii w życiu codziennym,

• dodawanie odwagi do realizacji powołania misyjnego.

III. DYDAKTYCZNE ZASADY NAUCZANIA

1. Zasada wierności Bogu i człowiekowi

1977 - Synod biskupów w Rzymie

1979 - Catechesi tradendae

1. wierność Bogu gwarantuje, że:

• nauka chrześcijańskie nie zostanie zniekształcona,

• prawdy objawione będą przedstawione we właściwej hierarchii

2. wierność człowiekowi umożliwia:

• egzystencjalny wymiar nauki (przejście od światopoglądowej deklaracji na rzecz urzeczywistniania wiary w konkretnym życiu),

• docieranie z prawdą Boża do wszystkich kręgów kulturowych.

2. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów

Konieczność aktywnego i świadomego udziału uczniów w procesie uczenia się.

Przeciwieństwem tej zasady jest uczenie komenderujące - typ starego wychowania.

1. uświadomić uczniom cele i zadania,

2. poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je,

3. odpowiednia motywacja,

4. nie zastępować pracy uczniów własną pracą,

Różne sfery aktywności:

• emocjonalna,

• intelektualna,

• sensomotoryczna (zmysły),

• werbalna (pisanie, czytanie, słuchanie).

3. Zasada poglądowości (XVII w. Amos Komeński)

1. usunięcie werbalizmu - słowo nie może zastępować rzeczywistości,

2. pogląd jest punktem wyjścia pracy dydaktycznej, w tych przypadkach, kiedy uczniowie nie dysponują jeszcze takimi zasobami spostrzeżeń i doświadczeń.

3. stosowanie tej zasady domaga się uwzględnienia właściwości psychicznych, doświadczenia uczniów,

4. Zasada przeżyciowości

1. człowiek zostaje poruszony przez jakąś wartość,

2. egzystencjalny charakter przekazywanych treści,

3. w kształceniu religijnym przeżycie religijne posiada wartość niezastąpioną.

Uczestniczyłem w dziesiątkach różnego rodzaju kursów i seminariów, z których wyniosłem przynajmniej setkę idei. Teraz jednak nie potrzebuję już więcej pięknych idei, a jedynie mocy, by przynajmniej jedną z nich urzeczywistnić.

5. Zasada systematyczności

1. określenie stanu wiedzy wyjściowej i nawiązywanie do niej,

2. ustalenia tzw. merytorycznego środka ciężkości i w powiązaniu z nim pochodnych od niego wiadomości i umiejętności,

3. podzielenie materiału na części,

4. stosowanie streszczeń i syntetyzujących powtórzeń.

6. Zasada przystępności nauczania

1. wychodzić od tego, co dla ucznia jest bliskie do tego, co dalsze,

2. od tego, co dla uczniów jest łatwiejsze do tego, co trudniejsze.

• zbyt niskie wymagania nie mobilizują do nauki,

• umiejętne stopniowanie trudności

• nauczyciel musi dobrze poznać swoich wychowanków, musi interesować się ich pracą, wnikać w przyczyny napotykanych trudności.

3. uwzględnić różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów.

7. Zasada samodzielności

Każdy człowiek ma w sobie naturalne pragnienie do tego, by działać i tworzyć. Nauczanie nie może być procesem ograniczonym do działań przyswajania i reprodukowania tego, co narzucone.

8. Zasada trwałości wiedzy uczniów

1. wytworzyć pozytywne motywy uczenia się,

2. aktywny udział uczniów,

3. upewnić się, czy uczniowie dobrze zrozumieli materiał,

4. powtórki i systematyzowanie,

5. wiedza w formie układów.

9. Zasada operatywności wiedzy uczniów. Zasada wiązania teorii z praktyką

Stwarzać sytuację wymagającą od uczniów nie tylko przyswojenia i reprodukowania zalecanych przez program wiadomości i umiejętności, lecz również, a nawet przede wszystkim, posługiwanie się nimi w różnych sytuacjach życiowych

10. Zasada efektywności

1. prosta struktura myśli,

2. przejrzystość wykładu,

3. myślenie konkretne,

4. odwoływanie się do doświadczeń słuchaczy.

11. Zasada indywidualizacji i uspołecznienia

1. indywidualizacja - podmiotowość ucznia,

2. uspołecznienie - praca w grupie, zespole.

12. Zasada korelacji

1. synchronizacja zbliżonych do siebie treści pochodzących z różnych dziedzin poznawczych

2. korelacja zachodzić może na dwóch płaszczyznach:

• wewnętrznej - integracja różnych aspektów nauki religii (doktryna, Biblia, liturgia, moralność);

• zewnętrznej - z innymi dziedzinami wiedzy, w wymiarze szkolnym z innymi przedmiotami.

13. Zasada egzemplaryczna

1. przekazywanie informacji wiodących, kluczowych (słowa - klucze)

2. tworzenie pewnego szkieletu. Przekazywanie minimum istotnych informacji, które wytworzą ogólny obraz.

3. dokonujemy wybór tematów reprezentacyjnych dla danego zagadnienia,

4. ta zasada powinna być wykorzystana w podsumowaniu i syntezie.

14. Zasada nauczania wychowującego

Przekazywana wiedza powinna być środkiem do kształtowania postaw życiowych. Wiedza powinna być przekazywana w ścisłym odniesieniu do świata wartości.

IV. TOK NAUCZANIA W KATECHEZIE

Forma jest to sposób w jaki katecheta i nauczyciel sprawia, że dany materiał staje się własnością ucznia. Forma oznacza zewnętrzną organizacyjną stronę nauczania.

1. forma podająca (bierna), do której zaliczamy: wykład, opowiadanie, pokazywanie obrazów, film, dyktando, podanie tekstu, otworzenie podręcznika, wywieszenie planszy, napisanie czegoś na tablicy.

2. forma poszukująca (czynna), do której zaliczamy: pytanie, postawienie problemu, wytworzenie sytuacji problemowej do dyskusji.

Tok podający

Pozytywy: prowadzi do łatwego podania dużej ilości materiału, mocno działa na wyobraźnię, np. opowiadanie.

Negatywy: wykład często utrudnia kontakt katechety z uczniami, stwarza niebezpieczeństwo posługiwania się pojęciami i terminami, których dzieci nie znają, Dłuższy wykład prowadzi do znużenia słuchacza i wówczas zachodzi wątpliwość, czy uczniowie przyswajają sobie materiał.

Tok poszukujący

Pozytywy: aktywność uczniów, poprzez wyrobienie umiejętności szukania pozwala na poznanie i zdobycie prawdy.

Negatywy: zmuszający do angażowania się.

Zasady wyboru

1. Im bardziej dana prawda ma zobowiązywać w życiu, tym bardziej należy zastosować tok poszukujący.

2. Im bardziej jakaś prawda jest dyskutowana, tym bardziej odpowiedniejszy jest tok poszukujący.

3. Im bardziej trzeba coś podkreślić, np. że jest to prawda podana przez Boga, tym bardziej trzeba użyć toku podającego.

4. Jeżeli chcemy, by jakaś prawda działała szybko, wypływała z autorytetu, stosujemy formy podające.

5. Jeżeli chcemy dojść do centralnej prawdy w katechezie, powinniśmy dojść do niej przy pomocy form poszukujących.

V. METODY NAUCZANIA W KATECHEZIE

Metoda (z gr. méthodos - „iść za kimś”)

Otto Willman - Metoda jest to najdoskonalsza droga, którą ktoś wybiera dla osiągnięcia zamierzonego celu.

Metoda

- to określony system czynności nauczyciela i ucznia, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia. (Wincenty Okoń)

- to wypróbowany układ czynności wychowawcy i wychowanków, realizowany świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości ucznia.

Wykorzystanie metod katechetycznych to w jakimś sensie realizacja myśli:

1. Konfucjusza: „Powiedz mi, a zapomnę, pokaż, a zapamiętam, pozwól wziąć udział, a zrozumiem”.

2. Antoine de Saint-Exupéry: „Aby zdobywać wielkość, człowiek musi tworzyć, a nie odtwarzać”.

Celem przyjętej metody jest to, by wiedza stała się dla ucznia żywym materiałem myślenia i przeżyć, by wywarła ona wpływ na jego rozwój umysłowy, jak również na kształtowanie osobowości.

Wartość metody zależy od tego, czy i w jakim stopniu:

• wywołuje poznawczą aktywność uczniów;

• angażuje emocje, które wspomagają utrwalenie i interioryzację prawd i wartości;

• uwypukla praktyczne zastosowanie nowych treści poznawczych;

• pobudza do samodzielności.

Metodologia katechetyczna bazuje i uwzględnia aktualny stan badań z zakresu dydaktyki ogólnej, komunikacji interpersonalnej, nauk pedagogicznych, psychologicznych.

Typologia metod: (wg C. Kupisiewicza i ks. R. Murawskiego)

Zasadniczym kryterium podziału są mechanizmy ludzkiego poznania.

1. Metody oparte na obserwacji

• ilustracja,

• pokaz,

• obraz,

• rysunek,

• film,

• metody pracy z wykorzystaniem technologii informacyjnych i multimedialnych.

2. Metody oparte na słowie

Poszukujące	podające
problemowe,	wykład,
dylematu,	opowiadanie,
dyskusji,	opis,
pytań,	ekspozycja,
pogadanka,	praca z książką
praca z podręcznikiem
burza mózgów

3. Metody oparte na działaniu:

• praca w grupach,

• metoda trybunału,

• panel,

• drama,

• kolaż,

• wycieczki, pielgrzymki.

4. Metody biblijne i liturgiczne

• praca z tekstem biblijnym,

• medytacja,

• ewangeliczna rewizja życia,

• celebracje,

• adoracja.

5. Metody służące utrwalaniu treści i jej kontroli

• utrwalanie,

• powtarzanie,

• lekcje powtórzeniowe.

VI. KRYTERIA DOBORU METOD

Adhortacja Apostolska Jana Pawła II „O katechizacji w naszych czasach” (Catechesi tradendae) postuluje stosowanie różnych metod.

„Ażeby kate­cheza osiągnęła swój właściwy cel, to jest wychowanie w wierze, niezbędne jest wprowadzenie różnych metod, stosownych do wieku i rodzaju umysłowego katechizowanych, dojrzałości eklezjalnej i ducho­wej oraz indywidualnych uwarunkowań"

(CT 51)

Dobór metod nauczania katechetycznego winien być dokonywany ze względu na:

Charakter treści nauczania

Jeżeli przekazuje się orędzie zbawcze, które nie może być pomniejszone lub uszczuplone, to nauczyciel religii powinien zastosować metody podające, biblijne, liturgiczne.

Jeżeli lekcja religii podaje treść ant­ropologiczną, ukazuje sytuację życiową człowieka, to nauczyciel religii może wybrać eksponujące, problemowe czy oparte na działaniu.

Cele kształcenia

Różnorodność stosowanych w katechezie metod wynika w pewnym stopniu z pluralizmu zadań nauczania katechetycznego

• nauczanie,

• wychowanie,

• inicjacja chrześcijańska.

Jeżeli nauczyciel religii chce, aby uczniowie poznali nowe fakty, wiadomości, uzyskali szybko duży zasób informacji, winien stosować metody podające.

Jeżeli nauczyciel religii pragnie, aby uczniowie dzielili się swobodnie wcześniejszą wiedzą, swoimi doświadczeniami, pomysłami, uczyli się umiejętności twórczego rozwiązywania problemów, powinien wybierać metody aktywizujące, dyskusyjne.

Jeżeli celem lekcji jest spotkanie z Bogiem we wspólnocie, to niezbędne są metody liturgiczne i biblijne.

Jeszcze inne metody należy zastosować, gdy celem lekcji będzie po­wtórzenie przerobionego materiału.

Osoba ucznia:

Przy wyborze metody ze względu na ucznia ważne są:

• jego wiek (istnieją metody, które wymagają koncentracji, dojrzałości emocjonalnej),

• poziom intelektualny (są klasy bardziej aktywne, o większych możliwościach intelektualnych i klasy słabsze intelektualnie; z praktyki szkolnej wiadomo, iż w jednej klasie dany temat możemy realizować tokiem problemowym, uczniowie chętnie włączają się do dyskusji, mają wiele do powiedzenia, a w innej ten sam temat i formuła okazują się nieskuteczne),

• aktualna predyspozycja (nie bez znaczenia jest pora dnia, w której odbywa się lekcja - najbardziej efektywne są pierwsze trzy lekcje),

• nastawienie emocjonalne (uczniowie powinni wiedzieć, dlaczego pracują przy zastosowaniu tych, a nie innych metod i jakie korzyści z tego wynikają dla ich edukacji religijnej).

Osoba nauczyciela religii

Wpływ na pracę nauczyciela religii wywiera stopień zmęczenia, samopoczucie, predyspozycja fizyczna i psychiczna, pora dnia. Jeżeli nauczyciel źle się czuje, wówczas może zastosować pracę z tekstem lub określoną pracę pisemną, film.

Każda metoda ma swoje wady i zalety, korzyści i ograniczenia. Dlatego do konkretnej sytuacji trzeba znaleźć tę najbardziej efektywną, przy minimalnych jej mankamentach. „Byłoby błędem pedagogicznym, gdy po pierwszej nieudanej próbie zastosowania wy­branej metody przyszło nauczycielowi religii do głowy całkowite zrezygnowanie z niej. Być może konieczne jest jej zmodyfikowanie”.

Możliwości techniczno-organizacyjne (baza dydaktyczna)

Wyposa­żenie szkoły w środki i pomoce dydaktyczne (komputer, projektor multimedialny, telewizor, odtwarzacz cd i dvd, wizualizer, mapy, teksty źródłowe itp.).

Warto dodać, iż każdy nauczyciel religii powinien dysponować włas­nym zbiorem pomocy dydaktycznych (nagrania cd, filmy dvd, zdjęcia, artykuły prasowe, teksty źródłowe).

UWAGA

Żadnej, nawet najlepszej, metody nie można stosować wyłącznie, ponieważ powoduje u uczniów odczucie nudy, zmęczenie i apatię.

VII. DLACZEGO STOSOWAĆ METODY AKTYWIZUJĄCE?

Od strony uczestników:

1. Zdolności percepcyjne człowieka.

Istotnym elementem edukacji jest zapamiętywanie. Badania pokazują, że zdolność zapamiętywania w istotnym stopniu zależy od metody przekazu. I tak:

1. słuch - do 10%

2. wzrok - do 20%.

3. dyskusja - do 40%.

4. działanie - do 90%

2. Współczesne uwarunkowania społeczne i cywilizacyjne wymagają nowego podejścia do edukacji. Współcześnie konieczne są takie kompetencje ucznia, jak: umiejętność uczenia się, skuteczna komunikacja interpersonalna, efektywna praca zespołowa, twórcze rozwiązywanie problemów,

3. Zrozumienie treści.

Poznawanie nowej treści dokonuje się w ramach rozwiązywania problemów, poszukiwania odpowiedzi na po­stawione pytania, krytycznego myślenia: „Powiedz mi, a zapomnę, pokaż, a zapamiętam, pozwól wziąć udział, a zrozumiem” (Konfucjusz)

4. Rozwój indywidualny.

Uczniowie dzięki aktywności prowokowani są do:

• samodzielnego myś­lenia,

• podejmowania decyzji,

• rozwijania własnych strategii zdobywania wiedzy i umiejętności.

• Angażowanie emocji (zwykle pozytywnych) i tym samym rozwijanie sfery emocjonalnej uczniów.

5. Rozwój więzi w grupie

Praca w małych grupach wymusza współpracę, rozmowę, wymianę poglądów, poszukiwanie wspólnych rozwiązań. Prowokuje do otwierania się na drugiego człowieka, pomaga w nawiązywaniu i budowa­niu więzi między uczniami.

6. Głębsze przyjęcie, uwewnętrznienie treści

Gdy uczestnicy aktywnie poszukują odpowiedzi na postawione pytanie, są niejako zmuszeni przeanalizować teksty źródłowe, rozpatrzyć różne poglądy, porównać argu­menty i wypracować w toku takiego poszukiwania własne zdanie. Istotne treści są nie tylko wysłuchane, lecz w jakiejś mierze odkrywane, przez co łatwiej stają się osobistymi, głębokimi przekonaniami ucznia.

7. Rozwój umiejętności samodzielnego myślenia

Aktywne zdobywanie wiedzy pod kierunkiem prowadzącego zajęcia jest przygotowaniem do samodzielnego stawiania pytań i poszukiwa­nia na nie odpowiedzi.

Od strony prowadzącego:

8. Możliwość lepszego poznania uczestników

Dzięki aktywności uczniów, prowadzący może poznać lepiej, jacy są naprawdę, jakimi kategoriami myślą, jak przeżywają różne sprawy, z jakiej perspektywy patrzą na świat.

9. Więź z uczestnikami

Wzajemna współpraca między prowadzącym i uczestnikami stwarza okazję do nawiązywania z nimi bliższego kontaktu i budowania więzi.

10. Mniej wysiłku podczas zajęć

Fakt, że prowadzący nie mówi cały czas podczas zajęć z wykorzystaniem metod aktywizujących, jest korzystny dla ochrony jego gardła.

VIII. WYBRANE METODY AKTYWIZUJĄCE

A. METODY DYSKUSYJNE

Istotą metod dyskusyjnych jest wymiana poglądów między uczestnikami. Metody te proponują określoną strukturę, porządek formalny w dyskusji, tak aby wszystkie osoby zostały zaktywizowane.

Pozytywy:

• Dyskusja w małej grupie ułatwia pokonywanie bariery lęku na forum ogólnym.

• Pobudzenie uczestników do samodzielnego myślenia, analizy przedstawionych argumentów, kompromisu i wyrażania swojej opinii

1. METAPLAN

Istotą tej metody jest dyskusja wyznaczona czterema głównymi pytaniami:

• Jak jest?

• Jak być powinno?

• Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?

• Co robić?

Chodzi zatem o to, aby:

• najpierw sformułować diagnozę,

• potem sprecyzować wizję idealną,

• następnie określić przyczyny aktualnego stanu;

• i na koniec sformułować konkretne wnioski odnośnie do działania.

Przebieg

1. Podzielenie klasy na 4-5 osobowe grupy;

2. Podanie tematu dyskusji;

3. Rozdanie formularzy i praca w grupach;

4. Prezentacja wyników pracy przez poszczególne grupy.

Wzór formularza

Jak jest?	Jak być powinno?
Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?	Co robić?

2. DYLEMAT MORALNY

Istotą tej metody jest postawienie uczestników wobec konieczności wyboru między dwoma sposobami rozwiązania trudnej sytuacji. Rozwiązania te są przeciwne. Za każdym z nich przemawiają pewne wartości. Wykorzystanie tej metody pozwala na kształtowanie postaw. Uczestnicy są pobudzani do refleksji, do otwarcia się na argumenty innych, do rozwijania umiejętności podejmowania decyzji w trudnych sytuacjach.

Przebieg

1. Ukazanie dylematu:

• najpierw na forum ogólnym (prowadzący przedstawia sytuację, odczytuje historię),

• następnie indywidualnie (uczestnicy otrzymują na kartkach opis sytuacji);

2. Po chwili refleksji uczniowie dokonują wyboru jednej z dwóch możliwości (1-2 min);

3. Podział na dwie różniące się poglądami grupy;

4. Praca w grupach. Uczestnicy:

• gromadzą argumenty,

• poszukują możliwych konsekwencji podjętych decyzji,

• ustalają wartości skłaniające do dokonania takiego a nie innego wyboru;

5. Prezentacja na forum ogólnym (obie strony nie przerywają sobie wzajemnie).

Uwagi:

• Dylemat musi być jasny i konkretny oraz może mieć tylko dwa rozwiązania. Każdy dylemat kończy się pytaniem: Co główny bohater powinien zrobić? Które z dwóch możliwych rozwiązań powinien wybrać? Co poradziłbyś osobie znajdującej się w tej sytuacji? Jak sam byś się zachował?

• W dyskusji należy zwrócić uwagę na etyczną stronę problemu, sumienie, relacje międzyludzkie, zaufanie, lojalność, prawdę, wolność, prawo do własności.

• Niniejsza metoda nie ma na celu doprowadzenia uczniów do jednego właściwego rozwiązania. Chodzi raczej o pobudzanie do samodzielnego, twórczego i odpowiedzialnego myślenia.

Przykład

Marek i Anna są małżeństwem od 10 lat. Oboje od zawsze bardzo religijni i tak bardzo w sobie zakochani. Rozumieli się wlot. Mieli ten sam świat wartości. Pięć razy u swego boku przeszli pielgrzymi szlak na Jasną Górę. Kiedy stanęli przy ołtarzu nikt nie wątpił, że będą udanym małżeństwem.

Marek zajął się pracą na uczelni i karierą naukową. Anna, młoda inteligentna ekonomistka założyła własną, świetnie prosperującą firmę. Ich dom z czasem coraz bardziej przypominał hotel albo biuro, gdzie nocowali i kończyli swoje prace zawodowe. Życie szło utartym szlakiem według stałego porządku.

Jednak kilka dni temu coś zatrzęsło życiem Marka. Wszystko zaczęło się niewinnie. Wyjazd do Pragi na międzynarodową konferencję naukową. Marek wraz ze swoimi studentami reprezentował swoją uczelnię. W przeddzień powrotu było trochę wolnego czasu na zwiedzanie miasta. Magdalena, dziewczyna o miłej osobowości, obdarzona piękną urodą i nie mniejszą inteligencją od dawna była ulubioną doktorantką Marka. Nic dziwnego, że dość łatwo namówiła swego promotora na romantyczny spacer uliczkami Starego Miasta. Rozświetlone gwiazdami niebo, pięknie podświetlone kamienice i mosty, kilka lampek wina i zapach kobiety zrobiły swoje. Następnego dnia obudził się w ramionach Madzi. W jego głowie huczało. Ale to nie był alkohol. W głowie coś krzyczało: „Zdradziłeś! Zdradziłeś żonę!” Tak bardzo chciał cofnąć czas o kilkanaście godzi. Nigdy wcześniej nie doświadczał tak mocno swojego sumienia. Wracał sfrustrowany, ciągle nie rozumiejąc, jak mogło do tego dojść.

Serce dyktowało, aby ten ciężar jak najszybciej wyrzucić z siebie: paść na kolana przed żoną, wyznać jej całą prawdę i prosić o przebaczenie. Rozum podpowiadał: „Nie rób tego, bo ona tego nie wytrzyma. Zadasz jej ranę, która już nigdy się nie zagoi”.

Naprawdę nie wiedział, co robić...

3. MÓWIĄCE KARTKI (100 PYTAŃ DO ...)

Istotą tej metody jest indywidualna, krótka i anonimowa wypowiedź każdego uczestnika.

Przebieg

1. Rozdanie przygotowanych wcześniej kartek A7 (format kart do gry).

2. Następnie uczniowie zapisują pytania, jakie można byłoby zadać na określony przez nauczyciela temat.

3. Zebranie kartek i odczytanie wypowiedzi.

Uwagi:

• Niniejszą metodę można modyfikować. Zamiast pytań do określonego tematu, uczniowie mogą udzielać odpowiedzi do pytania postawionego przez prowadzącego,

• Metoda ta jest bardzo przydatna w sytuacji, gdy uczestnicy nie mają odwagi podjąć dyskusji,

• Zaletą tej metody jest anonimowość, która przy podejmowaniu tematów rodzinnych lub osobistych nie wywołuje niepotrzebnych skojarzeń i podejrzeń. Mniej odważni uczniowie mają możliwość wypowiedzenia swoich poglądów.

B. METODY TWÓRCZEGO MYŚLENIA

1. ALTERNATYWNE TYTUŁY

Istotą tej metody jest znajdowanie tytułów do wybranego fragmentu tekstu. Metoda ta umożliwia odkrycie głównego przesłania, najważniejszych myśli, a przez to głębsze ich zrozumienie i zapamiętanie.

Przebieg:

1. Podzielenie klasy na 4-5 osobowe grupy.

2. Odczytanie tekstu, a następnie rozdanie kserokopii.

3. Praca w grupach - uczniowie wyszukują jak największą ilości tytułów (czas 8-10 min). Trzeba poczekać, aż grupy „wyrzucą” z siebie pierwsze, narzucające się pomysły i zaczną szukać dalszych skojarzeń. Najciekawsze pomysły mogą przyjść na koniec poszukiwań.

4. Następnie każda grupa spośród wszystkich swoich tytułów wybiera jeden, który jest jej zdaniem najtrafniejszy.

5. Podsumowanie pracy (przedstawiciele poszczególnych grup odczytują wszystkie propozycje tytułów, a na końcu ten wybrany).

Uwagi:

• Metodę tę można wykorzystać do różnych tekstów (Biblia, katechizm, dzieła świętych)

Przykłady:

1. Przypowieść o siewcy

• „O Bożej rozrzutności,

• „Bóg nie boi się inwestować w człowieka”

2. Przypowieść o uczcie

• Wielka uczta

• Czułe słówka

• I kto to teraz zje

• Prawdziwych przyjaciół poznaje się...

2. ANTYTEMAT

Istotą tej metody jest postawienie zaskakującego pytania, mającego na celu ukazanie problemu od drugiej strony. Zaskakujące, odwrócone pytania zmusza do lepszego przyjrzenia się rzeczywistości; pozwala dostrzec głębsze, nieoczekiwane aspekty omawianego zagadnienia.

Tę metodę stosujemy wtedy, gdy odpowiedzi na pierwsze pytanie są stereotypowe.

Przebieg:

1. Podzielenie klasy na mniejsze grupy;

2. Postawienie „odwróconych” pytań (wszystkie pomysły należy zapisać na kartce);

3. Następnie każda z grup wybiera swoją najlepszą propozycję odpowiedzi;

4. Podsumowanie pracy (przedstawiciele poszczególnych grup odczytują najpierw wszystkie propozycje, a następnie wybrane odpowiedzi).

Przykłady:

1. Jak troszczyć się o wierność w małżeństwie?

- Co musi robić małżonek, aby rozbić swoje małżeństwo?

2. Dlaczego mamy chodzić na niedzielną mszę św.

- Co możemy zyskać przez wolną godzinę, której nie przeznaczymy na niedzielną mszę św?

3. GIEŁDA DEFINICJI

Istotą tej metody jest formułowanie jak największej ilości różnych określeń, definicji, określonego pojęcia

Przebieg:

1. Wskazanie kluczowego pojęcia;

2. Odczytanie (rozdanie kserokopii) opowiadania ukazującego różne aspekty analizowanego pojęcia;

3. Praca indywidualna - każdy uczeń wymyśla co najmniej 3 definicje (7 min);

4. Utworzenie 5-osobowych grup, których zadaniem jest wypracowanie wspólnej definicji (10 min);

5. Prezentacja wypracowana definicji.

Przykład A:

Temat: Co to jest wiara?

Przed południem, kiedy rodzice byli jeszcze w pracy, 5-letni Marek znalazł się w dramatycznej sytuacji. Dom, w którym mieszkali na drugim piętrze, cały stanął w płomieniach. Jedynym sposobem ratunku była ewakuacja przez okno na specjalną trampolinę. Chłopiec jednak długie minuty nie reagował na nawoływania strażaków. Dopiero głos ojca, który dotarł na miejsce wypadku sprawił, że Marek skoczył w dół, wierząc, że Tata go złapie.

Konkluzja: Wiara to zaufanie Bogu, wiara to zaufanie obietnicom Boga.

Przykład B:

Temat: Co to jest miłość?

To było kilka lat temu. Kolęda. Zastukałem do ostatnich drzwi. Otworzył młody człowiek. Miłym uśmiechem zaprosił mnie do środka. W pokoju czekała żona. Niestety nie mogła wstać z krzesła. Kilka miesięcy po ślubie w drodze do pracy miała bardzo poważny wypadek samochodowy. Uratowano życie, ale już do końca pozostanie paraliż nóg. Trudno było ukryć wzruszenie, gdy pokazywali swoje zdjęcia ze ślubu, wesela, wspólnych górskich wspinaczek zaraz po ślubie. Oboje byli jeszcze wtedy w pełni sprawni i zdrowi. Oglądałem zdjęcia i w środku myślałem, ilu małżonków zostawiło swoją drugą połówkę z bardzo błahych powodów.

• „Proszę księdza - wyrwał mnie z odrętwienia głos męża

• Może ksiądz nie uwierzy, ale to doświadczenie jeszcze bardziej umocniło naszą miłość.

Jakiś czas szukał odpowiednich słów

- Ta nasza miłość się jeszcze bardziej prawdziwa.

Konkluzja - prawdziwa miłość to ofiarowanie siebie drugiej osobie.

4. NIEDOKOŃCZONE ZDANIA

Zadaniem uczestników jest zakończenie zdania, które jest niepełne, przerwane.

Przebieg:

1. Podział na grupy.

2. Przedstawienie zadania, wyjaśnienie celu

3. Prowadzący głośno odczytuje zdania, a następnie rozdaje formularze z niedokoń-czonymi zdaniami.

4. Uczniowie w grupach zapisują swoje pomysły

5. Przedstawiciele grup prezentują swoje pomysły według ustalonego porządku (po przeczytaniu początku zdania każda grupa kolejno podaje swoje zakończenie)

Uwagi:

• Metodę tę z powodzeniem można wykorzystać z tekstami biblijnymi, co pozwala na głębsze zrozumienie Pisma św. (np. zdania z Księgi Przysłów, które kończą się obrazowym porównaniem)

Przykłady

• Lepsze mieszkanie w kącie dachu niż ... żona swarliwa i dom obszerny (Mdr 25,24)

• Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty, byś ... nie stał się jemu podobnym (Mdr 26,4)

• Nie chwal się dniem jutrzejszym, bo ... nie wiesz, co dzień ci przyniesie (Mdr 27,1)

• Gdy z możnym do stołu usiądziesz, pilnie uważaj... co masz przed sobą (Mdr 23,1)

5. NIEDOKOŃCZONE HISTORIE

Istotą tej metody jest szukanie zakończenia opowieści, która w kluczowym momencie została przerwana.

Przebieg:

1. Podział na grupy;

2. Opowiedzenie lub odczytanie historii

3. Praca w grupach - zadaniem uczniów jest skonstruowanie i zapisanie w kilku zdaniach zakończenia historii.

4. Przedstawiciele grup na forum ogólnym prezentują swoje propozycje zakończenia opowieści.

6. BURZA PYTAŃ

Metoda polega na grupowym poszukiwaniu pytań, jakie można postawić do wybranego tekstu. Daje to możliwość spojrzenia na czytaną treść z różnych perspektyw.

Przebieg:

1. Podział na grupy;

2. Odczytanie, a następnie rozdanie kserokopii tekstu

3. Uczestnicy układają pytania, jakie nasuwają im się w związku z tekstem i zapisują pytania na kartkach (8-10 min)

4. Następnie uczestnicy wybierają najciekawsze pytanie i zaznaczają je.

5. Wybrana pytani kolejnych grup są zapisywane na tablicy

Uwagi

• Nie należy zbyt szybko przerywać pracy w grupach. Najciekawsze, najistotniejsze, „najgłębsze” pytania mogą pojawić się po chwili dłuższego zastanowienia.

• Pytania są okazją do rozpoczęcia dyskusji, wykładu

• Na wszystkie pytania powinna zostać udzielona odpowiedź.

C. METODY BIBLIJNE, METODY PRACY Z TEKSTEM

1. METODA SZWEDZKA

Pozwala na głębsze rozumienie tekstu

Przebieg:

1. Podział na grupy;

2. Rozdanie kserokopii tekstu;

3. Każdy uczestnik spotkania czyta dany tekst robiąc na jego tekście notatki:

? - nie rozumiem

! - ważna myśl, istotna prawda, coś odkryłem

4. Uczestnicy spotkania dzielą się spostrzeżeniami, uwagami na temat przeczytanego fragmentu.

2. SHERLOCK HOLMES (METODA SKOJARZEŃ)

Metoda ta poprzez skojarzenia pozwala odnaleźć głębszy sens wydarzeń, historii życia wielkich postaci.

Przebieg:

1. Każdy uczeń wybiera sobie w myśli jakąś postać historyczną (z Biblii z historii Kościoła) lub powszechnie znaną osobę mającą związek z religią i Kościołem;

2. Aby uniknąć powtórzeń, można w tajemnicy przed innymi uczestnikami skonsultować swój wybór z prowadzącym;

3. Następnie każdy na kartce wypisuje nazwy sześciu przedmiotów związanych, skojarzonych z wybrana osobą;

4. Uczniowie odczytują swoje skojarzenie, a zadaniem pozostałych uczestników jest odgadnięcie postaci.

Uwagi

Można metodę urozmaicić o elementy graficzne i pantomimiczne

3. PARAFRAZA TEKSTÓW BIBLIJNYCH

Istotą metody jest znalezienie sensu tekstu biblijnego i odniesienie go do współczesnej rzeczywistości.

Przebieg:

1. Podział na grupy;

2. Uczniowie otrzymują wybrane fragmenty tekstu biblijnego (nie zdradzają innym grupom swoich tekstów);

3. Gruntownie analizują treść i za pomocą parafrazy piszą własny tekst, który spełniać powinien następujące 2 kryteria:

• jak najdokładniej oddawać sens tekstu biblijnego (treść musi być zgodna z teologicznym przesłaniem tekstu Pisma św.);

• akcja powinna być osadzona w dzisiejszych realiach życia (współcześni bohaterowie, współczesny kontekst społeczny);

4. Przedstawiciele grup odczytują sparafrazowany tekst;

5. Uczestnicy innych grup odgadują tekst źródłowy;

6. Następnie na forum ogólnym można podjąć dyskusję (ocenić wierność przesłania i aktualność parafrazowanego tekstu).

Przykłady:

• Powołanie Mateusza (Mt 9,9-13)

• Panny roztropne i nierozsądne (Mt 25, 1-13)

• Syn Marnotrawny (Łk 15,11-32)

• Uzdrowienie w szabat (Mk 3,1-6)

• Kobieta cudzołożna (J 8,1-11)

4. POWIĄZANIA

Metoda polega na odnajdowaniu powiązań treściowych między różnymi tekstami i graficzne ich zaznaczenie. Metoda znajduje doskonałe zastawanie w pracy nad tekstami liturgicznymi.

Przebieg:

1. Podział na grupy

2. Uczniowie otrzymują kserokopie tekstów biblijnych z lekcjonarza,

3. Uczniowie odnajdują powiązania pomiędzy fragmentami tekstów (zaznaczanie kolorem, wzięcie w ramki, łączenie liniami).

4. Uczestnicy dzielą się efektami pracy z innymi.

Uwagi:

• Dobór tekstów musi uwzględniać wiek uczestników (w przypadku młodszych - teksty nie mogą być długie);

• Grupy nie powinny być większe jak 3,4 - osobowe

5. METODA BLUDESCH

Nazwa metody pochodzi od miejscowości Bludesch w Szwajcarii, gdzie zaczęto stosować tę metodę w 1984 r. Istotą metody jest refleksja nad wybranym fragmentem Pisma św., która dokonuje się na drodze poszukiwania odpowiedzi na 5 pytań.

Przebieg:

1. Głośne odczytanie tekstu

2. Czytanie indywidualne osobiste spotkanie z tekstem

3. Uczniowie mając przed oczami tekst w ciszy odpowiadają pisemnie na następujące 5 pytań,

1. Co jest myślą przewodnią tekstu?

Pierwsze pytanie prowadzi do zastanowienia się nad zasadniczym przesłaniem tekstu. O ile to możliwe, winno się to przesłanie wyrazić w jednym zdaniu, będącym jakby tytułem całości.

2. Czego nie rozumiem?

Drugie pytanie zaprasza do dokładnego wczytania się w tekst i zapobiega prześlizgiwaniu się nad tekstem z pominięciem trudności i wątpliwości.

3. Jakie widzę związki z innymi tekstami Biblii?

Pełne znaczenie tekstu ukazuje się dopiero po uwzględnieniu węższego i szerszego kontekstu.

4. Z czym się zgadzam? Z czym się nie zgadzam?

Czwarte pytanie ukierunkowane jest przede wszystkim na uczucia, nie na rozum (którego dotyczy pytanie drugie). Ma ono zachęcić uczestników do otwartego wyrażania swoich spontanicznych uczuć zgody lub niezgody, które często tłumione są przez źle rozumiany szacunek dla „tekstu świętego”.

5. Co konkretnie mogę zrobić?

Tekst ma nie tylko dostarczać nowego poznania, ale ma też wpływać na nasze życie. Pytanie piąte wskazuje możliwe praktyczne konsekwencje, konieczną zgodność między poznaniem a postępowaniem.

UWAGA! Wszyscy uczestnicy odczytują odpowiedź na pierwsze pytanie, po krótkiej dyskusji, przechodzimy do kolejnego pytania.

Przykład: Nawrócona grzesznica (Łk 7,36-50)

Co jest myślą przewodnią tekstu?

Bóg zawsze kieruje się przebaczeniem i miłosierdziem względem człowieka.

Czego nie rozumiem?

W jaki sposób znalazła się w domu faryzeusza grzeszna kobieta? Dlaczego Jezus przyjmuje zaproszenie Szymona, skoro wiele razy przestrzegał uczniów, aby się „strzegli kwasu faryzeuszów”? Przecież faryzeusze i uczeni w Piśmie z powodu nauki Jezusa „wpadali w szał i naradzali się między sobą, co by uczynić Jezusowi”? (Łk 6, 11). Czy zaproszenie Szymona oznacza, że nie wszyscy faryzeusze byli obłudnikami? Czy Chrystus miał zwolenników wśród tej grupy społecznej? Fragment tej Ewangelii mówi, że na posiłku byli inni współbiesiadnicy, prawdopodobnie też faryzeusze - przyjaciele Szymona.

Jakie widzę związki z innymi tekstami Biblii (kontekst)?

Jezus mówi do grzesznej kobiety: „twoja wiara cię ocaliła, idź w pokoju!” Te słowa bardzo często Chrystus wypowiada do tych, którzy szukają u niego ratunku i pomocy (wdzięczny Samarytanin (Łk 17, 11-19); kobieta cierpiąca na krwotok (Łk 8, 40-48); wiara Syrofenicjanki (Mt 15,21-28) Bóg działając na rzecz człowieka, żąda od niego wiary.

Z czym się zgadzam? Z czym się nie zgadzam?

Nie zgadzam się z tym, że Jezus, który przyszedł na świat bronić godności człowieka, zwłaszcza tego „maluczkiego”, pozwolił grzesznicy w obecności faryzeuszów na takie upokarzające ją gesty i zachowania. Jak rozumieć to całowanie nóg i oblewanie je łzami w obecności tylu gości?

Co konkretnie mogę (możemy) zrobić?

W sytuacji własnego grzechu lub kryzysu jak najszybciej zwrócić się do Boga. Prawdziwe spotkanie z Bogiem rodzi w nas pokój, dobroć i wiarę.

D. METODY PRACY PRZY POMOCY ZDJĘĆ

W celu ożywienia katechezy, ukazania aktualności Słowa Bożego zawartego w Biblii także i w naszych czasach oraz umożliwienia uczniom wyrażenia wewnętrznych przeżyć i doświadczeń, można w pracy nad tekstami biblijnymi posłużyć się zdjęciami.

Katecheta we własnym zakresie może zgromadzić zbiór zdjęć, ilustracji, które wielokrotnie będą mogły być wykorzystywane na katechezie. Powinny one przedstawiać ludzi, zdarzenia, symbole, krajobrazy. Mogą to być widokówki, pocztówki, ilustracje ze starych kalendarzy, czasopism. Fotosy nie powinny mieć żadnych napisów, haseł, cytatów.

Przebieg:

1. Zdjęcia rozkładamy na ławce.

2. Uczestnicy wybierają jedno lub dwa z nich, które kojarzą się im z podanym tematem (np.: Gdzie i w jaki sposób mogę spotkać Boga?).

3. Następnie uczniowie przedstawiają swoje skojarzenia. (Należy zwrócić uwagę na to, aby prezentowane przez katechizowanych zdjęcia były widoczne dla całej klasy, grupy).

4. Wnioski, skojarzenia należy zapisywać na tablicy w formie równoważników zdań.

5. Następnie należy odczytać głośno zapisane spostrzeżenia, starając się usystematyzować podane zapisy.

Różne warianty:

1. „Skojarzenia” - wybór zdjęcia do odpowiedniego tematu

2. „Ilustracja Biblii” - wybór zdjęcia do odpowiedniego fragmentu

3. „Moje ulubione zdjęcie” - wybór zdjęcia i uzasadnienie wyboru pozwalają lepiej poznać wnętrze uczestników (ich zainteresowania, pragnienia, marzenia)

4. „O czym była mowa” - wybór zdjęcia, które wiąże się z tematem omawianym na katechezie.

E. METODY DRAMOWE

Istotą dramy jest nie tyle przekazywanie informacji, ale przede wszystkim bezpośredniego doświadczenia. Jej metodologiczne walory można dobrze ukazać na konkretnym przykładzie. Postawmy na przykład pytanie: „Kto to jest osoba niewidoma?” Odpowiedź wydaje się prosta: „Osoba niewidoma to osoba nie mogąca widzieć”. Można jednak na to samo pytanie udzielić odpowiedzi w inny sposób: „Zamknij oczy, nie otwierając ich przez cały czas, spróbuj otworzyć okno” . Drugi rodzaj odpowiedzi w sposób nieporównanie bogatszy przekazuje doświadczenie, wzbogaca wyobraźnie, angażuje uczucia i emocje.

Drama może przypominać teatr. Różni się jednak od niego zasadniczo. O ile teatr nastawiony jest na widza, drama koncentruje się na wydobyciu przeżyć i doświadczeń osoby biorącej w niej udział.

W dramie muszą znaleźć się następujące elementy:

1. fikcja - zdarzenia ukazywane w dramie mogą być jak najbardziej realne, które rzeczywiście mogą się wydarzyć. Fikcja polega na tym, że w każdym momencie można się zatrzymać, zamyślić. Drama jest swego rodzaju „treningiem” prawdziwego życia. W dramie można przegrać, dokonać niewłaściwego wyboru, które nie przyniosą prawdziwych konsekwencji.

2. rola - funkcja, zadanie, które należy wykonać, analogicznie do życia, w którym w różnych kontekstach pełnimy odmienne role: dziecka, studenta, itd. Rolę w dramie możemy określić jako pewne ramy funkcjonowania postaci, bardzo ogólny szkic jej zachowań, np.: „jestem starym prostym człowiekiem”, „jestem ciężko chory, niczego nie pragnę, jak tylko być zdrowym”.

3. improwizacja - uczestnik dramy wchodzący w rolę improwizuje (nie ma wcześniej przygotowanych dialogów, scenariusza) opierając się jedynie na doświadczeniu osobistym (przeżycia, problemy) i kulturowym (literatura, film, doświadczenia innych).

4. refleksja - samodzielna lub płynąca z dzielenia się wszystkich uczestników dramy. Może ona przybierać formę swobodnych wypowiedzi, świadectw, pytań.

1. SCENKA DRAMOWA

Metoda polega na spontanicznym odegraniu dalszego ciągu jakiejś sytuacji. Sytuacja musi kryć w sobie konkretny problem, dylemat moralny, konieczność podjęcia decyzja, zajęcia stanowiska. Metoda pozwala lepiej zrozumieć daną postać, ćwiczy wyobraźnię i empatię. Historia, która jest tworzywem dla pracy przestaje być abstrakcyjną, staje się żywa.

Uwagi:

• Wyraz artystyczny nie jest istotny. Zasadniczym celem dramy jest uruchomienie uczuć, emocji, sprowokowanie do podzielenia się własnymi przemyśleniami. Od samej scenki ważniejsza jest refleksja, ku której prowadzi;

• Może zaistnieć potrzeba przygotowania przez grupę ramowego scenariusza scenki. Wtedy należy przeznaczyć na przygotowanie maks. 7-10 min.

• Zadaniem scenki dramowej jest nie tylko wyzwolenie emocji, ale także ich nazwanie.

Warianty

W scenkę dramową można włączyć technikę „stop klatka”. Akcja dramy w określonym momencie zostaje zatrzymana, a osoby w niej uczestniczące zastygają, tworząc rzeźbę. Daje to możliwość dodania komentarza lub „wybrzmienia” jakiejś wypowiedzi lub sceny.

2. RZEŹBA

Istotą tej metody jest wyrażenie przeżyć, ilustracja wydarzenia. Środkiem wyrazu są ciało, gest, mimika „zastygłe” w nieruchomej rzeźbie. Rzeźba może być indywidualna lub grupowa.

Ta metoda może być z powodzeniem wykorzystana w ilustracji ewangelicznych przypowieści i wydarzeń z historii zbawienia.

3. ARTYKUŁ PRASOWY

Uczestnicy otrzymują tekst źródłowy (biblijny, historyczny), a następnie wchodzą w rolę dziennikarzy i piszą artykuły do gazet.

Można wykorzystać powielone pierwsze strony gazet z pustym miejscem do zapełnienia przez ucznia.

4. PANTOMIMA

Polega na ilustracji tekstu poprzez pantomimiczne odegranie go. Tekst będący podstawą do pracy, powinien być barwny i dynamiczny.

5. KONFERENCJA PRASOWA

Istotą tej metody jest wejście w rolę dziennikarza zadającego pytania bohaterowi spotkania, a następnie postawienie się w roli bohatera i odpowiadanie w jego imieniu na postawione przez inne osoby pytania.

6. ZMIANA NA PIERWSZĄ OSOBĘ

Metoda polega na zapisaniu wybranej historii, tak jakby uczeń był jej bohaterem i przedstawiał określone zdarzenie ze swojej perspektywy. Metoda pomaga odnaleźć siebie w tekście biblijnym i spojrzeć na siebie w perspektywie słowa Bożego.

F. METODY PLASTYCZNE

Efektem pracy jest zawsze jakieś „dzieło”. Chodzi jednak nie tyle o zilustrowanie tekstu, co raczej jakiegoś problemu. Materiał plastyczny ma być odpowiedzią na postawione pytania. Ważny jest nie tyle efekt artystyczny, ile treść, symbolika.

Wykorzystanie metod plastycznych:

• rozwija wyobraźnię,

• prowokuje do myślenia (np.: przełożenie treści abstrakcyjnych na język plastyki),

• wspomaga pamięć - uaktywnienie pamięci wzrokowej.

1. KOLAŻ

Istotą tej metody jest stworzenie kompozycji plastycznej za pomocą materiałów wyciętych z gazet i czasopism. Należy połączyć różne rysunki, fotografie i słowa w oryginalną całość. Na koniec każda grupa nadaje swemu „dziełu” tytuł.

2. PLAKAT

Metoda polega na przedstawieniu w sposób symboliczny za pomocą obrazu określonych treści. Zadanie można wykonać za pomocą różnych technik (ołówek, farby, kredki)

3. REBUS

Uczniowie maja za zadanie zaszyfrować na sposób rebusu jakąś ważną treść. Treści zaszyfrowane przez małą grupę są odczytywane przez inne zespoły.

G. METODY SPRAWDZAJĄCE

1. TEST WYBORU

Przykład 1:

1. Pierwszy król Izraela, zazdrościł Dawidowi

a) Samuel b) Saul c) Ezdrasz

2. Wielki Filistyńczyk, walczył z Dawidem i przegrał.

a) Set b) Goliat c) Jonatan

3. Umiłowany Uczeń Chrystusa

a) Łukasz b) Jan c) Barnaba

4. Autor Dziejów Apostolskich

a) Tymoteusz b) Izajasz c) Łukasz

5. Apostołem narodów nazywamy

a) Paweł b) Piotr c) Jezus

6. Wylała drogie perfumy na Jezusa wytarła Jego stopy włosami

a) Maria b) Elżbieta c) Marta

Przykład 2:

Uczniowie otrzymują odbitkę kserograficzną tabeli i tekstu, ewentualnie we własnym zakresie mogą ją narysować (sprawdzając przy tym znajomość Dekalogu). Opisy poszczególnych sytuacji odczytuje w tym wypadku katecheta.

Zadanie polega na przyporządkowaniu opisanej sytuacji (wstawienie numeru) do odpowiedniego przykazania: N - jako negatywnego stosunku do Prawa Bożego, P - jako pozytywnej akceptacji Dekalogu.

PYTANIE	N.	P.
1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną.
2. Nie będziesz brał imienia Pana Boga swego nadaremno.
3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.
4. Czcij ojca swego i matkę swoją.
5. Nie zabijaj
6. Nie cudzołóż
7. Nie kradnij
8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu.
9. Nie pożądaj żony bliźniego swego.
10. Ani żadnej rzeczy, która jego jest.

1. Pieniądze znaczą dla mnie więcej niż Pan Bóg.

2. Nie mogę chodzić do kościoła, bo w niedzielę wyjeżdżam na działkę.

3. Jeżeli mówić coś o innych, to zawsze pozytywnie.

4. Wystarczy uczucie miłości aby usprawiedliwić cudzołóstwo.

5. Kilka „groszy” z portfela mamy to przecież nie kradzież.

6. Pieniądze są ważne, ale nie ważniejsze niż moja wiara w Boga.

7. Kocham swoich rodziców i chcę się nimi zajmować, chociaż wiele mnie to kosztuje.

8. Bóg w tym przykazaniu wyraźnie powiedział, że tylko w związku małżeńskim nie popełnia się cudzołóstwa.

9. Nawet gdyby nikt nie widział, nie wezmę bez pytania tych pieniędzy.

10. Świąteczny czas wolny poświęcam Panu Bogu uczestnicząc we Mszy św.

11. Jestem człowiekiem wolnym i sam mogę decydować o prawie do życia nienarodzonych dzieci.

12. Ten człowiek zasłużył na to, abym, obmawiając go, wyrobił mu złą opinię.

13. Rodziców będę szanował, dopóki będą mi pomagać.

14. Czyjeś małżeństwo otaczam takim szacunkiem, jakby to było moje własne.

15. Prawo do życia jest podstawowym prawem człowieka, nie będę nikomu odbierał tego prawa.

16. Czyjeś małżeństwo nic nie znaczy wobec moich pożądań.

17. „O mój Boże...”

18. Mój kolega ma bardzo dużo kaset, chyba nie zauważy, jeżeli „pożyczę” sobie kilka z nich.

19. Cieszę się, że mój sąsiad może jeździć tak luksusowym samochodem.

20. Zawsze mam szacunek dla imienia Bożego.

2. TEST LUK

Uczniowie otrzymują kserokopie tekstu z pustymi polami, w których zapisują brakujące wyrazy.

Przykład:

Chrzest jest „bramą” dla innych .................. Przez chrzest zostajemy uwolnieni z ..................... ................. i włączeni do................ Chrzest został ustanowiony przez ........................... . W naglących wypadkach, np. ...................... chrztu może udzielić ...................... Wówczas polewa się wodą................. ............. i wypowiada przy tym słowa: ............................................................................. Liturgia Chrztu przewiduje namaszczenie ................................., które oznacza przynależność do..................., nałożenie............. ..................., co symbolizuje ....................., a także wręczenie ojcu ...................

3. TEST GRAFICZNY

Z jakim wydarzeniami biblijnymi związana jest poniższa grafika?

4. TEST FAŁSZU

Uczniowie otrzymują odbitki kserograficzne testu. Zadaniem uczniów jest wychwycenie błędów rzeczowych i poprawienie tekstu.

Przykład:

Wśród sakramentów świętych ostatnie miejsce zajmuje Eucharys­tia, czyli msza święta. Jej wyjątkowe znaczenie wynika stąd, że jest pamiątką przemienienia wody w wino w Kanie Galilejskiej, Ofiarą Starego Przymierza. Biblijnych źródeł Eucharystii należy szukać w Apo­kalipsie. Jej zapowiedzią była uczta paschalna, którą Izraelici sprawowali na pamiątkę wyjścia Narodu Izraelskiego z niewoli faraona w Egipcie. Składali wtedy w ofierze Bogu paschalnego baranka jako dziękczynienie za grzechy. W Nowym Przymierzu najdoskonalszą Ofiarą za nasze grzechy stał się Chrystus. W Nowym Testamencie znajdują się trzy opisy ustanowienia Eu­charystii przez Pana Jezusa. W pierwszych wiekach Eucharystii przewodniczyli Apostołowie lub ustanowieni przez nich bis­kupi, zarówno kobiety jak i mężczyźni. Sama forma sprawowania Mszy św. zmieniała się w historii niejednokrotnie, ale jej zasadnicze części zawsze pozostawały bez zmian. Składa się ona z trzech zasadniczych części: liturgii Słowa, liturgii Eucharystycznej i modlitwy różańcowej. Najważniejszą częścią liturgii jest konsekracja, czyli przemienienie chleba i wina w Ciało i Krew Pana Jezusa. Chrześcijanie wierzą, że pod postacią chleba i wina jest symbolicznie obecny Chrystus. W pełni dajemy o tym świadectwo, kiedy przyjmujemy Go w Komunii świętej. Wtedy Eucharystia staje się dla wierzących pokarmem śmiertelności, zapowie­dzią i zadatkiem uczty w królestwie niebieskim.

ostatnie szczególne

przemienienia wody w wino w Kanie Galilejskiej Ostatniej Wieczerzy

Starego Nowego

Apokalipsie Starym Testamencie

dziękczynienie przebłaganie

trzy cztery

zarówno kobiety jak i mężczyźni - należy skreślić

trzech dwóch

i modlitwy różańcowej - należy skreślić

tylko symbolicznie rzeczywiście

śmiertelności nieśmiertelności

IX. KOMUNIKACJA W KATECHEZIE

Kilka ważnych informacji dotyczących komunikacji werbalnej i niewerbalnej:

Język ciała

• odpowiedni wygląd - pierwsze 10 sekund;

• kontakt wzrokowy z publicznością - dostrzeganie wszystkich (złym pomysłem jest zamykanie oczu);

• postawa nie może rozpraszać bujanie się, przechylanie się z jednej strony na drugą.

• gest powinien być spontaniczny i naturalny, w czasie spotkania pomagamy sobie gestykulując. Gest podkreśla sedno rzeczy. Kiedy gestykulacji jest za dużo albo jest ona niewłaściwa, wówczas przeszkadza w przekazie informacji.

• należy zagospodarować przestrzeń. Mamy być swobodni i używać całej dostępnej przestrzeni;

• troszczyć się o sylwetkę - sylwetka skurczona i niepewna osłabia komunikat, uśmiech i serdeczność wzmacnia przekaz.

Ton głosu:

• głos ma zarażać energią i zainteresowaniem, ma wyrażać naturalne emocje, które odczuwamy;

• głos ma być zgodny ze słowami. Jeśli słuchacze mają coś sobie wyobrażać - należy mówić szybciej; aby odbiorcom umożliwić głębszą refleksję należy mówić wolniej;

• zwracać uwagę na odpowiedni rytm. Potrzebne są przyspieszenia, zwolnienia, zawieszenie głosu, tak jak w muzyce, aby uchronić się przed monotonią.

Kontakt z adresatem:

• używać imion adresatów;

• dziękować za pytania i odpowiedzi;

• być autentycznym - autentyczność jest sercem komunikacji.

• informować swojego rozmówcę o swoim stanie emocjonalnym (zgodnie z zasadą: „otwarci otwierają”).

• wychwytywać informacje zwrotną, sprawdzać, jak jestem słuchany.

Język:

• treść musi mieć przejrzystą i logiczną strukturę;

• używać języka potocznego i komunikatywnego;

• stosować urozmaicone słownictwo;

• unikać żargonu;

• mówić w stronie czynnej;

• należy budować krótkie zdania;

• wystrzegać się wielowątkowości - dygresje nie mogą rozbijać głównej myśli „każdy mówca musi pamiętać, skąd jedzie i dokąd dojeżdża”.

• używać języka obrazów - obraz uruchamia w człowieku głębokie procesy psychiczne i duchowe

Język biblijny wzorem dla współczesnego języka ewangelizacji i katechezy

• język obrazowy - Chrystus posługiwał się „wizją”. W swych katechezach przytaczał różne obrazy, które swą plastyką przemawiały i do dziś przemawiają do ludzkich serc, sprawiają, że czytelnik Ewangelii jest jakby naocznym świadkiem wydarzeń.

• język relacji międzyosobowych - wynika z natury wiary, która jest osobowym spotkaniem z Bogiem;

• język wolności - katecheza jest głoszeniem miłości Boga wobec człowieka, która w wolności może być przyjęta i odrzucona.

• język doświadczenia - wychodzić naprzeciw oczekiwaniom współczesnego człowieka, który znacznie bardziej wyczulony jest na wartość faktów i ludzkiego doświadczenia, niż na teoretyczne rozważania.

X. ZASTOSOWANIE SOCJOMETRII W PRACY WYCHOWAWCZEJ

I. Jak się to robi?

• Pytamy członków o to, z kim z danej grupy chcieliby wykonywać określone czynności, na ogół ważne dla grupy lub dla jej poszczególnych członków,

np.: Z kim z grypy wybrałbyś się na wakacje?

Z kim z grupy poszedłbyś do kina?

• Na podstawie uzyskanego materiału wykonuje się tzw. socjogram w którym pozytywne wybory oznaczamy za pomocą strzałek

• Odczytujemy informacje:

• pozycje poszczególnych osób,

• grupa jako całość,

• kto jest „gwiazdą” w grupie?

• „pary odwzajemniające wybory”

• kto zajmuje najniższą pozycję socjometryczną?

• „sieć” - wszyscy członkowie grupy wzajemnie się wybierają

I. Użyteczność - szybkie i skuteczne narzędzie pozyskiwania informacji o relacjach

• źródło informacji, które osoby zajmują jakie pozycje (szczególnie najwyższe i najniższe)

• można zmieniać struktury grupowe, ulepszając je

• rozbijanie klik

• wprowadzanie mało „popularnych” uczniów w odpowiednie zespoły

• można proponować osoby, zajmujące najwyższe pozycje socjometryczne na różne funkcje (jeżeli popularność nie wynika z negatywnych cech, niepożądanych społecznie)

• wychowawcy mogą za pośrednictwem osób zajmujących wysokie pozycje socjometryczne wpływać na grupę (mają one bowiem znaczny wpływ na pozostałych członków grupy)

Przy większej liczbie członków grupy posługiwanie się socjogramem jest niewygodne.

W takim wypadku sporządzamy tabelkę:

Wybierani Wybierający	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	liczba przyznanych wyborów
A		+	+								2
B	+			+							2
C		+		+							2
D		+	+								2
E		+	+								2
F							+	+			2
G						+		+			2
H						+	+				2
I		+								+	2
J							+		+		2
suma otrzymanych wyborów	1	5	3	2	0	2	3	2	1	1	20

Ustalamy:

ile wyborów otrzymał każdy z uczestników grupy?

ile wyborów przyznał innym członkom grupy?

kto zajmuje najwyższą pozycję w grupie?

kto zajmuje najniższą pozycją w grupie?

ile było wzajemnych wyborów?

zależności:

• Technika socjometryczna ułatwiając ustalenie, kto zajmuje najwyższą pozycję w grupie, umożliwia stwierdzenie, kto jest nieformalnym przywódcą grupy.

• Na podstawie uzyskanych wyników można ocenić, jaka atmosfera panuje w grupie (mało lub wiele wyborów wzajemnych).

• Techniki socjometryczne pozwoliły ustalić pewne zależności osobowe. Osoby zajmujące wysoką pozycję socjometryczną mają średnio nieco wyższą inteligencję niż pozostali członkowie grupy, ale niezbyt ich przewyższającą. Cechuje ich punktualność, towarzyskość, poczucie humoru, czyli cechy, które mają znaczenie w kontaktach społecznych.

Przykład:

Socjogram całej klasy wygląda następująco:

OGÓLNA OCENA KLASY

Klasa wydaje się być podzielona. Istnieje 5 niezależnych grup. W obrębie tych grup istnieją jednak silne więzi, o czym świadczy aż 20 wyborów odwzajemnionych.

Szef formalny grupy: (8) otrzymała tylko 1 wybór, a jej zastępca (1) - 2 wybory. W związku z powyższym zauważyć należy, że osoby te nie są w rzeczywistości przodownikami klasy, a ich funkcja ma charakter jedynie formalny.

Liderami w klasie są raczej: (7) i (2)

Dużym uznaniem cieszą się również: (18) i (21).

Niepokojące jest zjawisko rozczłonowania klasy, a szczególnie istnienia w jej obrębie 2 klik w ścisłym tego słowa znaczeniu. Dobrym sposobem na zmianę tej sytuacji i konsolidacji klasy jest zaangażowanie we wspólne grupy zadaniowe uczniów z poszczególnych grup.

Należy w tej klasie podjąć również działania zmierzające do zasymilowania z resztą grupy tych osób, które nie uzyskały żadnego wyboru (13) i (12) oraz dążyć do większego włączenia w grupę tych, którzy wybrali kogoś z wzajemnością nie wybierając nikogo więcej.

W klasie nie ma ani jednej osoby izolującej się od klasy. Wszyscy dokonali przynajmniej 1 wyboru.

29

Metodyka nauczania religii - skrypt

6

16

12

1

7

18

25

3

24

20

26

8

9

10

28

2

14

15

11

22

21

4

17

23

199

5

13

27

---