WYKŁAD 1

 

T: Pojęcia i przedmiot ekonomii

 

Nauka ekonomia ma bardzo stary rodowód (Arystoteles) i oznacza naukę o prawach gospodarstwa domowego ( Oikos - dom; Nomos-prawo). Termin ten odbiega od obecnego.

Ekonomia polityczna(społ.) - XVII w gdy zaczęto analizować gospodarstwa całościowo. Między gospodarstwami domowymi, a całością gospodarki są powiązania :

1. 1.     gosp. Dom. Musi zdobyć dochód - praca najemna, dzierżawa ziemi

2. 2.     jak wydać dochód, na jakie cele. Ważna jest struktura zakupów, co i gdzie się kupuje

Dochód dzielimy na: konsumpcję i akumulację(inwestycje). Decyzje podejmowane przez gosp. dom. jak i banki, państwo itp. - trzeba uwzględniać prawa ekonomiczne

Ekonomia - bada prawidłowości rządzące sferą gospodarczą

Aby społeczeństwo mogło istnieć musi zaspakajać potrzeby:

• -         biologiczne (żywność, odzież, mieszkanie)

• -         materialne - zaspakajane przez dobra materialne

• -         wyższego rzędu - samorealizacja, akceptacja, przynależność do grupy, potrzeby psychologiczne , socjologiczne)

Prawidłowości:

• -         potrzeby mają charakter historyczny - zmieniają się wraz z rozwojem produkcji, produkcja tworzy potrzeby

• -         potrzeby rosną nieustannie, są nieograniczone

• -         najpierw zaspakajane są potrzeby niższego rzędu, potem wyższego rzędu(które są bardziej nieograniczone

Związek pomiędzy ekonomią a potrzebami

Potrzeby zaspakajamy za pomocą DÓBR - przedmioty materialne oraz różnego rodzaju usługi

• -         dobra wolne- otrzymywane bezpośrednio z przyrody bez konieczności ich przetwarzania, występują w obfitości: powietrze ,śnieg

• -         dobra gospodarcze - służą do zaspokojenia potrzeb, związane są z wysiłkiem i pracą by dostosować przyrodę do naszych potrzeb

 

PRODUKCJA - celowa i świadoma działalność człowieka polegająca na przekształcaniu przedmiotów przyrody do potrzeb ludzkich, wytwarzamy produkty

PRACA - zespół czynności wykonywanych przez człowieka w procesie produkcyjnym , człowiek oddziałuje na dobra materialne, zmienia je i dostosowuje do swych potrzeb, wykorzystując zdolności i kwalifikacje

 

CZYNNIKI PRODUKCJI :

1. 1.     zasoby naturalne - ziemia, grunty, drogi, energia, surowce naturalne, woda ,lasy

2. 2.     praca - potencjał ludzki o określonych kwalifikacjach, . Zawodowej, uzdolnieniach, mentalności

3. 3.     kapitał :

1. a)     trwały - trwałe dobra materialne wykorzystywane w procesie produkcji towarów i usług. Wyróżniamy tu środki pracy (maszyny, narzędzia) oraz przedmioty pracy (surowce, materiały) ogólnie środki produkcji - posługuje się nimi siła wytwórcza

2. b)    finansowy - środki pieniężne przeznaczone do produkcyjnego wykorzystania (zapłata i pokrycie dla robotników

4. 4.     organizacja i zarządzanie - odrębny czynnik związany z przedsiębiorczością

5. 5.     wiedza technologiczna

6. 6.     powiązania gospodarcze z zagranicą

 

Jak gospodarować ograniczonymi zasobami?

EKONOMIA - nauka o tym jak społeczeństwo gospodaruje ograniczonymi zasobami czynników produkcji do zaspokojenia swoich potrzeb, głównie ekonomia analizuje procesy produkcja

1. a)     analiza procesu produkcji

2. b)    podział, wymiana

3. c)     konsumpcja

Cechą charakterystyczną produkcji jest jej społeczny charakter, społeczny podział pracy między ludźmi, nawiązują się - stosunki ekonomiczne - zachodzą między ludźmi w procesie gospodarowania

Podstawowym czynnikiem określającym charakter stosunków ekonomicznych jest forma własności środków produkcji. Od formy własności zależy : cel gospodarowania, sposób gospodarowania, sposób podziału wytworzonych dóbr

 

WŁASNOŚĆ - zbiór faktycznie wykorzystywanych uprawnień do decydowania, dysponowania, korzystania z obiektów będących w posiadaniu właściciela

Wyróżniamy dwa rodzaje własności:

1. a)     prywatną - prawo własności poszczególnych jednostek są wyłączne i dobrowolnie przekazywane

2. b)    publiczna - pr. Wł. Nie są wyłączne i nie są przekazywalne (w. Państwowa, komunalna, spółdzielcza)

 

Wybory każdego społeczeństwa:

1. 1.     co produkować , ile i w jakich proporcjach

2. 2.     jak produkować, metody wytwarzania

3. 3.     dla kogo produkować, kto ma korzystać z efektów produkcji

 

Warunki prowadzenia Rachunku Ekonomicznego:

1. 1.     możliwość sprowadzania do wspólnego mianownika efektów i nakładów

2. 2.     jednoznacznie sformułowany cel działalności, stanowiący potencjalne przesłanki racjonalnego wyboru

 

KOSZT ALTERNATYWNY - wartość najbardziej preferowanej, ale nie wykorzystanej alternatywy (przykład: wybierając pomiędzy produkcją chleba, a armat możemy - mieć mniej armat, a więcej chleba, a tym samym słabszą obronę narodową

 

PODMIOTY GOSPODARCZE - każdy alternatywny uczestnik procesu gospodarowania:

1. 1.     gosp. domowe - występują w podwójnej roli: jako dysponent dochodów, przeznaczanych na konsumpcję oraz jako dysponent siły roboczej i właściciel czynników produkcji

2. 2.     przedsiębiorstwa - jednostki gospodarcze, które dysponując własnym majątkiem prowadzą dział. gospo. - produkują dobra i usługi

3. 3.     państwo - podmiot dysponujący władzą umożliwiającą ustalanie i egzekwowanie prawnych zasad postępowania różnych podmiotów gospodarczych

 

SYSTEMY GOSPODARCZE :

1. 1.     gospodarka oparta na zwyczajach i tradycji przekazywanej z pokolenia na pokolenie ( g. naturalna )

2. 2.     gosp. rynkowa - podejmowane decyzje określa rynek, przedsiębiorstwa wytwarzają dobra nie dla siebie ale na sprzedaż, daleko posunięty podział pracy, celem jest dążenie do maksymalizacji zysków

3. 3.     g. Nakazowo-rozdzielcza - (centralnie sterowana = socjalistyczna) z aktywną interwencją państwa w życie gospodarcze

 

MIKROEKONOMIA - bada zachowanie przedsiębiorstw, państwa zajmującego się polityką budżetową, zachowania gospod. dom., konsumentów, pracownik, producent, sprzedawca, nabywca

 

MAKROEKONOMIA - teoretyczne, globalne problemy gosp. narodowej lub światowej jako całości

 

PRAWA EKONOMII - związki między określonymi zjawiskami ekonomicznymi posiadające charakter konieczny, ogólny, stosunkowo trwały i powtarzalny. Cechy:

1. 1.     obiektywny charakter praw ekon. - działają niezależnie od woli i świadomości ludzi

2. 2.     charakter statystyczny - prawo wielkich liczb

3. 3.     ch. historyczny - istota jest ta sama, ale pewne elementy się nie zmieniają

 

INNY PODZIAL PRAW:

1. 1.     przyczynowo skutkowe - można wyrazić co jest skutkiem, a co przyczyną

2. 2.     prawa współistnienia - zjawiska należy rozważać łącznie

3. 3.     prawa funkcjonalne - dot. Zjawisk, które można przedstawić za pomocą konkretnych funkcji materialnych

 

WYKŁAD 2

T: Główne nurty współczesnej ekonomii.

 

EKONOMIA KLASYCZNA (Adam Smith 1723-1790, David Ricardo 1772 -1823, J.B.Say 1767 - 1832 )

A. Smith stworzył podstawy systemu zwanego liberalizmem ekonomicznym zakładającym, że wolnokonkurencyjna gospodarka rynkowa samoistnie i bez ingerencji zew. dąży do utrzymania równowagi gospodarczej. Jego praca pt. Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów 1776 stanowi podstawową pozycję ekon. klasycznej . ekonomia zajmuje się tworzeniem bogactwa, wymianą i podziałem wytworzonych dóbr. Prekursorami ekon. Klasycznej byli berkantylyści(widzieli podst. bogactwa w handlu) i fizjokraci(źródła bogactwa upatrywali w ziemi). Praca jest podstawą wartości towarów. Cena towarów zaś kształtuje się na rynku pod wpływem popytu i podaży - odchylenia cen mogą istnieć, ale są krótkotrwałe. Smith mówiąc o pracy podkreśla rolę pracy wykwalifikowanej oraz dokonuje podziału na pracę produkcyjną(tworzy materialne bogactwo, powiększa bogactwo narodowe), i nieprodukcyjną(tworzy usługi nie przyczyniające się do nar. bogactwa.)

Człowiek ekonomiczny - maksymalizacja własnych korzyści materialnych, ale względnie i społeczeństwa. Koordynacja własnych celów i społecznych jako całości, zgodność interesów indywidualnych i społecznych dzięki koordynacji rynku: „niewidzialna ręka rynku rządzi gospodarka” - jest podstawą i gł. mechanizmem. Państwo nie powinno ingerować w gospodarkę jego obowiązkiem jest tylko czuwanie nad porządkiem i ładem publicznym, prawem, gwarantowanie praw własności „państwo jest stróżem nocnym i radcą prawnym”. Państwo musi istnieć, ale do celów:

1. 1.     zapewnienia obrony

2. 2.     administracji

3. 3.     wymiaru sprawiedliwości

4. 4.     realizacji pewnych kluczowych prac publicznych ( infrastruktura gosp. drogi , oświata, ochrona zdrowia()

5. 5.     zapewnienie systemu prawnego

Wg Smitha angażowanie się rządu w gospodarkę jest niepożądane z powodów:

1. 1.     działalność rządu opiera się na kolektywnym podejmowaniu decyzji, co jest przeciwstawne interesom poszczególnych jednostek, najlepiej aby decyzje podejmowały jednostki

2. 2.     decyzje rządowe ograniczają rolę rynku i mogą uniemożliwiać zawieranie korzystnych transakcji i pogarszać sytuację materialną potencjalnych uczestników rynku np. nakładanie ceł

3. 3.     przedstawiciele rządu podejmując decyzje mogą działać na korzyść własnych interesów

Ricardo i Say bazowali na tych samych założeniach, ale: Ricardo zajmował się rolą ziemi, a Say rozwinął teorię czynników produkcji, zajmował się podziałem efektów pracy między ziemię, kapitał oraz pracę. Ziemia otrzymuje rentę jako wynagrodzenie, kapitał - zysk, praca - wynagrodzenie w postaci płacy

 

EKONOMIA NEOKLASYCZNA - II etap w rozwoju myśli ekonomicznej, przedstawiciel: Alfred Marshall 1842-1924 - szkoła Cambridge.

Wprowadził do analizy ekonomicznej czynnik czasu. Wyodrębnia 3 okresy:

1. 1.     o. rynkowy - infrakrótki - podaż jest stała

2. 2.     o. krótki - w którym podaż może wzrastać do rozmiarów określonych przez możliwości produkcyjne istniejącego aparatu wytwórczego

3. 3.     o. długi - produkcja rośnie ponad poziom wyznaczony przez istniejący aparat produkcyjny ze wzgl. na wprowadzenie inwestycji, postęp techniczny i inne możliwości powodujące wzrost produkcji

W XIX - XX w pojawiło się wiele problemów makroekonomicznych:

• -         monopolizacja gospodarki

• -         pogłębiający się kryzys ekonomiczny

• -         narasta bezrobocie, wzrost świadomości klasy robotniczej strajki

• -         zróżnicowanie społeczne

Malejąca rola przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Pojawiają się nurty opozycyjne :

1. 1.     ekonomia dobrobytu ( Artur S. Pigou, uczeń Marshalla- wolność gospd. I swoboda działania mechanizmu rynkowego nie prowadzi do maksymalizacji dobrobytu, prowadzi do napięć społecznych i dlatego potrzebna jest interwencja państwa zmierzająca do zwiększenia wydatków rządowych na cele gospodarcze i społeczne.

2. 2.     Keynsizm ( Keynes 1883 - 1946) - zrywa z prawem rynku Say'a (produkcja sama tworzy sobie popyt), uważa że wraz z produkcją rosną dochody ale nie muszą być w całości przeznaczone na konsumpcję. Brak popytu jest główną barierą wzrostu produkcji i osiągnięcia harmonii gospodarczej. Keynes przechodzi do analizy makroekonomicznej, zajmuje się gospodarka jako całością. Uznaje potrzebę ingerencji państwa w życie gospodarcze (aktywna rola państwa). Sformułował również słynne prawo psychologicznej skłonności do konsumpcji - wraz ze wzrostem dochodów następuje wzrost oszczędności i relatywnie coraz mniej dochodów przeznaczana jest na konsumpcję.

Państwo musi stymulować popyt poprzez:

1. a)     bezpośrednio - wzrost zasiłków dla bezrobotnych, obniżanie podatków

2. b)    oddziaływać na inwestycje, zachęcać do inwestycji w cele produkcyjne przez politykę stóp procentowych, ulgi i zwolnienia podatkowe

3. c)     organizowanie bezpośrednio procesu inwestycji nieprodukcyjnych, jak: budowa dróg, autostrad, które dają zatrudnienie ludziom , a potem zaowocować rozwojem produkcji

Najważniejsze założenia teorii Keynes'a:

1. 1.     sektor prywatny cechuje się dużą niestabilnością

2. 2.     państwo powinno aktywnie oddziaływać na kształtowanie się popytu

3. 3.     pobudzanie popytu przez politykę inwestycyjną , co wywołuje efekty mnożnikowe

4. 4.     czynniki popytowe odgrywają większą rolę niż czynniki podażowe

5. 5.     instrumenty fiskalne są skuteczniejsze od instrumentów monetarnych

 

WYKŁAD 3

T: Systemy społeczno-gospodarcze .

 

GOPODAROWANIE - proces podejmowania decyzji dotyczących produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr. Może on przebiegać w różny sposób.

 

GOSPODARKA - całokształt warunków, reguł, i mechanizmów gospodarowania

Rodzaje gospodarowania , ze wzgl. na kryteri:

1. 1.     celu lub motywu gosp.

• -         gosp. naturalna - nastawiona na zaspokojenie potrzeb własnych producentów

• -         g. towarowa - produkcja z góry nastawiona na sprzedaż

2. 2.     skala produkcji

• -         gosp. światowa, narodowa, regionalna

3. 3.     wyodrębnienie różnych sfer gospodarowania

• -         gosp. przemysłowa, rolna, mieszkaniowa, dotycząca gosp. domowych, dot. Polityki Państwa

4. 4.     kryterium własności

• -         oparte na wł. Prywatnej - gosp. kapitalistyczna

• -         oparte na wł. Państwowej - gosp. socjalistyczna

5. 5.     mechanizm regulowania procesów gospodarczych

• -         gosp. rynkowa - mech regulowania jest rynek

• -         gosp. nakazowa - regulatorem jest administracja państwowa działająca przy pomocy nakazów

 

Charakterystyka systemu rynkowego, podstawowe cechy:

1. 1.     dominacja prywatnej własności środków produkcji

2. 2.     rynkowa alokacja zasobów gospodarowania

 

Własność :

1. 1.     w sensie ekonomicznym - jest zbiorem stosunków miedzy ludźmi , jakie powstają w związku z faktycznym dysponowaniem czynnikami produkcji i korzystaniem z rezultatów gospodarowania

2. 2.     w sensie prawnym (patrz I wykład)

 

Teoria praw własności : - jest zbiorem faktycznie wykorzystywanych uprawnień jakimi dany właściciel dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu własności. Na ten zbiór składa się: korzystanie z obiektu, bezpośredni lub pośredni udział w zarządzaniu obiektem.

Własność prywatna rozumiana jest jako struktura uprawnień własnościowych do pewnych obiektów w ramach których prawa własności są wyłączne i dobrowolnie przekazywane. Ponadto właściciel może występować na rynku jako sprzedawca obiektu.

Własność publiczna - prawa jednostek nie są wyłaczne i dobrowolnie przekazywalne

 

OBIEKTY WŁASNOSCI:

1. 1.     środki konsumpcji - dobra trwałe i niematerialne

2. 2.     środki produkcji - dobra materialne wykorzystywane w procesie gospodarowania

 

Rodzaje własności kapitalistycznej:

1. 1.     wł. indywidualnego kapitalisty(small business) własność rodzinna, kapitalista aktywnie włączony w produkcję

2. 2.     wł. grupowa -spółki zoo, akcyjne, kapitałowe

3. 3.     wł. międzynarodowa - korporacje

 

Obecnie obserwuje się zmiany w obrębie wł. kapitalistycznej:

• -         zmienia się rola i znaczenie różnych form ł., trendy: zmienia się znaczenie indywidualnej formy wł. i spółek partnerskich na rzecz spółek akcyjnych, które stają się dominującą formą wł.; istotną rolę odgrywa sektor publiczny; rośnie rola wł. międzynarodowej

• -         zmiany w obrębie własności stanowiącej trzon systemu w obrębie wł. kapital.; trendy: przechodzenie funkcji zarządzania w ręce profesjonalnych menedżerów; wzrasta rola państwa i pośrednich form oddziaływania na funkcjonowanie przedsiębiorstw(ulgi podatkowe, kary za zanieczyszczenia); wzrost roli związków zawodowych; zwiększanie partycypacji pracowników w wynikach (zyskach)osiąganych przez firmy; coraz więcej ludzi posiada akcje firm- demokratyzacja kapitału

 

Rynkowa alokacja czynników produkcji - oznacza, że działalność gospodarcza jest prowadzona za pośrednictwem kupna -sprzedaży.

 

RYNEK - swoiste porozumienie pomiędzy sprzedającym i kupującym, w którym popyt na dobra i podaż oferowanych dóbr określają cenę

 

POPYT - zapotrzebowanie zgłaszane na określoną ilość dobra, którą nabywcy są skłonni kupić po danej cenie

 

PODAŻ - ilość dóbr, którą producenci sa skłonni sprzedać po danej cenie

Niezbędnym warunkiem istnienia rynku jest swoboda kształtowania cen

TOWAR - produkt pracy ludzkiej przeznaczony do sprzedaży

 

Mechanizm rynkowy jest regulatorem procesów rynkowych przy spełnieniu warunków:

1. 1.     dominującą rolę w gospodarce odgrywa własność prywatna

2. 2.     muszą istnieć instytucje obsługujące rynek: banki, giełdy itp.

3. 3.     Integralność rynku - brak lub niedorozwój pewnych segmentów rynku uniemożliwia lub opóźnia sprawne funkcjonowanie innych rynków

 

 

W gospodarce rynkowej więzi pomiędzy podmiotami mają charakter:

1. 1.     ekonomicznych - transakcje na warunkach ekonomicznych

2. 2.     w. poziomych - między podmiotami o tej samej randze

3. 3.     w. niehierarchicznych

 

Rynek spełnia funkcje:

1. 1.     jest miejscem wyceny różnych dóbr, usług i zasobów

2. 2.     jest źródłem informacji dla różnych podmiotów gosp.

3. 3.     mechanizmem racjonalnego wykorzystania zasobów - dokonuje konfrontacji różnych metod wytwarzania

4. 4.     jest instrumentem kształtowania równowagi rynkowej

5. 5.     jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i mechanizmem dostosowania produkcji do potrzeb

 

Niedoskonałości rynku:

1. 1.     efektywny tylko w warunkach wolnej konkurencji

2. 2.     działania rynkowe mogą być traktowane jako „niesprawiedliwe”(różne grupy społeczne o różnych dochodach)

3. 3.     działania rynkowe mogą być społecznie szkodliwe (zanieczyszczenia)

4. 4.     produkty mogą być zyskowne ale szkodliwe (narkotyki)

 

 

WYKŁAD 5

T: System ekonomiczny gospodarki centralnie planowanej.

 

Geneza:

Główne wątki marksistowskiej teorii:

1. 1.     gospodarka nakazowo-rozdzielcza wyrosła z krytyki kapitalizmu

2. 2.     człowiek jest cząstką przyrody i zajmuje w niej swoje określone miejsce

3. 3.     szczególne znaczenie pracy - rozwój osobowości, w kapitalizmie występuje wyalienowanie jednostki

4. 4.     przemiany ustrojowe mogą mieć charakter tylko rewolucyjny (dziejowa misja proletariatu”)

 

Teoria Lenina: - „Najsłabszego Ogniwa”-

Rewolucja wybuchła w Rosji ponieważ:

• -         słaba burżuazja

• -         kraj słabo rozwinięty szukał innych rozwiązań

• -         czynniki narodowościowe

• -         robotnicy mieli dużo sojuszników wśród rolników i innych grup społecznych

 

Socjalizm to wyższa faza rozwoju kapitalizmu

TEORIA SUBSTYTUCJI - socjalizm jest substytutem kapitalizmu dla krajów

, które nie mogą powtórzyć drogi rozwoju gospodarczego, taki uboższy kapitalizm

TEORIA KONWERGENCJI - kapitalizm przeżywa się i idzie w kierunku elementów socjalnych, a socjalizm przechodzi reformy, coraz więcej elementów rynkowych, zmierza w kierunku gospodarki rynkowej

 

Cechy gosp. centralnie planowanej:

1. 1.     monocentryczny ład społeczny

• -         prymat polityki nad ekonomiką

• -         decyzje podejmowane w oparciu o cele polityczne, a nie rachunek ekon

• -         centralizacja władzy i administracji

2. 2.     dominacja własności państwowej

• -         wł. państwowa odgrywa najważniejszą rolę

• -         państwo dysponentem środków produkcji

• -         państwo pracodawcą, twórcą struktur organizacyjnych o raz decyzji inwestycyjnych, kształtowało popyt(poprzez płace)

3. 3.     centralne zarządzanie i planowanie

• -         polityczny charakter planów

• -         centralizacja decyzji

• -         hierarchiczny charakter planu i pionowy układ powiązań między podmiotami

• -         nakazowy sposób przekazywania decyzji

• -         palnowanie rzeczowe dominowało nad finansowym

 

4. 4.     nierynkowa alokacja zasobów

- decyzje podejmuje planista

5. 5.     gospodarka niedoborów- brak towarów w sklepach

 

SYSTEM ZARZĄDZANIA - całokształt metod i środków oraz rozwiązań

organizacyjnych umożliwiających realizację zadań ustalonych przez szczebel centralny

 

Podział:

1. 1.     S. Zcentralizowany - decyzje podejmuje tylko centrala

• -         jednoosobowość decyzji

• -         hierarchiczne powiązanie planów gospodarczych

• -         nakazowy charakter planów, niezrealizowanie - kary

• -         pieniądz spełniał rolę bierną - był mianownikiem dla celów rachunkowych

• -         bilansowanie w jednostkach naturalnych

• -         centralne rozdzielnictwo materiałów i środków

Wady :

• -         nieelastyczne dostosowanie produkcji do potzreb

• -         nadmierne koszty wytwarzania

• -         niewykorzystanie mocy produkcyjnych

• -         nieoszczędne zużywanie materiałów

• -         hamowanie oddolnej inicjatywy

• -         zbiurokratyzowany aparat władzy

• -         wykonywanie planów ilościowych , kosztem jakości

 

Zalety :

• -         wysoki stopień koncentracji środków na realizację określonych celów

• -         możliwość szybkiego ilościowego wzrostu produkcji

 

2. 2.     S. Zdecentralizowany - decyzje podejmowane są przez konsumentów

• -         plan centralny obejmuje tylko decyzje najważniejsze

• -         decyzje bieżące podejmowane na szczeblach pośrednich

• -         ograniczenie systemu rozdzielnictwa

• -         oddziaływanie na pracowników poprzez instrumenty ekonomiczne

 

Etapy reformowania gosp. nakazowo- rozdzielczej:

1. I.                   lata 56-58 zerwano ze schematem systemu centralnie planowanego Wprowadzono ocenę działalności przedsiębiorstwa (zysk)

2. II.                73-82 - nowy system ekonomiczno finansowy wielkich organizacji(WOG), umocnienie dużych przedsiębiorstw, zmniejszenie stopnia centralizacji i rozszerzenie zakresu stosowania normatywów ekonomicznych

3. III.             1982 reforma Samodzielność, Samorządność, Samofinansowanie

 

Transformacja w Polsce -wrzesień 1989 nowy rząd

Zadania:

1. 1.     osiągnięcie stabilizacji (opanowanie inflacji) plan Balcerowicza

2. 2.     Przebudowa sys. funkcjonowania gospodarki

1. a)     urynkowienie gospodarki:

• -         liberalizacja cen oraz handlu zagranicznego

• -         likwidacja dotacji

• -         ułatwiony dostęp do kredytów

• -         wymienialność złotówki

• -         próby demonopolizacji gospodarki

• -         reforma podatkowa

2. b)    prywatyzacja gospodarki

• -         tzw. Prywatyzacja pierwotna - tworzenie nowych przedsiębiorstw

• -         prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych - różne metody (na ćwiczeniach)

 

 

WYKŁAD 6

T: Rynek, popyt,podaż

 

1. 1.     WARTOŚĆ WYMIENNA TOWARU - gdy mówimy cenie jako wartości towaru, czyli relacje w jakich różne towary są wzajemnie wymienialne

T - T wymiana barterowa (towar za towar)

T - T_ekw - T (towar - ekwiwalent powszechny - towar

T_ekw - Pieniądz

2. 2.     WARTOŚĆ UŻYTKOW TOWARU - zdolność towaru do zaspokojenia potrzeb ludzkich, znajduje akceptację społeczną

Na rynku występuje tendencja do równania się cen na określone towary, mamy wtedy do czynienia z RYNKIEM DOSKONAŁYM :

1. 1.     sprzedającym i kupujący dysponują doskonałymi informacjami o cenach płaconych na rynku

2. 2.     sprzedający i kupujący podejmują decyzje w oparciu o ceny tzn. zachowują się racjonalnie

 

RYNEK NIEDOSKONAŁY - jeden lub obydwa warunki doskonałości jest niespełniony

 

POPYT:

1. 1.     efektywny - poparty odpowiednimi zasobami pieniądza potencjalnych nabywców

2. 2.     potencjalny - wyraża zamiar nabycia danego produktu ale w danym czasie nie dysponuje zasobami

 

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE POPYT:

1. 1.     ceny towarów - ich wzrost powoduje obniżenie popytu

2. 2.     dochody ludności - im wyższe tym jest on większy

3. 3.     ceny dóbr substytucyjnych (zaspakajających te same potrzeby) i komplementarnych (konsumpcja łączna: samochód + benzyna)

4. 4.     moda, gusta, upodobania, tradycje, działania reklamy

5. 5.     zmiany rozmiarów i struktury ludności (demografia)

6. 6.     oczekiwania zmiany sytuacji rynkowej ( gra na hossę i bessę)

 

POPYT A CENY :

Wzrost cen powoduje spadek popytu, natomiast ceny wpływają dwojako na popyt:

1. 1.     efekt substytucyjny - tą samą potrzebę można zaspokoić przy pomocy różnych dóbr. Popyt przerzuca się na inne dobra, tańsze, co sprawia wzrost cen tego dobra

2. 2.     efekt dochodowy - pod wpływem zmiany cen dokonują się zmiany dochodów realnych (dochód lup płaca mierzona ilością dóbr jakie można za nie nabyć

 

Zmiany ilości popytu pod wpływem zmiany cen mierzymy przy pomocy współczynników elastyczności cenowej popytu : - informuje nas o ile % zmieni się popyt jeżeli cena dobra wzrośnie o 1%.

 

Ec = (C1-C0)/ C : -(P1-P0)/P0

Ec = przyrost ceny : - przyrost popytu

 

 

 

 

Jeżeli

Ec = 1 - elastyczność wzorcowa zmiana ceny o 10 % to spadek popytu o 10%

 

 

Ec > 1 - wysoka elastyczność tzn. relatywnie małe zmiany ceny powodują

stosunkowo duże zmiany popytu

 

Ec < 1 - elastyczność niska: dotyczy artykułów pierwszej potrzeby. Zmiany

ceny nie prowadzą do dużych zmian popytu

 

Ec = 0 - popyt „sztywny” niezależnie od ceny jest na tym samym poziomie,

dotyczy dóbr traktowanych jako niezbędne i wyjątkowe (np. leki) oraz dóbr mających niską cenę i nie odgrywają dużej roli w budżecie (np. sól)

 

 

Elastyczność cenowa mieszana - dotyczy dóbr substytucyjnych - mierzy reakcję zmiany ceny na dobro X do zmiany popytu na dobro Y ( np. masło - margaryny)

 

Czynniki określające elastyczność cenową popytu:

1. 1.     zakres występowania substytutów - im bardziej dostępny jest substytut tym bardzie popyt jest elastyczny wzgl. ceny, gdyż konsumenci przerzucają się na dobra subst.

2. 2.     Udział danego dobra w koszyku zakupów gosp. domowego im wyższy tym elastyczność wyższa

3. 3.     Znaczenie produktu w zaspokojeniu potrzeb - art. Popularne ma niską elastyczność popytu ( żywność)

4. 4.     Okres brany pod uwagę:

1. a)     elastyczność rośnie z upływem czasu, gdyż konsumenci potrzebują czasu na znalezienie substytutów i przyzwyczajenie się do nich, ograniczają konsumpcję dóbr których ceny rosną

2. b)    elastyczność popytu maleje z upływem czasu - początkowo pod wpływem szoku cenowego, ograniczają konsumpcję, ale po czasie oswajają się z tą ceną i wracają do starych upodobań (np. alkohol)

 

Nietypowe reakcje popytu:

1. 1.     paradoks Giffena: (Irlandia 1844 r ) - zmiana popytu ziemniaków. Wzrost cen spowodował wzrost spożycia ( związane z zarazą ziemniaczaną, mniejsza podaż) Obecnie w krajach o niskich dochodach wzrost cen prowadzi do wzrostu udziału wydatków na żywność

2. 2.     paradoks Veblena : w krajach rozwiniętych działa efekt demonstracji: ważne są nie tylko walory użytkowe towaru, ile wysoka cena, snobizm popych do zakupu dobra ekskluzywnego, popyt spada gdy spada ich cena i stają się powszechne

3. 3.     paradoks spekulacyjny - związany z giełdą: popyt wiąże się nie z bieżącą sytuacją, ale z oczekiwaniami dotyczących przyszłej ceny - Grana hossę - spekulacja na zwyżkę, tzn. popyt rośnie pomimo wzrostu cen, ponieważ inwestorzy spodziewają się dalszego ich wzrostu; Gra na bessę - spekulacja na zniżkę, spadające ceny powodują spadek popytu, gdyż inwestorzy sądzą iż spadek ceny utrzyma się także w przyszłości

 

PODAŻ

Krzywa podaży ma odwrotny kształt do krzywej popytu Najważniejszym czynnikiem wpływającym na podaż jest cena.

Czynniki poza cenowe oddziaływujące na podaż:

1. 1.     zmiana kosztów produkcji

• -         zmiana cen czynników produkcji

• -         zmiana technologii wytwarzania

• -         zmiana organizacji pracy

• -         zmiana skali produkcji

2. 2.     zmiany zasad w polityce podatkowej

• -         podatki bezpośrednie - płacone przez obywateli od dochodów, oszczędności

• -         podatki pośrednie - elementy cen wyrobu: Vat, akcyzy

3. 3.     subsydia i dotacje

4. 4.     zmiany cen innych dóbr - producent może przerzucić się na produkcję dóbr, dla których relacja między cena a kosztami są najkorzystniejsze

5. 5.     warunki klimatyczne - klęska nieurodzaju lub uradzaj w rolnictwie

6. 6.     sezonowość produkcji

 

PODAŻ A CENA:

Wzrost ceny powoduje wzrost podaży. Jednak te relacje mogą być różne . relacje mierzy elastyczność cenowa podaż

 

Ec = (przyrost P/Po):( przyrost C/Co)

 

Dla Ec = 1; > 1; < 1 relacje miedzy zmianą podaży a ceną są proporcjonalne

Ec = 0 - podaż wzgl. ceny jest nieelastyczna

 

Wielkość współczynnika elastyczności cenowej podaży zależy od:

1. 1.     mobilność czynników produkcji

2. 2.     stopień wykorzystania mocy produkcyjnych

3. 3.     stan zapasów surowców i materiałów

 

Prawo A. Marshalla

 

Wzrost ceny sprawia iż produkcja staje się atrakcyjna dla producenta. Pojawia się nadwyżka podaży, pojawia się więc cena nierównowagi. Producent, aby pozbyć się nadwyżki towaru będzie obniżał cenę. Spadek ceny powoduje niedobór - producenci podnoszą więc ceny i w swoisty sposób dojdzie do ustalenia się ceny równowagi rynkowej.

 

 

Funkcje ceny w gospodarce:

1. 1.     informacyjna - informuje konsumentów i producentów o istniejących możliwościach wyboru

2. 2.     równoważy podaż i popyt - wzrost ceny ogranicza popyt i wzmaga podaż, spadek wzmaga popyt i ogranicza podaż - swoista równowaga rynkowa

3. 3.     alokacyjna - jako element rachunku ekonomicznego , informują o opłacalności produkcji, o wyborze najkorzystniejszych czynników produkcji

4. 4.     są instrumentem podziału dochodu narodowego - f. redystrybucyjna - wzrost ceny dobra sprawia że dochody realne części osób spadają, zaś spadek ceny powoduje wzrost dochodów realnych

 

Rozpatrując problem podaży należy brać pod uwagę czynnik czasu:

1. 1.     okres ultrakrutki: w którym podaż jest stała, nieelastyczna względem ceny, nie można zwiększyć podaży z czynników technicznych, działania można prowadzić tylko po stronie ceny

2. 2.     okres krótki: w którym wzrost podaży jest możliwy w wyniku lepszego wykorzystania mocy wytwórczych

3. 3.     okres długi, w którym produkcja rośnie ze wzgl. na zwiększone możliwości gospodarki, okres utożsamiany z inwestycjami, majątek jest rozbudowywany

 

ZALEŻNOŚCI POPYTU I PODAŻY:

1. 1.     POPYT WSPÓLNY - dotyczy dóbr komplementarnych , wzrost ceny powoduje spadek popytu na oba dobra

2. 2.     POPYT ZŁOZONY - dotyczy dóbr, które wykorzystywane w różny sposób mleko - ser- śmietana - jogurt itd.

3. 3.     POPYT KONKURENCYJNY -na dobra substytucyjne, wzrost ceny na jedno prowadzi do wzrostu popytu na drugi

4. 4.     PODAŻ WSPÓLNA - produkcja jednego dobra tworzy podaż drugiego (mięso i skóry)

5. 5.     RYNEK PRODUCENTA - Podaż mniejsza niż popyt

6. 6.     RYNEK KONSUMENTA - podaż przewyższa popyt

 

WYKLAD 8

T: Gospodarstwo domowe.

 

Gospodarstwo domowe - mikro-podmiot wyodrębniony i ekonomicznie

samodzielny, nastawiony na zaspakajanie potzreb rodziny

Gosp. domowe ma swoją strukturę potrzeb uzależnioną od:

• -         poziomu rozwoju gospodarczego

• -         wielkości i struktury rodziny

• -         wielkości dochodów

• -         miejsca zamieszkania, zawodu, tradycji, przyzwyczajeń, gustów

 

 

Gospodarstwa domowe pełnią następujące funkcje:

1. 1.     konsumpcyjna - zaspokojenie potrzeb rodziny

2. 2.     produkcyjna - zdobywanie środków na konsumpcję z pracy, dochodów z zimei lub kapitału

 

Podstawowe źródła finansowania konsumpcji:

1. 1.     dochody bieżące - płace

2. 2.     oszczędnosci

3. 3.     środki zewnętrzne - pożyczki, kredyty, sprzedaż ratalna, darowizny

4. 4.     fundusze społeczne - renty emerytury itp.

 

Gosp. dom. dążą do max. dochodów, aby max. zaspokoić swoje potzreby, a racjonalność ich działania sprowadza się do tego, że gosp. dążą do utrzymania wydatków w ramach posiadanych dochodów

 

SWOBODA WYBORU - konsument sam dokonuje wyboru , ale na jego decyzję mają wpływ czynniki zewnętrzne: podaż, reklama, prawo i ustrój, bezrobocie, podatki, sytuacja gospodarcza

 

TEORIA DOCHODU ABSOLUTNEGO Keynes'a - konsumpcja jest funkcją dochodów.

C = f(Y)

Gdy dochody rosną maleje skłonność do konsumpcji. Wzrost dochodów realnych skłania do oszczędzania nadwyżki. Teoria ta znajduje potwierdzenie w okresach krótkich, a w długich obserwuje się zależność konsumpcji od dochodów.

TEORIA DOCHODU RELATYWNEGO - Madigham, Hamsin

Wydatki gosp. domowych zależą nie tyle od dochodów bieżących ile od osiągniętego poziomu konsumpcji, naśladują gosp. lepiej usytuowane. Dziala tu efekt demonstracji. Jeżeli dochody zmniejszają się gosp. walczą o zachowanie już osiągniętego poziomu konsumpcji i na ten cel przeznaczają oszczędności. EFEKT RYGLA. Po skonsumowaniu oszczędności, poziom konsumpcji obniży się ale będzie wolniejszy od spadku dochodów. Jeżeli ponownie dochody wzrosną większość z nich przeznaczą na odbudowanie oszczędności, reszta zostanie przeznaczana na konsumpcję pod warunkiem dalszego wzrostu dochodów.

TEORIA DOCHODU PERMANENTNEGO - M. Friedman'a

W gospodarstwach o dużych dochodach i zasobach majątkowych wydatki konsumpcyjne są mało wrażliwe na zmiany dochodów rodziny, a bardziej reagują na zmiany majątku. Wydatki rodzin młodych są dokonywane na poczet przyszłych dochodów. Zaś gospodarstw emerytów , rencistów są często wyższe od dochodów, bo sa pokrywane w części ze zgromadzonych oszczędnosci.

 

 

 

 

 

Majątek gosp. domowych określa się mianem AKTYWÓW:

• -         składniki rzeczowe nieruchomości, ziemia, zabudowania, ruchomości, biżuteria

• -         papiery wartościowe, które reprezentują: walory o dochodach stałych (obligacje); walory o dochodach zmiennych

• -         środki pieniężne: gotówka, wkłady oszczędnościowe

 

Generalnie występuje skłonność do przechowywania części aktywów w postaci rezerwy pieniężnej na: pokrycie przewidzianych wydatków; na zabezpieczenie przed nagłymi wydatkami

 

PŁYNNOŚĆ AKTYWÓW :

• -         łatwość zamiany składnika śr. trwałych na pieniądz

• -         zależy od czasu potrzebnego do zamiany, kosztów realizacji zamiany: ile stracimy zamieniając szybko aktywa na pieniądze

Preferencja płynności wynika z motywów:

• -         transakcyjny - trzymamy pieniądze na bieżące wydatki, potrzeba rezerwy pieniężnej, a wielkość rezerwy zależy od: wielkości dochodów, częstotliwości wpływów pieniężnych

• -         motyw przezorności

• -         spekulacyjny - przechowujemy część pieniędzy z zamiarem osiągnięcia zysków na podstawie przewidywanej sytuacji rynkowej

 

STRUKTURA WYDATKÓW GOSP. DOMOWYCH tendencje:

1. 1.     wraz ze wzrostem dochodów ludności zmniejsza się udział wydatków na żywność (prawo Engla)

2. 2.     wzrost dochodów prowadzi do wzrostu wydatków transportowych (auta, benzyna)

3. 3.     wzrost dochodów prowadzi do wzrostu wydatków na dobra trwałego użytku jak: wyposażenie mieszkań,

4. 4.     wzrost dochodów wzrost wydatków na usługi (np. podróże)

5. 5.     udział wydatków związanych z użytkowaniem mieszkań mimo wzrostu dochodów pozostaje w krajach rozwiniętych względnie stabilny

 

WYKLAD 9 C.D.N

 

Model zachowania konsumenta:

1. 1.     konsumenci działają racjonalnie dążąc do max. dochodu

2. 2.     działają racjonalnie dokonując wydatków w ramach istniejących dochodów

3. 3.     przyjmujemy iż konsumenci potrafią szeregować różne kombinacje dóbr, które ich satysfakcjonują

 

Dochody oraz ceny dóbr tworzą ograniczenia budżetowe, które to wskazują jakie koszyki dóbr są dostępne dla konsumenta. W ramach ograniczeń konsumenci dokonują wyboru kombinacji nabywanych dóbr. Aby wykreślić linię budżetową(ścieżkę cen) , przyjmujemy założenia upraszczające:

• -         całe dochody są przeznaczane na konsumpcje, oszczędności równe zeru

• -         ceny dóbr nabywanych przez gosp. są dane, określone z góry

• -        
  konsument dokonuje wyboru między dwoma dobrami

Linia oznacza, że konsument może dokonać wyboru między dwoma dobrami A i B. Wszystkie punkty krzywej to pkty wyznaczające możliwości konsumpcyjne gospodarstwa domowego. Punkty powyżej są nieosiągalne dla gosp. Punkty poniżej przy założeniu braku oszczędności nie wchodzą w grę, a racjonalny konsument wybierze jakiś punkt na linii. Linia budżetowa pokazuje maksymalną dostępną ilość jednego dobra, przy danej ilości dobra drugiego. Określona jest ona przez czynniki:

• 
  -         dochód gosp. domowego, wzrost dochodów powoduje przesunięcie lini w górę rys2

 

• -         ceny, linia zmienia położenie na jednym krańcu osi rys 3

 

 

 

 

 

 

 

 

Preferencje i gusta konsumenta:

1. 1.     zakładamy że konsument potrafi uszeregować różne kombinacje dóbr wg stopnia użyteczności jakie one przynoszą

2. 2.     zakł. że wybory konsumentów pomiędzy kombinacjami dóbr sa przechodnie

3. 3.     konsument postępuje racjonalnie, tzn. w warunkach nienasycalnosci zadowolenia preferuje dobra, które dają mu większą satysfakcję

4. 4.     gusta konsumentów podlegają malejącej krańcowej stopie substytucji

 

KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI mówi o tym, ile jednostek dobra X może konsument wymienić na dodatkowe dobro Y nie zmieniając sumy użyteczności. Krańcowa stopa substytucji jest malejąca gdyż przy stałej użyteczności dodatkowe jednostki dobra można uzyskać kosztem coraz mniejszej ilości innego dobra

 

UŻYTECZNOSĆ CAŁKOWITA - jest sumą wszystkich użyteczności konsumowanej ilości dobra lub usługi. Rośnie ona wraz ze wzrostem konsumowanego dobra, jednak wzrost użyteczności całkowitej jest coraz wolniejszy. W pewnym momencie po osiągnięciu znacznej konsumpcji może nastąpić spadek użyteczności całkowitej.

 

 

 

UŻYTECZNOŚĆ KRAŃCOWA - wyraża zadowolenie konsumenta wynikające ze zwiększania konsumpcji o kolejną jednostkę danego dobra. Zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości dobra. Po przekroczeniu pewnej wielkości konsumpcji może nie przynosić ona zadowolenia, a może stać się przykrością.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PRAWO MALEJĄCEJ UŻYTECZNOŚCI KRAŃCOWEJ

- PRAWO GOSSENA

Jest to zjawisko nasycalności potrzeb

 

Krzywa obojętności - pokazuje wszystkie kombinacje dóbr dających konsumentowi taką samą użyteczność całkowitą. Każdy pkt na krzywej oznacza taką samą użyteczność. U2 > U1

Podstawowe cechy krzywej obojętnosci:

1. 1.     mają nachylenie ujemne, ponieważ zwiększając konsumpcję jednego dobra musimy zadowolić się mniejszą ilością drugiego

2. 2.     krzywe ulegają pewnemu spłaszczeniu przy poruszaniu się w prawo

3. 3.     różnice gustów i preferencji konsumentów znajdują odzwierciedlenie w położeniu krzywych obojętności.

 

Optymalny wybór polega na zderzeniu linii budżetowej z krzywą obojętności

 

Klient wybierze punkt, w którym ograniczenie budżetowe będą styczne do krzywej obojętności. Kombinacja daje wtedy maksymalne zadowolenie.

Konsument nie może wybrać pktu powyżej O bo pozwala mu na to dochody, ani poniżej bo oznaczałoby to że nie przeznacza wszystkich dochodów na konsumpcję.

 

 

 

Gdy rosną dochody pojawia się nowa linia budżetowa i wyższa krzywa obojętności.

 

Gdy są różne upodobania i gusty, efekty takie będą różne . Rys 9

 

 

ZACHOWANIA GOSP. DOM. JAKO PODMIOTU O FUNKCJI PRODUKCYJNEJ

 

1. 1.     Praca najemna

Gospodarstwa domowe utrzymują się z pracy najemnej, która oferują pracodawcy zależną od czynników dochodowych i pozadochodowych

Zależność między podażą pracy i placami:

• -         ma charakter dodatni: im wyższe płace tym wyższa podaż pracy, równocześnie zbyt wysoka płaca: maleje aktywność zawodowa członków rodziny, czas pracy staje się względnie mało atrakcyjny w porównaniu z czasem wolnym

Czynniki pozapłacowe wpływające na podaż pracy:

• -         zasady opodatkowania dochodów ludności - zbyt wysoka progresja może zniechęcać do dodatkowego wysiłku

• -         dostępność i wysokość kredytów - zachęca do zwiększania pracy

• -         polityka socjalna

• -         czynniki społ-kulturalne

• -         ustawodawstwo - ustalanie wieku aktywności zawodowej i poprzez kształtowanie czasu pracy

• -         czynniki demograficzne - liczebność gosp. domowych, liczba osób zawodowo czynnych itp.

2. 2.     Kapitał

 

 

WYKŁAD 10

T: Przedsiębiorstwo.

 

Przedsiębiorstwo - jednostka gosp. wyodrębniona pod względem techniczno produkcyjnym, prawnym i ekonomicznym, prowadząca działalność produkcyjną, handlową i usługową

 

ROZRACHUNEK GOSPODARCZY - przeds. pokrywa wszystkie swoje wydatki z własnych wygospodarowanych dochodów. Przeciwieństwem jest JEDNOSTKA BUDŻETOW - pokrywa wydatki ze źródeł budzetowych

 

Aby wykorzystać czynniki produkcji potzrebny jest przedsiębiorca, który organizuje działalność, podejmuje decyzje dotyczące danego podmiotu.

Funkcje przedsiębiorcy:

1. 1.     inicjowanie działalności danego podmiotu

2. 2.     podejmowanie kluczowych decyzji dot. Przedsiębiorstwa

3. 3.     podejmowanie ryzyka - istota działania przedsiębiorcy

 

Podział przedsiębiorców:

I. wg f ormy własności:

• -         prywatne, spółdzielcze, komunalne, państwowe, spólki pracownicze, akcjonariat pracowniczy, formy mieszane

2. II.                wg rozmiarów: kryteria:

• -         liczba zatrudnionych

• -         majątek firmy

• -         wartość sprzedaży

Do małych zalicza się te zatrudniajace do 300 pracowników, średnie 300-1000, duże >1000

Obecnie mamy ok. 2 000 000 małych przedsiębiorstw

Zalety małych firm :

• -         wyzwalają silną motywację do realizacji celu(max. zysku)

• -         umiejętność elastycznego dziania i szybkiego podejmowania decyzji

• -         szybkie dostosowywanie się do zmian na rynku

 

Małe firmy nie dysponują dużym kapitalem dlatego obserwujemy różne alianse, które maja na celu:

• -         wykorzystanie efektów skali

• -         względy finansowe o raz rozłożenie ryzyka

 

Różne formy spółek:

• -         osobowe: kilku właścicieli wnoszących kapitał, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki:

1. a)     jawne - właściciele odpowiadają całym swoim majątkiem

2. b)    komandytowe - dwa rodzaje właścicieli: generalny odpowiadający całym majątkiem oraz komandytariusze odpowiadają do wysokości wniesionych wkładów

podstawową wadą spółki osobowej jest wymagalność zgody wszystkich właścicieli co do dysponowania majątkiem

• -         kapitałowe :

1. a)     z o.o. - partnerzy odpowiadają do wysokości wniesionych wkładów

2. b)    akcyjne - kapitał to wkłady w formie akcji, występują trzy podmioty władzy:

• -         właściciele

• -         zarząd

• -         rada nadzoecza

Akcja - papier wartościowy potwierdzający udział własności w kapitale spółki i dający prawo do dywidendy i prawo głosu w walnym zgromadzeniu

Akcje złote (uprzywilejowane) - dają posiadaczowi specjalne prawa: pierwszeństwa w podziale zysku, wypłaty dywidendy

 

PRZEDSIĘBIORSTWA SPÓLDZIELCZE - członkowie spółdzielni poza wkładem pieniężnym wnoszą środki produkcji, pracują . Zarządzanie odbywa się na zasadach samorządowych. Walne zgromadzenie wybiera zarząd drogą głosowania. Każdy członek ma 1 głos niezależnie od wniesionych wkładów. Podział nadwyżki ekonomicznej dokonuje się według kryteriów:

• -         na podstawie wniesionego wkładu pracy

• -         na podstawie wysokości wniesionego aportu rzeczowego

 

AKCJONARIAT PRACOWNICZY - udział pracowników w kapitale firmy. Akcje pracownicze są uprzywilejowane

 

3. III.             wg struktury organizacyjnej: formy w jakich przeds. jest zorganizowane:

1. 1.     styl autokratyczny - w dużych przedsiębiorstwach o wielu szczeblach organiz. Scentralizowana struktura zarządzania. Decyzje podejmuje naczelne kierownictwo i są one przekazywane w formie nakazów i dyrektyw

2. 2.     styl paternalistyczny - nieduże zaklady rzemieślnicze, stałe zatrudnienie, wynagrodzenie zależy też od stażu pracy, ścisłe zwiazki między kadra a pracownikami

3. 3.     styl integracyjny, partycypacyjny - włączenie pracowników do podejmowana decyzji dot. Przedsiębiorstwa, udział w zyskach

4. 4.     styl samorządowy - utożsamiany ze spółdzielniami

 

 

 

 

Majątek przedsiębiorstwa:

1. 1.     trwały - środki trwałe - wykorzystywany w długim okresie czasu, używany stopniowo, powoli traci swoją wartość użytkową. Przedstawia określoną wartość pieniężną

2. 2.     obrotowy - zużywa się całkowicie i całkowicie przenosi swą wartość na nowowytworzony produkt ( materiały, paliwo, energia)

 

Majątek przedsiębiorstwa może być finansowany z róznych źródeł:

1. 1.     środki własne - kapitał założycielski właścicieli, część zysku, inwestycje

2. 2.     środki obce (kapitał obcy) - kredyty bankowe, pożyczki oraz tzw. Kredyt kupiecki - czyli zobowiązania wobec klientów

 

BILANS PRZEDSIĘBIORSTWA - zestawienie wszystkich elementów majątku i źródeł ich finansowania sporządzony na określony dzień , określonej firmy

 

1. 1.     AKTYWA :

• -         środki trwałe: budynki, wartości niematerialne, prawne(marka firmy)

• -         środki obrotowe : zapasy, należności i roszczenia, środki pieniężne

 

2. PASYWA:

• -         fundusze własne

• -         fundusze obce: kredyty i pożyczki; zobowiązania wobec dostawców; zobowiązania wobec budżetu;

• -         wynik finansowy

 

WYKLAD 11 C.D.N

 

RACHUNEK WYNIKÓW ( ZYSKÓW I STRAT)

1. 1.     układ rodzajowy: zestawienie kosztów związanych z:

• -         amortyzacją

• -         koszty materiałów i surowców, energia, paliwo,

• -         usługi obce,

• -         wynagrodzenia

• -         narzuty na wynagrodzenia(ZUS, składki ubezpieczeniowe

• -         podatek od dochodów osobistych

• -         koszty reklamy i delegacji slużbowych

 

2. 2.     układ kalkulacyjny kosztów - podstawą jest sposób obliczania kosztu jednostkowego wyrobu. Wyróżniamy : koszty bezpośrednie - łatwo je można odnieść do wyroby; oraz k. Pośrednie

 

ZYSKI/ STRATY NADZWYCZAJNE - elementy rachunku nie związane bezpośrednio z działalnością produkcyjną. (przeszacowanie zapasów, różnice kursowe, klęski żywiołowe, kradzieże, opłaty karne itp.)

 

WYNIK FINANSOWY NETTO - mówi ile środków pozostaje do dyspozycji przedsiębiorstwa. Jest on przeznaczany na inwestycje, rezerwy, wynagrodzenie właściciela

 

Cechy zysku:

1. 1.     jego wysokość przesądza o możliwościach rozwojowych firmy

2. 2.     wysokość decyduje o sposobie finansowania działalności bierzącej

3. 3.     od zysku zależy wysokość dywidendy i wycena wartości akcji

4. 4.     jest ważnym elementem systemy motywacyjnego ( motywuje zarząd , właściciela, załogę

5. 5.     ma znaczenie dla całego regionu ( płaci się podaki)

 

PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW - produkcja polega na łączeniu różnych czynników produkcji w celu uzyskania odpowiedniej ilości dóbr. Porównanie wielkości produkcji i nakładów może być wyrażone w postaci funkcji produkcji.

Pc ( Nz, Np., Nk ), gdzie Pc - produkcja całkowita

N - nakłady ziemi, pracy, kapitału

 

Zwiększanie produkcji wymaga czasu na zwiększanie poszczególnych czynników i zależy od rodzaju czynnika:

• -         czynniki stałe - nakładów ich nie można zmienić w danym okresie czasu (grunty, budynki)

• -         czynniki zmienne - można je szybko zwiększyć bez dodatkowych nakładów finansowych

To prowadzi do podziału czasu na :

1. 1.     okres krótki - przynajmniej jeden czynnik jest stały, a zwiększanie produkcji poprzez dodawanie czynników zmiennych

 

Prawo malejących przychodów mówi że: w początkowym okresie dodawaie czynnika zmiennego do stałego prowadzi do wzrostu produktu całkowitego, przeciętnego i krańcowego, lecz od pewnego momentu zbiory przypadające na jednego pracownika zaczynają spadać, gdyż czynnik zmienny (pracownik) jest w coraz mniej korzystnych warunkach. Początkowo produkt krańcowy rośnie szybciej niż produkt przeciętny, gdyż każdy dodatkowy czynnik produkcji jest coraz lepiej wykorzystany. Produkt krańcowy spada, ale jest dodatni do momwntu w którym produkt całkowity rośnie. Jeżeli produkt całkowity zaczyna spadać produkt krańcowy jest ujemny.

 

2. 2.     okres długi - wszystkie czynniki traktowane są jako czynniki zmienne

Istnieje możliwość zwiększania podaży czynników produkcji. Firma podejmie wiele decyzji tj.:

• -         rozmiary produkcji czyli skala działalności

• -         lokalizacja

• -         wybór poziomu techniki - metod wytwarzania

 

Zwiększanie czynników produkcji nie powoduje proporcjonalnego zwiększania samej produkcji. Istnieją tutaj 3 możliwości:

1. 1.     rosnące korzyści skali - % WZROST PRODUKCJI JEST WIĘKSZY OD % WZROSTU FIRMY

2. 2.     stałe korzyści skali - rozmiary produkcji powiększają się tak jak firma

3. 3.     malejące korzyści skali - niekorzyści skali - rozmiary produkcji rosną wolniej niż rozmiary firmy

 

Uzyskanie rosnących korzyści skali jest argumentem dążenia do ekspansji i rozszerzania potencjału produkcyjnego.

Korzyści skali mogą wynikać z uwarunkowań technologicznych, marketingowych oraz finansowych.

 

TECHNOLOGICZNE KORZYŚI SKALI:

1. 1.     duże firmy mogą korzystać ze specjalizacji i podziału ptacy

2. 2.     niektóre czynniki produkcji mogą być wykorzystane w pełni tylko w dużych przedsiębiorstwach (piec hutniczy)

3. 3.     w dużych firmach jest możliwość wprowadzenia pracy wielofazowej, co prowadzi do oszczędności transportowych, magazynowych, administracyjnych

4. 4.     przy dużej produkcji jest możliwość wykorzystania odpadów

5. 5.     duże firmy mogą sobie finansowo pozwolić na wprowadzanie ostępu technicznego, badania, obniżając koszty własne i podnosząc atrakcyjność swoich wyrobów

 

MARKETINGOWE KORZYŚCI SKALI:

1. 1.     przy hurtowym zakupie materiałów można negocjować ceny zakupu oraz dogodniejsze warunki płatności

2. 2.     koszty pakowania, transportu, magazynowania nie rosną proporcjonalnie do ilości sprzedawanych produktów

3. 3.     duże firmy mogą zatrudniać specjalistów, dzięki czemu mają lepsze rozeznanie rynku zbytu i zaopatrzenia

4. 4.     koszty reklamy: tania reklama, mogą sobie na nią pozwolić

 

KORZYŚCI FINANSOWE SKALI:

1. 1.     łatwo uzyskać kredyt bankowy na finansowanie działalności bieżącej i na cele inwestycyjne

2. 2.     możliwości korzystania z wielu źródeł finansowania

3. 3.     duże firmy mogą sobie pozwolić na szeroki asortyment produkcji, wielorakie rynki zbytu i ryzyko jest równomierniej rozłożone

Wszystkie te względy sprawiają iż dla każdej branży istnieje pewna optymalna wielkość firmy, przy której koszty przeciętne osiągają najniższy poziom

Niekorzyści skali mogą wynikać z: czynników geograficznych ( trzeba docierać do coraz odleglejszych rynków i źródeł zaopatrzenia, rosną koszty transportu

 

 

 

 

 

 

 

 

WYKŁAD 12

T: Analiza kosztów i utargu, optimum ekonomiczne.

 

KOSZTY - w ujęciu księgowym to wszystkie wydatki finansowe ponoszone przy prowadzeniu działalności gospodarczej

 

KOSZTY EKONOMICZNE - oprócz kosztów finansowych uwzględniają również koszty alternatywne ( utraconych możliwości) - sa równe wartości dochodów jakie dany czynnik produkcji mógłby przynieść gdyby został wykorzystany w innym zastosowaniu

 

KOSZTY:

1. 1.     STAŁE - ich wielkość nie ulega zmianie przy wzroście rozmiarów produkcji (amortyzacja, administracji, kary, itd.)

2. 2.     ZMIENNE - zmieniają się wraz z wielkością produkcji ( koszty surowców, energii, wynagrodzenie

 

KOSZT CAŁKOWITY = KOSZTY STAŁE + K. ZMIENNE

 

 

KOSZTY KRAŃCOWE - informują jak rosną koszty całkowite przy wzroście produkcji o jednostkę wyrobu.

 

 

Kk = przyrost Kc/ przyrostu wyrobów

 

Koszty stałe maleją wraz ze wzrostem produkcji .

Rys 11

 

 

 

 

Przeciętny koszt jednostkowy = koszt całkowity / całkowity rozmiar produkcji

 

 

O - optimum technologiczne, wyznacza optymalną wielkość produkcji, przy której koszty jednostkowe są najniższe

 

W długim okresie możemy założyć, że rozmiar przedsiębiorstwa możemy zwiększać, każdy rozmiar zakładu daje określony rozmiar produkcji i wiąże się z określonymi kosztami. Różne też będą koszty jednostkowe.

 

 

 

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych składa się z punktów wyznaczonych przez najmniejsze koszty przeciętne dla zakładów o coraz większych rozmiarach. Krzywa jest malejąca do pewnego momentu. Można zakładać że kolejne zwiększanie zakładu doprowadzi do tego że długookresowe koszty przeciętne zaczną rosnąć - pojawią się niekorzyści skali

 

 

UTARG PRZEDSIĘBIORSTWA - dokonuje się w oparciu o rynek.

Wyodrębniamy 4 typy struktur rynkowych

1. 1.     konkurencja doskonała

2. 2.     konkurencja monopolistyczna

3. 3.     oligopol

4. 4.     monopol

 

 

Podstawą tego wyodrębnienia są czynniki:

• -         liczba firm na rynku

• -         mobilność czynników produkcji (swoboda wejścia nowych przedsiębiorstw na rynek)

• -         cechy produktów ( stopień zróżnicowania)

• -         stopień kontroli cen przez przedsiębiorstwa

 

KONKURENCJA DOSKONAŁA - charakteryzuje się :

1. 1.     na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających

2. 2.     każdy wytwarza tylko niewielką część produkcji zmiana wielkości produkcji poszczególnych producentów nie wpływa na ogólną podaż

3. 3.     cena jest niezależna od producenta

4. 4.     oferowane towary mają jednakowe wartości użytkowe, marka i reklama nie gra roli

5. 5.     doskonała znajomość rynku, pełne informacje o cenach - rynek przejrzysty

6. 6.     istnieje możliwość swobodnego przepływu kapitału do branży przynoszącej większe zyski

7. 7.     ist. duża mobilność i podzielnosć aparatu produkcyjnego

 

Rys 14

 

Optimum ekonomiczne - punkt przecięcia kosztów krańcowych i ceny ( do którego opłaca się zwiększać produkcje)

Rys 15

 

OABP - jest obszarem utargu całkowitego i ceny x rozmiar produkcji

Utarg całkowity = cena x rozmiar produkcji(X)

Koszty całkowite = Kp x X

 

OACD - pole kosztów całkowitych

Pole zakratkowane ////// - zysk całkowity

 

MONOPOL - mówimy gdy spełnione są warunki:

1. 1.     istnieje jeden sprzedający i wielu kupujących

2. 2.     produkty są zróżnicowane, nie posiadające bliskich substytutów

3. 3.     ist. doskonała informacja o rynku

4. 4.     nie ma możliwości wejścia na rynek i wzrostu produkcji (bariery)

5. 5.     przedsiębiorstwo kontroluje sytuację rynkową może ograniczać produkcję i podnoście ceny lub je obniżać zwiększając produkcję

 

 

 

Utarg całkowity monopolu rośnie wraz ze wzrostem sprzedaży i osiąga max. przy rozmiarach produkcji = AO. Cenowa elastyczność popytu wynosi wówczas 1, a utarg krańcowy jest równy 0. Monopolista nie będzie zainteresowany zwiększaniem rozmiarów produkcji ponad poziom OA, gdyż utarg krańcowy z każdego nastepnego produktu będzie ujemny. Elastyczność cenowa popytu będzie < 1, a utarg całkowity zacznie spadać i w pkt. B spadnie do zera.

 

Równowaga w warunkach monopolu:

 

 

O - optymalne rozmiary produkcji, monopol osiąga max. zysk

OABC - Uc = AO x OC pole ukazuje utarg całkowity

OAED - Kc = OA x OD pole pokazuje koszt całkowity

ZYSK = Uc - Kc

 

Ograniczenia poziomu zysku monopolu: cena monopolu zależy od:

1. 1.     zasięgu opanowania produkcji danego wyrobu

2. 2.     możliwości substytucji dóbr wytwarzanych przez monopol

3. 3.     intensywności potrzeb odczuwanych na produkty ( cenowa elastyczność popytu, im mniejsza tym bardziej opłaca się monopolowi ograniczać rozmiary produkcji)

 

 

Ryp rynku	Liczba firm na rynku	Swoboda wejścia na rynek	Cechy produktu	Przykłady	Wpływ na cenę
Doskonała konkurencja	Bardzo dużo	Nieograniczona	Produkty jednorodne	Rynek warzyw,	Firma nie ma wpływu na cenę
Konkurencja monopolistyczna	Wiele firm konkurujących	Nieograniczona	Produkty zróżnicowane	Sklepy spożywcze, na rogu ulicy, blisko siebie, restauracje	Sytuacja pośrednia między monopolem, a konkurencją doskonałą, krzywa popytu ma tendencje spadkowe
Oligopol	Kilku producentów	Ograniczona wymogami technologicznymi lub czynnikami ekonomicznymi	Zróżnicowanie i nie zróżnicowanie produktów	Samochody, komputery   Cementownie Kopalnie	Znaczacy, popyt jest nieelastyczny
Monopol	Tylko jeden producent	Ograniczona lub niemożliwa	Nieporównywalne produkty	Elektrociepłownie, komunikacja miejska	Monopol kształtuje cenę

 

 

KONKURENCJA :

1. 1.     cenowa - firma może oferować cenę niższą od konkurentów

2. 2.     niecenowa - zmierza do świadomego zróżnicowania produktów poprzez wprowadzanie zmian jakościowych, popularyzację marki firmowej, reklamę, atrakcyjną formę sprzedaży, atrakcyjne opakowanie,

 

OLIGOPOLE mają dylematy :

1. 1.     przyjąć strategię współdziałania i wówczas działają jak monopol

2. 2.     podjąć walkę konkurencyjną i dążyć do opanowania jak najwiekszej części rynku

 

 

Większe prawdopodobieństwo zawierania porozumień zachodzi gdy:

1. 1.     w branży działa tylko kilka firm i znają się wzajemnie

2. 2.     brak tajemnic między firmami co do kosztów i produkcji

3. 3.     metody produkcji są zbliżone

4. 4.     produkty są podobne, mają takie same lub zbliżone wartości użytkowe

5. 5.     w oligopolu i istnieje lider, który narzuca pozostałym strategię działania

6. 6.     istnieją wyraźne bariery wejścia na rynek ( nie ma strachu przed nowymi)

7. 7.     rynek jest stabilny, popyt i koszty wahają się nieznacznie

8. 8.     rząd nie jest zainteresowany zwalczaniem porozumień monopolistycznych

 

Porozumienia monopolistyczne polegają na tym że:

1. 1.     każda firma określa ceny dla swoich wyrobów i swój rozmiary produkcji

2. 2.     firmy dochodzą do porozumienia, a jedna z nich staje się liderem ustala ceny, a inne go naśladują , przywództwo cenowe może się oprzeć na firmie o najniższych kosztach

3. 3.     wszystkie firmy starają się zostać liderami w efekcie czego cena jest wyższa od ceny w konkurencji doskonałej

4. 4.     firmy naśladują liderów wtedy gdy obniżają oni ceny, a nie wtedy gdy je podwyższają

5. 5.     firmy nawiązują trwale więzi i stosują jedna politykę cenową na rynku

 

Przyczyny porozumień monopoli:

1. 1.     przeds. zmonopolizowane dysponują dużym potencjałem produkcyjnym i z tego mają:

• -         korzyści skali

• -         środki na prace badawczo-rozwojowe

• -         osiągają duże zyski, dużo pieniędzy na reklamę

 

Sposoby w jakie przeds. mogą osiągnąć pozycję monopolistyczną:

1. 1.     stopniowy rowój

2. 2.     łączenie się przedsiębiorstw (fuzje)

 

Formy porozumień monopolistycznych:

1. 1.     POOL ( RING ) - krótkotrwałe zawierane w celu prowadzenia wspólnej polityki cenowej, określania rynków zbytu, realizacji przedsięwzięć , zaierane głównie w warunkach złej koniunktury i załamań rynkowych, rozwiązywane gdy sytuacja się normuje

2. 2.     KARTEL - celem jest porozumienie w sprawie cen, rynków zbytu, często też roziarów produkcji. Zysk monopolowy jest dzielony proporcjonalnie do ustalonych wcześniej rozmiarów produkcji. Jest to kością niezgody. Porozumienie krótkookresowe

3. 3.     SYNDYKAT - ma wyodrębnione biuro zbytu. Firmy produkują na własną rękę, przekazują produkcję do jednego wspólnego biura handlowego, które zajmuje się sprzedażą produkcji

4. 4.     TRUST - firma traci osobowość prawną i staje się filią, jednego monopolu. Przedsiębiorstwa albo dobrowolnie łączą swe kapitały i powoływane jest wspólne kierownictwo, albo też przejmowane są udziały przez wykup akcji przez dużą firmę. Trustem zarządza jeden zarząd, zyski dzielone są proporcjonalnie do udziałów

5. 5.     KONCERN - przedsiębiorstwa posiadające osobowość prawna i działające pod wspólnym zarządem i należące do wspólnego właściciela. Polityka polega na określaniu cen , podziel rynków zbytu. Mamy koncerny w tej samej branży lub koncerny skupiające produkcję jednego dobra i wiele branż ( np. samochody)

6. 6.     KONGLOMERAT - pojawił się po II Wojnie Światowej. Koncerny szukają lokat kapitału poza główną podstawową działalnością w celu zmniejszenia ryzyka

7. 7.     HOLDING - spółka akcyjna posiadająca akcje w różnych przedsiębiorstwach należących do tej samej branży produkcji

WYKLAD 13

T: Teoria dochodów.

 

Dochód - suma pieniędzy jaką gospodarstwa domowe osiągaja w danym okresie czasu

 

ŹRÓDŁA DOCHODÓW:

1. 1.     praca

2. 2.     dochód z samo zatrudnienia

3. 3.     z majątku ( ziemia, budynki aut)

4. 4.     pieniądze lokowane w bankach - procent

5. 5.     kapitał produkcyjny - zysk

6. 6.     świadczenia socjalne

 

DOCHÓD WYJŚCIOWY - dochód jaki otrzymuje gosp. domowe

W tzw. Pierwotnym podziale dochodu narodowego

 

DOCHÓD DO DYSPOZYCJI - d. Jaki dops. Domowe ma na wydatki i oszczędności

 

Dochód - podatki - składki na ubez. + świadczenia społ = dochód do

Wyjściowy Dyspozycji

 

 

 

 

 

VERTE

 

 

 

 

Dochody gosp. domowych są rozłożone nierównomiernie i to kształtuje się różnie w rożnych krajach. Charakteryzuje to krzywa Lorenca - określa stopień nierówności podziału dochodów.

 

 

 

W okresie transformacji systemowej zwiększa się zróżnicowanie dochodów w gosp. domowych.

 

TEORIA DOCHODÓW OPARTA O PRACĘ LUDZKĄ - Ricardo :

„jedynie praca jest źródłem nowych wartości” natomiast pozostałe dochody to tzw. „produkt dodatkowy”

 

TEORIA CZYNNIKÓW PRODUKCJI - J. B Say, Clark :

Są trzy czynniki produkcji (praca, kapitał, ziemia) i wynagrodzenie czynnika produkcji określany w oparciu o popyt na dany czynnik produkcji. Tearia cen czynników produkcji.

 

POPYT NA CZYNNIKI PRODUCJI - zależy od popytu na finalne produkty przedsiębiorstwa, jest to zatem POPYT POCHODNY. Poza tym popyt na równe czynniki produkcji charakteryzuje wzajemna zależność. Np. popyt na prace jest pochodną popytu na towary przedsiębiorstw

 

PRODUKT KRAŃCOWY - danego czynnika produkcji to dodatkowa produkcja spowodowana zwiększeniem danego czynnika przy niezmienionych pozostałych czynnikach. Z prawa malejących przychodów wynika iż produkt krańcowy od pewnego momentu maleje szybciej niż produkt przecietny.

 

PRZYCHÓD KRAŃCOWY danego czynnika produkcji to dodatkowy przychód powstający w skutek wykorzystania dodatkowej jednostki danego czynnika przy niezmienionych pozostałych czynnikach. Jest równy iloczynowi produktu krańcowego tego czynnika i utargu krańcowego.

 

Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk zwiększając ilość czynnika produkcji do momentu zrównania przychodu krańcowego tego czynnika z jego kosztem krańcowym.

 

 

POWTÓRZENIE DO EGZAMINU ( SKANOWANE )

---