1. Wymień nauki przyrodnicze, których przedmiotem badań jest planeta Ziemia.

Nauki o Ziemi to nauki przyrodnicze, których przedmiotem badań jest planeta Ziemia.

• Geofizyka

• Geografia

• geografia fizyczna

• geografia fizyczno-ekonomiczna

• Geologia

• Geomorfologia

• Gleboznawstwo

• Oceanologia

• Paleontologia

2. Wymień 9 planet układu słonecznego.

• Słońce

• Merkury

• Wenus

• Ziemia

• Mars

• Jowisz

• Saturn

• Uran

• Neptun

• Pluton

3. Podaj objętość Ziemi od Słońca, jej średnicę oraz gęstość właściwą.

• Objętość 1,0832×1012 km3

• Średnica 12 742,02 km

• Gęstość 5,515 g/cm3

Jaki jest kształt i wielkość Ziemi?

• długość równika - 40 075 km

• promień równikowy - 6 378 km

• promień biegunowy - 6 375 km

• promień średni - 6 371 km

• powierzchnia elipsoidy ziemskiej - 510 mln km

• Podaj skład atmosfery ziemskiej.

Skład atmosfery
azot	78,1%
tlen	20,9%
argon	0,9%
Dwutlenek węgla Para wodna	ilości śladowe, ok. 0,1%

6. Podaj charakterystykę jądra Ziemi: części oraz głębokości ich występowania.





7. Wymień 7 dużych płyt litosfery.

• Wyróżniamy 7 dużych płyt:

• eurazjatycką, afrykańską, północnoamerykańską, południowoamerykańską, pacyficzną, australijską i antarktyczną.

8. Wymień metody określania wieku Ziemi.

wieku względnego

• metoda stratygraficzna

• metoda petrograficzna

• metoda geomorfologiczna,

• metoda paleontologiczna

• metoda tektoniczna

wieku bezwzględnego

• metoda radiometryczna

9. Wymień ery wyróżnione w podziale stratygraficznym Ziemi.









10. Podaj wiek ery kenozoicznej oraz okresy w niej wyróżnione.










11. Co rozumiemy pod pojęciem minerału?

Minerał jest to pierwiastek, związek lub jednorodna mieszanina pierwiastków lub związków chemicznych powstała w sposób naturalny bez ingerencji człowieka.

12. Mineralogia to nauka o?

Mineralogia- nauka o , ich właściwościach fizykochemicznych, pochodzeniu, przeobrażeniach, rozmieszczeniu w skorupie ziemskiej; wchodzi w zakres nauk geologicznych i jest powiązana z krystalografią, petrogrfią i geochemią.

13. Wymień minerały zaliczane do klas: pierwiastków rodzimych i siarczaków.

Pierwiastki rodzime (+węgliki, fosforki, azotki) Au- złoto, Ag-srebro, C- diament, grafit, S-siarka,

Siarczki piryt- FeS2, chalkopiryt-CuFeS2

14. Wymień minerały zaliczane do klasy tlenków i wodorotlenków.

Tlenki, wodorotlenki - magnetyt-Fe3O4, hematyt-Fe2O3, getyt- FeOOH

15. Podaj krótka charakterystykę kwarcu.

• Wzór chemiczny: SiO2 (46,7% Si, 53,3% O2). Jest bardzo stały, sieć przestrzenna niechętnie przyjmuje obce atomy.

• Barwa: Bezbarwny. Zabarwione odmiany noszą odrębne nazwy mineralogiczne.

• Rysa: Biała

• Twardość: 7 (w skali Mohsa), kruchy

• . Przezroczystość: Przezroczysty, dla odmian barwnych przezroczysty, przeświecający, nieprzezroczysty.

• Gęstość: G = 2,65 g/cm3

• Własności chemiczne: Kwarc jest jednym z najpospolitszych minerałów w przyrodzie, jest on bowiem związkiem dwóch najpospolitszych w skorupie ziemskiej pierwiastków: tlenu i krzemu. Dwutlenek krzemu SiO2 określa się nazwą krzemionki. Nadzwyczaj odporny na działanie wszystkich czynników chemicznych. W kwasach nie rozpuszcza się, fluorowodór.

16. Wymień 3 grupy skał wchodzących w skład skorupy ziemskiej.

• skały magmowe, powstałe w skutek zastygania stopu krzemianowego, zwanego magmą (gdy stop zastyga w głębi skorupy ziemskiej) lub lawą (gdy stop krzepnie na jej powierzchni)

• skały osadowe, powstałe w wyniku nagromadzania się elementów mineralnych i organicznych (produktów niszczenia różnego typu starszych skał, produktów wytrącania z roztworów wodnych, produktów działalności organizmów) w postaci osadu na powierzchni skorupy ziemskiej.

• skały metamorficzne, powstałe w wyniku przeobrażania, czyli metamorfozy starszych skał osadowych lub magmowych pod wpływem czynników działających w głębi skorupy ziemskiej.

17. Podaj podział skał magmowych.

• Główne - z których zbudowana jest przeważająca część skały. Ich obecność decyduje o przynależności skały do danej grupy. Do minerałów tych należą skalenie, kwarc, łyszczyki amfibole, pirokseny, oliwiny i skaleniowce.

• Poboczne - pospolite w wielu skałach, ale występujące w niewielkich ilościach. Należy tu magnetyt, apatyt, hematyt i inne.

• Akcesoryczne - obecne w małych ilościach i nie we wszystkich skałach. Mogą one występować lokalnie w większych ilościach, jako charakterystyczny składnik skały, np. granit z granatami.

18. Omów powstawanie skał osadowych.

Występujące w skorupie ziemskiej skały magmowe powstały w wyniku krystalizacji magmy, zarówno wewnątrz Ziemi, jak i na jej powierzchni. Przyczyny krystalizacji stopu magmowego mogą być różne, np.: ochłodzenie zbiornika magmowego, spadek ciśnienia czy utrata składników lotnych. Proces krzepnięcia magmy jest bardzo złożony i zależy od wielu czynników, głównie od jej składu chemicznego. Skład ten może być bardzo zróżnicowany, ponieważ w trakcie procesu krystalizacji dochodzi do tzw. różnicowania się magmy.

19. Na jakie grupy dzielimy skały magmowe?

• Skały magmowe plutoniczne (głębinowe) - powstające w wyniku krystalizacji stopu magmowego znajdującego się w zbiorniku, w głębszych strefach skorupy ziemskiej. Są to m.in. Gabro, dioryt, granodioryt, sjenit, grani.

• Skały magmowe wulkaniczne (wylewne) - powstające na powierzchni ziemi po wylaniu się lawy przez krater wulkanu. Tworzeniu się tych skał towarzyszy bardzo szybki spadek ciśnienia i temperatury oraz gwałtowne odgazowanie. Są to m.in.: bazalt, meliafir, andezyt, dacyt, ryolit, obsydian.

• Skały hipabysalne (żyłowe, subwulkaniczne) - krzepnące na niewielkiej głębokości pod powierzchnią Ziemi, tworzące drobne intruzje o nieznacznych rozmiarach, m.in. perydotyt, doleryt,granofir, mikrogranit, pegmatyt.

20. Na jakie grupy dzielimy skały osadowe okruchowe?

• minerały autogeniczne czyli minerały powstałe w środowisku (w basenie sedymentacyjnym) tworzenia się skały osadowej. Zaliczamy do nich: skalenie, kwarc, łyszczyki.

• minerały allogeniczne w przeciwieństwie do minerałów autogenicznych pochodzą spoza basenu sedymentacyjnego skały osadowej. Należą do nich: węglany, siarczany, chlorki, wodorotlenki i inne.

21. Jakie grupy wyróżnia się wśród skał okruchowych

• minerały autogeniczne czyli minerały powstałe w środowisku (w basenie sedymentacyjnym) tworzenia się skały osadowej. Zaliczamy do nich: skalenie, kwarc, łyszczyki.

• minerały allogeniczne w przeciwieństwie do minerałów autogenicznych pochodzą spoza basenu sedymentacyjnego skały osadowej. Należą do nich: węglany, siarczany, chlorki, wodorotlenki i inne.

22. Jakie skały zaliczamy do psammitów?

• SKAŁY ŚREDNIOOKRUCHOWE (PSAMITY)

• Psamity reprezentowane są przez piaski (skały luźne) i piaskowce (skały scementowane

• Piaski

Wg PTG do grupy piasków należą psamity zawierające do 20% części spławialnych (< 0,02 mm). Na terenie Polski piaski są pospolitymi skałami macierzystymi gleb, których wartość glebotwórcza zależy od ich genezy.

Ogromna większość piasków ma monotonny, niemal wyłącznie kwarcowy skład mineralny. Wynika to z faktu, iż ze wszystkich minerałów kwarc wykazuje największą odporność na wietrzenie i transport.

W zależności od genezy, czyli od środowiska transportu i sedymentacji, wyróżnia się kilka odmian piasku

• Piaski eoliczne (wydmowe) są dobrze obtoczone i przesortowane. Składają się prawie wyłącznie z okruchów drobnoziarnistych. Powierzchnia ziarn piasków eolicznych jest matowa i . Skład mineralny tych piasków jest na ogół zróżnicowany. Na terenie Polski wydmy tworzą się lub niedawno tworzyły się głównie w pasie przymorskim, na nadzalewowych tarasach rzek lub na obszarach sandrowych. Klasycznym obszarem wydmowym jest np. wybrzeże Bałtyku w okolicach Łeby.

23. Jakie rodzaje piasków wyróżnia się w zależności od transportu i sedymentacji?

24. Omów właściwości i występowanie lessów.

• Lessy są pyłami pochodzenia eolicznego, o barwie żółtej, wykazują pionową łupliwość i brak warstwowania. Typowy less składa się z kwarcu glinokrzemianów, węglanów , wodorotlenków żelaza i glinu oraz minerałów ilastych. Ziarna lessu są na ogół ostrokrawędziste, co przyczynia się do wykształcenia dużej porowatości.

• Osady lessowe wykazują bardzo dobre właściwości fizyczne, dobre właściwości fizykochemiczne i stanowią jedną z najwartościowszych skał macierzystych gleb. Ich wadą jest stosunkowo łatwa podatność na erozję, zwłaszcza wodną.

• Lessy i utwory lessopodopbne występują na Wyżynie Lubelskiej, Kielecko-

• Sandomierskiej i Miechowskiej, w pasie pogórzy przedkarpackich, na Płaskowyżu Głubczyckim, Rybnickim oraz na Przedgórzu Sudeckim i Wzgórzach Trzebnickich.

25. Jakie skały zaliczamy do grupy glin?

26. Jakie skały zaliczamy do skał osadowych chemicznych?

• skały krzemionkowe

• skały żelaziste

• ewaporaty

• torfy

27. Wymień najważniejsze skały węglowe.

• Do grupy skał węglanowych zaliczamy te osady, w skład których wchodzi ponad 50% wagowych minerałów węglanowych.

• Najważniejszą rolę skałotwórczą w skałach węglanowych odgrywają kalcyt, dolomit oraz w mniejszym stopniu aragonit (rombowa odmiana węglanu wapnia).

• Obok wymienionych składników w skałach węglanowych występować mogą minerały ilaste, detrytyczny kwarc, związki żelaza i inne minerały o podrzędnym znaczeniu. Kalcyt jest głównym składnikiem wapieni, dolomit natomiast skał o tej samej nazwie - dolomitów. Ilościowy wzrost substancji piaszczystych i pelitowych w skałach wapiennych powoduje ich stopniowe przechodzenie do margli.

• Najważniejszymi skałami węglanowymi są wapienie, dolomity, margle i opoki.

• Podaj genezę torfów i ich podział.

• Torfy są skałami powstającymi współcześnie w wyniku nagromadzenia szczątków obumarłych roślin w warunkach nadmiernego uwilgotnienia oraz w wyniku zarastania jezior.

• Torfy wykształcone w dawniejszych okresach geologicznych uległy przekształceniu

• w pokłady węgla brunatnego (utwory trzeciorzędowe) lub kamiennego (utwory karbońskie) Wyróżnia się torfy niskie, przejściowe i wysokie.

• Utwory torfowe są na terenie Polski dość powszechne, choć występują jedynie lokalnie.

• Największe obszary zajmują w dolinach rzek (oraz ich dopływów): Narwi, Biebrzy Noteci, Obry i u ujścia Odry.

• Wymień deformacje skorupy ziemskiej.

• DEFORMACJE CIĄGŁE

o Fałdy

• DEFORMACJE NIECIĄGŁE

o Spękania

o Uskoki

o Nasunięcia i płaszczowiny

30. Na czym polega proces erozji i jakie znasz jej rodzaje?

• EROZJA [łac.], geol. żłobienie powierzchni Ziemi przez wody, lodowce i wiatr oraz unoszony przez nie materiał skalny (abrazja), połączone z usuwaniem powstałych produktów niszczenia skał; rozróżnia się e. rzeczną, mor., lodowcową, eoliczną (powodowaną przez wiatr), deszczową; jest ważnym czynnikiem denudacji.

31. Omów wietrzenie fizyczne i czynniki je powodujące.

• Wietrzeniem nazywamy proces przekształcania skał pod wpływem warunków fizycznych i chemicznych w przypowierzchniowej warstwie litosfery.

• Głównymi czynnikami sprawczymi procesów wietrzeniowych jest woda, temperatura, tlen, dwutlenek węgla, działalność organizmów żywych.

• Wietrzenie skał polega na ich rozdrabnianiu, rozkruszaniu, rozpuszczaniu i i następnie łączeniu w nowe związki chemiczne.

32. Co rozumiemy pod pojęciem wietrzenia chemicznego?

• Wietrzeniem chemicznym nazywamy procesy chemicznego rozkładu, w trakcie których

• dochodzi do rozpuszczania i uwalniania składników oraz syntezy nowych minerałów bądź pozostawiania trwałych produktów końcowych rozpadu.

• Zachodzące przemiany są skutkiem ekspozycji skał i minerałów na warunki atmosferyczne, często skrajnie różne od warunków ich powstawania.

• Działanie agresywnych czynników środowiskowych, takich jak woda, tlen i CO2, wyzwala spontaniczne reakcje chemiczne w obrębie wietrzejącego materiału.

33. Wymień najważniejsze czynniki transportowania skał okruchowych lużnych.

• Produkty wietrzenia mogą pozostawać na miejscu, tworząc tzw. osady rezydualne,

• najczęściej jednak są transportowane na różne odległości przez czynniki takie jak wiatr, woda, lodowiec czy siła ciężkości.

• Czynniki te wpływają na zróżnicowanie skał okruchowych luźnych pod względem stopnia wysortowania, obtoczenia, charakteru powierzchni i warstwowania.

• Wiatr

• Woda

• Lodowiec

• Siły ciężkości

34. Wymień najważniejsze utwory powstałe przy udziale wiatru.

• Działanie wiatru może mieć charakter niszczący, transportujący i akumulacyjny. Utwory powstające przy udziale wiatru określane są jako eoliczne, a ich charakterystyczną cechą jest bardzo dobre wysortowanie okruchów. Wynika ono z faktu, że wiatr przemieszcza jedynie drobne okruchy, których średnica nie przekracza 2 mm. Do utworów eolicznych zaliczane są piaski wydmowe oraz lessy, których powstanie związane jest z okresem lodowcowym. Wytworzyły się one w wyniku nagromadzenia pyłów wywiewanych z obszarów morenowych i fluwioglacjalnych przez stałe wiatry wiejące od lodowca.

35. Omów utwory powstałe w wyniku działania lodowca.

• Posuwający się po podłożu skalnym lodowiec odrywa od niego zwietrzelinę i okruchy skalne, które są bezładnie mieszane i osadzane w postaci utworów zwałowych. Transport lodowcowy nie powoduje obtaczania poszczególnych okruchów i dlatego najczęściej obok starszych, wcześniej obtoczonych ziarn występują okruchy ostrokrawędziste.

• W wyniku cofania się lodowca wypływające z niego wody powodują osadzanie utworów nazywanych wodno-lodowcowymi lub fluwioglacjalnymi. Do najczęściej spotykanych utworów tego typu należą sandry, złożone z piasków osadzanych na przedpolu lodowca. Tworzą one rozległe, wachlarzowato rozprzestrzenione pola, zajmujące znaczne powierzchnie, co czyni je ważnymi skałami macierzystymi gleb.

• Z działalnością lodowca związane jest także formowanie ogromnych jeziorów zastoiskowych, które stopniowo wypełniają się osadami, głównie ilastymi. Utwory powstałe w wyniku działalności lodowców odgrywają bardzo istotną rolę jako skały macierzyste gleb. Większość obecnie występujących w Polsce osadów powierzchniowych związana jest bowiem właśnie z aktywnością lądolodu, który w plejstocenie (ok. 1,8 mln lat temu) wkroczył na znaczne obszary półkuli północnej, aby wycofać się dopiero ok. 10 tysięcy lat temu.

36. Wymień najważniejsze zlodowacenia plejstoceńskie na terenie polski oraz obszary jakie one objęły.

• Zlodowacenie Narwii - jego osady znaleziono na Niż. Mazowieckiej i Podlaskiej. Na obszarze Skandynawii rozwinął się niewielki lądolód, którego czołowe partie pokryły obszar południowego Bałtyku, północno-wschodniej Polski aż do północnego przedpola Wyż. Lubelskiej, oraz Polesie. W tym czasie tworzyły się osady eluwialne, rzeczne oraz less.

• Interglacjał przasnycki - pierwszy okres ciepły po nasunięciu lądolodu

• Zlodowacenie Sanu 1 - zasięg słabo poznany. Prawdopodobnie dotarł do obszaru południowej Polski

• Interglacjał ferdynandowski - stosunkowo długi okres ciepły

• Zlodowacenie Sanu 2 (południowopolskie, krakowskie) - miało w Polsce największy zasięg, aż do północnych stoków Karpat i Sudetów

• Interglacjał mazowiecki - trwał znacznie dłużej niż inne okresy interglacjalne . Obecne znajduje się liczne szczątki roślin oraz fauny mięczaków z tego okresu

• Zlodowacenie Odry (środkowopolskie) -W czasie jego trwania stwierdzono cztery chłodniejsze wahania klimatyczne i przedzielające je trzy okresy o dość wysokich temperaturach. Zlodowacenie to objęło obszar od Sudetów, poprzez północną część Wyż. Małopolskiej i Lubelskiej, po dolinę Wisły i okolice Sandomierza

• Interglacjał emski - ostatni okres ciepły w plejstocenie

• Zlodowacenie Wisły (północnopolskie, bałtyckie) -miało najmniejszy zasięg. W czasie jego trwania miały miejsce trzy nasunięcia lądolodu skandynawskiego. Jego największy zasięg miał miejsce w zachodniej Polsce ok.20 tys. lat temu (tzw. faza leszczyńska)

37. Podaj najwyższy i najniższy punkt w Polsce.

• Najwyższym punktem są Rysy, szczyt w Tatrach Wysokich - 2499 m

• Najniższym -punkt na zachód od wsi Raczki Elbląskie - 1,8 m p.p.m.

38. Wymień prowincje wyróżniane na obszarze Europy Zachodniej.

• Prowincja A: Niż ŚrodkowoeuropejskiProwincja B: Masyw CzeskiProwincja C: Wyżyna

• MałopolskaProwincja D: Karpaty i Podkarpacie

• Podprowincja I: Pobrzeże Południowobałtyckie

39. Wymień podprowincje na obszarze prowincji Niż Środkowoeuropejski

• Podprowincja I: Pobrzeże Południowobałtyckie
  Makroregiony (2):
  1. Pobrzeże Zachodniopomorskie (10 Mezoregionów)
  2. Pobrzeże Wschodniopomorskie (7 Mezoregionów)

• Podprowincja II: Pojezierze Południowobałtyckie
  Makroregiony (9):

3. Pojezierze Zachodniopomorskie (6 Mezoregionów)
4. Pojezierze Wschodniopomorskie (3 Mezoregiony)
5. Pojezierze Południowopomorskie (5 Mezoregionów)
6. Dolina Dolnej Wisły
7. Pojezierze Chełmińsko - Dobrzyńskie (4 Mezoreginony)

8. Pradolina Notecka (toruńsko - eberswaldzka) (3 Mezoregiony)
9. Pojezierze Wielkopolskie (7 Mezoregionów)
10. Pradolina Warciańsko - Odrzańska (warszawsko - berlińska) (6 Mezoregionów)
11. Wzniesienie Gubińsko - Żerkowskie (7 Mezoregionów)

• Podprowincja III: Niziny Środkowopolskie

Makroregony (5):
12. Nizina Południowowielkopolska ( 9 Mezoregionów)
13. Wał Trzebnicki (5 Mezoregionów)
14. Nizina Śląska (8 Mezoregionów)
15. Nizina Północnomazowiecka (6 mezoregionów)
16. Nizina Południowomazowiecka (9 mezoregionów

40. Wymień prowincje na obszarze Europy Wschodniej.

• Podprowincja I: Pobrzeże Wschodniobałtyckie
  Makroregion (1):

34. Nizina Staropruska (3 Mezoregiony)

• Podprowincja II: Pojezierze Wschodniobałtyckie

Makroregion (1):

• 35. Pojezierze Mazurskie (7 Mezoregionów)

• Podprowincja III: Równiny Podlasko - Białoruskie
  Makroregion (1):

36. Nizina Podlaska (4 Mezoregiony)

41. Podaj definicję gleby.

• GLEBA - utwór powstały w powierzchniowej warstwie zwietrzeliny skalnej pod wpływem czynników glebotwórczych: klimat, woda, biosfera, rzeźba terenu, czas, działalność człowieka.

• W glebie dzięki działalności roślin i drobnoustrojów zachodzą przemiany związków organicznych w związki mineralne i odwrotnie.

• Gleba jest ożywionym tworem przyrody rozwijający się w czasie i ulegającym ciągłym przemianom.

• W takiej definicji mieszczą się:

• G. Naturalne

• G. Pod lasami

G. Pod roślinnością trawiastą

G. Gruntów ornych

Zarówno:

G. Inicjalne ....

G. głębokie g. Uprawne,

G. Zmienione i zniszczone w wyniku gospodarczej działalności człowieka

Młode gleby wytworzone na zwałach pogórniczych.

42. Wymień kategorie użytkowania gleb.

Ze względu na gospodarczą działalność człowieka wyróżnia się następujące kategorie użytkowania gleb:

• G. Naturalne- pod roślinnością leśną lub trawiastą - zrównoważonym obiegiem składników pokarmowych, bliskie - g. rezer watów ścisłych, parków.

• G. Leśne - ingerencja człowieka nie następuje co roku jak w glebach ornych, jednak ze względu na stosowanie: głębokiej orki, sztucznych drzewostanów, nawozów mineralnych, pestycydów - właściwości g. leśnych są coraz rzadziej zgodne z układem czynników ekologicznych.

• G. Orne - g. poleśne w Polsce. Zmieniona budowa, zmienione właściwości chemiczne w wyniku jednostronnego nawożenia mineralnego.

• G. Trwałych użytków zielonych - pod roślinnością łąkową pastwiskową, częściowo zmienione w wyniku uprawy, nawożenia mineralnego, melioracji

• G. Sztuczne - na usypanych zwałach pogórniczych, budowlanych - najwyższy stopień ingerencji człowieka - brak zgodności z układem czynników ekologicznych.

43. Podaj podział gleb ze względu na proporcje składników mineralnych do organicznych w stałej fazie.

• gleby mineralne (poniżej 5% substancji organicznej)

• gleby organiczno-mineralne (5-20% substancji organicznej)

• gleby organiczne (ponad 20% substancji organicznej

44. Wymień trzy punkty widzenia rozpatrywania składu mineralnego gleb.

Minerały występujące w glebach rozpatruje się z 3 punktów widzenia:

• Składu chemicznego,

• Podatności na wietrzenie,

• Wpływu na właściwości gleby.

45. Na czym oparty jest podział na frakcje i jakie wymiary ma frakcja piasku drobnego.

• Minerały występujące w glebach rozpatruje się z 3 punktów widzenia:

Składu chemicznego,

Podatności na wietrzenie,

Wpływu na właściwości gleby.

42. Podaj wymiary frakcji piasku z podziałem na podfrakcję.

• Frakcja granulometryczna - umownie przyjęty zbiór ziaren glebowych (objętych wspólną nazwą), mieszczących się w określonym przedziale wielkości średnic, wyrażonych w milimetrach.

Grupa frakcji	Frakcje	Wymiary (mm) wg PTG
Części szkieletowe	kamienie grube średnie drobne żwir gruby drobny	>20 - - - 20 - 1 - -
Części ziemiste	piasek gruby średni drobny pył gruby drobny części spławialne ił pyłowy gruby ił pyłowy drobny ił koloidalny	1,0 - 0,1 1,0 - 0,5 0,5 - 0,25 0,25 - 0,1 0,1 - 0,02 0,1 - 0,05 0,05 - 0,02 < 0,02 0,02 - 0,005 0,005 - 0,002 < 0,002

43. Podaj wymiary pyłu grubego i pyłu drobnego

44. Co rozumiemy pod pojęciem części

45. Co rozumiemy pod pojęciem składu granulometrycznego. Podaj nazwę grupy: piasek-61%, pył-26%, cz.sp.-13%.

• Skład granulometryczny oraz takie właściwości gleby jak wilgotność czy struktura nie wpływa na ciężar właściwy gleby.

46. Na czym oparty jest podział na grupy mechaniczne? Podaj nazwy grupy! 1.0-0,1-81%, 0,1-0,02-15%, 20,02-4%.

• Skład granulometryczny (uziarnienie) gleby - stan rozdrobnienia mineralnej części fazy stałej gleby.

Jest wyrażany procentowym udziałem poszczególnych cząstek mineralnych zwanych frakcjami

granulometrycznymi.

49. Podaj nazwę grup dla:

• Wymiary ziaren, z których zbudowana jest gleba.

50. Określ grupę mechaniczną dla procentowego frakcji:

• 1,0-0,1 - 48%

• 0,1-0,02 - 31%

• <0,02mm - 21%

51. Wymień czynniki naturalne decydujące o zawartości poszczególnych pierwiastków w glebach.

• Gleby- 14 pierwiastków: K, Na, Ca, Mg, Al., Fe, Si, C, O, H, P, N, S, Cl.

• PONADTO: Mn, Ba, Li, B, Zn, Mo, Co, Cd, J, As, Au, Ni, Pb, Cu itd.

52. Uzasadnij wpływ nawożenia mineralnego i zanieczyszczeń przemysłowych na skład chemiczny gleb..

53. Wymień istotne warunki występowania pierwiastków niezbędnych dla życia roślin w glebie.

Pierwiastki niezbędne do życia roślin

• Formie dostępnej.

• Optymalnym stężeniu,

• Określonym stanie równowagi.

54. Co rozumiemy pod pojęciem „makroelementy”? Wymień makroelementy pobierane przez rośliny z wody i powietrza oraz stałej fazy gleby.

• MAKROELEMENTY - występują w glebach w dużych stężeniach i rośliny pobierają je w
  dużych ilościach (wzrost ich może ulec zahamowaniu w przypadku niedoboru tych pierwiastków)
  Poza azotem nadmiar tych pierw nie jest szkodliwy. Makroelem to: C, H, O, N, P, K, Ca, Mg, S.

• Wymień najważniejsze mikroelementy. Co rozumiemy pod pojęciem „mikroelementy”?

• MIKROELEMENTY - występują w glebach w bardzo małych ilościach. Rośliny potrzebują
  ich mało, ale są niezbędne jako katalizatory procesów fizjologicznych. Zarówno niedobór jak i
  nadmiar jest szkodliwy dla roślin i zwierząt. Mikroelementy to: Mn, Zn, Cu, B, Cl, F, Pb, Fe.
  Forma przyswajalna - część wszystkich pierwiastków zawarta w glebie, która może być
  pobrana z gleby przez rośliny.

• Jak dzielimy układy dyspersyjne ze względu na wielkość rozproszonych cząsteczek?

• Jak dzielimy koloidy ze względu na znak? Podaj przykłady.

1. znak: ujemnie naładowane- próchnica SiO2, zwazki Mn

dodatnio naładowane- Fe(OH)3, Al(OH)3, Ca3(PO4)2, białka glebowe

58. Jak dzielimy koloidy ze względu na stopień uwodnienia? Podaj przykłady.

Stopień uwodnienia

1. hydrofilowe: SiO2, próchnica, minerały ilaste

2. hydrofobowe: Fe2(OH)3, Al(OH)3, CaCO3

59. Jak dzielimy koloidy ze względu na właściwości kwasowe i zasadowe? Podaj przykłady.

Właściwości kwasowe, zasadowe:

1. ACIDOIDY: SiO2, próchnica, minerały ilaste - słabe kwasy

2. BAZOIDY: Fe(H)3, Al(OH)3 - słabe zasady

3. SOLOIDY - obojętne

60. Omów budowę i właściwości grupy kaolinitu.

61. Omów budowę montmorylonitu.

62. Porównaj budowę koloidów grupy kaolinitu i montmorylonitu.

63. Wymień główne koloidy, które dominują w glebach klimatu umiarkowanego.

64. Wymień główne źródła substancji organicznych w glebach ornych.

65. Co rozumiemy pod pojęciem „butwienia”? Wymień produkty butwienia.

66. W jakich warunkach przebiega proces gnicia? Wymień najważniejsze produkty „gnicia”.

67. Na jakie grupy dzielimy substancje próchnicze gleby?

68. Podaj charakterystykę i przykłady niespecyficznych substancji organicznych.

69. Jak dzielimy właściwe związki próchnicze ze względu na ich rozpuszczalność w : kwasach, alkoholach i zasadach?

70. Wymień połączenia jakie tworzą kwasy próchnicze z częściami mineralnymi.

71. Wymień czynniki od których zależy zawartość próchnicy w glebie.

• Zawartość próchnicy w glebie zależy od:

• składu granulometrycznego mineralnego, chemicznego, odczynu, właściwości fizycznych, biologicznych, przede wszystkim

• stosunków powietrzno- wodnych.

73. Które gleby zawierają najmniej próchnicy i dlaczego?

74. Wymień najważniejsze właściwości próchnicy.

• substancja koloidalna-budowa amorficzna

• większa powierzchnia właściwa i pojemność sorpcyjna niż minerały ilaste

- 150 - 300 m.e./100g

• większa higroskopowość w atm. nasyc. par. wod. 80 - 90%, m ilaste 15 - 20% w stosunku wagi

• mała plastyczność, przyczepność

• nadaje glebie ciemne zabarwienie, brak ścisłej zależności między zabarwieniem a ilością próchnicy

cząsteczki próchnicy zbudowane z:

• C, H, O, N, S, P:

• mają ładunek ujemny. źródłem ład. są grupy: COOH i fenolowe > - OH

• Omów znaczenie próchnicy w glebach.

• powstawanie struktury gruzełkowatej- zw. próch. tworzące z m. ilastymi i wodorotl. Fe i Al. kompleksowe zw. p. - min. sklepiają cząsteczki gleby w trwałe agregaty - polepszenie wł. p. -wod. gl. lekkie - spójność, gl. ciężkie - spulchnia

• próch. wysycona kat. H+ przyczynia się do zwięk. przyswajalności: Ca, Mg, K

• zmagazynowanie: N, P, S, Ca, Mg, K, mikroelement.

• witaminy, hormony

• Substancje próchniczne stanowią jeden z podstawowych czynników decydujących o wartości gleby. Materia organiczna dostarcza
  wielu składników pokarmowych niezbędnych do wzrostu i rozwoju roślin. Zawartość próchnicy w glebach jest wskaźnikiem ich
  potencjalnej żyzności.

77. Wymień podstawowe właściwości fizyczne gleb.

• podstawowe (pierwotne): ciężar właściwy, ciężar objętościowy, porowatość, struktura, zwięzłość, plastyczność, lepkość, pęcznienie, kurczliwość, barwa, układ.

• wtórne (funkcjonalne): właściwości wodne, powietrzne i cieplne gleb.

• Wymień czynniki decydujące o gęstości właściwej gleb. W jakich granicach waha się ona dla poziomów próchniczych gleb mineralnych.

• Od czego zależy gęstość objetosciowa+rzekoma gleb. W jakich granicach waha się ona dla gleb mineralnych. O czym wnioskujemy na podstawie gęstości objętościowej gleb.( c. objętościowego )

• Gęsto objętościo gl jest to stos masy fazy stałej gl Ms do całkowitej objętości gl V wyrażony w g/cm3.
  ρv = Ms / V

• O czym wnioskujemy na podstawie gęstości objętościowej gleb ( c. objętościowy )

• Co rozumiemy pod pojęciem porowatości? Wymień rodzaje porowatości gleb.

Porowatość - suma objętości wolnych przestrzeni (nie wypełnionych faza stałą gleby) w jednostce objętości gleby.

Wyróżnia się:

porowatość ogólną, kapilarną i niekapilarną

82. Wymień czynniki decydujące o barwie gleby.

• Barwa gleb - pochodzi bądź od substancji koloidalnych otaczających poszczególne ziarenka i tworzących powłoki wokół nich, bądź też od barwy samych cząsteczek glebowych.

• Próchnica nadaje glebie barwę ciemną a nawet czarną, CH : CF.

• Związki żelazowe Fe2O3 . n H2O od żółtego do czerwonego.

• Związki żelazawe Fe 2+ właściwe dla gleb oglejonych, mają barwę niebieskawą, zielononiebieską lub stalowoszarą.

• Tlenki manganu są brunatne a w połączeniu ze związkami żelaza czrnobrązowe lub czerwonofioletowe.

• Cząstki mineralne pozbawione otoczek koloidalnych dają barwę białą.

• Barwa gleby zależy również od:

• - uwilgotnienia, stopnia rozdrobnienia, struktury, kierunku i intensywności padania promieni świetlnych.

• Wymień zasadnicze czynniki strukturotwórcze gleb.

• Zasadniczym czynnikiem strukturotwórczym są koloidy organiczne - kwasy huminowe - wysycone kationami Ca,

• PONADTO: minerały ilaste, wodorotlenki Fe, Al, Mn oraz w mniejszym stopniu SiO2 i CaCO3.

84. Wymień najczęściej wyróżniane układy gleb.

• Luźny - cechuje piaski i żwiry, w których poszczególne ziarna glebowe nie są ze sobą scementowane.

• Pulchny - cechuje poziomy próchniczne gleb wytworzonych z piasków gliniastych mocnych, glin lekkich, utworów pyłowych zwykłych, o dobrej strukturze gruzełkowatej np. czarnoziemy, czarne ziemie.

• Pulchno-zwięzły - cechuje poziomy próchniczne gleb brunatnych, płowych, odgórnie oglejonych, wytworzonych z glin lekkich i średnich oraz z utworów pyłowych ilastych.

• Zwięzły - cechuje poziomy podpróchniczne gleb wytworzonych z glin średnich i pyłów ilastych.

• Zbity - cechuje gleby wytworzone z iłów i glin ciężkich i występuje już w środkowej części profilu, np. w poziomach wmycia. Przy tym poziomie cząstki tak ściśle przylegają do siebie, że są dla wody bardzo słabo lub wcale nieprzepuszczalne

. 85. Co rozumiemy pod pojęciem wody higroskopowej?

• Woda higroskopowa otacza najdrobniejsze cząstki glebowe cienką silnie przywierającą powłoką. Pochodzi z pochłoniętej i skroplonej pary wodnej. Zawartość wody higroskopowej zwyczajnej jest dla tej samej gleby zmienna i zależy od temperatury i wilgotności powietrza. Ilość wody higroskopowej maksymalnej jest dla określonej gleby wielkością stałą. Jest pozbawiona zdolności przemieszczania się i jest niedostępna dla roślin. Wyparowuje w temp 105 oC.

• Dzieli się na zwyczajna i maksymalną.

0,4% Pl, 2 - 3% Gl. PYŁ, ~0,5Pl 40% TORF

86. Która woda kapilarna jest niedostępna dla roślin i dlaczego? Co rozumiemy pod pojęciem wody gruntowej? Wymień czynniki decydujące o jej przydatności dla roślin.

87. Co rozumiemy pod pojęciem wody gruntowej? Wymień czynniki decydujące o jej przydatności dla roślin.

• Woda gruntowa gromadzi się w nieprzepuszczalnych warstwach gleby, pochodzi z opadów atmosferycznych, przesiąków bocznych rzek, jezior, stawów. Głębokość zalegania w. gruntowej zmienna w ciągu roku.

• PRZYDATNOŚĆ DLA ROŚLIN ZALEŻY OD

• głębokości zalegania,

• składu granulometrycznego warstw wierzchnich,

• gatunku uprawianych roślin.

• Co rozumiemy pod pojęciem pojemności wodnej? Wymień rodzaje pojemności wodnej.

• Pojemność wodna gleb - zdolność do zatrzymywania określonych ilości wody.

• P.w. maksymalna - stan, w którym przestwory glebowe, kapilarne i niekapilarne, wypełnione są wodą

• P. w. kapilarna - stan, w którym przestwory kapilarne wypełnione są wodą. Przestwory niekapilarne wypełnione są powietrzem.

• P. w. polowa - taka ilość wody jaką gleba jest w stanie utrzymać siłami kapilarnymi, osmotycznymi i elektrycznymi poza zasięgiem wznoszenia kapilarnego.

• P. w. higroskopowa = MAKS. ZAW. WODY HIGROSKOPOWEJ

• Wymień rodzaje wód dostępnych dla roślin.

WODA DOSTĘPNA DLA ROŚLIN = POJEMNOŚĆ POLOWA - PUNKT WIĘDNIĘCIA

• częściowo - woda błonkowata,

• woda kapilarna > 0,2ၭm,

• w. grawitacyjna - krótki okres,

• w. gruntowa - głębokość skład gran.

90. Wymień kategorie uwilgotnienia gleb.

• gleby o właściwym uwilgotnieniu (optymalnym)

• gleby okresowo nadmiernie uwilgotnione - okresowe nadmierne uwilgotnienie w warstwach ornych powodowane stagnowaniem wody opadowej na leżącej głębiej warstwie o zwięźlejszym składzie granulometrycznym

• gleby okresowo podmokłe - występuje wysoki poziom wody gruntowej

• gleby trwale podmokłe

• - gleby okresowo nadmiernie suche brak wody wynika ze zbyt małej pojemności wodnej gleby, przy jednoczesnym głębokim zaleganiu wody gruntowej lub nadmiernego spływu powierzchniowego (np. na stokach)

• - gleby trwale zbyt suche

91. Co rozumiemy pod pojęciem odczynu a co pod pojęciem pH?

Odczyn gleby - stosunek jonów wodorowych H+ do jonów wodorotlenowych OH -.


- odczyn gleby




< 1 - odczyn zasadowy

> 1 - odczyn kwaśny

= 1 - odczyn obojętny

92. Jakie jony decydują o kwasowości hydrolitycznej? Kiedy się ona ujawnia?

93. Co możemy obliczyć na podstawie całkowitej kwasowości hydrolitycznej?

94. Co rozumiemy pod pojęciem kompleksu sorpcyjnego? Od czego zależą jego właściwości?.

• KOMPLEKS SORPCYJNY- silnie rozdrobniona mineralna, organiczna lub mineralno-organiczna stała faza gleby posiadająca zdolność sorbowania.

95. Omów powstawanie trwałych ładunków ujemnych.

96. Wymień źródła ładunków ujemnych zależnych od pH oraz wyjaśnij sposób ich powstawania.

97. Jakie rodzaje sorpcji wyróżniamy w gleboznawstwie?

• W gleboznawstwie wyróżnia się 5 rodzajów sorpcji:

mechaniczna,

fizyczna,

wymienna,

chemiczna,

biologiczna.

98. Wyjaśnij pojęcie sorpcji fizycznej. Od czego zależy jej wielkość?

• zdolność fazy stałej do zatrzymywania gazów, par, zawiesin, cz. zw. niedysc.

Na powierzchni lub wewnątrz porów gleb.

• Zatrzymywanie.... Zachodzi dzięki sił napięcia powierzchniowego na granicy 2 faz

Sorbowana substancja nie jest wiązana chemicznie lecz siłami molekularnymi występującymi na powierzchni cząstek

glebowych.

Wielkość s. Fizycznej zależy od wielkości energii powierzchniowej Ep

99. Na czym polega sorpcja wymienna oraz od jakich czynników zależy jej wielkość?

• Elektroujemny ładunek większości koloidów glebowych decyduje o tym, że w
  glebach występuje przede wszystkim sorpcja wymienna kationów.
  Podczas reakcji wymiany ustala się między ilością kationów wymiennych (występujących
  w kompleksie sorpcyjnym) a ilością kationów zawartych w roztworze stan dynamicznej
  równowagi. Gleba dąży do wyrównania stężeń jonów pomiędzy roztworem glebowym a
  kompleksem sorpcyjnym. [Np. jeśli korzenie roślin pobiorą z roztworu glebowego jakieś kationy,
  to wówczas odpowiednia ilość tego kationu przejdzie z fazy stałej do roztworu glebowego]

• Najczęściej spotykanymi kationami wymiennymi w glebach są:
  - Kationy o charakterze zasadowym: Ca2+, Mg2+, K+, Na+, NH4+
  - Kationy o charakterze kwaśnym H+, Al3+

• Czynniki wpływające na sorpcję wymienną:
  Sorpcja wymienna jest uzależniona od:
  -Budowy sorbenta -Odczynu gleby -Rodzaju kationu
  -Rodzaju towarzyszącego anionu -Stężenia kationu w roztworze
  -Stężenia roztworu -Temperatury

• SORPCJA WYMIENNA ANIONÓW
  Spośród anionów w glebie najczęściej występują:
  - MoO42-, BO33- , SO42- , Cl -, NO3- , HO-
  Niektóre z nich podlegają sorpcji wymiennej. Niewielkie znaczenie.

100. Na czym polega sorpcja chemiczna? Podaj przykłady sorpcji chemicznej.

• S. CHEMICZNA - powstawanie nierozpuszczalnych osadów, wskutek reakcji między jonami kompleksu sorpcyjnego i roztworu glebowego.

• NAJW. ZNACZENIE: - PO43-, SO42-, CO32-

Aniony PO43- - z kationami Ca 2+, Fe 3+, Al 3+ nierozpuszczalne

Fosforany: przykłady: zależy od odczynu

101. Wymień najważniejsze procesy glebotwórcze na terenie Polski.

• ielicowania,

• przemywania,

• akumulacja próchnicy,

• brunatnienia,

• oglejenia,

• bagienny,

• murszenia

• Procesy te zmieniają skałę macierzystą, różnicując jej profil pod względem barwy, właściwości chemicznych, zwięzłości i składu granulometrycznego.

• W profilu gleby widoczne są cechy ukształtowane przez:

• a/ procesy geologiczne

• b/ procesy glebotwórcze,

• c/ zaburzenia gosp. dz. czł.

102. Jak dzielimy gleby wytworzone ze skał litych ze względu na miąższość zwietrzeliny?

103. Jak dzielimy gleby ze względu na zawartość części szkieletowych?

104. Jak dzielimy gleby wytworze ze skał lużnych ze względu na zmianę skały do 150 cm?

105. Co rozumiemy pod pojęciem „poziomy genetyczne”?

106. Jak dzielimy gleby ze względu na stopień wykształcenia poziomów genetycznych?

107. Jakie poziomy możemy wyróżnić w poziomie organicznym lasów iglastych?

108. Podaj krótką charakterystykę poziomu A w glebach mineralnych.

109. Podaj krótką charakterystykę poziomu brunatnienia „cambic”

• CAMBIC [ BRUNATNIENIA -(B)] charakterystyczny dla gleb brunatnych - uziarnienie - Pg, glin, up ił.,

• żelazo i próchniczno-żelaziste kompleksy tworzą otoczki wokół ziarn mineralnych dając barwę brunatną, produkty wietrzenia pozostają na miejscu.

110. Wymień najważniejsze diagnostyczne poziomy próchnicze.

• Poziomy próchniczne gleb ornych 0,6 - 6,0%

• Najmniej - gleby bielicowe, płowe, rdzawe wytworzone z piasków - 0,6 - 1,8%

• Pośrednie ilości - gleby płowe, brunatne wytworzone z glin zwałowych, u. pył., lessów 1,0 - 2,5%

• Największe ilości - czarnoziemy ~ 4,0%

• Rędziny próchnicze i mady ~ 6,0%

111. Podaj krótka charakterystykę poziomu diagnostycznego „mollic”

POZIOM MOLLIC - miękki - barwy ciemnej, czarnej, V% > 50%, C organiczny >2,5% - czarnoziemy, czarne ziemie

112. Wymień najczęściej wyróżniane poziomy diagnostyczne B.

• B - poziom wzbogacenia - leży między poziomem A lub E a poziomem C, G lub R.

• Cechuje go nagromadzenie Fe2O3, Al2O3 i mat. organicznej na skutek wmywania lub akumulacji rezydualnej, oraz frakcji ilastej w wyniku wmywania lub rozkładu min. pierwotnych, poz. B może wykazywać wtórne nagromadzenie CaCO3, MgCO3, gipsu i innych soli.

• Najczęściej wyróżnia się poziomy diagnostyczne:

• CAMBIC, SIDERIC, ARGILLIC, SPODIC

113. Wymień poziomy diagnostyczne zaliczane do poziomu eluwialnego E.

• E poziom wymywania (eluwialny) - pod poziomem 0 lub A - zawiera mniej materii organicznej niż poziom A, mniej tlenków Fe i frakcji ilastej niż poziom pod nim leżący, barwa jaśniejsza niż poziomów sąsiednich, większa zawartość kwarcu i SiO2.

• Najczęściej wyróżnia się dwa podpoziomy diagnostyczne

• albic (łać. albus-biały), luvic (łać. eluo-wypukły).

114. Podaj krótką charakterystykę poziomu diagnostycznego „albic”

• -ALBIC (WYMYCIA -A2) - wymyte produkty rozkładu minerałów, zwłaszcza Al, Fe, wzbogacone w SiO2 i wybielenie, - pl lub psg, dominuje kwarc, miąższość - kilku do kilkunastu cm.

115. Podaj krótką charakterystykę poziomu diagnostycznego „luvic”

• LUVIC (PRZEMYWANIA - A3) - usunięte węglany, rozpuszczalne sole, min. ilaste do poz. argilic, poziom bardziej spiaszczony, jaśniejszy, w dolnej części czasami występuje oglejenie - okresowe stagn. wody opadowej na trudno przepuszczalnym poz. argilic.

116. W jakich glebach występuje poziom diagnostyczny B-spodic i jakimi cechami on się charakteryzuje?

117. Co decyduje o rodzaju a co o gatunku gleby?

118. Wymień jednostki taksonomiczne wyróżniane w systemie Gleb Polski.

JEDNOSTKI WYRÓŻNIANE W SYSTEMIE GLEB POLSKI

• DZIAŁ

• RZĄD

• TYP

• PODTYP

• RODZAJ

• GATUNEK

119. Podaj pełną definicję dowolnej gleby obejmującej typ, podtyp, rodzaj, gatunek i odmianę.

• TYP - gleba płowa

• PODTYP - typowa

• RODZAJ - wytworzona z gliny zwałowej

• GATUNEK - średnie

• (często) odmiana

• całkowita,

• niecałkowita,

• płytka,

• średniogłęboka,

• głęboka

• Omów pojęcia „Rędziny mieszane”.

• Rędziny mieszane - wytworzone przy współudziale obcego materiału

121. Wymień podtypy wyróżniane wśród rędzin.

• W typie rędzin wyróżnia się następujące podtypy:

• rędziny inicjalne

• rędziny właściwe

• rędziny czarnoziemne

• rędziny brunatne

• rędziny próchniczne górskie

• butwinowe górskie

122. Wymień czynniki decydujące o wartości użytkowej rędzin.

123. Jak dzielimy rędziny ze względu na skład granulometryczny warstw wierzchnich?

• Ze względu na skład granulometryczny wierzchnich warstw wyróżnia się:

• rędziny lekkie - p.g.

• rędziny średnie - g.l.

• rędziny ciężkie - g.ś

• rędziny b. ciężkie - g.c.

124. Wymień rodzaje rędzin węglanowych.

Rędziny węglanowe:

• trzeciorzędowe,

• kredowe,

• jurajskie,

• dewońskie,

• parmeńskie.

• Rędziny siarczanowe (gipsowe)

125. Omów budowę i właściwości rędzin brunatnych.

• Małą zawartość węglanów aktywnych, zwykle poniżej 5%

Słabo zaznaczony poziom brunatnienia

Twarde i krystaliczne wapienie

• Powstają z wapieni różnych formacji geologicznych w wyniku zaawansowanego wietrzenia chemicznego skały macierzystej przy równoczesnym wpływie roślinności leśnej

126. Omów budowę i właściwości rędzin czarnoziemnych.

• Poziom - mollic

struktura gruboziarnista

zawartość próchnicy pow. 3% 

duża zawartość węglanów

zawartość części aktywnych szkieletowych niewielka

• Miąższość poziomów A i ACca > 40 cm.

• Miękkie wapienie kredowe o dużej zawartości części ilastych, porowate o dużej zawartości węglanów łatwo rozpuszczalnych.

127. Omów występowanie, właściwości i przydatność rolniczą rędzin kredowych.

• Występowanie: Chełm, Tomaszów Lub.  Opole Lub, okolice   Pińczowa, okolice Opola.

• Właściwości: dobre powiązanie materiału mineralnego z próchnicą, gleby o dużej miąższości, dobra struktura, duża pojemność wodna, duża zawartość węglanów aktywnych,

• C:N ~8 - 12 H:F ~1, trudne do uprawy, podtyp czarnoziemne.

• Przydatność rolnicza: najgłębsze rędziny wytworzone z margli ilastych zaliczane są do II klasy i 1 kompleksu

128. W jakich warunkach tworzą się czarnoziemy? Omów budowę czarnoziemów niezdegradowanych.

• zasobne w składniki pokarmowe,

• doskonałe właściwości fizyczne,

• trwała struktura gruzełkowata

• dobra przepuszczalność, a zarazem duża pojemność wodna.

129. Omów właściwości i przydatność rolniczą czarnoziemów niezdegradowanych. Czy gleby te podlegają ochronie?

• Przydatność rolnicza:

• można uzyskać maksymalne plony wszystkich roślin uprawnych,

• klasy bonitacyjne I, II,

• 1 kompleks pszenny b. dobry.

• W Polsce występują na niewielkich obszarach - bezwzględnie chronione!

• Omów właściwości i przydatność rolniczą czarnoziemów zdegradowanych.

• W porównaniu z czarnoziemami właściwymi charakteryzują się:

• niższym stopniem wysycenia zasadami,

• większym zakwaszeniem poziomów wierzchnich,

• mniejszą zawartością próchnicy,

• nieco gorszymi właściwościami fizycznymi.

• Przydatność rolnicza:

• mimo nieco gorszych właściwości są one glebami b. dobrymi ze względu na:

-  dobre właściwości fizyczne

-  zasobność w składniki pokarmowe

• przeważnie zaliczane do II klasy bonitacyjnej, 1 lub 2 kompleksu przydatności rolniczej - podlegają ochronie!

131. Porównaj właściwości czarnoziemów zdegradowanych z właściwościami czarnoziemów niezdegradowanych.

• W porównaniu z czarnoziemami właściwymi charakteryzują się:

• niższym stopniem wysycenia zasadami,

• większym zakwaszeniem poziomów wierzchnich,

• mniejszą zawartością próchnicy,

• nieco gorszymi właściwościami fizycznymi.

• Właściwości czarnoziemów niezdegradowanych:

• zasobne w składniki pokarmowe,

• doskonałe właściwości fizyczne,

• trwała struktura gruzełkowata

• dobra przepuszczalność, a zarazem duża pojemność wodna.

132. W wyniku jakiego procesu i w jakich warunkach tworzą się gleby brunatne?

• Gleby brunatne tworzą się w różnych strefach roślinno-klimatycznych, z różnych skał macierzystych, przy udziale roślinności leśnej - głównie lasów liściastych, rzadziej mieszanych w wyniku procesu brunatnienia.

• Wyjaśnij istotę procesu brunatnienia.

• Istotą procesu brunatnienia jest tworzenie się trwałych, trudno-rozpuszczalnych kompleksów próchniczno-mineralnych, w których główną rolę odgrywają żelazo i kwasy huminowe.

• Jakie podtypy wyróżniamy wśród gleb brunatnych właściwych?

W typie gleb brunatnych kwaśnych wyróżnia się 3 podtypy:

• gleby brunatne kwaśne typowe,

• gleby brunatne kwaśne bielicowane,

• gleby brunatne kwaśne oglejone.

135. Omów budowę i właściwości gleb brunatnych właściwych typowych.

• Rodzaje gleb brunatnych typowych:

• wytworzone z lessów,

• wytworzone z utworów pyłowych,

• wytworzone z glin zwałowych,

• wytworzone z iłów.

• Pod względem przydatności rolniczej

• najlepsze wytworzone z lessów (doskonałe właściwości fizyczne: duża przepuszczalność, duża pojemność wodna, dobra struktura), zasobne w składniki pokarmowe, uzyskuje się wysokie plony wszystkich roślin,

• nieco gorsze wytworzone z utworów pyłowych (nieco gorsze wł. fizyczne),

• b. dobre gleby wytworzone z glin zwałowych lekkich i średnich,

• najgorsze wytworzone z glin zwałowych ciężkich i iłów (zasobne w składniki pokarmowe i wadliwe właściwości fizyczne)

136. Wymień rodzaje gleb brunatnych właściwych.

137. Wymień warunki w jakich tworzą się gleby płowe.

• Tworzą się w warunkach klimatu umiarkowanego pod lasami liściastymi, rzadziej mieszanymi w wyniku procesu ługowania, uwarunkowanego znaczną ilością opadów i przepuszczalności skały

• Omów budowę gleby płowej typowej.

poziom organiczny 5 cm

• poziom ochric miąższość 20cm, barwa szara, struktura drobno gruzełkowata

• V % ~ 20% w glebach leśnych

• ~ 50 % w glebach ornych

• poziom wymycia luvic miąższość 30cm, barwy płowej

• poziom argillic, barwy brunatnej

• lub rdzawej wzbogacony w cz. ilaste

• V % > 50

• Lessy, utwory pyłowe w. pochodzenia; niektóre gliny zwałowezasobne w związki zasadowe

• Wyjaśnij istotę procesu ługowania.

• Proces ługowania polega na:

mechanicznym przemieszczaniu z wodą opadową z warstw wierzchnich do

poziomu Bt

rozpuszczalnych soli, głównie CaCO3

części koloidalnych(min, ilaste)

związków żelaza

• Glebom płowym towarzyszy często proces odgórnego oglejenia w wyniku zatrzymania wody opadowej i tworzą się wtedy gleby płowe odgórnie oglejone o budowie j.w.

140. Omów budowę i przydatność rolniczą gleb rdzawych.

• poziom barwy rdzawej powstały prawdopodobnie wskutek wietrzenia geologicznego w okresie peryglacjalnym

• piaski różnej genezy (psg, pl)

• piaskowce bezwęglanowe

• typowe gleby żytnie, zaliczane do klasy bonitacyjnej IV - V, kompleksy 5 i 6.

• gleby żytnio - łubinowe, zliczane do klasy bonitacyjnej VI, kompleksu 7

• Słabo nadają się do użytkowania rolniczego i często przeznaczane są pod zalesienie.

• Wymagają intensywnego nawożenia organicznego oraz stosowania nawozów zielonych.

• Wyjaśnij istotę procesu bielicowania.

• Proces bielicowania uwarunkowany jest odczynem silnie kwaśnym, który umożliwia tworzenie się kompleksowych związków próchniczno-metalicznych i przemieszczanie ich do poziomu B.

Związki te tworzą żelazo i glin z kwasami fulwowymi.

• W ostatecznym efekcie w wyniku procesu bielicowania z wierzchnich poziomów do poziomu iluwialnego B przemieszczane są:

• związki próchniczne,

• związki żelaza,

• związki glinu,

• krzemionka koloidalna.

• Związki żelaza, glinu i krzemu uwalniane są

w wyniku:

• wietrzenia minerałów pierwotnych

• rozpadu minerałów ilastych.

142. Omów budowę gleby bielicowej właściwej.

• poziom próchniczny b. szarej - ochric

eluwialny, jasnopopielaty, bezstrukturalny, ziarna kwarcu- albic

iluwialny, b. żółtobrunatnej wzbogacony w Fe, Al., próchnicę. Mn - spodic

• Wartość tych gleb zależy od skały macierzystej i poziomu wody gruntowej.

W glebach uprawnych bardzo często górne poziomy są zatarte w wyniku mechanicznej uprawy i nawożenia.

143. Wyjaśnij istotę procesu glejowego.

• Proces glejowy uwarunkowany jest wysokim poziomem wody gruntowej, podlegającym słabym na ogół wahaniom.

• Są to gleby mineralne lub organiczno-mineralne.

• Porównaj właściwości gleb torfowych niskich z glebami torfowymi wysokimi.

• Torfy niskie wytwarzają się pod wpływem zarówno wód przepływowych, jak i wgłębnych.

• Są one na ogół mniej lub więcej zamulone i zasobne w składniki pokarmowe roślin.

• Gleby torfowisk wysokich z punktu widzenia rolniczego są nieużytkami.

• Użytkowane są często jako opał i ściółka oraz do produkcji kompostów.

• Torfowiska wysokie jako rezerwaty przyrody powinny być objęte ochroną.

145. Wymień zasadnicze cechy brane pod uwagę przy ustalaniu klasy bonitacyjnej.

• BONITACJA - podział gleb wg. Jakości.

• CEL: ustalenie wymiaru podatków.

• W XIX w. obok katastru ocenę gleb wykonywano dla:

• scaleń gruntów

• szac. nieruchomości,

• zac. kredytów bankowych,

• wymiaru podatku gruntowego

• ISTOTĄ BONIRACJI JEST STWIERDZENIE, KTÓRA GLEBA JEST LEPSZA, KTÓRA GORSZA I O ILE JEDNA JEST LEPSZA LUB GORSZA OD DRUGIEJ.

• KRYTERIA BONITACJI GLEB

• żyzność,

• produktywność,

• urodzajność.

146. Jakie gleby zaliczamy do klasy bonitacyjnej VI?

• Klasa VI - gleby orne najsłabsze

• Gleby bardzo słabe, wadliwe, zawodne

• - gleby trwale za suche,

• - gleby rdzawe wytworzone z piasków słabogliniastych na piaskach luźnych, płytkie i średniogłębokie,

• gleby słabo wykształcone Arenosole wytworzone z piasków

• nadają się tylko pod łubin,

• gleby płytkie , szkieletowe

• Litosole,

• Rankiery,

• Rędziny wytworzone z twardych wapieni,

- gleby za mokre o stale za wysokim poziomie wód gruntowych.

• - gleby torfowe,

• - gleby mułowe,

• - gleby gruntowo-glejowe,

• - gleby murszowe i murszaste,

• Powinny być wykorzystywane jako pastwiska.

147. Wymień klasy bonitacyjne wyróżniane wśród gruntów ornych. Które z nich możemy przeznaczyć na cele nierolnicze, a które podlegają bezwzględnej ochronie.

148. Podaj nazwy kompleksów przydatności rolniczej dla terenów nizinnych.

149. Wymień podobieństwa i różnice między kompleksami 8 i 9.

150. Wymień podobieństwa i różnice między kompleksami 7 i 9.

Jądro Ziemi występuje od głębokości ok. 2900 km. Składa się z 2 części:

jądro zewnętrzne jest najprawdopodobniej w stanie ciekłym, gdyż nie przewodzi poprzecznych fal sejsmicznych. W jego środku, na głębokości 5100 km, znajduje się stosunkowo niewielkie (o średnicy ok. 2500 km) stałe jądro wewnętrzne.

Obydwa są zapewne zbudowane z żelaza z domieszką niklu, dzięki czemu - przy panującym tam ogromnym ciśnieniu - osiągają gęstość 8 g/cm3. Temperaturę jądra ocenia się na ok. 6500°C.
Płynne metaliczne jądro zewnętrzne prawdopodobnie umożliwia generowanie ziemskiego pola magnetycznego (tzw. efekt dynama).

Płaszcz dolny jest wydzielany na podstawie wyraźnego spadku tempa wzrostu prędkości fal sejsmicznych wraz z głębokością. W jego dolnych częściach gęstość osiąga ok. 6,0 g/cm3, a temperatura 3000°C.

Płaszcz górny charakteryzuje się szybkim przyrostem prędkości fal sejsmicznych, ma gęstość 3,2-3,4 g/cm3 i jest najprawdopodobniej zbudowany z perydotytów.

2.5.2. Uproszczony podział stratygraficzny Ziemi

Podział dziejów naszej planety jest sztuczny.

Kolejne okresy w podziale nie mają takiej samej długości.

Każda z nazw użytych w tabeli stratygraficznej ma swe pochodzenie.

Archaik oznacza wszystko to co jest archaiczne. Słowo prekambr obejmuje wszystkie wydarzenia które miały miejsce przed kambrem. Podział który często jest stosowany na paleozoik, mezozoik i kenozoik związany jest z erami świata zwierzęcego.

• ERA KENOZOICZNA.

• Najmłodsza era w dziejach Ziemi rozpoczęła się 65 mln lat temu i trwa do dziś. W erze tej wyróżnia się dwa okresy (systemy): trzeciorzęd i czwartorzęd.

Nazwy te pochodzą jeszcze z XVIII wieku, kiedy dzieje Ziemi dzielono na pierwszorzęd, drugorzęd, trzeciorzęd i czwartorzęd. Dwie pierwsze nazwy z czasem zarzucono, lecz dwie ostatnie silnie zakorzeniły się w naukach geologicznych. Ostatnio pojawiła się jednak tendencja do dzielenia ery kenezoicznej nadwa okresy: paleogen (paleocen,eocen,oligocen) oraz neogen (miocen, pliocen, plejstocen, holocen). Tutaj przedstawiamy podział tradycyjny.

TRZECIORZĘD, wczesny okres kenozoiku, trwający od ok. 65 do ok. 1,8 mln lat temu; dzieli się na 2 podokresy: paleogen i neogen; jest okresem wielkiego nasilenia orogenezy alpejskiej; typowymi utworami trzeciorzędu są skały piaszczysto-ilaste, wapienie, gipsy, sól kamienna i sole potasowo-magnezowe, węgiel brunatny, siarka.







---