Rozdział 5- ROLA TERYTORIUM I PRZESTRZENI OSOBISTEJ W KOMUNIKACJI MIEDZYLUDZKIEJ

ZACHOWANIA TERYTORIALNE- zachowania które wynikają z określonego stosunku do otoczenia fizycznego, manifestowania praw własności do terytorium i jego obrony przed „intruzami”. Szczególnie silne znaczniki terytorium w zachowaniach ludzkich obserwujemy w warunkach domowych ( fotel taty, szafka mamy, magnetofon brata, zabawki siostry).

Zachowanie terytorialne pomagają regulować interakcje społeczne, ale mogą być także źródłem konfliktów społecznych. Silniejsze i bardziej dominujące jednostki ludzkie roszczą sobie prawo do większego terytorium. Prawa te są z zasady respektowane, pod warunkiem jednak, że nie naruszają stabilności grupy lub społeczeństwa.

TYPY TERYTORIUM:

TERYTORIA PRYWATNE: Stanowią wyłączną domenę ich właściciela. Jako podstawa codziennego funkcjonowania jednostki są one pilnie strzeżone przed wszelkimi próbami nieproszonego wtargnięcia ( dom mieszkalny lub sypialnia). Do tej kategorii zaliczyć można terytorium posiadania w którego skład wchodzą przedmioty osobiste ( ubranie, torebka); także na przykład dzieci pozostające na utrzymaniu; obiekty i przedmioty które obejmujemy w posiadanie tylko na pewien czas.(np. gazeta, telewizor, sztućce- )

TERYTORIA POŚREDNIE- nie pełnią centralnej funkcji w życiu jednostki i nie są przez nią postrzegane na zasadach wyłączności. ( często odwiedzana przez nas restauracja)

TERYTORIA PUBLICZNE- obszary które praktycznie każdy może tymczasowo „objąć na własność” (park, plaża, ulica, miejsca siedzące w publicznych środkach transportu, budka telefoniczna czy nawet widok na interesujące nas obiekt). Istotne pojęcie ma tu pojęcie tymczasowości.

TRZY TYPY WKROCZENIA NA NASZE TERYTORIUM:

1. NARUSZENIE- dotyczy aktów nie usprawiedliwionego wykorzystania cudzego terytorium. Możemy naruszyć czyjeś terytorium spojrzeniem ( przyglądanie się obcej osobie jedzącej posiłek w restauracji), głosem lub innymi dźwiękami ( hałas młota pneumatycznego dobiegający zza okien klasy) bądź ciałem ( gdy jedna osoba zajmuje dwa siedzenia w zatłoczonym autobusie)

2. INWAZJA- jest bardziej trwałym i poważniejszym naruszeniem czyjegoś terytorium. Jest to próba przejęcia czyjejś przestrzeni na własność. ( armia wkraczająca na teren sąsiedniego państwa, żona wstawiająca swoje rzeczy do pracowni męża)

3. SKALANIE- to inaczej zanieczyszczenie czyjegoś terytorium nie tyle własną obecnością, co jej śladami.( znalezienie śladów pobyty po poprzednich lokatorach w pokoju hotelowym; odchody cudzego psa na naszym trawniku).

Wkroczenie na nasze terytorium nie zawsze wywołuje reakcje obronne. Intensywność naszych reakcji w tym kontekście zależy od wielu czynników, między innymi od tego:

1. Kto narusza nasze terytorium? Nasze reakcje mogą być różne w zależności czy jest to przedmiot czy człowiek, przyjaciel czy osoba obca, kobiet czy mężczyzna, osoba o wysokim czy niskim statusie społecznym, rówieśnik czy ktoś zdecydowanie starszy czy młodszy od nas.

2. Dlaczego ktoś narusza nasze terytorium? Jeżeli czujemy, że czyni to umyślnie, to reagujemy gwałtowniej niż gdy uznamy, że nie miał innego wyjścia lub zrobił to nieświadomie.

3. Jaki ty terytorium został naruszony? Naruszenie terytorium prywatnego postrzegamy jako bardziej poważne niż na przykład naruszenie terytorium publicznego)

4. Jaką forme przybrał akt naruszenia terytorium? Bardziej zdenerwujemy się, kiedy ktoś obcy dotknie naszego ciała niż gdy przejdzie przez nasz trawnik.

5. Jak długo trwało naruszenie terytorium? Kiedy naruszenie postrzegane jest jako tymczasowe, nasze reakcje będą mniej zdecydowane.

6. Czy spodziewamy się dalszych ataków naruszenia terytorium? Jeśli tak, to początkowe reakcje obronne będą bardziej intensywne.

7. Gdzie nastąpiło naruszenie terytorium? Zagęszczenie populacji oraz możliwość negocjowania nowych granic terytorialnych mają niewątpliwy wpływ na nasze reakcje.

GŁÓWNĄ METODĄ OBRONY WŁSNEGO TERYTORIUM JEST PREWENCJA I DZIAŁANIE:

PREWENCJA- opiera się na wytyczeniu granic terytorium w taki sposób, aby inni postrzegali je jako naszą własność. Czyjaś obecność sama w sobie jest wystarczającym sygnałem, który trzyma obcych z daleka. Gdy zajmujemy miejsce wystarczająco długo lub wystarczająco często, inni ludzie mogą zacząć postrzegać je jako naszą „własność' ( „czy może pan popilnować mojego miejsca? Zaraz wracam.” - reakcja na taką prośbe zależy od sposoby jej wyrażenia, czasu, oceny wartości terytorium itd.).

Obiekty jako znaczniki terytorium określające „ naszą” przestrzeń. W miejscach o stosunkowo niewielkim zagęszczeniu: parasol, płaszcz, długopis itp. Są często bardzo efektywnym sposobem zajmowania terytorium.( W pewnych okolicznościach mogą posłużyć nam skutecznie do zarezerwowania nie tylko miejsca siedzącego, ale nawet całego stołu.)

Bardziej prywatne znaczniki są skuteczniejszymi znacznikami obrony terytorium. Jeżeli tak oznaczone terytorium ma dużą wartość dla innych osób w danym otoczeniu, znacznik będzie skuteczny jedynie przez krótki czas. W pewnych przypadkach określenie praw danej osoby do danego terytorium wiąże się umundurowaniem lub uniformem.

NASZA REAKCJA GDY UŻYTE PRZEZ NAS METODY PREWENCJI OKAZUJĄ SIĘ NIESKUTECZNE

Bliskie spotkaniu twarzą w twarz z obcą osobą wywołuje u nas serię reakcji fizjologicznych: m.in. wzrost tętna, wzrost odporności elektrycznej skóry. Stopień pobudzenia zależy od wzorca spojrzeń, dotyku i dystansu. Będąc w stanie pobudzenia musimy zdefiniować nasz stan jako: „pozytywny” ( sympatia, miłość, ulga), dochodzi wtedy do odwzajemnienia zachowań. Lub „negatywny” (antypatia, zakłopotanie, stres, lęk) wtedy angażujemy środki zmierzające do kompensacji. Jeżeli bliskość drugiej osoby wywoła u nas stan pobudzenia, który zidentyfikujemy jako niepożądany, będziemy starali się przywrócić „właściwy” dystans przez: odwrócenie wzroku, zmianę tematu rozmowy, skrzyżowanie ramion w próbie stworzenia bariery ochronnej, przysłanianie twarzy dłonią, pocieranie karku itd.

ZAGĘSZCZENIE- Określa liczbę ludzi przypadającą na daną jednostkę powierzchni.

ZATŁOCZENIE- odnosi się do stanu emocjonalnego, który może się rozwinąć zarówno w warunkach wysokiego, jak i niskiego zagęszczenia.

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE WYSTĄPIENIA UCZUCIA ZATŁOCZENIA:

1.CZYNNIKI OTOCZENIA- Takie jako graniczona przestrzeń, niepożądane dźwięki, brak niezbędnych zasobów lub możliwości ich zdobycia oraz znaczniki terytorialne w rodzaju przepierzeń i barier.

2.CZYNNIKI OSOBOWE- takie jak płeć (mężczyźni bardziej dotkliwie odczuwają efekty zagęszczenia niż kobiety), cechy osobowości odzwierciedlające niską samoocenę, brak dominacji, brak kontroli i niechęć wobec kontaktów społecznych, wreszcie przeszłe doświadczenia z sytuacjami dużego zagęszczenia.

3. CZYNNIKI SPOŁECZNE- takie jak duża liczba nie pożądanych kontaktów społecznych w zbyt bliskim dystansie (oraz niemożności zaradzenia im), interakcje ( w warunkach wrogości lub konkurencyjności).

4. CZYNNIKI ZWIĄZANE Z REALIZACJĄ CELÓW- takie jak niemożność realizacji własnych pragnień.

RADZENIE SOBIE W WARUNKACH WIELKOMIEJSKIEGO ZAGESZCZENIA:

1. Spędzanie mniejszej ilości czasu z innymi ( skracanie konwersacji z innymi).

2. Niezwracanie uwagi na zjawiska nieistotne ( ignorowanie pijaka leżącego na chodniku, niewykazanie zainteresowania ludźmi spotykanymi codziennie w drodze do pracy).

3. Przesuwanie odpowiedzialności za przebieg interakcji na innych ( uwalnianie kierowcy autobusu od winy za zmianę trasy, której dokonały władze miejskie).

4. Blokowanie wejścia do budynków i osiedli poprzez zatrudnienie odpowiednich osób.

DYSTANS KONWERSACYJNY

SFERA OSOBISTA od 45cm do ok 2,5 m

SFERA SPOŁECZNA od 1,2m do 3,5m

SFERA PUBLICZNA od 3,5m do granic możliwości lub słyszalności.

GŁÓWNE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZMIANĘ DYSTANSU KONWERSACYJNEGO:

1. Płeć ( ludzie w kontaktach z kobietą stosują krótszy dystans niż w kontaktach z mężczyzną)

2. Wiek ( w mniej więcej równym wieku- dystans krótszy)

3. Tło kulturowe i etniczne (relacje przestrzenne w różnych obszarach kulturowych cechujących się swoistymi zespołami norm i potrzeb mogą prowadzić do znaczących różnic w dystansie interakcji. )

4. Temat rozmowy ( tematy osobiste w rozmowie między osobami bliskimi- redukcja dystansu)

5. Otoczenie interakcji ( tłoczne przyjecie - mniejszy dystans, miła pogawędka ze znajomymi w przestronnym pokoju- większy dystans ).

6. Cechy fizyczne ( osoby otyłe wzbudzają w rozmówcy tendencje do powiększania dystansu tak samo osoby po amputacji kończyny)

7. Orientacja postaw i emocji ( kiedy staramy się zyskać aprobatę rozmówcy dążymy do skrócenia dystansu; gdy celowo unikamy aprobaty, dystans ten powiększamy).

8. Charakterystyka relacji międzyludzkich ( przyjaciele- krótki dystans, nieznajomi- dłuższy dystans).

9. Charakterystyka osobowości ( introwertycy- krótszy dystans, ekstrawertycy- krótszy dystans).

USADOWIENIE I RELACJE PRZESTRZENNE W MALYCH GRUPACH

Wybór określonego miejsca siedzącego w stosunku do innej osoby lub osób jest w dużej mierze zależny od zadania, które mamy zamiar realizować, od charakteru relacji łączących nas z daną osobą lub grupą, a także od wielkości i rodzaju dostępnej przestrzeni. Wnioski z badań nad relacjami przestrzennymi i usadowieniem można pogrupować w następujące kategorie:

PRZYWÓDZTWO- Ludzie są w dużej mierze świadomi tego, iż sposób usadowienia oddziałuje na wzajemne postrzeganie partnerów rozmowy oraz charakter wzajemnych relacji między uczestnikami ( kiedy poproszono badanych, aby zajęli miejsca przy stole w taki sposób by wywołać na kimś określone wrażenie, to wybierali oni pozycje wzdłuż dłuższej osi stołu- kiedy okazywali przywództwo lub dominację. Gdy chcieli okazać zainteresowanie, wybierali miejsce blisko rozmówcy. Sygnalizując, iż nie chcą brać udziału w dyskusji, wybierali miejsca umożliwiające im utrzymanie największego dystansu i najmniejszego kontaktu wzrokowego).

DOMINACJA- pozycje po obu stronach dłuższej osi stołu także wydaję się nieść ze sobą czynniki dominacji i statusu. Sytuacji w której jedna osoba siedzi u góry stołu, a druga u jego boku, wskazuje na dysproporcje statusu, natomiast przy usadowieniu obok siebie lub po obu końcach stołu różnica statusu nie jest akcentowana.

ZADANIE

PŁEĆ I ZNAJOMOŚĆ- Charakter relacji między uczestnikami komunikacji może wpłynąć na zmianę orientacji przestrzennej, a przez to także na dobór miejsc siedzących. Płeć i stopień zażyłości mają istotny wpływ mają istotnie wpływ tak na preferowane, jak i na rzeczywiste wzorce usadowienia. Człowiek dąży do zredukowania dystansu dzielącego go od innej osoby, która w jego ocenie podziela jego własne poglądy. Podobny mechanizm wydaje się rządzić procesem nawiązywania pozytywnych relacji międzyludzkich między osobnikami, które są bardzo blisko siebie: w domu, w pracy i w Sali lekcyjnej.

MOTYWACJA- Wysoki poziom pozytywnej motywacji związany był ze spotkaniem bliskiej osoby, a niski, negatywny- z kontaktem z osobą nie lubianą, z którą nie mamy ochoty rozmawiać. Wraz ze wzrostem poziomu motywacji badani wykazywali tendencje do zmniejszenia dystansu lub zwiększenia częstotliwości spojrzeń. Kiedy motywacja ta jest afiliatywna, dopuszczamy możliwości redukcji dystansu, natomiast kiedy ma charakter negatywny, tego typu bliskość jest niepożądana, dlatego też wolimy raczej korzystać z kontaktu wzrokowego.

INTROWERSJA- EKSTRAWERSJA- Ekstrawertycy zdradzali tendencje do siadania naprzeciwko rozmówcy i unikali miejsc, które wiązały się z zajmowaniem pozycji pod kątem rozmówcy. Wielu ekstrawertyków preferowało ponadto takie pozycje, które wiązały się się z bliskim dystansem. Introwertycy zasadniczo dobierali miejsca siedzące, które pozwalały im uzyskać możliwie duży dystans konwersacyjny, zarówno fizyczny jak i psychiczny.

PODSUMOWANIE

Percepcja i wykorzystywanie przestrzeni mogą oddziaływać w sposób znaczący na rezultaty procesu komunikacji. Niektóre z naszych zachowań przestrzennych mają związek z wytyczaniem i obroną własnego terytorium. Zachowania terytorialne pomagają regulować interakcje społeczne i zagęszczenie populacyjne, ale mogą być także źródłem konfliktów w przypadkach naruszenia terytorium lub sporów o jego granice. Wyróżniliśmy trzy różne typy terytorium ( prywatne, pośrednie i publiczne) oraz klika poziomów na których występują zachowania terytorialne ( indywidualny, grupowy, społeczny, narodowy).Mimo że w powszechnym mniemaniu każdy człowiek zdecydowany jest bezwzględnie bronić własnego terytorium przed obcymi, w istocie nasze reakcje obronne zależą od tego kim jest intruz, dlaczego doszło do naruszenia terytorium, jakie terytorium zostało naruszone, jaki rodzaj naruszenia wystąpił ( naruszenie, inwazja, skalanie), jak długo trwa naruszenie oraz gdzie ma miejsce. Bardzo często staramy się zapobiec naruszeniu terytorium przez oznaczenie go jako „nasze”. Takim znacznikiem może być nasza obecność lub obecność osoby, która zgodziła się „pilnować” naszego terytorium. Inwazji terytorialnej można także zapobiec przez stosowanie innych znaczników ( ogrodzenie, pozostawienie różnych przedmiotów) oraz specyficznego języka. Kiedy już dojdzie do aktu naruszenia terytorium, bardzo często obserwujemy silne pobudzenie fizjologiczne u jego „właściciela”. Osoba taka może stosować ponadto wiele manewrów obronnych w postaci ucieczki, wrogiego spojrzenia, odwracania się lub pochylania, blokowanie dostępu ( przedmiotem, skrzyżowaniem ramion, dłonią), a nawet zachowań werbalnych. Wspomnieliśmy tez, że ludzie nie tylko bronią własnego terytorium przed obcymi, ale także niechętnie naruszają terytorium innych osób.

Przeanalizowaliśmy sytuacje zagęszczenia populacyjnego w toku interakcji międzyludzkich. Zagęszczenie nie zawsze nie zawsze wywołuje negatywne efekty. Czasami celowo dążymy do przebywania w sytuacjach zatłoczenia(koncerty). Najlepszym predykatorem stresu wywołanego zagęszczeniem wydaje się nie tyle liczba osób przypadających na daną powierzchnię, ile raczej liczba osób w danym pomieszczeniu, Kiedy człowiek znajdzie się w stresie wywołanym zagęszczeniem sięga po różnorodne techniki radzenia sobie, czego przykładem są zachowania mieszkańców wielkich miast. Podkreśliliśmy ponadto różnicę między zagęszczeniem (liczbą osób przypadających na jednostkę przestrzeni) a zatłoczeniem ( uczuciem wywołanym oddziaływaniem czynników takich jak: otoczenie, warunki społeczne.

Analiza zachowań przestrzennych w toku konwersacji dowiodła, że istnieje wiele sposobów pojmowania i pomiaru takich zachowań. Dlatego też trudno o jednoznaczne wnioski w tej dziedzinie badań. Wiemy jednak, że każdy człowiek dąży do zajęcia wygodnego dystansu konwersacyjnego który może się różnić w zależności od wieku, płci, tła kulturowego i etnicznego, otoczenie, postaw, emocji, tematu, cech fizycznych, osobowości oraz charakteru relacji łączących uczestników komunikacji. Wiemy także, że dystans konwersacyjny w toku interakcji może się zmienić.

Relacje przestrzenne i wzorce usadowienia przy stole w małych grupach. Dobór miejsc siedzących i dystansu nie wydają się kwestią przypadku. Przywódcy i osoby o dominującej osobowości wykazują tendencje do zajmowania określonych miejsc przy stole, jednak sama pozycja może wpływać na zachowanie danej osoby o określać jej rolę w grupie. Sposób zajmowania miejsc zależy także od tematu rozmowy, natury relacji między uczestnikami oraz niektórych zmiennych osobowościowych.

Rozdział 6- Rola wyglądu i cech fizycznych w komunikacji międzyludzkiej

1. NASZE CIAŁO: URODA I ATRAKCYJNOŚĆ

• Wygląd jest bardzo często traktowany jako wskaźnik charakteru, osobowości, wychowania i talentów;

• na podstawie wyglądu można do pewnego stopnia przewidzieć zachowanie danej osoby ;

• jeżeli postrzegamy rozmówcę, jako człowieka o atrakcyjnym wyglądzie to nasze kontakty z nim będą zdecydowanie bardziej pozytywne; reakcje wobec ludzi nieatrakcyjnych są zwykle nacechowane negatywnie;

• osoby atrakcyjnie fizycznie przewyższają swoich mniej atrakcyjnych partnerów pod wieloma względami tj.: sukces. osobowość, popularność, seksualność, siła perswazji, szczęście;

• osoby atrakcyjne fizycznie, nawet gdy nie mają pozytywnych cech charakteru to i tak w dalszym ciągu wywierają pozytywne ważenia na innych;

• już 2-3-miesięczne niemowlęta zatrzymują spojrzenie dłużej na twarzach atrakcyjnych;

• kulturowe podstawy atrakcyjności ukształtowane już są przed upływem 6 roku życia;

• nauczyciele postrzegaj ładne dzieci jako bardziej inteligentne, lepiej przystosowane społecznie, dysponujące większym potencjałem intelektualnym;

• nauczyciele nawiązują znacznie rzadziej i bardziej negatywnie interakcje z dziećmi mniej atrakcyjnymi fizycznie;

• atrakcyjność może także się łączyć z takimi cechami jak: egoizm, snobizm. próżność brak współczucia, tendencja do komplikacji małżeńskich;

• częste przebywanie w towarzystwie osób atrakcyjnych może zwiększać naszą atrakcyjność.

2. Związek emocjonalny i małżeństwo

• atrakcyjność fizyczna odgrywa znacznie większą rolę w pierwszej fazie związku uczuciowego niż w przyjaźni czy małżeństwie;

• wygląd fizyczny jest najważniejszy w momencie, gdy powstający związek uczuciowy wiąże się z realizacją krótkoterminowych celów i większym naciskiem na działania w sferze publicznej niż prywatnej;

• atrakcyjność fizyczna jest istotnym elementem w doborze partnera;

• mężczyźni najczęściej wykluczają kobiety o niedostatkach urody, usposobienia, moralności i zdrowia;

• kobiety nie wydają się szczególnie niechętne wobec poślubienia niezbyt przystojnego mężczyzny;

• kobiety atrakcyjne i finansowo niezależne przypisują duże znaczenie urodzie partnera;

• mężczyzna chce aby jego przyszła żona była od niego bardziej atrakcyjna, a kobieta woli mężczyznę równego jej urodą;

• każdy człowiek odczuwa pociąg tylko do najbardziej atrakcyjnego spośród potencjalnych partnerów, ale rzeczywisty dobór zależy od innych czynników

• naturalną tendencją jest dobieranie partnerów zbliżonych do nas atrakcyjnością ,co daje większe szanse na trwały związek;

• dążymy do zawarcia znajomości z jednym z najbardziej atrakcyjnych partnerów przy minimalnym prawdopodobieństwie odrzucenia

• jeżeli dysponujemy wysoką samooceną to możemy dążyć do zdobywania bardzo atrakcyjnych partnerów nawet przy dużej różnicy w wyglądzie;

3. Atrakcyjność seksualna

• zależy od czasu, wieku, doświadczeń, preferencji i od tego czy oceniana osoba jest bliska czy obca;

• może zależeć od tego czy mamy szansę nawiązać z ocenianą osoba kontakt seksualny;

• może zależeć od własnych przyjemnych doznań emocjonalnych z wczesnego dzieciństwa i może powodować poszukiwania partnera o tych samych wartościach, zainteresowaniach i ideałach;

• zależy od cech fizycznych (zależnych od norm danej grupy, ideałów promowanych w środkach masowego przekazu, które mogą mieć niewiele wspólnego z faktyczną sprawnością seksualną).

4. W pracy

• atrakcyjność fizyczna może być cechą decydującą o uzyskaniu dobrej pracy, zdobyciu prestiżu zawodowego i negocjowaniu wyższego uposażenia;

• zdarza się. że atrakcyjny kandydat jest zatrudniany nawet mimo. że inni mniej atrakcyjni kandydaci dysponują bardziej odpowiednimi kwalifikacjami;

• mniej atrakcyjni fizycznie pracownicy często są dyskryminowani w ocenie efektywności są mobilizowani do większych starań;

• dzisiaj, w świecie biznesu największe szanse na awans mają kobiety, które nie są ani zbyt bardzo, ani zbyt mało atrakcyjne: jest to skutkiem tego, że sukces jest często kojarzony z męskimi cechami osobowości. a bardzo atrakcyjna kobieta jest zbyt kobieca, aby móc podołać stawianym zadaniom.

5. Perswazja

• atrakcyjność, fizyczna jest pomocna, gdy dotyczy kwestii o słabym zaangażowaniu emocjonalnym, zobowiązań krótkoterminowych, jednorazowych lub też wtedy gdy pierwsze wrażenie stanowi klucz do efektywnego oddziaływania;

• atrakcyjny fizycznie nadawca już na wstępie dysponuje większym potencjałem wzbudzania w odbiorcy zaufania i oczekiwań efektywnej realizacji zadania;

• atrakcyjność fizyczna odgrywa największą rolę w początkowej fazie procesu perswazji.

6. Samoocena

• kobiety które postrzegają siebie jako atrakcyjne fizycznie mają wyższą samoocenę, uważają się za bardziej szczęśliwe i wykazują niższy poziom zachowań neurotycznych;

• używanie kosmetyków przez kobiety między 18 a 60 rokiem życia powodowało korzyści psychologiczne płynące z ich działania. a między 40 a 60 rokiem życia używanie kosmetyków powodowało znaczna poprawę zdrowia psychicznego i fizycznego i poprawę samooceny

• świadomość, że możemy być atrakcyjni kiedy tego chcemy, sprawia że czujemy się lepiej niż ludzie którzy nie mają takiej pewności;

• pozytywna ocena ze strony innych osób jest szczególnym bodźcem do rozwoju samooceny;

7. Zachowania aspołeczne

• atrakcyjny wygląd oskarżonego może ograniczać prawdopodobieństwo skazania lub skłaniać orzekających do wydania łagodniejszego wyroku;

• osoby mniej atrakcyjne spotykają się z poważniejszymi zarzutami i dostają dłuższe wyroki;

• przy oskarżeniach o gwałt atrakcyjność ofiary nie jest korzystna gdyż można sądzić że sprowokowała przestępcę;

• istnieją teorie, że kiedy zapadnie już wyrok skazujący oskarżonego na więzienie, można zredukować jego zachowania aspołeczne poprzez wprowadzenie radykalnych zmian w jego wyglądzie zewnętrznym (np. usuwanie tatuaży, maskowanie blizn i widocznych deformacji fizycznych);

Trzy obserwacje dotyczące tezy , że „to co piękne musi być dobre”

1. rola interakcji - rozmowa i różne typy zachowań oddziałują na percepcję wyglądu.

Nie wiadomo co składa się na percepcję piękna w trakcie procesu komunikacji. Wiadomo zaś, że w toku rozmowy z innymi ludźmi stajemy się elementem obiektu który oceniamy: tego typu relacja może potencjalnie wpływać na sposób w jaki postrzegamy partnera rozmowy;

2. rola innych czynników - ocena wyglądu innych osób może podlegać wielu czynnikom

tj. kontekst w jakim odbywa się ocena, słowa ocenianej osoby, jej płeć;

3. zmiany standardów oceny w czasie - zmiana oceny wyglądu drugiej osoby może diametralnie się zmieniać: kobiety oceniane w wieku szkolnym jako atrakcyjne miały mężów z wyższym wykształceniem i lepszymi zarobkami, ale były mniej zadowolone z życia i gorzej przystosowane; kobiety ocenione jako mniej atrakcyjne w wieku szkolnym miały taki sam status co ich atrakcyjne koleżanki i były zadowolone z życia i lepiej przystosowane. Kosmetyka korzystnie wpływa na ocenę atrakcyjności i osobowość. Kosmetykę stosuje się jako metodę wspomagania rekonwalescencji i adaptacji w wielu schorzeniach i ułomnościach.

II. NASZE CIALO: CECHY OSOBISTE.

1. Twarz

• rysy i kontur twarzy wpływają na odbiór danej osoby przez inne;

• twarze najbardziej symetryczne uznawane są za najbardziej atrakcyjne;

• może (ale nie musi) oddawać cechy osobowości i temperament jej właściciela

• ludzie są niewolnikami stereotypów dot. fizjonomii, dlatego rysy twarzy mogą, wpływać na korzyść bądź szkodę danej osoby;

2. Sylwetka

Sylwetka i odpowiadające jej stereotypy związane z temperamentem:

1. endomorf - miękki, zaokrąglony otyły (zależny od innych, spokojny, zrelaksowany zadowolony, beztroski ,ospały, pogodny, powolny, chętny do współpracy, uprzejmy tolerancyjny, afektowny, ciepły, wielkoduszny, pełen sympatii, głębokiego serca, hojny tkliwy, życzliwy, przyjacielski, łagodnego usposobienia)

2. mezomorf - grubokościsty muskularny atletyczny (dominujący wesoły pewny siebie, energiczny impulsywny wydajny pełen entuzjazmu skłonny do rywalizacji pełen determinacji towarzyski chętny do dyskusji rozmowny aktywny apodyktyczny odważny przedsiębiorczy śmiały beztroski stanowczy pełen optymizmu)

3. ektomorf - wysoki chudy delikatny (niezależny spięty niespokojny skrępowany zamyślony dokładny rozważny delikatny nieśmiały chłodny podejrzliwy poważny ostrożny taktowny czuły zamknięty w sobie)

Budowa ciała NIE WPŁYWA na kształtowanie określonych cech temperamentu - to tylko stereotyp.

• wysoka korelacja między sylwetką a cechami osobowości może wynikać z doświadczeń życiowych , wpływu otoczenia, samooceny, oczekiwania innych osób etc.

• istnieją jasno zdefiniowane i ogólnie akceptowane stereotypy wiążące sylwetkę z temperamentem .Na tej podstawie można zakładać że mają one silny wpływ na percepcję osób o określonej budowie ciała, a także na reakcje i oczekiwania wobec nich;

• kojarzymy określone cechy charakteru i temperamentu z określoną budową ciała co istotnie wpływa na komunikację międzyludzką;

• psychologiczna awersja do osób otyłych - osoby otyłe często określa się negatywnymi cechami a także są one dyskryminowane , otyłość koreluje z mniejszym prawdopodobieństwem zawarcia związku małżeńskiego , niższymi dochodami , słabszym wykształceniem;

3. Wzrost

* badania naukowe w obszarze dot. 3 typów percepcji z nim kojarzonych:

a) wzrost a status:

- wysoki wzrost kojarzy się z władza i statusem;

- cechy zachowania u osób wysokich określa się mianem „współzawodnictwa” a u osób niskich kompleksem Napoleona”;

- nie widzi się różnic między skutecznością perswazji mówcy wysokiego i niskiego;

- osoba wysoka może wywołać przytłaczające wrażenie;

b) wzrost a atrakcyjność

- wysocy mężczyźni postrzegani są jako bardziej atrakcyjni;

c) wzrost a kompetencje

- wysocy mężczyźni są oceniani jako bardziej kompetentni pracownicy oraz otrzymują wyższe wynagrodzenie niż ich niżsi koledzy;

- mężczyźni szybciej awansujący w hierarchii przedsiębiorstwa byli znacząco wyżsi od reszty osób uczestniczących w szkoleniu

4. Obraz własnego ciała

• obraz własnego ”ja” jest bardzo ważnym wymiarem w komunikacji międzyludzkiej;

• jest podstawą z którego wyrastają własne zachowania interpersonalne; to kim jesteśmy lub za kogo się uważamy organizuje nasze słowa i działania;

• dorośli mężczyźni czerpią satysfakcję z własnego ciała, gdy jest ono pod jakimś względem większe od powszechnie obserwowanej normy. Kobiety- satysfakcja gdy ich ciało mniejsze niż norma ale jednocześnie większy biust;

• kobiety i mężczyźni mają własne ideały dot. ciała oraz rozmiarów piersi oraz genitaliów;

• na ogół niewłaściwie oceniamy własne rozmiary oraz wagę i nie potrafimy określić typu sylwetki, który jest najbardziej pociągający dla przedstawicieli płci przeciwnej;

5. Kolor skóry

• najsilniejszy bodziec determinujący relacje między ludzkie w kulturach zachodnich;

• dla wielu ludzi kolor skóry jest miarodajnym kryterium podziału społeczeństwa (na przyjaciół i wrogów);

6. Zapach ciała

• bodźce zapachowe dostarczają zwierzętom wielu różnych informacji tj. zbliżanie się wroga, pobudzenie seksualne, manifestują stany emocjonalne;

• ludzie wychowani w kulturach zachodnich nie wydają się w sposób świadomy opierać na zmyśle węchu w relacjach międzyludzkich, chyba że zapach potu, woń oddechu lub inne bodźce zapachowe są wyjątkowo silne bądź nie przystają do sytuacji;

• istnieje mały zasób słów do określania subtelnych różnic zapachowych, co prowadzi do trudności w identyfikowaniu różnych woni;

• reakcje na bodźce zapachowe mogą być przetwarzane świadomie lub nieświadomie, ale komunikat tego typu jest niezwykle silny;

• w stanie silnego pobudzenia emocjonalnego sygnały chemiczne i olfaktoryczne (zapachowe) mogą stłumić , zwykle dominujące bodźce werbalne i wzrokowe;

• umiemy z reguły poznać innych po zapachu jednak dokładność identyfikacji zależy w dużej mierze od liczby współzawodniczących bodźców, spośród których mamy wybrać ten właściwy;

• istnieją silna zależność miedzy zapachem a procesami fizjologicznymi;

• rola zapachu w kontaktach między ludzkich podlega uwarunkowaniom kulturowym;

• na komunikację międzyludzką oddziałują także zapachy otoczenia które mogą kreować nastrój, lub przywoływać wspomnienia

7.Włosy

• długość włosów może dramatycznie wpływać na percepcję osoby oraz na interakcję;

• niegdyś długie włosy u mężczyzn spotykały się z dużą niechęcią społeczną; w latach 60 dyskryminacja długowłosych mężczyzn przejawiała się w wynajmie mieszkań, przyjęciach do pracy i na studia;

• media informują o reakcjach bądź restrykcjach wobec osób o zbyt długich włosach lub zbyt krótkich(długie włosy u mężczyzn są oznaką słabości);

• w przypadku kobiet bardziej powszechna jest niechęć wobec krótkich włosów;

• owłosienie może obniżać i zawyżać ocenę;

• mężczyźni strzygąc włosy do łysej skóry narażają się na społeczne potępienie;

III NASZE CIAŁO: UBIÓR I INNE REKWIZYTY

1. Ubiór

• ważny czynnik wpływający na pierwsze wrażenie;

• jest wyrazem naszego nastawienia do pracy , szkoły, innych osób itp.;

• kobiety zwracają uwagę najpierw na strój w rozmowach z innymi kobietami, natomiast u mężczyzn zauważają najpierw sylwetkę, twarz, a dopiero później strój;

• strój powinien być dostosowany do pełnionej roli i do otoczenia;

• w większości sytuacji nasza percepcja innych opiera się głównie na ubiorze i tylko w nieznacznym stopniu na innych czynnikach;

• ubiór stanowi istotny element oceny obcych osób;

• aby zrozumieć zależność między ubiorem a komunikacją, musimy uświadomić sobie różne funkcje pełnione przez ubiór, strój może stanowić dekorację , kamuflaż, ochronę, bodziec seksualny, element podnoszący samoocenę, sygnał przynależności do grupy, manifestację roli bądź pozycji społecznej;

• ubiór wpływa na oczekiwania wobec zachowań danej osoby (np. jakiś rodzaj munduru);

• strój pomaga ukształtować wyidealizowany obraz siebie;

• ubiór jest środkiem komunikowania informacji o noszącej go osobie;

• ubiór może rozwijać lub wpływać na określone wzorce komunikacji (np. nowe ubranie może być powodem radości i dumy, ciasne buty mogą niekorzystnie wpływać na wydajność w działaniu);

2. Inne rekwizyty - ten obszar wiedzy jest stosunkowo słabo zbadany

• każda analiza ubioru musi uwzględniać wpływ rekwizytów (plakietki, tatuaże maski, kolczyki, biżuteria), gdyż one także mają silny wpływ na komunikację międzyludzką;

• rekwizyty niosą informację o naturze relacji międzyludzkich lub świadczą o określonych postawach i cechach obrazu własnej osoby;

• obserwuje się silne reakcje społeczne w stosunku do niektórych rekwizytów i ozdób;

Rozdział 7- ROLA GESTÓW I POSTAWY W KOMUNIKACJI MIĘDZYLUDZKIEJ
Gest - ruchy ciała wykorzystywane w komunikacji międzyludzkiej w celu oddania określonych idei, intencji lub uczuć.
Zachowania samodotykowe - związane z poprawianiem garderoby oraz manieryzm na tle nerwowym, podnoszenie przedmiotów, a nawet palenie jedzenie (zorientowane na działania)
Ruchy ciała niezwiązane z danym kontekstem komunikacyjnym nie należą do gestów.
Rola gestów :
-mogą zastępować mowę
-regulować przepływ i rytm interakcji
-przywoływać uwagę odbiorcy
-kłaść nacisk na wybrane info.

-uzupełniać i wyjaśnić komunikat

-utrwalać treść przekazu

-zastępują sygnały werbalne

-ściągają i utrzymują uwagę odbiorcy
GESTY NIEZALEŻNE OD MOWY zwane także emblematami (Ekman) lub gestami autonomicznymi (Kendon) są to sygnały niewerbalne mające bezpośrednie znaczenie werbalne lub definicję w postaci słowa lub frazy, znaczenie tego typu sygnałów jest niezależne od mowy, (często dane gesty znaczą coś innego w różnych kulturach np. środkowy palec itd.) komunikują znaczenia bez udziału sygnałów werbalnych.
Gesty niezależne od mowy mogą być używane zarówno wtedy, gdy kanały werbalne są zablokowane lub nie zdają egzaminu w danej sytuacji jak w przebiegu normalnej interakcji.
Środki ekspresji mimicznej i wzorce spojrzenia w połączeniu z emblematami bardzo często poszerzają znaczenie gestu, ponadto emblemat może zmienić swoje znaczenie, gdy nie będzie dodany żaden komentarz.
Badania Eknana (5 rożnych kultur) dowiodły, ze w każdej z nich występowały emblematy na powitanie i pożegnanie, odpowiedz, wskazywanie kierunku, obrazę jako ocenę zachowań i innych osób oraz na określenie własnych stanów emocjonalnych i fizycznych.
Dotychczas nie zdołano wyodrębnić żadnych gestów niezależnych od mowy, które miałyby identyczne znaczenie w każdej kulturze; bardziej powszechne są gesty podobne w formie, ale wyrażające różne znaczenia w zależności od kultury (np. gest figi, Niemcy- zaproszenie do seksu; Portugalia- życzenie szczęścia)
Jednych z podstawowych problemów w badaniach porównawczych nad gestami niezależnymi od mowy w różnych kulturach jest brak ujednoliconej metody ich identyfikowania. Johnnson, Ekman i Friesen w swej analizie amerykańskich gestów emblematycznych proponują systematyczne podejście badawcze, które może być zastosowane w przyszłych badaniach. Autorzy proszą wybranych przedstawicieli danej grupy lub kręgu kulturowego o zaprezentowanie gestów kojarzących sie z kolejnymi pozycjami na liście werbalnych wyrażeń i fraz. Gest był uznany za powszechnie zrozumiany w zbliżonej formie gdy 70 proc. pytających był za taki uznany.
GESTY ZALEŻNE OD MOWY zwane także gestami ilustracyjnymi, są bezpośrednio powiązane z przekazem werbalnym. Znaczenie i funkcje tych gestów mogą być odczytane na podstawie relacji i komunikatów słownych.
4 podstawowe typy gestów (wg Efron, Ekman, Kendon, McNeilL Streeck)
a) gesty odnoszące się do przedmiotu przekazu - mogą charakteryzować konkretne obiekty, abstrakcyjne pojęcia, identyfikacji osób, miejsc i przedmiotów stanowiących temat wypowiedzi, pomagają dokonać wizualizacji cech (np. gdy kreślimy coś w powietrzu )
b) gesty oddające relacje między nadawcą a przedmiotem przekazu - opisują stosunek nadawcy do tematu wypowiedzi (np dłonie uniesione ku górze - brak pewności)
c) gesty przestankowe - akcentują i organizują najważniejsze segmenty wypowiedzi (segment może sie składać z poj. słowa lub większego fragmentu), pozwalają także na 'organizowanie strumienia wypowiedzi na odrębne jednostki'.

d) gesty interakcyjne - służą oddaniu relacji nadawcy i odbiorcy i pomagają regulować i organizować sam tok wypowiedzi.
Funkcje gestów interakcyjnych:
1.prezentowanie informacji (przekaz infor.)

-ogólne infor.
-znane infor.
-dygresje
-elipsy
2.Cytowanie (-cytat ogólny, -potwierdzenie reakcji odbiorcy)
3.Wywołanie reakcji odbiorcy (-prośba o pomoc, - prośba o opinie, -prośba o pozwolenie na kontynuację)

4.Oddawanie i przejmowanie inicjatywy (-oddawanie inicjatywy, -przejmowanie inicjatywy, -otwarta inicjatywa)
Częstotliwość zachowań gestykulacyjnych może zależeć od wielu czynników:

-liczba gestów będzie większa w bezpośredniej konfrontacji niż np. przez tel.

-gdy nadawca jest silnie zaangażowany w omawiany temat

-znajomość tematu
Gesty pomagają i ułatwiają zrozumienie. Bez możliwości korzystania z gestów nadawca musiałby zwiększyć użycie słów i fraz opisujących zależności przestrzenne a także do częstszego używania pauz; natomiast gesty niezsynchronizowane z kanałem werbalnym rozpraszają uwagę odbiorcy, zakłócają odbiór i utrudnią zrozumienie.
KOORDYNACJA GESTÓW, POSTAWY I MOWY

I. Autosynchronizacja - rytmiczne skoordynowanie mowy i gestów (koordynacja ta zachodzi na poziomie fonetycznym , ruchu ciała jak i drobnych ruchach mięśni twarzy lub ruchami twarzy)
Birdwhistell (na podstawie analizy zachowań niewerbalnych) istnienie znaczników kinetycznych (oznaczenie określonych zachowań niewerbalnych np. początek lub koniec słowa może być oznaczony mrugnięciem)

Analizy Kendona potwierdzają tą tezę jak i tezę o hierarchicznej zależności między ruchami ciała a zachowaniami werbalnymi.

Kendon uważa, ze sposób łączenia gestów i ruchów ciała prawdopodobnie niesie ze sobą informacje o strukturze przekazu werbalnego i zaangażowania nadawcy (ułożenie głowy i kończyn oraz pozycja ciała w wielu przypadkach informują odbiorcę o przypuszczalnej wypowiedzi , zmianie tematu, zmianie strategii argumentacji itd.)

Zakłócenia w synchronizacji uznawane są za patologie.
II. Synchronizacja interaktywna - gesty zachodzą miedzy zachowaniami dwóch uczestników interakcji, zachowania te wyrażane są na dwa sposoby:

a) dopasowanie (zachowanie nadawcy jest powtarzane po tym jak sam dochodzi do głosu, dochodzi do tego w sekwencji, czyli nie jednocześnie tylko jeden po drugim)

*Jest to również zbieżność póz (pozytywna wymiana zdań) .
Istnieje także zjawisko pokrewne zbieżności pozycji ZBIEŻNOSC MOTORYCZNA (np. osoba stojąca obok nas uderzy sie lub zrani, jej skrzywienie w reakcji na ból wyzwala u nas podobny wyraz twarzy).
* Naśladowanie zachowań innych osób prowadzi niekiedy do zjawiska zwanego ZARAŹLIWOŚCIĄ EMOCJONALNĄ zachodzi gdy naśladowanie cudzego zachowania wzbudza w nas określone doświadczenia emocjonalne (musi być silny stan emocjonalny)

b) zazębianie - synchronizacja w trakcie kontaktu , występowanie zmian zachowań i mowy u obu uczestników interakcji (odnosi się do początku, zakończenia, szybkości i/lub kierunku analizowanych zachowań). Synchronizacja interakcyjna tego typu może odzwierciedlić naturę danego związku, czy będzie to zaangażowanie w rozmowę, porozumienie, czy skala intymnej więzi zaś brak synchronizacji może oznaczać zmniejszenie uwagi odbiorcy, niewystarczająca znajomość itd.
*Co najmniej jedno badanie dowodzi, że najbardziej pozytywnie odbierana jest synchronizacja UMIARKOWANIE rytmiczna.
Najbardziej uniwersalne gesty to np. stop, nie wiem, jedzenie i picie.

Rola dotyku w komunikacji międzyludzkiej

Nawet ulotne dotknięcie może mieć duży wpływ na nasze zachowanie i odbiór adresata, pokazuje to wiele eksperymentów np. eksperyment w bibliotece, gdzie bibliotekarze, którzy wręczając kartę lekko musneli dłoń wypożyczającego - byli pozytywniej oceniani i odbierani, lub też w restauracji, gdzie kelnerki dotykające ręki klienta dostawały większe napiwki.

Zachowania dotykowe jako element terapii:

-korzystne efekty w leczeniu neonatalnym (wcześniaki, dzieci z zaburzeniami i noworodki narażone w okresie płodowym na działanie narkotyków)

- redukowanie napięcia , obniżenie poziomu hormonów stresu i wspomaganie terapii poprzez masaż

-pozytywny wpływ dotyku w kontaktach pacjenta z lekarzem

-w poradnictwie zdrowotnym stosowane w celu rozwinięcia relacji zaufania

Trzeba pamiętać, że sam akt dotyku nie jest tak ważny jak jego rodzaj, czas i lokalizacja oraz zaangażowanie emocjonalne terapeuty.

Rola dotyku: (kilka przykładów)

-zachęca do wysiłku,

-wyrażanie czułości

-manifestowanie wsparcia emocjonalnego

Negatywne reagowanie na dotyk:

- usztywnienie ciała

-lęk i niechęć

-agresja

-wymierzanie policzków lub uderzenia

W wielu przypadkach niechęć wobec dotyku może wiązać się z wcześniejszymi doświadczeniami.

2 DOTYK A ROZWÓJ OSOBOWY:

Komunikacja dotykiem jest prawdopodobnie najbardziej podstawową i naturalną formą porozumiewania się. Wrażliwość na dotyk jest pierwszym procesem sensorycznym w rozwoju jednostki, który przyjmuje formę funkcjonalną. Wyjaśnienie:

- embrion już w życiu płodowym zaczyna reagować na rytm pracy serca matki, który odbiera całym ciałem

-niemowlęta zdobywają wiedzę o samym sobie i o otaczającym je świecie poprzez eksplorację dotykiem - typowy dotyk w tym okresie to dotyk matki, która np. pociesza go głaskaniem i poklepywaniem

-starsze dziecko oprócz dotyku i przytulania słyszy też słowa, a kiedy słowa zastępują już całkiem dotyk pojawia się dystans

Ciekawostki:

-matka dotyka dziecka częściej niż ojciec

-matka dotyk a dziecka które reaguje na dotyk pozytywnie

-młodsze z rodzeństwa są dotykane rzadziej

- dziecko planowane jest dotykane częściej niż te nie planowane

-zazwyczaj to dziewczynki są częściej obiektami pieszczot jednak przez pierwsze 6 miesięcy życia więcej oznak miłości rodzicielskiej otrzymują chłopcy

-od przedszkola do szóstej klasy liczba zachowań dotykowych stopniowo spada

- najwięcej zachowań dotykowych między dziećmi odnotowano w parach tej samej płci

Użycie dotyku do przekazywania komunikatów uczuciowych osobom w podeszłym wieku jest bardzo znaczące, zwłaszcza gdy kontakt werbalno- poznawczy jest utrudniony.

Wczesne doświadczenia dotykowe wydają się kluczowe w późniejszym prawidłowym rozwoju umysłowym i emocjonalnym:

-mało dotykane niemowlęta uczą się chodzić i mówić znacznie później niż inne

-osoby cierpiące na schizofrenię były bardzo często pozbawione prawidłowego kontaktu we wczesnych etapach rozwoju

-trudności i opóźnienia w czytaniu i mówieniu - nieprawidłowości w sferze kontaktu dotykowego

-przemoc fizyczna u dorosłych - pozbawienie ich kontaktu dotykowego w okresie niemowlęcym

- dzieci obdarzone częstszym dotykiem płaczą mniej

Tak jak w psychologii stresu opisany jest eksperyment HARLOWA z dwiema małpkami - jedna z drutu z mlekiem a druga z pluszu bez mleka - małe małpiątka wolą tą małpkę z pluszu i to z nią spędzają najwięcej czasu co pokazuje że przyjemność płynąca z dotyku jest ważniejszą częścią relacji „matka-dziecko” niż zwykłe zapewnienie pokarmu.

3 DOTYK:KTO?KOGO?KIEDY?GDZIE?:

Liczba i rodzaj kontaktów cielesnych u dorosłych jest w dużej mierze funkcją wieku, płci, sytuacji oraz typu relacji łączących obie strony interakcji.

W małżeństwach i związkach:

- W związkach małżeńskich, gdzie rozmowa nie odgrywa dużej roli, kontakt fizyczny podczas stosunku stanowi główny sposób komunikowania bliskości.

- Seksuolodzy Masters i Johnson twierdzą, że seks pomaga ludziom nawiązywać efektywniejszą komunikację i utrzymują, że stosunek płciowy jest najwyższą formą komunikacji między dwojgiem ludzi.

-kontakt dotykowy jest większy w rozpoczynającej się znajomości niż w związku z długim stażem

Dotyk a zatłoczenie:

- dla niektórych osób kontakt fizyczny wynikający z zatłoczenia, np. w autobusie jest źródłem silnego dyskomfortu, szczególnie u kobiet z osobą płci przeciwnej i u mężczyzn z osobą tej samej płci - wynika to z wcześniejszego wychowania w atmosferze podkreślania niestosowności dotykania różnych obiektów nieożywionych lub ożywionych (np. własnego ciała)

Osoby unikające dotyku:

-charakteryzują się wyższym poziomem lęku i napięcia w normalnym życiu

-mają mniejszą satysfakcję z własnego wyglądu

-są podejrzliwi wobec innych

-są zamknięci w sobie

-są częściej autorytetami w sztywnych poglądach

Dotyk a mężczyźni:

W społeczeństwie amerykańskim mężczyzna rzadziej dotyka innych niż kobieta, a w przypadku dotykania osoby tej samej płci kontakt ten jest oceniany z niechęcią i jest to spowodowane strachem przed etykietą homoseksualisty. (homofobia)

Badania Henely(1997) wskazują że angażujemy się w zachowania dotykowe, jeżeli:

1.Udzielamy informacji lub rady, a nie gdy o nią pytamy.

2.wydajemy polecenia, a nie gdy na nie reagujemy.

3.Prosimy o przysługę, a nie gdy zgadzamy się je spełnić

4.Sięgamy po argumenty perswazji a nie gdy jesteśmy przekonywaniu.

5.Rozmowa jest zaangażowana a niezdawkowa.

6. Na przyjęciu, a nie w pracy.

7.Manifestujemy swój entuzjazm, a nie gdy jesteśmy świadkami czyjegoś entuzjazmu.

8.Odbieramy informację o cudzym zmartwieniu, a nie gdy sami komunikujemy o własnych kłopotach.

Pożegnania, powitania i gry:

-Przywitania i pożegnania na lotnisku to przykład sytuacji w której dochodzi do częstszych zachowań dotykowych. W jednym z badań stwierdzono, że dłuższe objecia i większa intymność dotyku towarzyszą pożegnaniu niż przywitaniu.

-im silniejsze emocje i im bliższe relacje , tym większe jest prawdopodobieństwo zwiększenia ilości dotyku.

- większe niż normalnie zaangażowanie dotykowe możemy też zauważyć w grach i zabawach sportowych.

Dotyk a status

W badaniach HENLEY większość odpowiadających na pytanie kto w parze powinien inicjować zachowania dotykowe stwierdzili że powinna być to osoba o wyższej pozycji czyli np. lekarz-pacjent, nauczyciel-uczeń.

Niezależnie od tego , która strona inicjuje kontakt dotykowy, niezależny obserwator postrzega stronę inicjującą jako tę, która dysponuje większą władzą.

Ludzie o niższym statusie angażują się w bardziej „służalcze” formy dotyku, podczas gdy osoby o wyższym statusie mają większą swobodę manifestowania przyjaznych uczuć przez dotyk. ( wyższy status przyjmuje najczęściej formę „dłoń-ramię” lub „dłoń-ręka”, a niższy tylko uścisk dłoni postrzegany raczej jako formalny, a nie ciepły)

Dotyk poszczególnych części ciała

-Badania JOUARDA wykazały, że kobiety są postrzegane jako bardziej „dostępne” zachowaniom dotykowym ze strony różnych osób niż mężczyźni.

-To matka i przyjaciel tej samej płci dotykają najczęściej badanych.

-ojciec w swych zachowaniach dotykowych wobec ankietowanych ogranicza się wyłącznie do dłoni

-w relacji z przyjacielem odmiennej płci dotyk koreluje z poziomem intymności i znajomości

- badania były powtarzane po 12 latach i okazało się, że zmieniło się nieco postrzeganie dotyku ze strony przyjaciela odmiennej płci - odnotowano wzrost liczby zachowań dotykowych w odniesieniu do klatki piersiowej, brzucha, bioder i ud - kobieta i mężczyzna postrzegani po 12 latach jako bardziej otwarci na dotyk przyjaciela odmiennej płci

Dotyk a domy opieki

Badania Watsona wykazały że wśród rezydentów domu opieki społecznej więcej zachowań dotykowych zachodzi wtedy, gdy spełnione są następujące warunki:

1.Dotykany obszar był z dala od genitaliów.

2.Personel i rezydencji byli tej samej płci.

3. Strona inicjująca dotyk była postrzegana jako wyższa statusem.

$.Rezydent nie miał widocznych upośledzeń fizycznych.

4. RÓZNE FORMY ZACHOWAŃ DOTYKOWYCH:

Do najczęstszych typów zachowań dotykowych w kulturach zachodnich AGRYLE(1975) zalicza następujące:

Typ dotyku	Najczęściej dotykane obszary ciała
Poklepywanie Uderzanie otwartą dłonią Uderzanie pięścią Szczypanie Głaskanie Potrząsanie Całowanie Lizanie Trzymanie Prowadzenie Obejmowanie Chwytanie pod ramię Przykrywanie dłonią Kopanie Pielęgnowanie Łaskotanie	Głowa i plecy Twarz, dłoń, pośladki Twarz, klatka piersiowa Policzki Włosy, twarz, tułów, kolano, genitalia Dłoń, ramiona Usta, policzki, piersi, dłoń, stopa, genitalia Twarz, genitalia Dłoń, ręka, kolano, genitalia Dłoń, ręka Ramiona, tułów Ręka Dłoń Nogi, pośladki Włosy, twarz Praktycznie wszystkie obszary ciała

Sygnały więzi wg. Desmonda Morrisa

(ich główną funkcją jest manifestowanie , że między uczestnikami interakcji istnieje jakiś rodzaj więzi)

To 457 typów kontaktu fizycznego, zgrupowanych w 14 głównych kategoriach typów zachowań dotykowych, występujących między dwojgiem ludzi w miejscach publicznych

1.Podawanie ręki. Siłę więzi między uczestnikami można określić poprzez obserwację ręki która nie uczestniczy w uścisku.

2.Kierowanie ciałem. Dotyk stanowi substytut wskazywani kierunku. Osoba dotykająca jest najczęściej dominująca w interakcji.

3.Klepnięcie. To u dorosłych gest protekcjonalny lub sygnał o zabarwieniu seksualnym - wyjątek stanowi poklepywanie gratulacyjne.

4.Ujmowanie pod ramię. Służy podtrzymaniu drugiej osoby i wyraża bliskie relacje emocjonalne. Osoba dominująca rzadko kiedy trzyma ramię partnera.

5.Objęcie za ramię. Służy ukazaniu intymnej więzi miedzy kobietą a mężczyzną. U mężczyzn - sygnał koleżeństwa.

6.Pełne objęcie. Zwane przytulaniem, występuje często w chwilach intensywnych doznań emocjonalnych.

7.Trzymanie się za ręce. Dorosły-dziecko - gest ten służy opiece, kontroli i ochronie. Dorosły-dorosły -równość ról w związku.

8.Objęcie w talii. Silniejsze zasygnalizowanie intymności u uczestników niż przez trzymanie się za ręce.

9.Pocałunek.Miejsce, siła i długość pocałunku, a także stopień otwarcia warg pomagają oddać rzeczywistą lub pożądaną bliskość w danym momencie.

10.Dotykanie ręką głowy. Przyzwolenie na dotknięcie głowy odzwierciedla zaufanie.

11.Zetknięcie się głowami. To sygnał zgody obu stron na chwilowe odcięcie się od reszty świata - gest ten jest szczególnie często obserwowany wśród zakochanych, zwłaszcza w młodym wieku.

12.Pieszczota. Ukazuje silną więź emocjonalną między uczestnikami interakcji.

13.Podnoszenie. Rodzice często sadzają dziecko na kolanach, noszą, unoszą lub podrzucają. Tego typu zachowania występują wśród dorosłych w kontekście zabawowym lub gdy jedna ze stron nie może poruszać się o własnych siłach.

14.Pozorowany atak. Zachowania z pozoru agresywne, ale wykonywane w sposób wyzbyty agresji, np. kuksańce, mierzwienie włosów, popychanie, szczypanie, kąsanie w ucho.

Klasyfikacja zachowań dotykowych wg. Heslin i Alpert

1.Funkcjonalny/zawodowy- chłodne i formalne zachowania, ich intencją jest realizacja określonego zadania lub dostarczenie określonej usługi. Druga osoba jest postrzegana jako obiekt lub postać bezosobowa aby zapobiedz przesłaniom o zabarwieniu osobistym lub seksualnym. Przykład: krawiec-klient.

2.Społeczny/uprzejmy-służy potwierdzeniu tożsamości drugiej osoby jako przedstawiciela tego samego gatunku, działającego w zgodzie z tymi samymi normami zachowania. Między stronami interakcji postrzega się słabe zaangażowanie. Przykład: uścisk dłoni.

3.Przyjazny/ciepły- Zachowania dotykowe z tej grupy w większym stopniu akcentują integralność i wyjątkowość drugiej osoby oraz służą wyrażaniu przyjaznych uczuć wobec niej.

4.Uczuciowo/intymny- zachowania z tej kategorii są jak się wydaje, najmniej stereotypowe i najbardziej dostosowane do określonego odbiorcy. Druga osoba jest w takiej sytuacji obiektem intymnych doznań lub miłości.

5.Seksualny- zachowania dotykowe z tej kategorii mogą mieć zdecydowanie odmienną charakterystykę. W tym kontekście traktujemy dotyk wyłącznie jako źródło zmysłowych doznań. Drugo osoba jest tu, jak to się mówi, obiektem seksualnym.

5.ZNACZENIE DOTYKU W INTERAKCJI:

Jones i Yarbrough (1985)zebrali dane, które świadczą o szerokim spektrum znaczeń kojarzonych z zachowaniami dotykowymi. Dzięki badaniom wyodrębnili ponad 1500aktów dotyków które zostały podzielone na kategorie znaczeniowe:

-Dotyk jak afekt pozytywny -zachowania z tej kategorii pokrywają się zasadniczo z tymi, które Heslin określił jako przyjazne, intymne i seksualne. Tego typu dotyk daje wsparcie, pociechę, przyjazne uczucia, uznanie, pociąg seksualny lub więź. Przykłady : masowanie karku, dotyk pielęgniarki przynoszący ulgę w cierpieniu.

- Dotyk jako afekt negatywny - to sygnały dotykowe odbierane przez nas jako sygnały negatywnych postaw i emocji. Przykładem mogą być tu manifestacje gniewu lub frustracji w postaci ciosów bądź silnego ściskania ręki w celu powstrzymania ucieczki.

-Dotyk jako zabawa - to interpretowanie zachowań dotykowych jako próby zredukowania powagi komunikatu - zarówno sympatii jak i agresji. Towarzyszący śmiech lub uśmiech może dodatkowo wzmacniać taki komunikat.

-Dotyk jako oddziaływanie- gdy celem jest skłonienie rozmówcy do wykonania czegoś, dotyk przybiera formę perswazji, nazywane jest to też ”dotykiem uległości”. Wiele badań wskazuje że dotyk poprawia skuteczność wielu działań, np. zbieranie podpisów pod petycją.

-Dotyk jak element kontroli interakcji - dotyk może wpływać na zachowanie w interakcji, a jednocześnie nie zaburza potoku komunikatów werbalnych. Przykłady - pociągani rękawa odbiorcy w celu zwrócenia na siebie uwagi lub też klepanie za ramię jako sygnalizowanie początku lub końca interakcji. Dotyk może też pełnić funkcje rytualne - położenie ręki na główce dziecka podczas chrztu.

-dotyk jako miernik zaangażowania- dotyczy skali zaangażowania, reakcji lub też aktywności uczestników interakcji. Czasem sygnalizuje też że intensywność interakcji jest po prostu wysoka lub że dotykający jest zaangażowany silniej w interakcję.

-dotyk jako przypadek - Zdarza się tak, że dotyk postrzegany jest jako zachowanie niezamierzone. Dzieje się tak najczęściej wtedy, gdy ktoś się o nas otrze lub przez nieuwagę zderzy z nami na ulicy.

-dotyk jako element realizacji zdań - dotyk ten przypomina zachowania które Heslin zalicza do kategorii dotyku funkcjonalnego/zawodowego. Podobnie jak w każdym innym rodzaju przekazu, także i tu obie strony interakcji wcale nie muszą interpretować dotyku w ten sam sposób. - np. dotykający może celowo wprowadzać odbiorcę w błąd (mężczyzna dotykający z pozoru kobietę dla żartu próbuje uczynić kolejny krok do intymności)

-dotyk jako kuracja-na przestrzeni dziejów dotyk stanowił kluczowy element cudownych uzdrowień chorych z ręki kapłanów, członków rodziny królewskiej oraz innych charyzmatycznych jednostek. Niestety terapeutyczna moc dotyku nie była przedmiotem badań naukowych, nie da się zatem określić jej efektywności ani mechanizmów , które mogą się kryć za tym zjawiskiem. Older (1982)łączy niewytłumaczalne zjawiska cudownych uzdrowień z czynnikami natury psychologicznej:

• Pacjent odczuwa silną poprawę stanu własnego zdrowia

• Pacjent pokłada głęboką wiarę w moc uzdrowiciela

• Pacjent jest członkiem grupy która go wspiera i jest źródłem zachęty

• Działania prowadzone są w kontekście współwyznawanego, irracjonalnego systemu przekonań, najczęściej o tle religijnym

• Zarówno pacjent jak i postronni obserwatorzy pozostają pod wpływem silnych emocji

-dotyk jako symbol - akt dotknięcia sam w sobie potrafi wznieść się do rangi symbolu reprezentującego znaczenie danego związku lub okoliczności. Takie właściwości ma dotyk bohatera, przywódcy religijnego lub króla. Podobną siłę mają też niektóre rytualne zachowania dotykowe (uścisk pomiędzy ówczesnym premierem Izraela Ischakiem Rabinem a przywódcą Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jaserem Arafatem )

Podsumowanie znaczenia dotyku w interakcji

Znaczenie zachowań dotykowych zależy od wielu zmiennych otoczenia, osobowości i kontekstu. Dotyk przyjazny/ciepły najczęściej obserwujemy w otoczeniu publicznym, ponieważ te same zachowania w sytuacji prywatnej mogą nabierać intymnych lub seksualnych konotacji. Pewne obszary ciała są w większym stopniu związane z intymnością doznań, ale intymne treści niesie ze sobą sposób dotykania, np. krótkotrwałe dotknięcie - mniej intymne, dotknięcie z trzymaniem - bardziej intymne, głaskanie posuwiste - jeszcze bardziej intymny.

Dotyk może potwierdzać lub negować informacje komunikowane innymi kanałami. Kiedy lekarz mówi pacjentowi żeby nie obawiał się zabiegu jego dotyk może wzmocnić to przesłanie.

Różnice kulturowe w zachowaniach dotykowych

Obserwacje różnic w zachowaniach dotykowych w różnych krajach dały początek rozróżnianiu na kultury : kontaktowe i niekontaktowe.

Kultury kontaktowe cechują się bardziej bezpośrednią interakcją, niewielką przestrzenią osobistą, częstszym użyciem zachowań dotykowych, niekontaktowe na odwrót - korzystają z norm ograniczających takie właśnie zachowania.

Zachowania samo dotykowe

Poza dotykaniem innych osób, możemy też wyróżnić zachowania samodotykowe. Mogą to być np. manieryzmy na tle nerwowym, takie jak obgryzanie paznokci, skubanie palców, ściskanie dłoni, okręcanie włosów wokół palca, głaskani się, itd. Różne typy tych zachowań oraz zachowania wykorzystywane w różnych okolicznościach mogą służyć różnym funkcjom.

Desmond Morris wyróżnia następujące grupy zachowań samo dotykowych:

1.Działania osłaniające. -zachowania te służą redukcji informacji na wejściu lub wyjściu, np. zasłanianie uszu bądź ust dłońmi.

2.Działania czyszczące (pielęgnujące) - dotyk może służyć do dosłownego oczyszczania się - np. drapanie się, wycieranie, pocieranie, strzepywanie pyłków. Bywa i tak że podobne działania wykonujemy w celu poprawienia własnego wyglądu. Kobiety częściej niż mężczyźni angażują się w takie czynności.

3.Sygnały specjalizowane - gesty te używane są w celu komunikowania kreślonych przesłań, np. gest przyłożenia ręki do ucha, który sygnalizuje że nie słyszeliśmy rozmówcy.

4.Działania autointymne - to nieświadome naśladowanie dotyku innej osoby, np. ściskanie własnej dłoni, krzyżowanie ramion, zakładanie nogi na nogę, masturbacja itd. Czyli zachowania dotykowe tego typu używane są w zastępstwie gestów przynoszących ukojenie, które w normalnych warunkach wymagają udziału drugiej osoby.

Niektóre z zachowań samodotykowych mieszczą się w szerszej kategorii, którą Ekman i Friesen opatrują mianem adaptatorów, czyli są to takie zachowania, które mają formę adaptacji behawioralnej i wykonujemy je w reakcji na określone bodźce poznawcze. Zachowanie te pojawiają się w sytuacjach, kiedy jednostka postrzega jako zbliżone do warunków, w których nabywała daną umiejętność. Z reguły nie jesteśmy w pełni świadomi w angażowanie się w tego typu zachowania.

Liczne badania wskazują na to, że zachowania samo dotykowe mają związek z lękiem sytuacyjnym i stresem. Kolejnym powodem tych zachowań jest aspekt poznawczy czyli wymogi związane z przetwarzaniem informacji. Jeszcze inne adaptatory nabywamy w toku wczesnych doświadczeń związanych z relacjami międzyludzkimi. Wyróżniamy również adaptatory związane z manipulacją obiektami, które wiążą się z czynnościami instrumentalnymi (palenie papierosów, pisanie ołówkiem)

Adaptatory nie są uważane za element komunikacji, ale mogą pojawić się w reakcji na zachowania werbalne.

Rozdział 9- Rola mimiki w komunikacji międzyludzkiej

Twarz jest najważniejszym obszarem komunikowania stanów emocjonalnych, odzwierciedla postawy, jest źródłem informacji zwrotnych. Przyjmuje się, że stanowi również najważniejsze po mowie źródło informacji w kontaktach międzyludzkich. W typowych ruchach mimicznych uczestniczy z reguły ponad 20 rożnych mięśni mimicznych. Wyraz twarzy człowieka jest po części skutkiem genetycznego dziedzictwa nadającego twarzy określony wygląd, ale także wypadkową ulotnych nastrojów stymulujących określone partie muskulatury twarzy oraz skutkiem utrwalonych grymasów, które utrzymują się przez wiele lat. Zdolność komunikowania się drogą sygnałów niewerbalnych ewoluowała wg tych samych zasad, które kierowały rozwojem mózgu, czy szkieletu. Im wyżej w rozwoju filogenetycznego, tym większe są zdolności ekspresji mimicznej.

Ludzka twarz bierze aktywny udział w pobudzaniu i hamowaniu reakcji w interakcjach międzyludzkich. Poszczególne obszary twarzy uczestniczą w:

1. Otwieraniu i zamykaniu kanałów komunikacji- poprzez mimikę można zasygnalizować chęć nawiązania interakcji (przyjazny uśmiech), przejęcia inicjatywy (otwarcie ust) lub wycofania się z sytuacji (uśmiech oddający pokojowe nastawienie). Mimika może również przekazywać sygnały co do rodzaju preferowanej interakcji (np. flirt).

2. Dopełnianiu i jakościowaniu reakcji werbalnych i/lub niewerbalnych- mimika służy tu do podkreślenia, spotęgowania, umniejszenia lub zanegowania określonego fragmentu przekazu (uśmiech może złagodzić wymowę komunikatu, który sam w sobie mógłby być odebrany negatywnie)

3. Zastępowaniu komunikatów werbalnych- tzw. emblematy mimiczne- cechują się dość bezpośrednim przełożeniem na komunikat werbalny. Od mimicznych środków ekspresji różną się tym, że nadawca wysyła komunikat na temat określonej emocji, wskazując jednocześnie, że owej emocji w danej chwili nie odczuwa. Najczęściej pojawiają się w kontekstach, które nie wyzwalają danej emocji, trwają dłużej lub krócej niż analogiczne środki ekspresji i sygnalizowane są tylko częścią twarzy. To np. obraźliwy gest wystawienia języka, szeroko otwarte oczy (bez towarzyszących cech ekspresji strachu lub gniewu) może służyć tym samym celom co komunikat „o rany!”, itp.

Cztery główne sposoby wykorzystywania mimiki w kontrolowaniu toku interakcji (Chovil, 1992):

1. Funkcja składniowa- mimiczne środki składniowe służą jako znaczniki słów i fraz, zarządzają organizacyjną strukturą wypowiedzi poprzez sygnalizowanie początku, końca, powrotu do tematu, kontynuacji i podkreśleń (kluczową rolę pełnią tu ruchy brwi).

2. Funkcja semantyczna- sygnały mimiczne bezpośrednio powiązane z treścią wypowiedzi. To środki powielające komunikat werbalny oraz wzbogacające jego znaczenie (np. odzwierciedlają osobisty stosunek nadawcy do treści).

3. Przekazywanie informacji zwrotnych- to środki ułatwiające przepływ komunikatów i środki przekazujące osobisty stosunek odbiorcy do treści oraz środki empatyczne w formie naśladownictwa wyrazu twarzy nadawcy.

4. Adaptory mimiczne- to np. przygryzanie wargi lub tiki nerwowe wynikające z czynności fizjologicznych.

Normy ujawniania emocji w życiu codziennym (Ekman, Friesen, 1969):

1. Deintensyfikacja emocji- staramy się słabiej pokazać emocję, którą przeżywamy

2. Neutralizacja emocji- staramy się nie pokazywać żadnej emocji

3. Nadintensyfikacja emocji- staramy się pokazać mocniej daną emocję, mimo, że nie odczuwamy jej aż tak mocno

4. Maskowanie emocji- pokazujemy emocję inną od tej, którą faktycznie czujemy

Te normy są wyuczone, ale nie zawsze stosujemy je w sposób świadomy. W toku rozwoju osobowego poznajemy normy wyrazu obowiązujące w naszej kulturze, ale jednocześnie kształtujemy indywidualne normy na podstawie własnych potrzeb i wymogów wykonywanego zawodu. Uczymy się, że środki ekspresji zależą również w głównej mierze od kontekstu (sytuacji, relacji statusu, roli społecznej, w zależności od płci, okoliczności).

Klasyfikacja stylów mimicznej ekspresji emocjonalnej (Ekman, Friesen, 1975)

1. Hamowanie mimicznej ekspresji odczuwanych stanów emocjonalnych- ruchy mimiczne są rzadkie.

2. Odsłanianie- przeciwieństwo hamowania- obserwator nie ma wątpliwości co do rzeczywistych emocji odczuwanych przez dana osobę.

3. Nieświadoma ekspresja- wzorzec ten najczęściej ogranicza się do wybranych ekspresji, które dana osoba uważa za skutecznie maskowane, podczas gdy obserwator wyraźnie je odbiera.

4. Ekspresja bez wyrazu- nadawca jest przekonany, że wyraża określone emocje, podczas gdy odbiorca ich nie dostrzega.

5. Substytut ekspresji- mimika odzwierciedla emocje inne od zamierzonych.

6. Zastygła ekspresja- stała manifestacja określonej ekspresji lub jej form szczątkowych (niektóre osoby rodzą się z określoną konfiguracją cech twarzy, które w normalnym, odprężonym stanie przybierają np. wyraz smutku)

Dwie formy ekspresji emocji:

1. Spontaniczna (niezamierzona)-

2. Udawana/ pozowana (zamierzona)-

Teoria behawioralnej ekologii mimicznych środków ekspresji (Fridlund)- „Efekt widowni”

Ekspresje mimiczne praktycznie w każdym przypadku nie są oparte na emocjach, lecz za każdym razem pełnią funkcje społeczne. Służą komunikacji, nie zaś zwykłej manifestacji emocji. Pod wpływem obecności innych osób ekspresja emocji może być pobudzana lub hamowana (np. przy znajomych bardziej się śmiejemy oglądając komedię, przy obcych mniej).

Blenda (mieszanka) emocji- odzwierciedlanie kilku emocji jednocześnie. Sposoby jej manifestacji:

1. Jedna emocja odzwierciedlona jest w jednym obszarze twarzy, a druga w innym (np. brwi uniesione w zaskoczeniu, usta ściśnięte jak w gniewie).

2. Dwie różne emocje są wyrażone w tym samym obszarze twarzy (np. jedna brew uniesiona jak w zaskoczeniu, druga opuszczona jak w gniewie).

3. Wyraz twarzy powstaje w wyniku ruchów mięśni mimicznych kojarzonych z dwiema emocjami, ale nie zawiera specyficznych elementów żadnej z nich.

Mikromomentaryczne zachowania mimiczne (Haggard, Isaacs, 1966)- odzwierciedlają rzeczywiste stany emocjonalne, ale procesy represyjne (tłumiące) nie pozwalają im się rozwinąć, są ukazywane na twarzy w ułamkach sekund i umykają naszej uwadze. Mogą one odzwierciedlać konflikt, represję lub próby ukrycia emocji. Ekman nazywa je mikriekspresjami.

Do pomiaru cech twarzy Ekman i Friesen opracowali Facial Action Coding System- FACS (sysem kodowania ruchów mimicznych)- metoda pozwala badaczom ekspresji emocjonalnych skategoryzować obszary twarzy pod kątem manifestacji emocjonalnych i sporządzić obiektywny opis zachowań mimicznych.

Istnieje 6 podstawowych emocji, rozpoznawanych na całym świecie, niezależnie od kultury- zaskoczenie, strach, odraza, gniew, radość, smutek.

Od czego zależy interpretowanie znaczenia mimicznej ekspresji emocji:

- w jaki sposób widzimy twarz (film, fotografia, rysunek, spontaniczna reakcja, emocje odgrywane przez aktora),

- nienaturalnych, odbiegających od rzeczywistości warunków interakcji, - znajomości twarzy (jeśli znamy to łatwiej i precyzyjniej interpretujemy mimikę),

- dodatkowych informacjach o kontekście, w jakim wystąpił dany wyraz twarzy,

- kolor tła (ciepłe, jasne kolory korelują z pozytywnymi emocjami),

- obecności innej twarzy jako elementu kontekstu,

Związek mimiki z fizjologią- mimiczne sprzężenie zwrotne- K. Darwin

Emocje wyrażane w sposób otwarty ulegają intensyfikacji. Ta hipoteza zakłada, że wyraz twarzy może indukować stany emocjonalne poprzez bezpośrednie połączenia nerwowe między mięśniami twarzy i ośrodkami emocji w mózgu.

Rozdział 10- Rola kontaktu wzrokowego

Spojrzenie - fenomen kierowania wzroku na inne osoby, lub obiekty w otoczeniu
Kontakt wzrokowy - sytuacja, w której oba uczestnicy interakcji patrzą na siebie nawzajem koncertując wzrok na obszarze twarzy rozmówcy, często zachodzi wtedy gdy chcemy zasygnalizować otwarcie kanału komunikacji,
Cechy typowego wzorca spojrzenia: ma nie wpływ otoczenie, cechy osobowości członków interakcji, temat, wzorzec spojrzeń u rozmówcy, obiekty budzące uwagę rozmówców, rytm i inne cechy komunikatu werbalnego
Funkcje spojrzenia według Kendona:
a) regulacyjna - hamuje lub pobudza reakcje odbiorcy
b) monitorująca - sygnalizuje zakończenie wątku myślowego, sprawdza stopień zaangażowania i reakcji odbiorcy
c) poznawcza - gdy ktoś ma trudności z przetworzeniem informacji lub zastanawia się co powiedzieć to ucieka wzrokiem
d) ekspresywna - sygnalizuje stopień i naturę zaangażowania oraz stopień pobudzenia

Funkcje spojrzenia w rozdziale:
1. Regulacja przebiegu interakcji. - nadawca używa rzadziej spojrzeń niż odbiorca,
2. Monitorowanie informacji zwrotnych. - jeśli ktoś na nas patrzy, interpretujemy to jako poświęcenie nam swojej uwagi, staramy się o taką uwagę walczyć
3. Odzwierciedlenie procesów poznawczych. - odwrócenie wzroku sygnalizować może przerzucenie swojej uwagi z otoczenia na własne wnętrze
4. Wyrażanie emocji. - łzy, spuszczony wzrok jest sygnałem smutku
- zaskoczenie - brwi uniesienie i łukowato wygięte, powieki rozwarte, skóra pod brwiami napięta, górna powieka uniesiona, dolna ściągnięta, białko oczu ponad tęczówką, często też pod nią,
- strach - brwi uniesione i ściągnięte razem, górna powieka uniesiona, odsłaniająca białko oka ponad tęczówką, dolna powieka napięta i uniesiona
- odraza - raczej dolne partie twarzy, ale też w obrębie dolnych powiek, pod dolną powieką bruzdy, dolna powieka uniesiona, ale nie napięta, brwi opuszczone spychające górne powieki w dół,
- gniew - brwi opuszczone i ściągnięte razem, między brwiami pionowe bruzdy, dolna powieka napięta, może być także uniesiona, górna powieka napięta, może być też zepchnięta na dół na skutek opuszczenia brwi, oczy o twardym spojrzeniu, niekiedy też lekko wyłupiaste,
- radość - jak odraza - raczej dolne partie twarzy i w obrębie dolnych powiek, pod dolną powieką brzudy, górna uniesiona, ale nie napięta, kurze stopki - bruzdy w kącikach,
- smutek - wewnętrzne krańce brwi uniesione, fałdy pod brwiami na kształt trójkąta, górna powieka uniesiona przy wewnętrznym kąciku,
5. Komunikowanie natury relacji międzyludzkich. - różnice statusu,
Współczynnik dominacji wzrokowej - określa proporcje między ilością spojrzeń na partnera interakcje w roli nadawcy i w roli odbiorcy

Model równowagi intymności (Argyle i Dean) - intymność jest funkcją ilości spojrzeń, fizycznej bliskości, intymności tematu i ilości uśmiechów

Warunki, które oddziałują na ilość i długość spojrzeń:
- dystans - częstotliwość i długość spojrzeń wzrasta wprost proporcjonalnie do dystansu konwersacyjnego
- cechy fizyczne - podobna częstotliwość spojrzeń w przypadku osób niepełnosprawnych i zdrowych
- cechy jednostkowe i osobowość - korelacja jest raczej niska, bardziej ograniczone do nastroju, zamiarów i usposobienia nadawcy, u ekstrawertyków spojrzenia dłuższe i częstsze niż u introwertyków, u kobiet wyraźniejsze niż u mężczyzn, kobiety częściej skupiają na sobie wzrok innych niż mężczyźni,
a) ludzie z silną potrzebą afiliacji wykazują tendencję do dłuższego i częstszego i odwzajemnienia spojrzeń
b) osobowy dążące do manipulacji lub potrzebujące wiele informacji w celu utrzymania kontroli nad otoczeniem, spoglądają częściej
c) potrzeba ucieczki od nadmiernie silnego pobudzenia wywołanego spojrzeniem

d) spadek ilości spojrzeń może być spowodowany brakiem wysokiej samooceny i uczuciem wstydu
- temat i zadanie - raczej na logikę - jeśli temat jest przyjemny to patrzymy częściej, jeśli to coś intymnego - rzadziej, itp
- tło kulturowe - w zależności od kultury wygląda to różnie

Rozszerzanie i zwężanie źrenic:
- rozszerzenie powstaje przy postawach pozytywnych, zwężenie - negatywnych,
- dzieci mają większe źrenicy niż dorośli,
- było wiele eksperymentów, natomiast jednoznacznie ciężko jest stwierdzić jak reagujemy na zwężone bądź rozszerzone źrenice u naszego rozmówcy,

15

---