WARZYWA KAPUSTNE

Rodzina: Cruciferae (Brasicaceae)

Pochodzenie: Kapusta dzika Brassica deraceae var.silvestris

1. Kapusta głowiasta - Brassica oleraceae var.capitata

Forma: biała - alba czerwona - rubra

2. Kapusta włoska - Brassica oleraceae var sabaudia

3. Kapusta brukselska - Brassica oleraceae var gemmifera

4. Kalafior - Brassica oleraceae botrytis

5. Brokuł włoski - Brassica oleraceae var.botrytis italica

6. Kalarepa

7. Jarmuż - Brassica oleraceae var acephala

8. Kapusta pekińska - Brassica pekinensis D

Masa plonu 40% wszystkich warzyw

Kapustne łatwe w uprawie, przechowalnictwie

2-letnie

Brokuł i kapusta pekińska- 1 roczne

Małe wymagania termiczne 15-20°C

Temp. Min. -5°C, Opt. 15-20°C, >25°C słabe zawiązywanie główek, >35°C ustaje wzrost roślin

Rozsada znosi do -5°C

Wyrośnięte główki znoszą -6, -8°C

Okres chłodów <10°C → jarowizacja odmian wczesnych (mimo, że 2 letnie zakwitną w 1 roku)

Gleby: pH 6,2-7,5 (lekko kwaśne → obojętny)

Gleby średnie, ciężkie

Dużo składników pokarmowych potrzebują

Większość upraw z rozsady

7,7- dla głowiastej

KAPUSTA GŁOWIASTA (biała, czerwona, włoska)

1.Biała - Gat. Dominujący

1,6 mln- 1,9mln ton kapusty - 1/3 warzyw produkowanych produkowanych Polsce

~30% → kapusta kiszona

20-30% → przechowywanie

reszta → stan świeży

składniki chemiczne: masa sucha 5-10% w główce (kapusta biała)

↓ ↓

wczesna późna

wit.C- zawartość wzrasta 6,5-10,5% (kapusta czerwona) w miarę kwaszenia

Ryzyko jarowizacji → okrywać!

Wysokie wymagania świetlne zwłaszcza w czasie produkcji rozsady!

Gat. Światłolubny!

Wysokie wymagania wodne

70-80% ppw

Min. opady roczne 600MM

Zmienność plonu w różnych latach!

Odmiany wczesne korzystają z zapasów wody po zimie

Nawadnianie:

Odmiany wczesne: faza 6-7 liści az do zbiorów, od poł.V i w VI

Śr.wcz.: VII i VIII

Późne: poł.VII-poł.IX, bo potem obniżona zdolność przechowywania (mniejsza zdolność przechowalnicza, gdy długo polewane)

DAWKA WODY W LATACH

KAPUSTA WCZESNA KAPUSTA PÓŹNA

ROK: średni 40 100

Średnio suchy 80 150

Suchy 120 200

Dawka polekowa

Lekka 15mm

Średnia 20mm

Ciężka 25mm

Kapusta biała odporna na wiatr (czasami wywracanie główek)

WYMAGANIA GLEBOWE:

Żyzne, zasobne w próchnicę, wodę, składniki pokarmowe

Czarnoziemy (powstają na stepach), czarne ziemie (na ter. Podmokłych, oglejonych), lessy, mady

Gleby gliniaste- piaszczyste, torfy niskie (dla późnych)

Gleby lżejsze, nagrzewające się: odm. Wczesne, średnio-wczesne

Stanowisko: kapusta uprawiana nie częściej niż co 4-5 lat

Przedplony: mieszanki koniczyny z trawami

Motylkowe na paszę

Strączkowe na nasiona

Ogórek (po oborniku) kapusta (w 2 roku po oborniku)

Seler

Strączkowe

Przedplon dla kapusty późnej: szpinak, sałata

Kapusta wczesna jako przedplon dla: szpinaku na zbiór jesienny

(zbiór VI i VII) kalarepa, jarmuż, rzodkiewka, rzodkiew

Kapusta późna jako przedplon dla: cebula

(zostawia odchów. stanowisko) marchew, pietruszka

ODMIANY WCZESNE ODMIANY POŹNE

włóka orka przedsiewna

kultywator potrzeba nawadniania

brona

NAWOŻENIE:

Obornik 30-60t/ha zależnie od zawartości N w glebie 170 ton N/ha-nawozu standardowo!

Kompost 60t/ha (lub nawozy zielone)

150-200kg N/ha odm.wcz. w 2 cz. (100-150 przedsiew, 50- po przyjęciu się rozsady)

200-250kg N/ha odm.późne w 3 cz. (przed siewem, przyjęcie rozsady, przed zwarciem rzędu

przez roślinę do k.VII)

Dawki azotu N 100-125mgN/dm3

P(mg/dm3) K(mg/dm3)

Gleba mineralna 50 150-175

Gleba torfowa 65 300

Przy braku analizy gleby

70-90 kg P₂O₅/ha

200-240 kg K₂O/ha

lub

600-900kgNPK 2:2:3

Na glebach kwaśnych wapnowanie 1-2 tCaO/ha (wiosną lub, gdy zab.miesz.glebę: orka

przedzimowa, podorywka)

poplony ścierniskowe, ozime, letnie

Nawozy zielone zamiast obornika

N w formir mocznika (amidowej)-gorszy smak

Mikroelementy

Odmiany kapusty:

b. wczesne- okres wegetacji 60-90 dni (od posadzenia rozsady do zbioru)

dość luźne główki 0,8-1,5kg główki

spożycie bezpośrednie

śred.wcz.-120-100dni, 1,5-2,5kg

główki zwięzłe, plenne

śred.późne-140 dni, nie do długiego przechowywania

późne- 140160dni

główki zwięzłe, twarde

gęsto osadzone liście, duża masa do 5 kg

do kwaszenia, przechowywania

Zdolność do przechowywania- min.8% suchej masy

Kwaszenia >3% cukrów prostych w św. Masie

Wit.C>40%

Głąb nie więcej niż 1/3główki

Cienkie unerwienie

Nie można zostawić kapusty wczesnej na polu, bo będzie pękać, późną można zostawić

PRODUKCJA ROZSADY

Termin siewu Miejsce uprawy Uwagi

Kap.wcz. 2 poł.I do poł.II szklarnia (2g/skrzynkę) pikowanie siewek

do doniczek o śr.6-7cm

2 poł.I do poł.II szklarnia do wielodoniczek bez pikowania

Kap.śr.wcz. III szklarnia nie ogrzewana

tunel foliowy

(rzędowo co 10cm)

Kap.późna IV, p.V Rozsadnik

(rzędowo co 15-20cm)

Terminy sadzenia i rozstawa kapusty:

Terminy sadzenia Rozstawa

Odmiany wcz. I poł.IV 40-50x40cm

Odmiany śr.wcz. V 50x50

Odmiany późne poł.V-poł.VI 60-70x50-60cm

Pielęgnacja mechaniczna-dostosowana do kół silnikowych

Maszyny: 45,0-odm.wcz.

67,5cm-odm.późne

20-25 tys roślin/ha

400-600g nasion/ha

Pielęgnacja rozsady-odm.wcz.:

16-18°C wschody po 3-4 dniach

Gdy dobrze rozwinięte liścienie-pikujemy (do doniczek ziemnych 6-7cm, wielodoniczek)

Potem temp. 10-12°C, podlewanie, wietrzenie, ochrona, odchwaszczanie

Nawożenie startowe rozsady 1,5% nawóz wieloskładnikowy 4l/m²x2 (2-4 dni przed sadzeniem rozsady)

Hartowanie rozsady (odm.wcz., ograniczenie podlewania 10 dni przed sadzeniem)

<temp.

Pod koniec hartowania taka temp. Jak na dworze

WŁAŚCIWA ROZSADA 10-15CM

ŚREDNICA ŁOD.3-5MM

4 LIŚCIE WŁAŚCIWE

Wysiew w III rozsada odmiany średnio wczesne (3-4 g/m²)

Nasiona rzutowo, rzędowo

Odmiany późne-rozsadnik (rozsada na 1ha pola~300m² rozsadnik)

Ręcznie, siewnik

Pasowo-rzędowy 3-4g/m² rozsadnika

Obfite podlanie rozsady przed sadzeniem, zaprawić system korzeniowy

(glina+ torf+ hydrożel+ środki ochronne KIŁA KAPUSTY, ŚMIETKA KAPUŚCIANA)

Wyznaczyć rzędy

Sadzonki półautomatycznie

UPRAWA Z SIEWU:

Śred.wcz. p.IV

Późne p.V

Norma wysiewu 0,7kg/ha

Odl.rzędów 67,5cm

Ilość wysiewu: rzędowo 10-12 szt. Na 1 m²→6-8 roślin, dlatego przerywka

Gniazdowo po 2-3szt. Co 40-50cm

Głębokość siewu 1,5-2,5cm

Przerywka w fazie 2-3 liści, co 40cm

SIEW:

Staranne przygotowanie pola: równe-bez brył i kamieni, w celu uzyskania równej głębokości siewu i prawidłowych wschodów.

Precyzyjny siewnik

Skuteczne zwalczanie chwastów-herbicydy!

Terminowe zwalczanie szkodników-pchełki

Uprawa przyspieszona kapusty

Sadzenie rozsady- pocz. IV

Rozstawa sadzenia- 40x40 cm

Zdjęcie folii po 3-5 tyg

Zdjęcie włókniny po 4-5 tyg

Przyspieszenie zbioru o 1-2 tyg

Zwyżka plonu do 50%

*główki min 700 g- zbiór w okresie dorastania

Choroby i szkodniki:

Zbiór kapusty

PLON

Wczesne (tylko ręcznie) VI i VII 20-30 t/ha

Śr.-wcz. VIII i IX 40-60 t/ha

Późna (ręcznie i mechaniczne) k.X i XI 40-80 t/ha

Zbiór mechaniczny-warunki:

• główki wyrównane pod wzgl. Wysokości

• równomierne dojrzewanie

• nie podatne na przewracanie

→ kombajny jednorzędowe, wydajność 10-15h

Przechowywanie;

Kapusta głowiasta czerwona do białej

Wartość odżywcza- zbliżona

Wym.klimatyczne- b.wrazliwe na suszę

Wym. gl. Wymaga gleb żyźniejszych

Nawożenie liści- wyższe dawki K powodują intensywne zabarwienie

Uprawa, pielęgnacja- podobne przy kapuście głowiastej białej

Plon- niższy (śr. 30-40 t/ha)

KAPUSTA BRUKSELSKA

Wart.odżywcza.

Sucha masa 14-18%

Białko 4-5%

Cukry 2-5%

Wit.C 90-150mg%

Β-karoten 0,1-1,3mg

Sole P, Ca, Fe 300kg/ha

Wymagania klimatyczne i glebowe:

-klimat morski o wys. wilg. pow. i umiark. temp. w lecie

-optymalna temp. do wiązania główek 12ºC. Znosi mrozy do -8ºC, -12ºC

-wym. Glebowe niższe od kapusty białej, gleby średnie, gliniasto-piaszczyste, zasobne w próchnicę i Ca, pH 6,5-7,5

-stanowisko- nie po kapustnych, można po przedplonach wiosennych zbieranych do k.V

Nawożenie;

-b. wys. wymagania

Stanowisko I lub II rok po oborniku

Zaw. P-50mg/l

K-175-200mg/l

↓ ↓

gl.cięższe gl.lżejsze

N-120-150kg N/dm³

Dawka N 150-200 kg N/ha

Przy niedoborze Mo: molibdenian amonu lub sodu 2-4kg/ha

lub 2-3g/m³ ziemi do produkcji rozsady

Uprawa z rozsady:

Siew nasion na rozsadnik 1/2.IV 3-4 g/m²

Czas produkcji 6-8tyg

Sadzenie rozsady w 1/2VI

Rozstawa 67,5x50-60cm dla przemysłu: 50-60X50cm

Zabiegi pielęgnacyjne-ogławianie

Sposób: usunięcie wierzchołku wzrostu

Termin: śr.głowki.15 mm (poł.IX do pocz. X)

-zbyt wczesny-główki rozpierzchłe

-zbyt późny-brak efektów

Korzyści: -bardziej równomierne dojrz.głowek

-przyspieszone dojrz.

-większa średnia masa główek

-większy plon główek

ZBIÓR:

-zbiór jednorazowy w prod. Towarowej

-zbiór wielokrotny w prod. Amatorskiej: usunięcie rozety liści

-termin: XI-XII, nawet I

-min śred. Główek 10-15mm

dla potrzeb przemysłu- główki 2-3cm

-plon 15-20 t/ha

plon handlowy 70-90% plonu ogólnego

plon przemysłowy 50-70% plonu ogólnego

Przechowywanie: dość dobrze, w formie mrożonej do 2-2,5 miesiąca.

KALAFIOR

-wartościowe pod wzgl. Odżywczym, lekkostrawne

-jednoroczna

-część jadalna-róza

-uprawiana w Europie Zach., duża prod. Na eksport

Wymagania:

-temp.min. 6-8ºC

opt. 14-18ºC

Przy temp.>25ºC roslina nie tworzy róż

Rozsada dohartowywana znosi przymrozki do -5ºC

Róze ulegają uszkodzeniu przy temp. <0ºC

-roslina dnia długiego

Nawadnianie: wysokie wym.

W uprawie wiosennej rozp. Po 15V- 6-7 liści

Stos. 3-4 dawki polewowe co ok.7 dni

Latem: pierwsza dawka wody bezposrednio po sadzeniu

Dawki

Rok

Średni śr.suchy suchy

40 mm 80mm 120mm

wielkośc dawki polewowej

15-20mm

-wzrost plonu 60-100%

-niezawodność plonowania

Wymagania glebowe: największe z kapustnych, gleby najlepsze, zasobne w próchnicę,

czarnoziemy, czarne ziemie, mady, torfowe

przedplon dla późnego

-ziemniak wcz., groch, jęczmień ozimy, sałata, szpinak

Po kalafiorze wczesnym.

-szpinak, sałata, nawozy zielone

Nawożenie:

Obornik: 30-40 t/ha (na gl.żyznych)

60t/ha (na gl.słabszych)

Kompost 60-70 t/ha (lub n.zielone0

Dawki:

200-250kg N/ha, w lata wilgotne i przy stos.nawadniania-300 kg N/ha

Standardowe zawartości

P(mg/dm³) K(mg/ dm³)

Gl.mineralne 60 175-200

Gl.torfowe 30 200-230

Wg.Borny

600kg NPK (2:3:3) bez nawadniania

800 kg NPK (2:3:3) z nawadnianiem

Mo- niedobór - biczykowatość liści kalafiora

Guzikowatość róz

Naw. N ½ przed sadzeniem rozsady

¼ 2 tyg. Po posadzeniu rozsady

¼ 4-5 tyg. Po posadzeniu rozsady

Mg-sól gorzka

Termin uprawy z rozsady-zbiór

-zbiór wczesny w V i VI

letnie w VII i VIII

jesienny w IX i X

Produkcja rozsady:

-przy uprawie na zbiór w różnych porach roku siew nasion poł. I do poł. VI

-na zbiór wczesny w doniczkach

_ w tunelach foliowych, wysiew w szklarni w 2 poł. I

_w uprawie na zbiór letni- siew w końcu III i w IV do tunelu foliowego i na rozsadnik

-w uprawie na zbiór jesienny- siew od poł. V do poł. VI na rozsadnik

-okres produkcji: w szklarni 40-45 dni, w rozsadniku 30-35 dni

Termin sadzenia rozsady

-pod osłonami- III/IV, rozstawa 50x40m

50x50cm

-w polu

zbiór wczesny ok. 10 IV 50x40cm

50x50cm

letni V i VI 60x60cm

70x50cm

jesienny ½ do k. VII 60x60cm

70x50cm

Zabiegi pielęgnacyjne → ochrona róż przed światłem

-kolor róży biały (barwa zależna od dostępu światła)

-okrywanie róż (załamywanie liści, w celu okrycia róży)

Przechowywanie; Temp.opt. -0,5 do 0°C Wilg. Pow. 90-95%

Kalafiory letnie można przechowywać przez 2-3 tyg. (w opakowaniu z folii 5-6 tyg.)

Kalafiory jesienne można przechowywać przez 4-6 tyg. ( w opakowaniu z folii 8-10 tyg.)

W kontrolowanej atmosferze!

ZBIÓR:

-wieloetapowy w okresie dorastania róż

-zbiór z liśćmi→transport

bez liści→przemysł

-zbiór ręczny

-polon 15-20t/ha

BROKUŁ WŁOSKI

Sucha masa 9-14% (róże boczne o 3% wiecej)

Cukry 1-2%

Wit.C 70-110 mg%

Karoten 1,5-3,6mg%

Sole min. P,Ca, Fe

Bialko 3,6% (więcej niz kalafior)

Glukozynolany (sulforofan)-wykorzystuje silne dzialanie antyrakowe

Róże brokula nie mogą być zakwitniete

Stanowisko

Przedplon:

ziemniak wczesny, zboża, cebula, marchew, seler, pomidor, ogórek

Poplony

cebula na zbiór pęczkowy, marchew na zbiór pęczkowy, groch na zielono, sałata, por wcz.

- gleby żyzne, próchniczne, pH 6,5-7,0, mady, lessy, gleby brunatne, torfy

- roslina jednoroczna, o krótkim okresie weg.→roslina przedplonowi

Nawożenie:

Obornik 30-40 t/ha (I rok)

P-60mg/l

K-175-200 mg/l

N 150-200 kg N/ha

Molibdenian Na lub NH₄ 2-4 kg/ha

2-3 g/m³ ziemi lub 10 g/m³ torfu

można podlać roztw. 0,1% 1-1,5l/m²

Boraks 20-30kg/ha z superfosfatem lub sola potasowa

Terminy uprawy:

Siew nasion sadz.rozsady zbiór

Wcz.wiosenne od poł. II 1-10 IV od k.V

(włóknina)

wiosenne III 15-30IV od poł.VI

letnie 15-30 IV 1-15 VI od poł. VII

jesienne k.V-15 VI 10-25 VII od pocz.IX

→ uprawa tylko z rozsady

rozsatwa 60-67,5x30-40cm

60x40 cm

Pielegnacja→ podlewanie po posadz. Rozsady i w trakcie formowania róż, dawka 20-25mm

Zbiór i przech.

-róża wraz z łodygą- dł. Do 20cm, średnica pąków kwiatowych 2mm

w uprawie wiosennej i letniej co 2-3 dni

jesiennej 1 raz w tyg.

→ po ścieciu róży głownej wyrastaja róże boczne

-plon róż gł. 10-20 t/ha

bocznych 2-4t/ha

Przechowywanie

- przez kilka dni, temp. 0-3°C; wilg. 90-95%

Dłuższe-wiedniecie i brunatnienie pąków

KAPUSTA PEKIŃSKA

Białko 1,3%

Cukry 1,4-5,1%

Wit.C 80mg%

Wit.A 0,7mg %

Sole min Ca, P, Fe

-roślina jednoroczna

Wymagania:

Opt.temp. 18-20°C w początkowym okresie wzrostu

15-16°C w okresie zawiązywania główek

10-13°C w końcowym okresie wzrostu

W temp.<16°C w pocz. Okresie wzrostu ulega wernalizacji i przedwcześnie wybija w pędy nasienne

Do -4°C znosi przymrozki

Stanowisko:

Przedplony: rośliny motylkowe

Burak, ziemniaki, ogórek, pomidor, cebula, por, seler

→ krótki okres wegetacji

Nawożenie:

Obornik 40-50 t/ha

Nawozy min. N 130-170 kg/ha

P₂O₅ 80-100 kg/ha

K₂O 150-220 kg/ha

Nawożenie N:

½ przed siewem lub sadzeniem rozsady

¼ 2-3 tyg od daty siewu lub 1-2 tyg po posadzeiu

½ 2 tyg. Później

→ wrażliwa na Tigburn- problem z gosp. Ca (nadmiar, niedobór Ca, brak wody)

oprysk 0,5% roztw. Saletry wapniowej

CaCl₂ roztw. 1,0%

Termin uprawy z rozsady doniczkowej

Wiosenny Letni Jesienny

Siew 12-25 III 1-30 VI 15 VII- 5 VIII

Sadzenie 15-25 IV 25 VII-20 VII 10-30 VIII

Zbiór VI VIII-IX X

300-400 g/ha nasion

→wrażliwa na wiatry (przewracanie główek) →uprawa na zbiór jesienny

→ większe wymagania wodne (słaby system korzeniowy) →podlewanie po posadz.

i w okresie wzrostu główek

Przechowywanie

Temp 0°C-3°C

Wilg. Względna 95-98%

Okres przech. 3-4 misiące

Straty w przech. Do 30%

Zbiór ręczny - jedno (poźne) lub wieloetapowy (wczesne)

Plon - dość wysoki

WARZYWA RZEPOWATE

Rodzina: Krzyżowe - Cruciferae (Brassicaceae)

1. rzodkiewka - Raphanus dativus var. radicula

2. rzodkiew - Raphanus dativus var.major

3. rzepa - Brassica rapa var. ropifera

4. brukiew - Brassica napus var. hapobrassica

- rzepowate mają małe znaczenie, jedynie rzodkiewka

- warzywa o dość krótkim okresie wegetacji

- wrażliwe na niedobór wody

- częścią użytkową jest zgrubienie pod-, nadliścieniowe

- wrażliwe na niedobory światła

- rośliny dnia długiego (do uprawy dzień krótki < 15 godzin)

- małe wymagania termiczne

RZODKIEWKA

- sucha masa - 5-6%

- białko - 1%

- węglowodany - 2-3%

- wit C - 20 mg%

- olejki eteryczne, sole Ca, P, Fe

- wczesna, bo spod osłon już w lutym

- raczej mała wartość odżywcza

- ma bardzo krótki okres weg 40-50 dni

- pochodzi z półwyspu Apenińskiego - XV wiek

- małe wymagania termiczne, 2-3⁰C żeby wykiełkowała, ale optimum 12-14⁰C

- silna reakcja na wysoką temp. - przy temp. 18-20⁰C zgrubienia tracą jakość

- dobrze znosi przymrozki do -4⁰C

Gleba

- żyzna, zasobna w próchnicę i wodę (na zbyt lekkich wybija w pędy kwiatostanowe, a na zbyt ciężkich zgrubienia są niekształtne)

- wilgotność duża > 70 ppw, przy niedoborze zgrubienia są złej jakości, zbyt duża wilg. - zgrubienia pękają - co wynika ze słabego systemu korzeniowego

Nawożenie

- obornik - II rok po oborniku

- kompost - 30-40t/ha

Nawożenie N 40-50 kg/ha

- może gromadzić azotany

- 150-250 NPK 1:1:2

Płodozmian

- pod osłonami bez znaczenia

- w uprawie polowej:

siew:

• wiosenny - koniec III początek IV, do V wysiew etapami, co 10-14 dni, żeby plon był rozłożony w czasie

• jesienny - VIII-IX

- odległość rzędów na zagonie 120 cm

- ilość wysiewu: 15-40 kg/ha

- głębokość 1-2 cm

Zabieg: frakcjonowanie nasion, bo z większych nasion większe zgrubienia (to jest wyjątek!)

- czasami nasiona rzodkiewki stosuje się do zraszania pędów roślin wolno kiełkujących (marchew)

Zbiór

- w miarę dorastania prze 10-14 dni

- pęczki - 10 szt. Od 16.X - 15.V; 15 szt. W pozostałym okresie

- Ø zgrubień 1,2-2,0 cm

- plon 10-15 t/ha

- nie stosujemy herbicydów

RZODKIEW

Sucha masa 8-10%

Białko 2%

Węglowodany 3%

Wit C 14 mg%

Sole Fe, P

Olejki eteryczne (siarka)

- mniejsze znaczenie, raczej amatorskie

Nawożenie

- obornik - 3 rok po oborniku

- kompost - 30-40t/ha

- w warunkach przeciętnych 150-250 kg/ha NPK (2:2:3)

- N do 100 kg

Terminy siewu

- odmiany wczesne - początek IV

- odmiany późne w VII- 1 połowie VIII

- norma wysiewu 6-8 kg/ha

- rozstawa rzędów 40-50 cm, przerywka co 8-10 cm

- głębokość siewu 1-2 cm

- okres wegetacji 40-50 dni; 80-110 dni odmiany późne

Plon

- odmiany wczesne 10-20 t/ha (V/VI, pęczki)

- odmiany późne 20-25 t/ha (X/XI)

- wrażliwe na zmiany wilgotności - optimum 70 ppw

WARZYWA KORZENIOWE

Rodzina:

Baldaszkowate - Umbelliferae

1. marchew - Paucus carota var. sativa

2. pietruszka - Petroselinum hortensje (P. sativum)

3. seler korzeniowy - Opium graveolens var. Rapaceum

4. pasternak - Pasternaca sativa

Komosowate - Chenopodiaceae

Burak ćwikłowy - Beta vulgaris (Polska potentatem w uprawie)

Astrowate - Asteraceae

Skorzonera - Skorzonera hispanica

Salsefia - Tragopagon porrifolius

- dwuletnie

- użytkujemy korzenie

- pietruszka, seler, burak - wykorzystujemy tez liście

- prosta uprawa, klimat umiarkowany

MARCHEW

- bardzo wartościowa

- podstawowe źródło wit A

- sucha masa 12%

- cukry 4-8%

- bialko 0,7-12 %

- błonnik 1,1-3,1 %

- karotenoidy (α i β) 6-15 mg %

- wit C 3-5 mg %

- sole min K, Ca, Fe. P

- łatwostrawna, bezpieczna, nie gromadzi niebezpiecznych substancji, azotanów, mało metali ciężkich

Wymagania klimatyczno - glebowe

- roślina klimatu umiarkowanego

- min temp. kiełkowania 4-6⁰C

- optimum wzrostu 19-20⁰C

- dłuższy okres wschodów <10⁰C - jarowizacja siewek

- siewki znoszą przymrozki do - 8⁰C

- korzenie znosza przymrozki do -20⁰C

- opt wilg gleby 60-65% ppw

- wahania wilg gleby - pękanie korzeni

- gleby - najlepsze lżejsze, piaszczysto-gliniaste, torfowe

- gleby ciężkie - rozwidlanie i zniekształcenia korzeni

- optymalne pH 6,0-6,5

- krytyczne momenty zapotrzebowania na wodę wschody, moment intensywnego przyrastania korzeni na grubość

Nawożenie

- źle znosi nawożenie obornikiem w II i II roku po oborniku

- standardowe dawki N

* odmiany wczesne 80-15 kg/ha

* odmiany późne150-200 kg/ha

* nie więcej niż 100 kg/ha - do spożycia w pęczkach

- standardowe dawki P i K (mg/dm³)

* gleba lekka 40 i 150

* gleba ciężka - i 125

* przeciętnie zaleca się 400-600 kg NPK (2:2:3)

- w razie potrzeby wapno stosować przed przedplon ( nie bezpośrednio pod marchew!)

Sposoby uprawy marchwi

- bezpośredni wysiew nasion na głębokość 1-3 cm, rzędowo lub siew wstęgowy

- zagęszczenie roślin

* wczesne 150 szt/m²

* późne 120 szt/m²

- uprawa na płask lub zagonach, odległości między rzędami 30 cm

UPRAWA PŁASKA

rzędowa 30 cm 135 cm

UPRAWA NA PODNIESIONYCH ZAGONACH

30 cm 30 cm

135 cm 135 cm

pojedyncze rzędy podwójne rzędy

UPRAWA NA REDLINACH

45 cm 67 cm

pojedyncze rzędy podwójne rzędy

- uprawa na redlinach w rozstawie 45 lub 67,5 cm

- odległości roślin w rzędzie:

* zbiór pęczkowy 1,5-2,5 cm

* dla korzeni średniej wielkości 3-4 cm

* na przechowywanie 5-6 cm

23.10.2006

Marchew na zbiór pęczkowy termin siewu - koniec III lub siew przedzimowy

Użytkowanie letnie i jesienne siew w IV

Odm. późne do przechowywania siew koniec IV i V

Nasiona wysiewa się w zależności od ich jakości i celu produkcji w ilości 3-8 kg/ha

Siew przedzimowy wysiewamy nasiona w XII i I, one tylko pęcznieją (faza chemiczna kiełkowania), na wiosnę wcześniej więc kiełkują i wschodzą. Ryzyko, że gdy zimą kilkanaście dni ciepłych, one wykiełkują, a potem zostaną zmrożone. Wtedy norma wysiewu 8 kg/ha. Bardziej zawodne, ale można o 1-2 tyg przyspieszyć

Nawadnianie

Odm. wczesne-nie wcześniej niż w końcu V i VI

Odm. Śr. wcz. VII

Odm. Późne połowa VII do pocz. IX

Krytyczne terminy:

-okres wschodów

-przyrost na grubość i tworzenie korzeni spichrzowych

Wielkość dawki: 2-4 dawki po 20-30 mm

Przy późnym siewie marchwi w razie suszy przed wschodami

1111 dawki wody 10-15 mm

Zbiór:

-na sprzedaż w pęczkach:

od k.V do VIII śr.korzeni>1,5cm do k.VII

śr.korzeni>2cm w VIII

-śr.póżne i późna do k.X śr.2-6cm

-zbiór ręczny (po zb. Natychmiast oderwać nać, bo korzenie tracą turgor)

-zbiór mechaniczny 2-fazowy

1-fazowy kombajnem-nac nie może być przemarznieta

Przechowywanie:

1.) M. w pęczkach-temp.0-1ºC

-wilg.pow.>90%

-czas przech. 1-2 tyg w woreczkach foliowych do 4 tyg.)

2.) korzenie odmian późnych- temp.0-1ºC -wilg.pow.95-98%

PIETRUSZKA

Wartość odżywcza:

Korzeń: zawiera 4,6% cukrów, 0,8% białka, 29mg%wit.C, duże ilości związków min. Ca, P, Mg, Fe

Liście: zawierają jeszcze więcej białka i witamin

Wit.C-178mg%

Karoten

Ca,P,Fe,B₁,B₂

Wymagania klimatyczne i glebowe:

-klimat umiarkowany

-opt.temp.wzrostu 16-18ºC

-gleby średnie, zasobne w próchnicę o dobrej strukturze i dużej pojemności wodnej, a także torfy; gleby nie mogą być zaskorupione

-pH~obojetne~7

-na glebach słabszych stosuje sie obornik przyorany jesienią 20-30t/ha lub nawozy zielone

Standardowe dawki azotu 80-150kg N/ha

Dawki dzielone (przed siewem i pogłównie0

P i K Pmg/dm³ Kmg/dm³

Gl.lekka 40 150

ciężka 125

przeciętnie-400-600kg NPK w stosunku 2:2:3

termin uprawy:

- wczesna wiosenna

siew przedzimowy-na zb.pęczkowy

rozstawa-na zagonach w 20-25cm-na zb.pęczkowy

rzędowo lub pasowo-rzedowo co 30-45 cm-na przechowanie

Siew wczesny 4-5kg nasion/ha

Siew późniejszy 6kg nasion/ha

Siew przedzimowy 7

1-3cm-glębokość siewu

Ważnym zabiegiem jest usuwanie skorupy gleb brona z chwastnikiem22222 9 (dla marchwi i pietruszki)

Na zb.pęczkowy-nie można stosować herbicydów, tylko mechanicznie płaskie osłony-przyspieszenie terminu zbioru o 10-14dni. Dodatek rzodk. Lub sałaty w celu wyznaczenia międzyrzędzi.

ZBIÓR I PRZECHOWYWANIE:

- pietruszka naciowa zbiór w V i VI

- korzenie z obciętą nacią Ø 2-7cm

Odmiany wcz. VIII-IX

Odmiany poxne X-XI

Korzenie zniekształcone przeznaczone na pędzenie.

Warunki przechowywania

-temp. 0-1°C

-wilg. pow. 95-98%

Odm. późne można przechowywać na polu przez zimę (jak jest śnieg).

Sprzedaje się nierozwidlone korzenie; rozwidlone pędzi się na natkę zimą

SELER NACIOWY

- korzeń - dużo związków mineralnych, zwłaszcza Ca-92mg, P-53mg, Fe-3,2mg /100g s.m.

- blaszki liściowe i ogonki zawierają więcej witamin i soli min. Działanie lecznicze.

- uprawa z rozsady, roślina dwuletnia

Wym.klimatyczno-glebowe

- klimat umiarkowany

- opt. temp. wzrostu 15-18°C

- wys. wilg. powietrza i gleby

- najodpowiedniejsze - gleby żyzne zasobne w wodę i składniki pokarmowe, o dobrej strukturze, torfy o uregulowanych stosunkach wodnych.

- duże wymagania pokarmowe

- pH gleby 6,5-7,5

- wysadzać rozsadę w II poł V (bo pospiechy - nowe odmiany nie mają z tym problemu)

Nawożenie:

Obornik (I rok)- 30ton/ha lub nawozy zielone

Standardowe dawki azotu- 150-200 kg N/ha

HALOFIT- tylko sól potasowa, chlorkolubna

Standardowe dawki P i K

P/mg/dm³ K

Gleba lekka 60 200

Gleba ciężka 195

Przeciętnie zaleca się (gdy brak analizy) 400-600kg NPK w stosunku 2:2:3

Przy niedoborze:

Baru-superfosfat borowany 300kg/ha

Molibdenu-molibdenian sodowy 2-4kg/ha lub amonowy

Metody uprawy:

- można uprawiać po sobie, ale lepsze zmianowanie, najlepiej nie po korzeniowych. Dobre są rośliny schodzące późno z pola jesienią lub wcześnie wiosną (sałata)

- tylko z rozsady!

- nasiona wysiewamy do skrzynek lub inspektu ciepłego w ilości 3-5 g/m²

- od poł.II do poł.III (jeśli rozsadę sadzi sie do gruntu na pocz.VI)

- do obsadzeia 1ha powierzchni należy wysiać 100-120g nasion

- pikowanie w fazie pierwszych liści właściwych w rozstawie 5x5cm

- rozsadę sadzi się w drugiej poł.V do pocz. VI w rozstawie 30-50x20-30cm (80-90tys roślin/ha)

- ma duże wymagania świetlne

-na zbiór pęczkowy-sadzenie w poł.IV

ZBIÓR I PRZECHOWYWANIE:

- na zbiór pęczkowy w fazie ok.10 liści po 6-8 tyg. Od posadzenia

- nie przechowyw. W X i XI

- warunki przech.: temp. 0-1°C

wilg. 95-98%

- gorzej niż marchew i pietruszka

•wysokie wym.wodne: 4-6 dawek po 20-30mm opadu jednorazowo

•ten plon wyższy od 50-100%

BURAK ĆWIKŁOWY

Korzenie-zawierają 12,4% suchej masy. W świeżej masie jest ok.1,8% białka i 4-9% cukrów. Są źródłem włókna i soli mineralnych Ca, P, Mg i Fe.

Zawierają błonnik (1g/100g)

Liście buraka zawierają jeszcze więcej białka i soli mineralnych niż korzenie

Sok, barwnik, mrożonka

Plon 15-25 ton/ha ...

2-letnia

• tylko z siewu

Wymagania termiczne:

- klimat umiarkowany

- opt.temp. wzrostu 15-18°C

- przejściowe okresy suszy przechodzi lepiej niż seler i pietruszka

- najodpowiedniejsze gleby- głęboko uprawiane piaski gliniaste i gliny o dużej zaw. próchnicy

- wrażliwy na przymrozki

- wrażliwy na odczyn gleby- opt. 6-7,5

- kiełkuje w temp 6-8⁰C

- jarowizacja przy temp. powietrza 10°C

Stanowisko:

Nie sadzimy po korzeniowych i po szpinaku

Przedplon:

-dla buraków na przechowanie: sałata, rzodkiewka, kalarepa

-w uprawie poplonowej dla przemysłu: kalafior, kapusta koszona, groch na zielono

Nawożenie:

Halofit- roślina potasowa

- organiczne siew w II, III roku po oborniku

- standardowe dawki azotu 80-150 kgn/ha

PiK

P mg/dm³ K

Gleba lekka 50 175 sól potasowa

Gleba ciężka 150

Przeciętnie zaleca się 250-450 kg NPK w stosunku 2:2:3

Przy niedoborze:

Boru - superfosfat borowy lub boraks 20-30 kg/ha

Nie przekraczać dawek boru, ponieważ jest zbyt toksyczny

Metody uprawy:

- z siewu, ale można pikować

terminy siewu:

- na zbiór pęczkowy IV

- użytek letni i jesienny V

- na przechowywanie zimowe VI

- poplonowo dla przetwórstwa 2 poł. VII

Normy siewu i rozstawa:

Nasiona w ilości 12-20 kg/ha wysiewa się rzędowo co 30-50cm lub pasowo-rzędowo dając 4 rzędy co 30cm, po czym pas szerokości 45cm dla przejazdu kół ciągnika.

W uprawie poplonowej dla potrzeb.... można zmniejszyć do 20cm, zwiększając norme wysiewu do 25kg/ha.

PIELĘGNACJA:

- odchwaszczanie

- nawadnianie bardzo korzystnie reaguje na nawadnianie, szczególnie przy siewach lipcowych, kiedy jest susza VI i w VII (podl.-VII i VIII) oraz w czasie przyrostu korzeni.

ZBIÓR I PRZECHOWYWANIE:

- zbiór na pęczki- w VI średnica korzeni>2cm

na przechowywanie- nie w IX i X

- przechowywanie - korzenie średnicy 4-10cm, temp. 2°C, wilg. powietrza 95-98%

Lepiej niż inne warzywa korzeniowe

Kopiec napowierzchniowy dla buraków

1-okrycie jesienne ziemią

2 (słomą)-3(ziemią)-okrycie zimowe

4-rowek odwadniający

WARZYWA LIŚCIOWE

Rodzina:

I. Astraceae - Astrowate (Compositae - złożone)

1. Sałata siewna - Lactuca sativa

sałata glowiasta - L.sativa var.capitata

forma masłowa

forma krucha

s.rzymska - L.s.var.romana

s.listkowa (rozetowa)-l.s.var.foliosa

s.łodygowa - L.s.var augustiana

2. Endywia - Cichorium endivia

3. Cykoria salatowa - C.intybus var.foliosum

II.Chenopodiaceae - komosowate

1.Szpinak zwyczajny - Spinacia oleraceae

2.Burak ćwikłowy - Beta vulgaris var.cicla

III.Aizoceae-pryszczyrnicowate

1.Szpinak nowozelandzki - Tetragonia expansa

IV. Apiaceae (Umbeliferaceae)- Selerowate (Baldaszkowate)

1.Pietruszka naciowa - Petroselinium sativum ssp.crispum

2. Seler naciowy - Apium graveolens var. dulce

V.Valerianaceae - Kozłkowate

1.Roszponka - Valerianella olitoria

VI.Brassicaceae - kapustowate

1.rzezucha ogrodowa - Lepidium sativum

VII.Portulacaceae-portulakowate

1.Portulaka warzywna - Portulaca oleraceae

SAŁATA

Wart. odż.

Sole min. Ca 22mg%, Fe 0,5 mg%

Witaminy: C-15mg%, A-1mg%, B_1,B₂,E

Białko 1,2-1,3%

Cukry 0,4-1,2%

W Polsce i Europie dominuje f.masłowa

W Am.Pn.-f.krucha (lepiej znoszą transport i nie..... pędy kwiatostanów

Wymagania klimatyczne:

1.Roślina klimatu chłodnego- najlepiej rosie w rejonach nadmorskich i podgórskich).

2.Min.temp.kielk. 5°C, > 25°C-nasiona nie kiełkują

opt.temp. wzrostu: 12-14°C, dla kruchej; 20°C

Przy zbyt wys. temp..>20°C-wydłużanie międzywęźli, tworzenie luźnych. miękkich główek

- przy długim dniu, wys temp (21-30⁰C) i niedoborze wody przedwcześnie wybija w pędy nasienne

- dobrze zahartowane rośliny znoszą temp do -5⁰C

- sałata krucha nawet przy długim dniu i wysokiej temp nie wybija pędy kwiatostanowe

- wymagania wodne - wysokie > 5-80% ppw w wierzchniej 10 cm warstwie gleby

Gleby i stanowisko

- uprawa wczesna - gleby lżejsze, gliniasto-piaszczyste

- uprawa późniejsza - gleby cięższe oraz torfowe (większa wilgotność)

- pH ok. 6,5

- stanowisko: przedplon, poplon, uprawa współrzędna np. z zapustnymi, pomidorem, ogórkiem

- im więcej światła, tym więcej azotanów (dlatego dużo w sałatach)

Nawożenie

- obornik 40 t/ha

- standardowe dawki N 60-80 kg/ha, P 50 mg/dm³ i K 135-150 mg/dm³

- przeciętnie zaleca się 300-400 kg NPK (2:2:3)

Metody uprawy

- uprawa z rozsady

* termin siewu 15.II-15>VI z przerwa między 15.IV a końcem V (odmiany zimowe w poł VIII)

* na obsadzenie 1 ara należ wyziać 2g s. kruchej, 4 g s. masłowej

* czas prowadzenia rozsady 35-50 dni, w momencie sadzenia, rozsada powinna mieć 3-4 liście

* najwcześniej sadzi się na początku IV (odmiany zimowe we IX w bruzdy)

* rozstawa 20x25 cm dla masłowej, 30x35 cm

* nasiona na głębokość 0,5 cm

- uprawa zimowa

* siew w VIII

* z rozsady we IX w pole

* odmiany `Nansena' - zimotrwała

- z siewu

* siew wiosna jak najwcześniej

* ilość wysiewu 1-2 kg nasion/ha krucha, 2-3 kg masłowa

* głębokość siewu 0,5 cm

* rozstawa rzędów: krucha 40-50 cm, masłowa 20-30 cm

* w fazie 3-4 liści wykonuje się przerywkę zostawiając rośliny co 20-25 cm masłowa, 30-35 cm krucha

Zbiór i przechowywanie

- zbiór w miarę wyrastania główek, 3-4 krotny

- min masa główki: 1.X-30.IV > 50g, 1.V-30.IX > 100g

- masłowa zbiór w godzinach rannych, krucha po południu przy mniejszym turgorze

-

Termin zbioru:

-spod folii perforowanej pocz.V

-bez osłon ok.10V

-z siewu w VI

-poplonowo X

Po zbiorze należy natychmiast schłodzić najlepiej próżniowo do temp. <5°C przez 15-20min

Przechowywanie przez 2-3dni: Temp. ok. 1°C, Wilg.pow. 90-95%

PLON: 10-15t/ha masłowa, do 20 t/ha krucha

SZPINAK

Wart.odż.-b.wysoka

Zawiera 7-8% s.m.

-bogate źródło wit. I soli min.

-zaw. Wit. C- 60-80 mg (nawet do 185mg%)

A- 6-8 mg%

B_1,B₂,kw.foliowy, PP

-najlepsze źródło Fe- 400-600mg/kg s.m.

-P- 50-80mg%

-Ca- 80-100mg%

Wym.klim.-gl.

Roślina klimatu chłodnego

Opt.temp. wzrostu 15-18°C

Młode rośliny znoszą mrozy do 6-7°C i w łagodniejszym klimacie moga zimować w gruncie

-ma wys. wym. Wodne

-typowa roślina dnia długiego

-gleby żyzne, raczej lżejsze, szybko nagrzewające się, o duzej poj.wodnej

-typowo przed lub poplonowo

Nawożenie:

OBORNIK- nie wymaga bezposredniego stanowiska po oborniku, ale korzystnie reaguje na nawożenie org. I można go uprawiać w I roku po oborniku.

Standardowe dawki n 80-90kgN/ha

Nawozimy solami potasowymi KCL

Stand.Zaw. P i K

P mg/dm³ K

50 150-175

przeciętnie zaleca się 150-250kg NPK/ha

Metody uprawy-tylko z siewu

Termin siewu- zależy od planowanego terminu zbioru

Ilość wysiewu 40kg/ha

Głębokość 3-4cm

Rozstawa rzędów 15-20cm

Uprawa:

Uprawa na zb. Najwcześniejszy w końcu IV

-siew jesienią w okresie 3 dekady VIII do poł. IX

rośliny przed zima powinny wytworzyć -4 liści właściwych

Uprawa na zb.wczesny w poł. V do pocz. VI

-siew wcz. Wiosna, gdy tylko można wejść w pole, nie później jednak niż do poł. IV (wybija w pędy kwiatostanowe0.

Uprawa na zb.jesienny

Siew od k. VII do k. VIII- w tym okresie uprawa do mrożenia, gdyż ma najwyższa wartość biologiczna-okres jego składowania jest najkrótszy

WARZYWA STRĄCZKOWE

Rodzina: Bobowate - Fabaceae

1. Fasola zwykła - Phaseolus vulgaris

2. F. Wielokwiatowa - P. multiflorus

3. Groch cukrowy - Pisum sativum var saccharatum

4. Groch łuskowy - P. s. var. Pachylobum

5. Bób - Vicia faba var major

FASOLA ZWYKŁA

Wartość odżywcza

- fasola na suche ziarna zawiera śr 21,4-25,5% białka o wysokiej wartości biologicznej

- jest bogatym źródłem soli mineralnych P, Ca, Mg, Fe oraz wit z grupy B

- 7 tys ha upraw w Polsce

- w strąkach f. Szparagowej znajduje się 8,3-13,8% sm w tym ok. 1,5-2,8% białka, zaw wit C i karotenu w strąkach jest wyższa, natomiast wit z gr B - niższa niż w suchych nasionach

Wymagania klimatyczno-glebowe

- warzywa ciepłolubne

- min temp kiełkowania 11⁰C, opt wzrostu 20-25⁰C

- opt wilgotność gleby duża 60-70%, max poj wodnej

- najlepsze gleby żyzne, przewiewne, szybko nagrzewające się

- pH 6,5-7,8

- < 16⁰C hamuje wzrost, przymrozki -1 do -2⁰C wywołują trwałe uszkodzenia roślin, > 30⁰C może zrzucać kwiaty

- przy fasoli na nasiona nie wskazane są opady w VIII-IX (wtedy zbiory)

Stanowisko

- dobrym przedplonem są kapustne, cebulowe, pomidor, ogórek, rośliny okopowe, zboża, wiosną (przed siewem fasoli) sałata, rzodkiewka

Nawożenie

- obornik: na suche nasiona uprawia się w 2 roku po oborniku, f. Szparagowa w 1 roku (10-20 t/ha)

- 200-300 kg PK/ha (2:3)

- N nie stosuje się

- wrażliwa na KCl

- czasami w dawce 20-50 kgN/ha (przedsiewnie, jednorazowo)

- na glebach o odczynie obojętnym niedobory Mn (MnSO₄ - 50 kg/ha)

- szczepienie nasion z Rhisobium

Metody uprawy

- tylko z siewu

* f. na suche nasiona

- termin siewu 10-15.V

- ilość siewu 70-300 kg nasion/ha (zależnie od ich wielkości)

- głębokość 2-5 cm

- rozstawa 30-40 cm

- termin zbioru koniec VIII początek IX

- plon 1-2 t/ha (karłowych), 2-3 t/ha (tycznych)

* f. szparagowa

- termin siewu od 10.V kilkakrotnie do poł VI

- ilość 90-130 kg nasion/ha

- rozstawa 40-50 cm w rzędzie 3-5 cm

- termin zbioru kilkakrotny, co 3-5 dni po 2-3 miesiącach od siewu

- plon 7-11 t/ha, przy właściwej agrotechnice do 20t

Zbiór

- zbiór tylko ręczny

- zbiera się nasiona gdy osiągną wielkość ziarniaka pszenicy

GROCH

Wartość odżywcza

- sucha masa 20-25%

- bogata zawartość białka 6-7%

- węglowodany 10-14%

- tłuszcze 6-7%

- wit C 34 mg%

- ß-karoten

- witaminy z gr B

- sole mineralne Ca, P, Mg, Fe

Wymagania klimatyczno-glebowe

- roślina klimatu chłodnego - najlepsze są rejony o wczesnej, chłodnej i wilgotnej wiośnie

- nasiona zaczynają kiełkować w temp 2⁰C

- min temp wzrostu 4,4⁰C

- optymalna temp wzrostu 13-18⁰C

- młode rośliny znoszą przymrozki do -4⁰C, a nawet do -7⁰C

- w okresie późniejszym temp - 2⁰C uszkadza kwiaty i zawiązki owoców, temp > 18⁰C w czasie dojrzewania - szybka przemiana cukrów w skrobię

- opt wilg gleby 60-70 % ppw

- gleby - gliniasto-piaszczyste, żyzne, szybko obsychające i nagrzewające się

- pH 6,5-7,8

Metody uprawy

- termin siewu w końcu III, początek IV

- ilość wysiewu 150-300 kg/ha (odmiany o nasionach drobnych i średnich), 300-400 kg/ha (odmiany grubonasienne)

- głębokość siewu 2-6 cm

- rozstawa rzędów 15-20 cm (odmiany niskie), 20-25 cm (odmiany wysokie)

- odległość roślin w rzędzie 3-4 cm

- opt zagęszczenie 120-150 na 1 m²

- termin zbioru VI (odmiany wczesne), VII (odmiany późne)

Nawożenie

- obornik - na glebach żyznych uprawia się w II i III roku po oborniku na glebach słabszych stosuje się obornik jesienią (20-30 t/ha)

- standardowe dawki N 40-50 kg/ha

- standardowe dawki P 40 mg/dm³ i K 100-125 mg/dm³

- przeciętnie zaleca się 200-300 kg NPK (1:2:3)

Zalecane stanowisko

- dobrym przedplonem są rośliny okopowe, rolnicze i warzywne z wyjątkiem motylkowych

- jako poplon można uprawiać kalafior, brokuł, kalarepę

Zbiór

- groch cukrowy - strąki wyrośnięte, nasiona w formie zawiązków

- groch łuskowy - strąki całkowicie wyrośnięte, nasiona wykształcone

- dojrzałość technologiczna przy stosunku 1:1 cukrów i skrobi - ocenia się ją za pomocą przyrządu do pomiaru jędrności nasion

- orientacyjny termin zbioru gdy 1-2 dolne strąki wykazują oznaki starzenia, a na wierzchołku jest kilka strąków niewyrośniętych

- okres od skoszenia do chwili przerobu nie może trwać dłużej niż 6 godzin

BÓB

Wartość odżywcza

- w fazie dojrzałości mlecznej:

* 17-22,7% suchej masy

* 5-7,1 % wysokowartościowego białka

* 6-14% węglowodanów i witamin z grupy B

- suche nasiona zawierają 81-85% suchej masy oraz 21-22,8% białka

- 10 mg wit C w 100g świeżej masy

Wymagania klimatyczno-glebowe

- małe cieplne

- min temp kiełkowania 3-4⁰C, opt wzrostu 18-22⁰C

- najlepsze są gleby ciężkie, o dużej pojemności wodnej, mady, czarne ziemie, gleby glinoasto-piaszczyste, torfowe

Metody uprawy

- termin siewu w końcu III, początek IV

- ilość wysiewu 200-400 kg/ha

- głębokość siewu 4-6 cm

- rozstawa rzędów 40-60 cm co 10 cm w rzędzie lub gniazdowo po 2-3 nasiona co 15-30 cm

- termin zbioru koniec VI-VII (do konserwowania i mrożenia)

Wymagania wodne

- najwyższe VI-VII - formowanie strąków

WARZYWA DYNIOWATE

Rodzina: Dyniowate - Cucurbitaceae

1. Ogórek - Cucumis dativus

2. Dynia zwyczajna (kabaczek) - Cucurbita pepo

3. Cukinia - Cucurbita pepo var. gromontina

4. Patison - Cucurbita pepo var. patissomiana

5. Dynia bezłupinowa (oleista) - Cucurbita pepo var. oleifera

6. Dynia olbrzymia - Cucurbita maxima

7. Kawon - Citrullus vulgaris

8. Melon - Cucumis melo

- rozsada doniczkowana, w 1 roku po oborniku

- wrażliwe na uszkodzenia korzenia

- gleby ciężkie

OGÓREK

- woda 95%, 6-14 kcal

- biało 0,3%, cukry 1%, wit C 14 mg%,

- niewielka ilość wit A, B₁, B₂, PP

- kukurbitacyna - nadaje ogórkom gorzki smak

- zastosowanie w kosmetyce

Wymagania klimatyczne

- kiełkowanie nasion w temp 15-18⁰C (opt 20-28⁰C), optimum wzrostu 20-25⁰C

- temp < 12⁰C - żółknięcie liści, zrzucanie kwiatów i zawiązków, < 4⁰C - giną

Rejony uprawy

- Dolny Śląsk po Głogów, Opole, rejon lubelski

Wymagania wodne

- opt wilg gleby 70-80% ppw

- początkowy okres uprawy - umiarkowana wilg gleby

- okres krytyczny - okres kwitnienia i owocowania

- skutki niedoboru wody - opadanie kwiatów, zawiązków, liczniejsze wytwarzanie kwiatów męskich

- okres nawadniania - koniec VI, VII, VIII

- zalecana dawka wody 15-20 mm w postaci 2, 3, 4 nawodnień

- zwyżka plonu pod wpływem nawadniania do 50 %

- woda poniżej 15⁰C na nagrzana roślinę wywołuje szok termiczny

Stanowisko w zmianowaniu

- dobrymi przedplonami są: wieloletnie rośliny motylkowe z trawami, groch, fasola

- nieodpowiednie stanowiska po marchwi, pietruszce, kapuście

- przedplon: sałata, szpinak, rzodkiewka

- w uprawie współrzędnej z selerem

- pasowo-współrzędna uprawa: kukurydza, słonecznik, zboża na paszę

Nawożenie

- obornik 30-40 t/ha

- N 80-15 kg/ha - nadmiar N - mięknące owoce po zakwaszeniu, puste komory w owocach

- P 60 mg/dm³ gleby i K 150-175 mg/dm³

- orientacyjnie 80-90 kg P₂O₅, 120-180 kg K₂O (tylko formy siarczanowe lub saletra potasowa)

- przy pH < 6 wapnowanie pod przedplon

- jest wrażliwy na zasolenie (wymaga wymieszania nawozów z warstwą gleby)

Metody uprawy

1. z siewu

- wysiew nasion 10-15.V

- rzędy co 80-120 cm

- pasowo 60-60-120 cm, 67,5-67,5-135 cm

- głębokość siewu 2 cm

- ilość wysiewu: w siewie rzędowym 4-6 kg/ha, w punktowym 2-4 kg/ha nasion

2. z rozsady

- wysiew nasion w 2 poł IV (3-4 tyg przed sadzeniem)

- doniczki Ø 6-7 cm, napełnione 2/3 podłożem

- głębokość siewu 0,5-1 cm

- sadzenie w fazie 2-3 liści po 15.V

- odległość roślin w rzędzie 15-20 cm

Uprawa wertykularna

- słupki co kilka metrów, na nich rozciąga się siatkę - ogórki pną się

- płaskie okrywy - przyśpieszają termin zbioru

Zbiór

- od poł VII- poł IX lub koniec IX

- spod folii i w tunelu niskim 2 poł VI

- ogórki korniszonowe i konserwowe - zbiór co 2 dni, w pełni owocowania codziennie

- ogórki do kwaszenia i sałatkowe - zbiór 2x w tygodniu

Odmiany owoców

- korniszon - 2-6 cm dł, Ø 1-2,5 cm

- konserwowy - 6-10 cm dl, Ø 2,5-4,0 cm

- kwaszeniak - 8-15 cm dł, Ø 3,5-5,5 cm

- sałatkowe do spożycia > 10 cm dł, Ø nie określa się

- sałatkowe do kiszenia > 12 cm dł, Ø do 6 cm

- plon - lato niekorzystne 5-10 t/ha, lato korzystne 50-60 t/ha, średnio ok. 20 t/ha

Przechowywanie

- temp 12-13⁰C

- wilg powietrza 95-98%

- okres przechowywania 10-14 dni

- korzystne jest pakowanie w folie termokurczliwą

- w chłodni w temp 2⁰C, okres przechowywania 2-3 tygodnie

- po wyjęciu z chłodni można przechowywać owoce w temp pokojowej do 2-3 dni

DYNIA OLBRZYMIA

- dynia olbrzymia - spożywana w formie dojrzałości fizjologicznej

- dynia zwyczajna - kabaczek

Wartość odżywcza

β-karoten 2-8 mg %

odmiany o pomarańczowym miąższu

wit C - 9 mg %

sole mineralne - 8 Ca, Fe

cukry - 10-15 %

białko - 1-3 %

sucha masa - ok. 20% (dynia zwyczajna 6-12 %)

Kabaczek

- pokrój krzewiasty 18- 28 cm owoce, masa 2-4 kg

Cukinia

- zbiera się w fazie dojrzałości użytkowej (skórka zielona, rzadko pomarańczowa), owoce 8-15 cm (dużo wit C); kwiat na wierzchołku owocu, z 1 rośliny 25-40 owoców; im mniejsze zbieramy, tym więcej będzie ich na krzaku

Patison

- w kształcie dysku; zbierane w różnej fazie (4-6 do konserwowania lub do spożycia ze skórką); dojrzałe mogą być dłużej przechowywane (ale trzeba obierać ze skórki)

Dynia oleista

- tworzy owoce o masie 4-5 kg nasiona nie maja okrywy nasiennej, co ułatwia ich spożycie; 47-48 % - zawartość oleju w dyni (olej bardzo wysokiej jakości)

Dynia makaronowa

- miąższ biały, ułożony poprzecznie, dynie podłużne.

Dynia olbrzymia - produkuje się z niej odżywki dla dzieci, bo mają dużo β-karotenu. U tych o pomarańczowym miąższu jest go tyle co u marchwi.

Wymagania klimatyczne

- nie znosi przymrozków

- największe wymagania ma kawon, melon, ogórek, dynia mniejsza (temp. 8^oC, optimum 25^oC)

- stanowisko słoneczne

- wymagania wodne duże, bo duża masa, a korzenie kiepskie - ale unikamy gleb podmokłych

Gleba

- w dobrej kulturze, I i II klasy

- słabo wyk. powierzchnię pola, więc współrzędnie można 2%

- przedplonowo: szpinak, sałata, rzodkiewka, kalarepa

- nawożenie obornikiem 20-30 t/ha 1 rok

- nawożenie mineralne 400-800 kg/ha NPK (2:2:3)

Obornik można dać w dołkach 40x40x40 na spód, na to ziemię i w to siew/sadzenie.

Metody uprawy:

1. Z siewu

- 10-20 maja siew, norma 2-3 kg/ha, gniazdowo po 2-4 sztuki, lub pasowo

- rozstawa

* dynia olbrzymia 100-200x80-150 cm

*dynia zwyczajna 100-120x60-80 cm

2. Z rozsady (rozsada 2-3 liście)

- siew nasion 15-20 kwietnia do doniczek Ø 8-10 cm po 2 szt lub do skrzynek w rozstawie 2x2 lub 3x3 cm; potem pikowanie do doniczek

- sadzenie rozsady ok. 20 maja

- znosi pikowanie dość dobrze

Pielęgnacja

- na małych powierzchniach można uszczykiwać dynię pod 5-6 liściem wtedy się rozgałęzia, bo na pędach bocznych powstają kwiaty żeńskie

- w połowie sierpnia można uszczknąć pędy za 2 liściem nad owocem

- u dyni olbrzymiej zostawiamy 3-4 zawiązki, nie przesadzamy (żeby były duże dynie)

- u kabaczka, cukinii nie stosujemy cięcia, bo pokrój krzaczasty

Zbiór

- dynia olbrzymia we wrześniu, ale przed przymrozkami, złe i źle wykształcone owoce mogą być paszą; zbiór w fazie dojrzałości fizjologicznej

- dynia zwyczajna zbiór w fazie dojrzałości użytkowej

- cukinia 8-15 cm; Ø 3-4 cm

- kabaczek 20 cm, Ø 6-8 cm

- patison Ø 15 cm

Plon dynia olbrzymia 60-100 t/ha (owoce średniej wielkości 40-80 t/ha)

Przechowywanie

- dynia olbrzymia temp. 10-12⁰C, wilg. 70-80%, okres przechowywania 1-6 miesięcy.

- cukinia

* owoce dojrzałe temp. 5⁰C, wilg 90-95%, okres 1-2 tyg

* owoce niedojrzałe temp. 5-10⁰C, wilg. 80-90%, okres 2-3 miesiace

- kabaczek owoce niedojrzale temp. 8-10⁰C, reszta jak u cukini

WARZYWA PSIANKOWATE

Rodzina: Psiankowate - Solanaceae

Pomidor - Lycopersicon esculentum

Papryka - Capsicum annuum

Oberżyna - Solanum melongea

Ziemniak - Solanum tuberosum

- ziemniaki wczesne, często z bulw podkiełkowywanych, w całości na całkowite spożycie

- na wódkę - ciepłolubne, w temp. < 0⁰C niszczą się

POMIDOR

- największe znaczenie

- zbiór w fazie dojrzałości fizjologicznej

- owoc: jagoda właściwa

- wyhodowany w Ameryce Pd, Meksyku, Peru z psianek

- początkowo uważany za roślinę trującą, w Europie - ozdobną

- w Polsce szersza uprawa 80-90 lat temu

- spożywany na świeżo, dodawany do konserw, przeciery, soki, kompoty

- Polska - górna granica uprawy pomidora a polu 28-30 tys. ha, roczne zbiory 450tys ton

- warzywo nr 1 w uprawie pod osłonami

- najważniejszym składnikiem jest LIKOPEN - zwalcza wolne rodniki (tez grapefruit)

- 5 mg likopenu dziennie 2-3 owoce

- sucha masa 4-8%

- β-karoten 0,14-0,65 mg %

- wit C 10-33 mg %

- wit A 0,14-0,05 mg %

- wit B₁, B₂, PP

- likopen 40 mg/kg

- sole mineralne:

* K 200-300 mg/100g (cenne źródło K)

* Fe 0,5-1,0 mg/100g

- cukry - głównie glukoza i fruktoza

- kwasy organiczne - cytrynowy, jabłkowy

Wymagania klimatyczne

- pomidor należy do warzyw ciepłolubnych i w gruncie może być uprawiany w okresie bezmroźnym (15.V - 30.IX)

- minimalna temp. kiełkowania wynosi 14-16⁰C (opt. 18-20⁰C)

- optymalna temp. wzrostu 22-27⁰C w dzień i ok. 17⁰C nocą

- pyłek kiełkuje w temp 15-30⁰C

- ma wysokie wymagania świetlne niedobór w okresie produkcji rozsady powoduje wybieganie roślin, w okresie kwitnienia - opadanie kwiatów, w okresie owocowania - opadanie zawiązków

Wymagania wodne

- wilg powietrza 60-80% (poniżej 60% pyłek padając na znamię słupka zasycha; powyżej 80% pyłek się zlepia i słabo osypuje)

- wilg gleby

* w początkowym okresie umiarkowana 60% ppw

* kwitnienie i owocowanie - wysoka 80% ppw (jeśli nie to zrzucanie zawiązków, owoców, występowanie suchej zgnilizny wierzchołkowej owoców)

- wahania w wilgotności powodują pękanie owoców

- głęboko korzeni się, rzadko cierpi na niedobór wody - nawadnianie od 3 dekady VI, w połowie VIII (20-25 mm dawki polowe co 5-8 dni bezdeszczowych)

- karłowe trzeba bardziej nawadniać

- pomidory należy podlewać `pod korzeń', nie zraszać liści

Wymagania glebowe

- najlepsze gleby żyzne, przewiewne, szybko nagrzewające się, ale dobrze też rośnie na glebach III klasy

- niedopuszczalne - mokre, zimne, czarne ziemie, torfy

- pH duża tolerancja

Stanowisko

- można uprawiać po sobie, ale ze względu na choroby i szkodniki uprawiać co 3-4 lata

- przedplon: szpinak z siewu jesiennego, rzodkiewka, kalarepa, cebula z dymki na szczypior, wczesne kalafiory

Nawożenie

- obornik

* pomidory uprawia się w 2 lub 3 roku po oborniku, karłowe w 1

- standardowe dawki N 80-150 kgN/ha

- standardowa zawartość P 60md/dm³ i K 175-200 mg/dm³

- przeciętnie zaleca się 330-400 kg NPK w stosunku 4:3:8

- gleby kwaśne o pH <5,5 należy wapnować pod przedplon

Uprawa z siewu

- termin siewu 25.IV - 5.V

- nasiona sieje się gniazdowo po 5-6 szt w 1 miejsce lub rzędowo 8-12 cm

- w fazie 3 liści dokonuje się przerywki pozostawiając po 3 rośliny (12 szt/mb rzędu)

Warunkiem powodzenia uprawy z siewu jest:

- staranne przygotowanie pola

- precyzyjny siew nasion

- zastosowanie herbicydów do niszczenia chwastów

- skuteczne zwalczanie stonki ziemniaczanej, która masowo niszczy drobne rośliny

Uprawa z rozsady

- termin siewu do inspektu lub skrzynek w szklarni - 2 połowa III lub na początku IV

- ilość wysiewu - 7-8 g/m² inspektu, 2g/skrzynek lub 3-4 szt do doniczek

- na obsadzenie 1 ha - 200-300g nasion

- gdy siewki rozwiną liścienie, przepikować do doniczek Ø 8-10 cm lub do inspektu, tunelu w rozstawie 8x7-10x8 cm

- na 7-10 dni przed sadzeniem, rozsadę należy zahartować

- rozsadę dobrze rozwinięta w fazie 6-8 (rozstawa doniczkowana) 4-6 liści właściwych sadzi się do gruntu ok. 15-20.V

- rozstawa sadzenia zależy od typu odmiany, sposobu prowadzenia roślin i warunków glebowych

* karłowe 60-80x40-50 30-40 tys/ha

* wysokie 80-100x40-60 20-25 tys/ha

* wys. bez 100-120x

- ciąć i palikować

Pielęgnacja

Cięcie - ograniczenie wzrostu i przyspieszenie owocowania (kałowych i na przemysł nie tniemy)

- prowadzenie pomidorów na 1, 2, 3 pędy (1- w szklarni

II - pęd bezpośrednio pod I gronem kwiatowym

III - pęd odziomkowy

Ogławianie - obcięcie pędu wierzchołkowego, zostawiając 2 liście nad ostatnim kwitnącym gronem (1-15.VIII)

Podpieranie - stosuje się w uprawie pomidorów wysokich w polu używając do tego celu palików drewnianych; w szklarniach prowadzi się rośliny przy sznurkach

- 1,2-1,4 m, na 20 cm w ziemie

- wbijać paliki od strony pn - żeby nie ocieniać roślin, 10 cm od rośliny, żeby nie uszkodzić roślin

- przywiązuje się sznurkiem, rafią w ósemkę pod liściem, w 3-4 miejscach

- owoce się nie brudzą, są mniej porażane przez choroby, lepiej nasłonecznione

- można wbijać paliki co 4 m, przywiązuje się paliki na 3 wysokościach, do nich przywiązujemy pomidory

- drut ocynkowany Ø 2-3 mm

- w uprawie szklarniowej nie używamy palików, tylko sznurek przywiązuje się do rośliny, a u góry do drutu 2 m nad rzędami roślin

Ściółkowanie

- przykrywanie powierzchni gleby materiałami organicznymi - torfem, słomą - lub folią czarna, bo zapobiega rozwojowi chwastów. Folia przezroczysta - pod nią temp. wyższa, przez solaryzację można ograniczyć namnażanie chwastów - choć w naszym, klimacie niezbyt się to udaje

- folia 0,03-0,06 mm, bardzo cienka

- przyspiesza plonowanie

Hormonizacja

- wytwarzanie owoców bez zapylenia i zapłodnienia

- w warunkach niekorzystnych dla zapylenia lub zapłodnienia kwiatów (za wysoka lub za niska temp. powyżej 30⁰C, zbyt mała ilość światła, za niska wilg powietrza < 60% lub za wysoka > 80%)

- w uprawach polowych potrzebna w początkowym okresie V-VI

- zastosowanie kwasu β-naftooksyoctowego prowadzi do wytworzenia owoców partenokarpicznych

Preparaty:

* oba rozkładają się na świetle, dlatego roztwór trzeba od razu zużyć po sporządzeniu

- betokson R - 2,5 l/ha w 600-800 l wody

- betokson Super - 1 l/ha w 600-800 l wody

- skuteczność preparatu zwiększa obecność Gibersolu 20g/ha

- w polu hormonizuje się 1 i 2 grono kwiatowe dwukrotnie: gdy polowa kwiatów rozwiniętych, powtórnie gdy całość kwiatów jest rozwinięta

- efekty: przyspieszenie plonowania o 10-14 dni, wyższy plon wczesny (plon ogólny nie zmienia się)

Ochrona przed przymrozkami

- czasami konieczna, choć wystarczy w V, to czasami są przymrozki

- amatorsko: można przykrywać kołpaczkami z papieru lub folii, doniczkami

- towarowo: odymianie (spalanie mokrych materiałów: torf, chwasty, trociny) - mało skuteczna metoda, bo wiatr, lub tam gdzie zboża

- towarowo: zraszanie roślin za pomocą deszczowni przez cały czas trwania przymrozków. Intensywność zraszania nieduża 2-4 mm/h. Choć to i tak duża ilość wody. Woda przy zamarzaniu oddaje ukryte ciepło 80k/g. To przed przymrozkami do -5⁰C

Zbiór

- przyspieszanie zbioru - opryskiwanie roślin

- pierwsze zbiory pomidora polowego w poł VII, potem koniec VII, początek VIII

- można zbierać w różnych stadiach dojrzałości (zapalone - różowe, gdy chcemy transportować; w pełni dojrzałe - czerwone - na spożycie, przetwórstwo)

- zbiory co 3-5 dni, zakończyć przed przymrozkami

- plony 15-30 t/ha

- zbiór na bezpośrednie spożycie ręczny, bardzo pracochłonny

- zbiór przemysłowy - kombajnowy (u odmian karłowych o dużej równomierności dojrzewania owoców, łatwo oddzielające się od szypułki; kombajn ścina całe rośliny, owoce są strącane, dostają się na stół sortowniczy, gdzie są segregowane)

Przyspieszanie zbioru

- etefon (kwas 2-chloro-etylo-fosforowy), którym opryskujemy całe rośliny

- po wniknięciu do owocu rozkłada się i wytwarza etylen - odgrywający ważna rolę w procesie dojrzewania

- preparaty handlowe:

* ethel - 2,5-3,5 l/ha w 1000 l wody

* florchimex 420 SL - 2-3 l/ha w 1000 l wody

- opryskiwanie w momencie gdy owoce czerwone; zapalone stanowią 5-15%

- optymalna temp. ok. 25⁰C (< 16⁰C efekt bardzo mały)

- okres karencji 10 dni

- u odmian wysoko rosnących - każde grono opryskuje się oddzielnie

Przechowywanie

- krótki okres (owoce dojrzałe 7-10 dni, temp. 6-10⁰C, wilg powietrza 85-90%; owoce niedojrzałe 4-6 tyg, temp 13-15⁰C, wilg powietrza 85-90%)

- w temp < 12⁰C ustaje wytwarzanie likopenu

- pod koniec wegetacji można zebrać zielone wyrośnięte owoce (ok. 10.X) i dojrzewać je w przechowalni - jak wyżej

PAPRYKA

- posiada wysoką wartość odżywczą, zwłaszcza biologiczna

- jest cennym źródłem wit C (100mg%), zawiera znaczne ilości Ca i Fe

- 2 odmiany botaniczne

* papryka ostra - przyprawa (dojrzałość fizjologiczna)

* papryka słodka - warzywo (dojrzałość użytkowa)

- zawiera β-karoten 0,5 mg%

- ostry smak - kapsaicyna - w papryce słodkiej < 0,02 %sm, ostrej > 0,2 %sm

Wymagania

- papryka należy do roślin ciepłolubnych, w Polsce w rejonach najcieplejszych, osłoniętych od wiatru

- opt temp. 23⁰C w dzień i ok. 16-18⁰C w nocy

- temp. gleby powinna być zbliżona do temp powietrza. Przy temp 14-15⁰C rośliny tracą zdolność pobierania wody

- duże wymagania świetlne

- wymagania wodne - duże zwłaszcza w okresie kwitnienia i owocowania. Opt wilg gleby 80% ppw

- wilg powietrza 85%

- gleby żyzne, przewiewne, zasobne w próchnicę I-II klasy

Stanowisko

- uprawiać prawie po wszystkim oprócz psiankowatych (nie po sobie)

- słabo plonuje po sobie, bo gromadzi się inhibitor

Nawożenie

- gleby słabsze 30-40 t/ha obornika

- nawożenie min: 150kg N/ha; 60-80 mgP/dm³; 170-250 mgK/dm³

Produkcja rozsady

- siew nasion w 2 poł II do poczatku IV

- siew do skrzynek (2g/skrzynka) i pikowanie do tunelu w rozstawie 7x7 cm; 10x7 cm, do doniczek Ø 8-10 cm

- słabo regeneruje system korzeniowy, dlatego pikować do doniczek

- czas produkcji 7-8 tyg

- sadzenie rozsady koniec V początek VI

Rozstawa

- wielkoowocowe w rzędzie 30-40 cm, 50 cm

- małoowocowe między rzędami 30-35 cm, w rzędzie 30-35 cm

Pielęgnacja

- nie wymaga wiązania i cięcia

- należy nawadniać, zwalczać chwasty i szkodniki

Zbiór i przechowywanie

- odmiany wielkoowocowe - słodkie - owoce wyrośnięte, zielone, mięsiste

- odmiany ostre - w fazie dojrzałości fizjologicznej

- początek zbioru koniec VII, początek VIII

- koniec zbiorów przed nadejściem przymrozków

- plon 12-20 t/ha

- przechowywanie odmian słodkich - 3-5 tyg, temp 7-10⁰C, wilg 85-90%

- owoce odmian ostrych suszy się, wiele na proszek

BAKŁAŻAN (OBERŻYNA - gruszka miłości)

- pochodzi z Indii, Chin

- wartość odżywcza stosunkowo nieduża

- cenne walory smakowe, zawiera znaczne ilości Ca i P

Wymagania

- ciepłolubna, opt temp wzrostu 18-30⁰C

- wysokie wymagania wodne, zwłaszcza w okresie kwitnienia i owocowanie

- gleby średnio zwięzłe, żyzne, przewiewne, zasobne w próchnicę, najlepsze piaszczyste, czarnoziemy

- miejsce słoneczne, osłonięte od wiatru

Nawożenie

- w I roku po oborniku 40 t/ha

- przeciętnie zaleca się 300-400 kg NPK (2:2:3)

- co 3 lata po sobie i innych psiankowatych

Metody uprawy - z rozsady

- termin siewu do skrzynek w poł III

- ilość wysiewu 2g na skrzynkę

- na obsadzenie 1 ha - 600g nasion

- gdy siewki rozwiną liścienie pikujemy do doniczek Ø 6-8 cm (koniecznie)

- na7-10 dni przed sadzeniem zahartować

- rozsadę sadzi się o 10 dni później niż pomidora w rozstawie 60x50 cm lub 60x60 cm

Zbiór i przechowywanie

- owoce zbiera się po 30-40 dniach od kwitnienia

- okres zbioru od 3 dekady VIII do poł X

- faza dojrzałości zbiorczej- owoce wyrośnięte, powierzchnia błyszcząca

- w fazie fizjologicznej miąższ gorzknieje

- plon 10-15 t/ha

- przechowywanie: temp 7-10⁰C, wilgotność 85-90%, w warunkach foliowych do 2-3 tyg

ZIEMNIAK WCZESNY

- wymaga niezbyt wysokich temp, ale jest wrażliwy na przymrozki

Wymagania

- gleby lżejsze, przewiewne, przepuszczalne, szybko nagrzewające się na wiosnę

- uprawiać po roślinach motylkowych, cebulowych i po poplonowych nawozach zielonych (kalafior na zbiór jesienny, fasola szparagowa, burak ćwikłowy)

Nawożenie

- w II roku po oborniku, na glebach mniej żyznych na oborniku dobrze rozłożonym w dawce 25-30 t/ha

- przeciętnie NPK 200-400 kg/ha (2:2:3)

Metody uprawy

- aby przyspieszyć plonowanie stosuje się podkiełkowywanie bulw przed sadzeniem

- okres podkiełkowywania zależy od temp, wynosi 30-40 dni, przyspieszenie zbioru o 2-3 tyg

- w III ziemniaki z kopca, warstwami w skrzynkach, temp 10-15⁰C, dobrze żeby był dostęp światła - kiełki krótkie i grube

- termin sadzenia I dekada IV na glebach lżejszych, II dekada IV na glebach cięższych

- rozstawa 50-60x40 cm

- głębokość 6-8 cm

- do obsadzenia 1 ha potrzeba 2-3 t sadzeniaków (60-80g), sadzimy sadzarką

Pielęgnacja

- stosuje się na glebach lżejszych

- po tygodniu lekka brona

- obredlanie 3x

Zbiór

- po 8-10 dniach

- wykopuje się za pomocą kopaczki

- jednorazowo

- Ø > 3-4 cm

- plon 10-15 t/ha

- zbiór w VI

WARZYWA CEBULOWE

Rodzina: Amarylkowate - Amarylidaceae (Liliowate - Liliaceae)

Rodzaj: Allium

1. Cebula zwyczajna -Allium cepa

2. Cebula kartoflanka - A. cepa var. agregatum

3. C. wielopietrowa - A. cepa var. prolifelum

4. Szalotka - A. ascalonicum

5. C. perłowa - A. ampeloprasum

6. Por - A. porrum

7. Czosnek - A. sativum

8. Siedmiolatka - A. fistulosum

9. Szczypiorek - A. schoenoprasum

- w stanie dzikim byliny, w uprawie 2-letnie ( z wyjątkiem cebula piętrowa, siedmiolatka, szczypiorek - wieloletnie 3-4 lata na tym samym miejscu)

- płytki system korzeniowy, wiązkowy, rozwija się w warstwie ornej (tylko u pora 60-70 cm)

- specyficzny smak i zapach - olejki eteryczne, wykorzystuje się zwykle jako przyprawy (tylko cebula i por jako warzywa)

- wysokie wymagania glebowe, dużo próchnicy, dużo wody, składników pokarmowych

- bardzo wrażliwe na zachwaszczenie (zwłaszcza z siewu cebula i por)

- wymagania klimatyczne nieduże, znoszą niskie temp, część z nich dobrze zimuje

- stanowisko słoneczne

- w I roku część wegetatywna, w II generatywna; cebula piętrowa i czosnek nie wytwarzają nasion, a cebulki powietrzne, które mogą być do konsumpcji jak i do rozmnażania

CEBULA ZWYCZAJNA

- zawiera 12% sm

- w 100g śm - 8,9g węglowodanów

- 6 mg % wit C

- dzięki zawartość Ca i K cebula działa odstraszająco

- Polska - 3 w Europie producent cebuli, 34 tys ha

- obecność fitoncydów - związków S wpływa hamująco na rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych

- zawiera kwestycynę - związek flawonowy, który korzystnie działa na schorzenia nowotworowe, wymiata wolne rodniki (cebula o ciemnych łuskach)

- ostry smak - kwas pirogronowy

- rejon - środkowa Polska (nie nad morzem i nie w górach)

Wymagania klimatyczne

- w początkowym okresie weg wymagana jest niska temp 10-16⁰C i krótszy dzień

- w 2 fazie następuje tworzenie się cebuli, wymagana jest tu temp 16-21⁰C, dłuższy dzień i dostateczna ilość opadów; faza trwa od momentu załamania się szczypioru

- w fazie załamywania się szczypioru korzystna jest wyższa temp 21-27⁰C i susza, co sprzyja dobremu przechowywaniu się cebul

Rejonizacja

- pas Polski środkowej (nad morzem i w górach niekoniecznie, bo opóźniona wiosna)

Gleby

- żyzne, próchniczne, o dużej pojemności sorpcyjnej, najlepsze: lessy, torfowe dobrze zaopatrzone w P, Mo i Cu

- pH gleb mineralnych 6,5-7,0, torfowych 5,5-6,5

Zmianowanie

- rośliny nie porażone i porażone przez niszczyka zjadliwego, czyli dobre i złe przedplony pod cebulę:

* nie porażane - kapusta, dyniowate, groch, fasola, sałata, marchew, kukurydza, wyka, peluszka, zboża z wyjątkiem owsa

* porażane - pietruszka, seler, czosnek, ziemniak, bób, bobik, koniczyna czerwona

Stanowisko

- nie uprawiać po sobie i po innych cebulowych co 3-4 lata

- dobre przedplony: ogórek, seler, fasola, groch, pszenica, jęczmień

- bardzo dobre stanowisko po roślinach zostawiających glebę w dobrej strukturze, po roślinach pozostawiających pole niezachwaszczone

Nawożenie

* na glebach II i II klasy w 2 roku po oborniku

* na glebach IV klasy w 1 roku po oborniku 40 t/ha

- standardowe dawko N 80-150 kg/ha; 2/3 przedsiewnie i 1/3 pogłównie do połowy VI

- standardowe dawki P 80 i K 150-175 mg/dm³

- przeciętnie zaleca się 400-800 NPK (2:2:3)

- nadmierne i zbyt późne nawożenie N przedłuża weg, opóźnia dojrzewanie, zwiększa % cebuli ze zgrubiałą szyjką (nie przechowuje się)

* w uprawie na torfach

- 90 kgN/ha

- 240-250 kg P₂O₅ - wpływa plonotwórczo, dobrze wpływa na przechowywanie

- 200-250 kg K₂O K₂SO₄

- optymalne pH 6,5-7,8

- P i K jesienią pod orkę lub wiosna pod kultywator

- na torfach siarczan miedzi, molibden

Metody uprawy roli

- staranna uprawa, gleba dobrze doprawiona, nie zbrylona i nie rozpylona

- głęboka orka przedzimowa

- włóka i kultywator + brona i wał gładki i brona

- wysiew nasion siewnikiem precyzyjnym

- na glebach cięższych i z rozsady - płytka orka i bronowanie

Uprawa

1. z siewu do gruntu

2. z rozsady produkowana pod osłonami

3. z dymki

- wybór metody zależy od warunków glebowych, klimatycznych, przeznaczenia cebuli i wyposażenia gospodarstwa

1. Z SIEWU DO GRUNTU

- podstawowa metoda, najmniej pracochłonna (90% produkcji)

- termin siewu 1-15-20.IV

- ilość wysiewu 4-7 kg nasion/ha

- głębokość siewu 2-3 cm

- rozstawa rzędów

* w uprawie wielkotowarowej 45 cm lub pasowo-rzędowo 4 rzędy co 30cm i szersze międzyrzędzia 45 cm

* uprawa ręczna 30 cm

- po wschodach w 1 mb rzędu powinno się znajdować 30-45 roślin

- ważna jest jakość nasion (klasy extra lub klasy I), zdolność kiełkowania 80% niższej klasy wschody są nierównomierne i opóźnione, co utrudnia zastosowanie herbicydów (u cebuli używa się ich w odpowiednich fazach wzrostu: zgiętego kolanka, liść flagowy)

- cebula > 6cm ma największe wzięcie

- jeśli nie używamy siewnika precyzyjnego to trzeba przerzedzać - broną ukośnie do rzędów (od fazy wyprostowanego kolanka do 2-3 liści)

- jeśli < 15 roślin mb trzeba przeorać plantację

OZIMA UPRAWA CEBULI Z SIEWU

- odmiany krótkiego dnia (np. labrador)

- termin siewu 10-15 VIII

- zimowanie roślin w fazie 3-4 liści, Ø łodygi 5-7 mm

- rośliny zbyt młode przemarzają, a zbyt wyrośnięte wytwarzają pośpiechy

- ryzyko uprawy, bo przy braku śniegu i temp < -15⁰C rośliny wymarzają

- zbiór cebuli z sucha łuską VI

- okres użytkowania 2 miesiące

- nie nadaje się do przechowywania

- zbiór: można na pęczki ze szczypiorem IV-V; potem z odciętym szczypiorem, z suchą łuską

2. UPRAWA Z ROZSADY

- na małą skalę, bo droga

- siew do inspektu od poł II do poł III

- ilość wysiewu 20-30 g/m² w rzędy co 5 cm na głębokość 1 cm

- na obsadzenie 1 ha - 4 kg nasion

- czas produkcji rozsady 50-60 dni

- na 7-10 dni przed sadzeniem rozsadę należy zahartować

- rozsadę dobrze rozwiniętą - w fazie 2-3 liści właściwych sadzi się do gruntu od 15.IV

- odległość rzędów j.w

- odległość w rzędzie 7-8 cm

- głębokość sadzenia 0,5 cm

- jeśli sadzenie gniazdowe to większa odległość między rzędami

- sadząc trzeba uważać, aby nie zawijać korzeni (jeśli rozsada rwana) - trzeba skrócić system korzeniowy

3. Z DYMKI

- trwa 2 lata

- dymka - drobna cebula Ø 5- 25 mm, otrzymuje się w 1 roku uprawy, w 2 uprawia się na pęczki lub na cebule z sucha łuską

- można ja wtedy uprawiać na cięższych glebach oraz na terenach o krótszym okresie weg (Skandynawia)

- wada - produkcja 2-letnia, duże koszty przechowywania i sadzenia

- zaleta - dobry plon, wyrównany

Jak otrzymać dymkę?

- siew opóźniony w 2 poł IV, ograniczamy nawożenie N, zwiększamy normę wysiewu 150-200 kg/ha, rzędy co 15 cm

- zbiór dymki w VIII, gdy szczypior załamany jest w 50%, zeschnięty

- wyrywa się ją, dosusza i dzieli się na 4 klasy wielkości

* Ø 5-10 mm - dymka drobna, nadaje się do uprawy cebuli z zaschniętą łuską (nie kwitnie)

* Ø 11-15 mm - dymka średnia na zbiór pęczkowy, z suchą łuską

* Ø 16-20 mm - dymka duża, do uprawy na zbiór pęczkowy i z suchą łuską (nie wybija w pędy)

* Ø 21-25 mm - dymka bardzo duża, tylko na pęczki, bo kwitnie

Przechowywanie

- dymka Ø > 10 mm jest wrażliwa na jarowizację w temp 4-12⁰C

- dymka drobna - temp 0-2⁰C, wilg 75%

- dymka większa

* temp od zbioru do sadzenia 18-20⁰C (duże ubytki wagowe)

* temp przez 3 pierwsze miesiące 25-30⁰C, potem 0-2⁰C

* temp od zbioru do II 0-2⁰C, potem przez 1 miesiąc 25-28⁰C (najmniejsze ubytki masy)

- dymka - kiedyś odymianie w kominach

Termin sadzenia

- sadzenie w 1 dekadzie IV lub od poł IX do poł X

- na 1 ha 3-4 g dymki drobnej, 7-10g dymki średniej, ok. 15 g dymki dużej

- rozstawa 25-35 cm w rzędzie, 6-8 cm (x4 cm jesienią)

- plon dymki 8-15 t/ha

- głębokość sadzenia: jesienna 2-3 cm, wiosenna 1-1,5 cm

Pielęgnacja

- nawożenie, zwalczanie chorób

- spulchnianie międzyrzędzi - bardzo płytko 2-3 cm

- herbicydy - 2-4 zabiegi

Zbiór

- na pęczki: z 6-7 liśćmi i Ø 8-10 cm w II poł IV

- na pęczki z główkami Ø > 25 mm spod osłon (włóknina) z sadzenia jesiennego - przełom IV i V, z sadzenia wiosennego z dymki - przełom V i VI

- na użytek letni - Ø główki > 4 cm z niezaschniętym lub obciętym na długość 4-6 cm szczypiorem

- na spożycie jesienne - po całkowitym załamaniu szczypioru

- na przechowanie - szczypior załamany w 60-80%, 3-4 liście jeszcze zielone

Zbiór z suchą łuską

- z siewu jesiennego VI

- z dymki 15.VII - 10.VIII

- z rozsady 10-30.VIII

- z siewu 1-20.IX

Zbiór 2-fazowy

- I faza wyrwanie cebuli ręcznie, mechanicznie adaptowaną kopaczką do ziemniaków

- II faza dosuszenie cebuli wstępnie na polu 7-10 dni, ostatecznie pod wiatą (po załadowaniu do skrzynek) za pomocą suszarki podłogowej podgrzewanym powietrzem w temp 20-25⁰C lub w namiotach foliowych z aktywna wentylacją i powietrzem podgrzewanym o temp 20-25⁰C

- temp nie więcej niż 30⁰C, bo sucha łuska łuszczy się i odpada

- za długo na polu - choroby i złe przechowywanie

Zbiór I fazowy

- prze wykopaniem - maszynowe obcięcie szczypioru

- wykopanie cebuli i transport do przechowalni

- sztuczne dosuszanie o temp do 30⁰C

- zalety - lepsze jakość łuski, równomierne wybarwienie łuski, dobre okrycie łusek mięsistych

- wady - wysokie koszty dosuszania cebuli

Przechowywanie

- w przechowalni temp 0-1⁰C, X-IV, chłodzona powietrzem zewn, trudno utrzymać odpowiednia temp i wilgotność 70-80 %

- chłodnia zwykła - temp -2⁰ do -3⁰C, musi być stała temp, przed wyjęciem stopniowo podnosić temp

- chłodnia kontrolowanej atmosfery (KA) - temp 0-1⁰C, 5% CO₂, 3% O₂, dobre, ale kosztowne, hamowanie wzrostu szczypioru i korzeni

- lepsze przechowywanie

* regultor wzrostu - Hydrazyt Maleinowy - hamuje podział komórek wierzchołkowych wzrostu, zmniejsza straty wywołane wyrastaniem szczypioru i korzeni (preparaty: Fazar 4kg/ha w 300 l wody; Elnoh 6-8 l/ha w 300 l wody) termin opryskiwania - 40-50% roślin z załamanym szczypiorem, liście są zielone, co zapewnia absorpcje preparatu; zbyt wczesny oprysk obniża plon, luźne ułożenie łusek, i gąbczastość cebul; zbyt późny oprysk jest nieskuteczny; zastosowanie zalecane w uprawie cebuli do długiego przechowywania (do wiosny)

POR

- brak w stanie dzikim

- pochodzi z Morza Śródziemnego

- sm 11-17%

- białko 1,2-2,2 %

- cukry 5,0-11,2 %

- błonnik 1,0-1,3 %

- K 250-347 mg, Ca 52-63 mg

- wit C 20 mg %

- karoten 0,04 mg%

- najszerzej uprawiany w Europie - Francja, Belgia, Holandia, Polska

- 5 tys ha - 120 tys t rocznie

- kiedyś jako przyprawa - dziś tendencje wzrostowe

Wymagania

- temp kiełkowania 3-4⁰C

- opt temp wzrostu 15-20⁰C

- odporność na mrozy wczesne do -10⁰C, późne do -15⁰C (mogą zimować w polu)

- wymagania wodne wysokie 60% ppw w VII, 70-80% ppw w VIII-IX

- gleby średnie, pyłowe, próchniczne

- gleby torfowe - do uprawy na zbiór letnio-jesienny pH 6,0-7,5

Nawożenie

- obornik - w 2 roku po oborniku, na glebach słabszych do 30 t/ha

- standardowe dawki N 150-200 kg/ha - 1/3 przedsiewnie lub przed sadzeniem, pozostałą część w 1-2 terminach

- standardowe zawartości P 60 i K 150-175 mg/dm³

- NPK 400-600 kg/ha (2:2:3)

Stanowisko

- nie po cebulowych

- ma silny system korzeniowy, jest 1 z najlepszych przedplonów (podobnie do lucerny)

Uprawa

Z SIEWU

- termin siewu koniec III początek IV

- ilość wysiewu - 2-3 kg/ha (siewnik precyzyjny)

- głębokość siewu 1-2 cm

- rozstawa rzędów: uprawa mechaniczna 45 cm, ręczna 30 cm

- po wschodach na 1 m² powinno znajdować się 16-23 szt roślin

- przerywka trudna, dlatego lepiej siew precyzyjny

Z ROZSADY

- na wczesny zbiór pęczkowy

* siew do doniczek ziemnych koniec I - początek II

* ilość wysiewu 3-4 nasiona do doniczki

* sadzenie na miejsce stałe w połowie IV

* rozstawa rzędów 25 cm, obsada roślin na 1 m² 24-40 szt

- na zbiór w II połowie lata i jesienią

* rozstawa rzędów 45 cm

* rozstawa roślin w rzędzie 7-10 cm (zbiór w lecie), 15-20 cm (jesienią i na przezimowanie)

Metody uprawy

- na płask

- na redlinach

- w otwory (mechanizacja; długa część biała) - otwory głębokości 20 cm

- w bruzdy z ziemią

Pielęgnacja

- podsypywanie porów - dłuższa część wybielona, ale może być mniejszy plon; zwiększa to mrozoodporność

Zbiór

- por wczesny z rozsady doniczkowej VI-VII

- odmiany średnio wczesne VIII-IX

- odmiany późne jesienią w X i XI, wiosną koniec III do połowy V

Przechowywanie

- na polu bez okrycia lub pod okryciem z folii/włókniny

- dołowanie

- w chłodni przez okres 3 miesięcy, temp 0-1,5⁰C, wilg powietrza 95-98%

- rośliny z przyciętymi liśćmi i korzeniami

- ustawienie roślin pionowe w skrzynkach wyłożonych folia

- > 3 miesięcy następuje rozkład chlorofilu i żółknięcie - towar niehandlowy)

CZOSNEK

- 40% sucha masa

- dużo soli mineralnych

- wit C 9 mg% oraz fitoncydy

- jedna z najstarszych roślin warzywnych

- u nas stosunkowo niewielkie znaczenie gospodarcze

- przyprawa kuchenna, w przemyśle przetwórczym i farmaceutycznym

Wymagania klimatyczne

- nieduże wymagania cieplne, odporny na niskie temp, dobrze zimuje w gruncie

- wiosną rozpoczyna wzrost w temp 3-5⁰C

- duże wymagania wodne i korzystnie reaguje na nawadnianie przeprowadzone w V-VI

- bardzo duże wymagania glebowe

- gleby: żyzne, o dużej pojemności, czarnoziemy, czarne ziemie, mady, lessy

- na słabszych glebach niopłacalne plony

Stanowisko

- w II roku po oborniku

- na słabszych glebach w 1 roku 30-40 t/ha

- nie po cebulowych i nie po sobie (fuzariozy)

- odchwaszczona gleba

Nawożenie

- standardowe dawki N 80-150 kg/ha; ½ przed sadzeniem, ½ pogłównie przed tworzeniem się cebul

- przy sadzeniu jesiennym - całość N dajemy wiosną w 1-2 dawkach

- NPK 400 kg (3:2:4)

- można ściółkować

Metody uprawy

- głęboka uprawa roli, orka jesienna głęboka do 30 cm, wiosną włóka, kultywator i brona

- termin sadzenia: od poł IX do poł X (jesienny), jak najwcześniej w końcu III lub na początku IV (wiosenny)

- do obsadzenie 1 ha: 350-1500 kg ząbków, 100-200 kg cebulek powietrznych

- głębokość przykrycia: 5-8 cm jesienią, 3-5 cm wiosną

- rozstawa rzędów: rzędowo co 30-45 cm w rzędzie 6-8 cm lub pasowo-rzędowo 6 rzędów co 20 cm i ścieżka 60 cm

- czosnek wybijający w pędy kwiatostanowe sadzimy jesienią, regularne ząbki, kiepsko się przechowuje

- czosnek nie wybijający w pędy kwiatostanowe sadzimy na wiosnę, nieregularne, skrętoległe, więcej ząbków

- do obsadzenia zużywamy średnich ząbków, nie opłaca się sadzić dużych

- do wysiewu cebulek powietrznych siewnik, ząbki ręcznie lub rzadziej siewnikiem

Pielęgnacja

- niszczenie chwastów, herbicydy, mechaniczna na bardzo małą głębokość, bo czosnek ma płytko korzenie

- u czosnku wytwarzającego pędy kwiatostanowe - usuwanie ich (jeśli nie chcemy rozmnażać z cebulek powietrznych)

Zbiór

- nie wyrywać kwiatostanów - 50% roślin z załamanym szczypiorem

- wytwarzone kwiatostany - w okresie zasychania liści

- czosnek sadzony jesienią - zbiór VII, wiosną - zbiór VIII

- 2 fazowy

* wyrywanie liści

* dosuszanie wstępne na polu

* dosuszanie ostateczne w przechowalni

* obcięcie szczypioru na długość 2-4 cm, korzeni ok. 0,5 cm

- najlepiej zbierać nieco wcześniej niż za późno

- plon 10-15 t/ha

Przechowywanie

- przechowalnie temp 0-1⁰C, wilg względna > 70%

- chłodnia -1 do -3⁰C, wilg powietrza 65-75%

WIELOLETNIE

Rodzina:

Liliowate - Liliaceae

Szparag lekarski - Asparagus officinalis

Rdestowate - Polygonaceae

Rabarbar - Rheum rhapohticum

Szczaw - Rhumex acetosa

Krzyżowe - Cruciferae

Chrzan - Cochlearia armoracia

- również należą tu warzywa cebulowe: szczypiorek, siedmiolatka, cebula wielopiętrowa

- części podziemne na zimę nie zamierają

- chrzanuprawiany jest jako roślina jednoroczna towarowo

- warzywa wieloletnie można rozmnażać wegetatywnie, szparag i szczaw rozmnaża się głównie z nasion

- rabarbar, chrzan i szczaw mają duże wymagania wodne, średnie glebowe i nieduże wymagania świetlne

SZPARAG

- w stanie dzikim nad brzegami jezior, mórz,

- sm 5-6%

- białko 1,6-1,8%

- wit C 25-30 mg%

- niewielkie ilości wit B₁, B₂, PP oraz karotenu

- sole mineralne P, Ca, Fe

- gorzki smak szypułek - wywołuje nagromadzenie asparaginy

- najwięksi producenci USA, Hiszpania, Francja

- w Polsce 800-1000 ha, zbiory ok. 1500t, ok. 1000 na export do Niemiec

- w USA, Nowej Zelandii - szparagi zielone

Wymagania

- intensywne wyrastanie wypustek w temp > 9⁰C

- wysoka temp > 25⁰C hamuje rozwój wypustek

- młode pędy przemarzają w -4 do -5⁰C

- rejony produkcji towarowej powinny odznmaczać się średnią temp V > 12,5⁰C

Nawożenie

- obornik lub kompost przed założeniem szparagarni 40-80 t/ha

- w okresie uprawy co 2-3 lata 20-40 t/ha obornika

- standardowe dawki P 50 i K 175 mg/dm³

- orientacyjne dawki 100-200 kg P₂O₅, 150-2500 kg K₂O

- N 150 kg/ha w 3 terminach: początek VI, w VII, do połowy VIII

- małe wymagania wodne, ale w VII-VIII jak mało wody to podlewać

- wybitnie światłolubny

Gleby

- szparagi bielone: gleby lżejsze, lepiej obsychające na wiosnę, łatwiej się je obsypuje, piaszczyste o podłożu gliniastym

- szparagi zielone: można uprawiać na glebach cięższych, ale przepuszczalnych

- nie nadają się gleby podmokłe i kamieniste

- poziom wody grunt poniżej 1 m

- pH 6,0-7,5

- uprawa na 1 miejscu do 12 lat, poza płodozmianem, niszczyć chwasty - zwłaszcza trwałe

- na słabszych glebach przed uprawą uprawiać 2 krotnie nawozy zielone

- korzeni się bardzo głęboko, próbki gleby do analizy a głębokość 60 cm

Metody uprawy

- sadzenie 1-2 dekada IV

- odległość rzędów 150-180 cm w rzędzie 30-40 cm

- na zbiór białych wypustek

- na zbiór zielonych wypustek

- zalety: mniejsza pracochłonność zbioru, łatwiejsza mechaniczna produkcja, wyższa zawartość witamin

- wady: niższy plon wypustek, mniejsza trwałość, możliwość uszkodzenia korzeni przez przymrozki

- pod osłonami - prze 2-3 miesiące, na obsadzenie 1 ha 60 m² szklarni, tunelu

- szparagi zielone - 135-150 cm rozstawa (jak koła ciągnika)

- poprawne ułożenie karpy w bruzdach - głębokość bruzdy 25-35 cm, szerokość 40 cm, odległość między bruzdami 15-180 cm, pączki na karpach w 1 kierunku, dopiero jak wyrosną zakopuje się do końca bruzdy

- w końcu V i jesienią dosadzić bruzdy

- jesienią spulchnić międzyrzędzia, jeśli pędy są porażone to je ściąć

- wiosną brona talerzowa - tnie pędy i miesza je z ziemią

- przez 2 lata brak plonu, plonowanie w 3 roku

- w temp 1⁰C i wilg 90% można przechować 7-10 dni

Produkcja karp

- rozsadnik - nawożenie obornikiem 30-40 t/ha, 100 kg P₂O₅, 150-200 kg K₂O, 100-200 kg N/ha w 3-4 dawkach (do początku VIII)

- siew nasion w 1 poł IV, rzędy co 45 cm w rzędach 6-8 cm

- ilość wysiewu 0,75-1 kg/ha nasion

- powierzchnia rozsadnika 1000-1500 m²

- nasiona - orzeszki

- bardzo długo kiełkuje

- 1 wybór: masa > 35g, 15 korzeni, 5 pączków

- 2 wybór: masa > 25 g, 10 korzeni, 5 pączków

CHRZAN

- pd-wsch Europa, zach Azja

- sm 26-29%

- białko (dużo) 3,5%

- wit C 77 mg%

- sole mineralne Ca, P, Mg, Fe

- ostry smak wywołuje olejek eteryczny - izotiocyjan allilu, powstaje przy ucieraniu chrzanu, związek lotny - wietrzeje

- uprawiany w centrum - pd (Radom, Szczecin) na małą skalę

- rynek wewnętrzny, export

- przyprawowe warzywo, jako środek konserwujący, farmaceutyczny (wątroba, pęcherzyk żółciowy)

Wymagania klimatyczno - glebowe

- klimat umiarkowany, dobrze zimuje

- dobrze znosi zacienienie

- wysokie wymagania wodne, przy niedoborze wody korzenie rozgałęzione, suche

- gleby: żyzne, zasobne w próchnicę, na glebach ciężkich zła jakość, na lekkich mało ostre

- pH 6,0-7,0 - nadmiar Fe niekorzystny, o może ciemnieć miąższ

- dobrym przedplonem są wszystkie rośliny na oborniku oprócz zapustnych

- po zakończeniu uprawy - silne zadarnianie pola, dlatego trzeba sadzić rośliny cieniujące: kukurydza, słonecznik, bób

- w 2 roku rośliny okopowe

Nawożenie

- obornik 30-50 t/ha - jesienią

- 100-150 kg P₂O₅, 150-200 kg K­₂O, 150-200 kgN/ha - z czego ½ przed sadzeniem i ½ pogłównie do końca VII

- głęboka uprawa - jesienna orka do 40 cm

Rozmnażanie

- wegetatywne - przycięte sadzonki z korzenia, które pozyskujemy jesienią, z 1 rośliny 2-3 sadzonki, sadzonki nie przyrastają na długość, tylko na grubość, najlepiej 20-30 dni grupowanie sadzonek 8-10-12mm

- sadzonki wykazują biegunowość - z górnej części liście, z dolnej korzenie przybyszowe, dlatego górną część tniemy prostopadle a dolną skośnie

- sadzonki wiążemy po 100 szt, przechowujemy w kopcu, wilgotnym piasku, przechowalni

- wiosną przed sadzeniem wyjmujemy sadzonki do 10⁰C i przykrywamy wilgotnym piaskiem, tworzą się pączki - ostra tkaniną przecieramy wzdłuż chrzanu, pozostawiając pączki na odcinku 1-2 cm na końcach

Sadzenie

- na płask

- nad karpami wczesna wiosną usypuje się wały pługiem lemieszowym, formuje się za pomocą metalowej włóki, na część roślin nagarnia się ziemię o grubości 35 cm, szerokość wałów w 3 roku - 40 cm, na starszych plantacjach 60-90 cm

- wały takie możemy przykrywać folią przezroczystą 0,03-0,09 mm, co podnosi temp gleby o 3-4⁰C, przyspiesza plonowanie do 10 dni, zwiększa plon

- nawadnianie po zbiorach, ewentualnie VII-VIII

Zbiór

- pierwszy zbiór w 3 roku - przez 3 tyg (koniec IV, koniec V), dalsze lata 5-6 tyg - do 24.VI

- wypustki długości > 22 cm do spożycia i > 18 cm do przetwórstwa

- plon 36 t/ha

- zielone wypustki - zbiór gdy mają 15-20 cm - co dziennie lub co 2 dzień, nie myje się, umieszcza w warunkach foliowych, bo więdną

- zbiór codziennie - zbiera się wszystkie główki, które przerastają powierzchnie ziemi lub wrastają do niej - rozgarnia się ziemię, wycina się wypustkę 3-4 cm nad karpą, potem trzeba potem trzeba nagarnąć ziemię i usypać

f- 6-8 ludi/ha

- można zbierać koniec X-XI, bo odporny na przymrozki

- wyoruje się go pługiem jednoskibowym na odpowiedniej głębokości

- 1 wybór > 20 cm, Ø > 2,9 cm

- 2 wybór > 15 cm, Ø > 1,5 cm

- plon 10-15 t/ha

Przechowywanie

- mało trwałe, po zbiorze wzrost włókna, spadek smaku - dlatego trzeba od razu po zbiorze do lodowatej wody 0-1⁰C

- w kopcach układając warstwami, przesypując wilgotnym piaskiem

- przechowywać w temp 0-1⁰C, wilg > 95%

- w kopcach do poł IV, w chłodni do VI

Pielęgnacja

- jeśli są 2 rozety liściowe, trzeba usunąć jedna z nich

RABARBAR

- chłodne obszary Azji, Syberia

- odporny na niskie temp

- sm ok. 5%

- białko 0,5%

- wit C 5,0-10,5 mg%

- pewne ilości karotenu wit PP

- wartość energetyczna zbliżona jak ogórek 12-13 kcal/1kg

- kwas: jabłkowy, cytrynowy, bursztynowy, szczawiowy (niepożądany - odwapnienie kości)

- uprawa amatorska

- towarowo w rejonie dużych miast - kompot, sok, marmolada, kiedyś zimą się pędziło

Wymagania

- niewielkie cieplne

- karpy dobrze zimują w gruncie

- bardzo wcześnie rozpoczyna weg - pąki III, do -10⁰C

- niska temp w okresie zbiorów - bardziej czerwone ogonki

- może rosnąć w półcieniu

- duże wymagania wodne V-VIII

- niekorzystnie reaguje na nadmiar wody

- gleby: żyzne, wilgotne, mady, czarnoziemy

- pH 5,6-7,0

- stanowisko w zmianowaniu: poza płodozmianem, 10-12 lat w 1 miejscu

- nie może być uprawiany po lucernie (choroby grzybowe korzeni)

Nawożenie

- przed założeniem plantacji i w 1 roku uprawy:

* obornik 40-80 t/ha

* nawozy mineralne 500-800 kg NPK (2:2:3)

* P i K przy przygotowaniu gleby, N tylko pogłównie w 2 dawkach

- w 2 roku i w dalszych latach uprawy

* P i K po zakończeniu wegetacji pod kultywator, N po zbiorze roślin

* obornik co 3 lata 30 t/ha jesienią w międzyrzędzia i przyoruje się

Sadzenie

- rozmnaża się przez podział karp, karpę dzieli się ostrym nożem na 2-4 części o masie > 250g, 1-2 korzenie, 2-3 oczka (szybciej w następnym roku wegetacji)

- wegetatywnie - szybciej plonuje, z nasion - nie powtarza cech roślin matecznych, ale zdrowy materiał (trzeba przeprowadzić selekcję)

- sadzenie: jesienne koniec IX początek początek X, wiosenne koniec III początek IV (gdzie rejony o ostrej zimie)

- rozstawa: gleby lżejsze 1x1 lub 1,2x1,2 m, gleby żyzne 1,5x1,5 m - zależy od odmiany i rodzaju gleby

Pielęgnacja

- zwalczanie chwastów ręczne i mechaniczne

- usuwanie pędów kwiatostanowych - osłabiają roślinę, wycinać kiedy się pojawiają, bo plon spada o 30% w następnym roku

- nawozić

Zbiór

- zbiory wielokrotne

- w 2 roku co 3-4 tyg (nie dłużej), w następnych latach dłużej

- 3-4 liście wyłamujemy, najbardziej wyrośnięte odcina się blaszki

- ogonki przechowuje się do 2 tyg

SZCZAW

Wartość odżywcza

- wit C 60 mg%

- karoten 5 mg%

- wit B₁, B₂, PP

- uprawa amatorska

- najwcześniej plonuje

- do zup, sosów, do konserwowania

- bogate źródło białka

- rozpuszcza szczawiany potasu

- małe wymagania cieplne

- bardzo wczesnie wegetuje

- nasłonecznienie, też zacienienie

- susza i wys temp - pędy kwiatostanowe (niekorzystne)

- nieduże wymagania glebowe - lepsze, lżejsze, nagrzewające się, pH 5,5-6,5

- 3-4 lata na 1 miejscu

- stanowisko wolne od chwastów

Nawożenie

- przed założeniem plantacji

* obornik 20-40 t/ha

* P₂O₅ 120-140 kg/ha

* K₂O 140-180 kg/ha

* N 80-100 kg/h a- z czego ½ przedsiewnie, ½ po ukazaniu się liści

- w 2 roku i dalszych latach uprawy

* P₂O₅ 120-140 kg/ha

* K₂O 120-140 kg/ha

* N 100 kg/ha - z czego w 3 dawkach: 1 - po zbiorze liści, 2 - po zbiorach wiosennych, 3 - pod koniec lata

Siew

+ wiosenny IV - uzyskujemy w 1 roku uprawy dobry plon, letni (1 dekada VIII) - wschody mogą być niewyrównane co 20-30 cm w rzędach

Pielęgnacja

- spulchnianie

- odchwaszczanie

- w V pędy nadziemne wycinać

Zbiór

- 1 zbiór po 2-3 miesięcy od daty siewu

- w latach następnych 4-5 krotny zbiór w tym 2-3 razy wiosną i 2 razy jesienią, koniec zbioru we IX

- odrost liści trwa 3-4 tyg

- plon 30-40 t/ha

- przechowywanie krótkotrwałe - kilka dni w temp < 10⁰C

29

---