procesy niszczące glebę

Gleba to biologicznie czynna powierzchnia ziemi, powstała z utworu geologicznego, zwanego skała, macierzystą., w wyniku wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego. Gleba jest głównym elementem środowiska przyrodniczego. Na lądzie gleba i przyziemna część atmosfery tworzą naturalne siedlisko roślin, zwierząt i człowieka. Gleba jest ośrodkiem życia i spełnia wiele istotnych funkcji w ogólnym procesie życia na Ziemi, m.in. produkcyjną, retencyjną, sanitarną.

Czynniki zagrażające glebom można podzielić na:

1. Naturalne - zachodzące bez czynnego udziału człowieka- erozja, pożary, susza, trzęsienia ziemi,

2. Antropogeniczne - powodowane przez człowieka-- zatrucie metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach,  - zatrucie chemią roślinną,  - eksploatacja kopalń, - zabudowa miejska, - składowanie odpadów.

1.Jednym z procesów niszczących gleby jest degradacja -to pomniejszenie lub zniszczenie ekologicznej i produkcyjnej wartości gleby. Stopniowy spadek zawartości próchnicy, zakwaszenie, zasolenie, ubytek składników pokarmowych, zanieczyszczenia chemiczne . Najwyższą formą degradacji jest dewastacja Techniczne zniszczenie gleby i szaty roślinnej . Gleba i szata roślinna mogą być też zdewastowane przez zanieczyszczenie chemiczne.

- degradacja fizyczna-polega na zagęszczeniu masy glebowej, pogarszaniu się struktury gleby, nadmiernemu odwodnieniu gruntów wywołanym lejem depresyjnym, wadliwej melioracji, zawodnieniu osuwiska, oddziaływaniu zbiorników wodnych oraz działaniu erozyjnym wody i wiatru

- degradacja biologiczna gleb - charakteryzuje się spadkiem ilości i masy edafonu, wywołanym pogorszeniem się struktury gleby, jej wilgotności i stosunków powietrznych lub pośrednio przez niszczenie szaty roślinnej

- degradacja chemiczna gleb - przejawia się zakwaszeniem lub nadmierną alkalizacją, naruszeniem równowagi jonowej, wysoką koncentracja soli w roztworach glebowych, toksyczną koncentracją metali ciężkich, a także siarki i fluoru oraz  związków biologicznie czynnych (węglowodorów, środków ochrony roślin). Degradacja chemiczna powodowana jest przez opad suchy i mokry zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego

- degradacja geotechniczna gleb- (geomechaniczna) polega na zniszczeniu profilu glebowego wskutek prac ziemnych, zwłaszcza górniczych. Powstaje również na skutek składowania odpadów w formie zwałowisk, wysypisk, stawów osadowych itp.
Przejawem tej degradacji jest tworzenie wyrobisk, szczelin, lejów, zwałowisk górniczych i innych form deformacji

Degradacja gleb - obniżanie wartości użytkowej na skutek procesów ługowania powodowane przez deszcze, które spłukują związki chemiczne w głąb profilu glebowego: w klimacie umiarkowanym poprzez bielicowanie, a w klimacie tropikalnym poprzez lateryzacje

1. Bielicowanie to przemieszczanie się (ługowanie) związków zasadowych w głąb profilu glebowego wraz z przesiąkającą wodą. Efektami bielicowania jest powstanie pod warstwą próchnicy przejaśnionego (o barwie popiołu) poziomu wymycia (eluwialnego) pozbawiony żelaza i związków zasadowych, pod nim zaś poziomu wymycia (iluwialnego) o zabarwieniu czerwonobrunatnym, który w dolnej części może przyjąć postać rudawca (orsztynu), tj. zbitego, nieprzepuszczalnego dla wody pokładu o barwie czarnobrunatnej.

KAlSi₃O₃+fu 3SiO₂+Kfu +Alfu +O₂

Rozpuszczane fulwiany metali są wymywane do poziomu iluwialnego

2. Lateryzacja - proces wietrzenia chemicznego polegający na rozkładzie skał zbudowanych ze związków glinokrzemianowych, zachodzący w warunkach gorącego i wilgotnego klimatu. Wytworzone w procesie lateryzacji tlenki i wodorotlenki glinu oraz tlenki żelaza i wodorotlenki żelaza pozostają na miejscu, natomiast krzemionka zostaje odprowadzona.

2KAlSi₃O₈ + H₂O + 2CO₂ 2Al(OH)₃ +6SiO₂ +2KHCO₃

odczyn kwaśny hydroliza soli

2. Erozja gleb jest przyspieszonym przez działalność człowieka procesem niszczenia pokrywy glebowej. Może ją wywołać woda, wiatr - a na terenach silniej urzeźbionych- także siła grawitacji. Erozja wodna lub wiatrowa mogą spowodować całkowite zniszczenie profilu glebowego, czyli denudację

Rodzaje erozji:

• erozja wodna- powierzchniowa, liniowa, wąwozowa

rzeczna: brzegowa, denna i wsteczna abrazja

• erozja wietrzna

• ruchy masowe- sufozja, soliflukcja, osuwiska

Erozja powierzchniowa zachodzi wtedy, gdy woda spływająca po zboczu unosi ze sobą drobne cząstki glebowe i rozpuszczone sole mineralne bez tworzenia wyraźnych wcięć w powierzchnię gleby. Jej efektem jest wyraźne zmniejszenie zawartości części próchnicznych i ilastych w glebie oraz wymycie składników pokarmowych.

Erozja liniowa zachodzi w wyniku bardziej intensywnego spływu wody, spowodowanego silniejszym opadem lub większym spadkiem; tworzą się chwilowe strumyki i strumienie, które formują z początku żłobiny, potem wąwozy różnej wielkości.

Erozja wąwozowa - w materiale erozyjnie podatnym (pyły), przy znacznych nachyleniach terenu, dochodzi do żłobienia przez wody płynące wąwozów o znacznych głębokościach

Erozja eoliczna(wietrzna)-polega na przenoszeniu cząstek glebowych przez wiatr . Występuje przy wietrze o prędkościach 10-20m/s na glebach suchych i o układzie luźnym. W naszym klimacie kojarzy się nam z wydmami piaszczystymi, występującymi powszechnie nad morzem oraz w wielu innych miejscach piaszczystych, pozbawionych roślinności.

Soliflukcja-występuje na bardziej stromych zboczach, o spadku powyżej 30%, pokrytych utworami o znacznej wodochłonności i plastyczności. Przy pełnym nasyceniu wodą utwory takie pod wpływem własnego ciężaru i zatrzymanej wody spływają w dół. Ulegają jej iły, gliny i niektóre utwory pyłowe.

Suffozją nazywamy erozję podziemną polegającą na przemieszczaniu się warstw gruntu względem siebie wskutek ślizgu warstw o różnych właściwościach, jedna po drugiej, w wyniku której na powierzchni powstają kilkumetrowe zapadliska, studnie suffozyjne. Występuje głównie na terenach lessowych i wapiennych.

pustynnienie oznacza degradację gleb na obszarach suchych, półsuchych i pół wilgotnych, spowodowane różnymi czynnikami, m.in.: zmianami klimatycznymi i działalnością człowieka

W warunkach przyrodniczych Polski największe straty wywołuje erozja wodna. Jej natężenie zależy od czynników -straty gleby w t/ha,

• wielkość opadów atmosferycznych,

• nachylenie terenu,

• podatność gleb na erozję wodną,

• długość stoku,

• kształt zbocza,

• pokrywa roślinna,

• zabiegi przeciwerozyjne- zalesianie, tworzenie, wiatrołapów, tarasowanie, umacnianie dolin

3. Zanieczyszczenie chemiczne polega na kumulacji w glebie substancji, które powodują zachwianie równowagi środowiska lub całkowicie je niszczą. Czynniki zanieczyszczeń chemicznych

• przemysł: metale ciężkie (głównie Pb, Cd), węglowodory, lokalnie F, Cl, Na, K

emisja cząstek lotnych pyłów(zmiana pH, struktury makro- i mikroelementów), popiołów, sadzy na których osadzają się szkodliwe dla zdrowia subst. -WWA

• rolnictwo: niewłaściwe stosowanie nawozów mineralnych i chemicznych środków ochrony roślin;

• składowiska odpadów chemicznych i górniczych;

• przedawkowanie soli w celu likwidacji śliskości jezdni;

• zanieczyszczenie atmosfery;

• szlaki komunikacyjne zmotoryzowane- skażenie pól uprawnych i pastwisk odpadami spalin (Pb, Cd, Zn, Ni)

• Aerozole SO₂ i H₂SO₄ (kwaśne deszcze) - wymywanie metali toksycznych, niszczenie roślinności

• ścieki przemysłowe - znaczne ilości metali ciężkich

4. Zanieczyszczenia biologiczne

• przedawkowanie gnojowicy;

• wprowadzenie do gleby obornika, fekaliów, gnojowicy, osadów ściekowych z naruszeniem zasad agrotechniki;

• składowanie odpadów, głównie komunalnych

5. Zmęczenie Gleby to obniżenie żyzności na skutek zachwiania równowagi dynamicznej przez nieumiejętne nawożenie lub zanieczyszczenia chemiczne

Skutki:

• duże straty w produkcji~25%

• zmiany składu chemicznego gleb

Zapobieganie:

• rozwój oświaty chemicznej i Agro biochemicznej

• dobre wyposażenie laboratoryjne służby rolniczej

6. Przesuszenie i zawodnienie gruntów - czynniki wpływające

• melioracje odwadniające (np. torfowisk, bagien);

• obniżenie poziomu wód gruntowych;

• likwidowanie roślinności;

• leje depresyjne ujęć wód podziemnych i górnictwa.

• osiadanie terenu

• nadmierny poziom wód obniża poziom wód gruntowych

7. Wyjaławianie gleb (zużywanie się gleby poprzez:)

• wynoszenie składników z plonami,

• wymywanie składników przez wodę.

8. Mineralizacja materii organicznej - intensywna uprawa mechaniczna, zmiana technologii nawożenia powoduje coraz większe ubytki próchnicy w glebach. Nieprawidłowo wykonana melioracja, polegająca głównie na odwodnieniu, jest również przyczyną obniżenia się zawartości próchnicy w glebach mineralnych i szybkiej mineralizacji nadmiernie odwodnionych torfów. Procesy te zmniejszają urodzajność gleb na dużych obszarach.

---