Wykład 1 28.02.2006

PROSO Panicum miliaceum

• Stosunkowo niski plon i małe zastosowanie

• Uprawiane we wschodniej części Pl (kontynentalny klimat)

• Powierzchnia uprawy prosa łącznie z gryką - 55 tys ha

• Proso na świecie zjamuje 3 mln ha

W Polsce z prosa robi się:

• Kasza jaglana (powst. po oplewieniu ziarna)

• Bdb pokarm dla kurcząt (małych ptaków)

• Słoma i na paszę

Zalety:

+ Stosunkowo krótki okres wegetacji

Wady:

- nierównomierność dojrzewania

- długie zasychanie

- łatwo wylega

Proso ma wiechę (nie kłos!!!!)

Rozpierzchła skierowana w jedną stronę

Wymagania glebowe:

• Dobre i słabsze gleby, ale jego miejsce na glebach średnich (na bdb wylega)

• Odczyn obojętny lub zasadowy

Wymagania klimatyczne:

• Klimat bardziej kontynentalny

• Nie znosi przymrozków po siewie

• Najwięcej wody potrzebuje w okresie intensywnego wzrostu (VII) i dojrzewania (VIII), potem pogoda sucha i słoneczna

• Roślina dnia długiego

Cechą charakterystyczną jest niski współczynnik transpiracji 200-250

Stanowisko:

- po różnych roślinach, ale najlepiej po okopowych

Nawożenie:

- tylko mineralne !!!!!

N:P:K 1:1:1 gl. średnie

N:P:K 1:0.7:0,8 gl.słabsze

Azot 40-60 kg przed siewem lub podzielić połowa przed i połowa po siewie.

-Gleba musi być dobrze doprawiona;

-Materiał siewny czysty;

Występuje głownia - należy stosować zaprawianie nasion np. Funabenem

Siew:

• Późno - w maju (ok. 10 maja)

• Ilość wysiewu 15-25 kg/ha

• Rozstawa rzędów - gdy pole czyste - (15)25-30cm, gdy trzeba pięlęgnować mechanicznie to rozstawa poszerzona do 40 cm

• Herbicydy: Chwastox, Pielik, Aminopielik

• Problemem może być omacnica prosowianka - wtedy stosować Dencis, Chwastak

- Okres wegetacji : 80-115 dni

- Odmiany: Jagna, Gierczyckie

GRYKA (tatarka) Tagopyrum

Polygonaceae - rdestowate

• Mało uprawiana

• Roślina 2-liścienna

• Zaliczana do zbóż z powodu użytkowania podobnego do zbóż- obróbka młynarska

• W Pl zajmuje łącznie z prosem 55 tys ha, w świecie ponad 3 mln ha

• Uprawiana w Afryce, we wschodniej Europie, klimat kontynentalny

Użytkowana na:

- kaszę

Gryka:

• Ma dużo włókna, ale w łupinie;

• Białko ma inny skład- jest bezglutenowe

• Kasza gryczana jest bardzo dietetyczna: zawiera dużo minerałów, mikroelementów

• W łodygach gryki jest rutyna

• Ma zastosowanie jako:

• międzyplon

• poplon dostarczający pokarm dla pszczół

• plon główny na kaszę

Gryka zmienia kwiaty - w pewnym okresie są one białe, w innym różowawe

Wymagania glebowe i klimatyczne:

• gl. średnie, ale udaje się też na glebach dobrych, ale wtedy rozrasta się, wylega, przedłuża wegetację

• okres wegetacji: 60-90 dni

• współczynnik transpiracji: 500-600

• odczyn gleby zasadowy, obojętny

• to roślina późniejszego siewu

• Odmiany: Luba, Kora, Panda

Stanowisko:

Po różnych roślinach, przedplon może być zbożowy. Łatwo zagłusza chwasty, pozostawia czyste, ale wyjałowione stanowisko.

Nawożenie:

Ponad 50 % składników pobiera od wschodów do kwitnienia

N do 120 kg/ha (podzielić)

P₂O₅ 55-80 kg/ha

K₂O 80-130 kg/ha

Warto wapnować, gdy gleba kwaśna 1,5 - 3,0 t CaCO₃

10 - 15 kg MgO

Wysiew:

- do 20 maja, potem dla pszczół

- Ilość wysiewu: 40-60 kg/ha

2,5 - 3,5 mln/ha

- Głębokość przykrycia: 3-4 cm

- Rozstawa rzędów: wąska 20 cm (tylko herbicydy)

Szersza do 40 cm ( mechanicznie opielanie)

- Herbicydy:

* do gleby : po siewie

bezpośrednio przed siewem

Chwastox - w czasie rozwoju

Zbiór:

- kłopotliwy, bo gryka nierównomiernie dojrzewa i długo utrzymuje wilgoć w łodygach- trzeba wybrać odpowiedni moment

Desykacja - opryskiwanie preparatami zasuszającymi;

- zbiór: kombajnem

- Plon: kilkanaście a w dobrych warunkach do 25 q/ha

SZARŁAT Amaranthus

Amaranthaceae

A.cruentus (krwisty)

A.caudatus

Zalety:

• Dużo białka bogatego w lizynę i aminokwasy siarkowe;

• Dużo żelaza i wapnia;

• Obniża zły cholesterol;

• Niska zawartość glutenu;

• Obecność skwalenów (poszukiwanych przez przemysł kosmetyczny, komputerowy);

Skład chemiczny:

• Dużo białka, ale bez glutenu

• Dużo dobrego tłuszczu

Kierunki hodowli:

• Skrócić okres wegetacji;

• Skrócić łodygi;

• Podwyższyć plon;

• Zwiększyć ziarno;

Amaranthus ma wyższą wartość biologiczną od pszenicy, mleka, jęczmienia, soi.

Wymagania glebowe:

• pH 5,5-7,5

• słabsze gleby

• przedplon różny, gleba musi być odchwaszczona, ale najlepiej po okopowych;

Nawożenie:

N 80-120 kg/ha

P₂O₅ 50-70 kg/ha

K₂O 50-70 kg/ha

Siew:

• ok. 15 maja, siewki wrażliwe na przymrozki

• gleba musi być doprawiona i wyrównana

• ilość wysiewu 0,8 - 1,2 kg/ha (+balast)

• Głębokość przykrycia 0,5 - 1 cm

• Obsada roślin 18-26 roślin / m²

• Rozstawa: szeroka 50-70cm (gdy zachwaszczone)

Do 30 cm, gdy pole czyste

Szkodniki: Mszyce

Zbiór:

-Problemem jest nierównomierne dojrzewanie,

-wymaga desykacji

-zbiór gdy nasiona mają 65% s.m.

-MTZ 0,7-0,9 g

Plon:

ziarna: 1,5-2,5 t/ha

zielonki 100 t/ha

ROŚLINY MOTYLKOWATE

Fabaceae - bobowate

• Kwiat ma budowę typu motylkowatego- korona składa się z 5 płatków=> 2 mniejsze są zrośnięte w tzw. Łódeczkę, 2 następne płatki wyrastające oddzielnie - tworzą tzw. wiosełka (skrzydełka), 5-ty płatek to żagielek.

• Owoc to STRĄK - u wszystkich roślin

• Współżyją w symbiozie z bakteriami brodawkowymi Rhizobium lub Bradyrhizobium

MOTYLKOWATE- dzielą się na 2 grupy użytkowe

GRUBONASIENNE DROBNONASIENNE

(strączkowe)	(pastewne, wieloletnie)
Duże nasiona	Drobne nasiona
Przeważnie 1-roczne	Przeważnie wieloletnie, wielokośne
Uprawiane przede wszystkim na na nasiona (pokarn dla ludzi, pasza) i na zielonkę Nasiona bardzo bogate w białko	Uprawiane na zielonkę i susz, na nasiona do siewu (do celów reprodukcyjnych)

ROŚLINY STRĄCZKOWE (GRUBONASIENNE)

Plemię:

Łubin :

-Żółty

-Biały JANOWCOWE

-wąskolistny

Wyka: dobrze znoszą

- siewna (jara) niskie temp.

- kosmata (ozima)

Bób rośliny wczesnego

Bobik siewu

Groch siewny WYKOWE

Soczewica

Lędźwian

Orzech ziemny

Fasola ciepłe warunki

Soja FASOLOWE

Porównanie strączkowych z roślinami zbożowymi:

• Trudniejsze w uprawie niż zbożowe:

- nierównomiernie dojrzewają niektóre gatunki

- wylegają, osypują się

- liczniej atakowane przez choroby i szkodniki

- reagują mocno na klimat

- nasiona wymagają dosuszenia po omłóceniu

• Plon niższy, bardziej zawodny, zmienny

- duży wybór gatunków dostosowanych do różnych gleb i systemów uprawy

• Duża zawartość białka

Wykład 2 7.03.2006

Porównując plon białka (B) z 1 ha rośl.strączkowych z przeciętnym plonem pszenicy 4t/ha, wystarczy uzyskać ze strączkowych nast.plon:

• Łubin 1,2t

• Bobik 1,7t

• Groch pastewny 1,8t

• Groch jadalny 2,2t

Znaczenie gospodarcze strączkowych:

• Na świecie 140 mln ha strączkowych na nasiona (na spożycie)

1. soja 67 mln ha (Ameryka, Daleki Wschód; w USA przerabiana i eksport, a na Wschodzie - na bezpośrednie spożycie)

2. fasola 28 mln ha

3. orzech ziemny 23 mln ha

4. groch włoski 11 mln ha

5. groch siewny 7 mln ha

6. soczewica 3 mln ha

7. bób 2 mln ha

plony światowe są niskie 0,7-1,8 t/ha

najwyższy plon - soja ~2 t/ha (gł.USA)

• W PL najwyższa pow. Na początku lat '80, zmienna (zależała od pogody),obecnie niższa.

Powierzchnia bardzo zależy od produkcji nasion w roku poprzednim.

Najbardziej niestabilnie plonuje łubin, a najbardziej stabilnie groch jadalny, bobik, fasola.

Pow. Uprawy na nasiona~105 tys ha, w tym ok.70 tys ha rośl.pastewne (bobik, groch past., łubin), 35 tys ha roślin jadalnych na nasiona (groch siewny, fasola, soja + 20 tys ha powierzchni upraw na zielonkę (w sumie 125 tys ha)





Siewy czyste i mieszane ( pow. W plonie gł.)

• Uprawa na międzyplon - nieznana pow.

W pow. Na nasiona w uprawach czystych- głównie groch, bobik, fasola, a na zielonkę w upr. Czystych łubin, groch past..

W pow.upraw na nasiona ok. 60% zajmują siewy czyste+40% siewy mieszane (kilka gat. Strączkowych albo miesz.strączkowych ze zbożowymi)

W pow.na zielonkę 60% zajmują siewy mieszane.

Mieszanki - db gdy 1 rośl.zawodzi (jest niepewna). Łączyć gatunki sztywniejsze z wiotkołodygowymi.

W warunkach wilgotniejszych - mieszanki z małym udziałem strączkowych z przewagą zbóż ( ok. 20% wysiewu strączkowych)

W war. Suchszych-udział strączkowych do 50% w mieszance

Znaczenie gospodarcze strączkowych:

1. Znaczenie polega na produkcji nasion wysokobiałkowych na paszę, pokarm

2. pozostawiają w glebie dużo N na skutek symbiozy z bakteriami brodawkowymi

3. uruchamiają trudno dostępne związki P i Ca z głębszych warstw GL

4. dostarczają zielonki (gł. W międzyplonach)

Skład chemiczny nasion - wartość użytkowa:

1. zawartość białka

• Łubin żółty 40-42%

• Łubin biały + soja 37-40%

• 
  łubin wąskolistny

wyka siewna jara 33-35%

wyka ozima

• Bobik + soczewica 30%

• Groch pastewny 24-26%

• Fasola 23-25%

• Groch jadalny 20-22%

Zawartość białka waha się w zależności od gatunku od 20-40%. Najwyższa w łubinie i soi, a najniższa w grochu jadalnym.

Jakość białka najlepsza w soi, fasoli, soczewicy, grochu, a najgorsza w łubinie (zależy od składu i zawartości aminokwasów egzogennych)

Żadna rośl. Uprawna nie ma białka pełnowartościowego. Wartość białka strączkowych ogranicza stosunkowo niedostateczna zawartość aminokwasów siarkowych-metionina, cystyna, tryptofan. Stosunkowo dużo jest argininy i lizyny (mało lizyny w zbożach)



Albuminy i globuliny

Białko rozpuszczalne białko nierozpuszczalne

2. tłuszcz

• max - soja (olej db jakościowo ,zawiera kw.linolowy)

18-22% (odmiany zawierające najwięcej białka zawierają najmniej tłuszczu)

• łubin - do 4% (max); łubin zmienny=andyjski do 15%

• pozostałe gatunki - 1,5~2%

3. lecytyna -należy do fosfolipidów

• max - soja do 2%

• groch - 1 %

Wzmacnia organizm po chorobach. Dodawana do chleba.

4. węglowodany

• łubin 33- 35% ( większa zaw. Białka)

• reszta 60-35% (niska zaw. białka)

5. włókno 5-8 % (łubin kilkanaście %)

6. skł. Popielne do 5%

1 kg nasion=1-1,2 jednostki owsianej

1 kg nasion= 7-8 MJ

Składniki niepożądane:

1. oligosacharydy (gł.rafinoza) - nie są normalnie trawione w przewodzie pok. (gł.w początkowych partiach), rozkładane dopiero w jelicie grubym przez bakterie (wzdęcia->gazy)

Związki antyżywieniowe:

1. obniżające strawność białka (inhibitory trypsyny+taniny->gł.w soi (inh.tryps), taniny- gł. Bobik+groch past.

2. Toksyczne= lektyny + alkaloidy - lektyny - gł. Fasola, alkaloidy -łubin gł. gorzki (do 4%-tylko na nawóz zielony)

W łubinie pastewnym - nasiona: od 0,05% do 0,06%

Związki te powodują:

Obniżenie strawności białka

Inhibitory tryps. I taniny

Lektyny - uszkodzenie nabłonka

Alkaloidy - toksyny

Usuwanie:

• Hodowla odmian - alkaloidy

• Inhibitory tryps. I taniny - ogrzewanie (soja i fasola-dobrze ugotować)

• Łuskanie nasion + ogrzewanie

W wyce występuje wicjanina (glikozyd)- w przew. Pokarmowym rozkłada się i powstają cyjanki HCN (śladowe ilości). Daje drobne nasiona - nie stosuje się ich na paszę (zielonkę tak)

Wartość siana z zielonki (zielonki w przeliczeniu na sucha masę):

1. Białko (zależy od fazy rośl) 15-25%

2. włókno 25-30 %

3. tłuszcz 2%

1 kg s.m=0,5-0,6 jedn.owsianej= 3-4 MJ.

Najwartościowsza, najsmaczniejsza zielonka z wyki, grochu past., łubinu (przed kwitnieniem). Najtwardsza z bobiku.

Na paszę można użytkować po wymłóceniu nasion. Chętnie zjadana słoma z rośl. Wiotkołodygowych groch, wyka, a najmniej z bobiku.

W rośl. Nierównomiernie dojrzewających większy % liści w słomie-groch pastewny, wyka. ----> gdy wyst. „Niedomłoty” (niewymłócone) - jest więcej białka.

Wartość : 1. białko kilka % (5-8%) do 10%

2.włókno 50%

3. tłuszcz 0,5%

1 kg słomy= 0,1-0,2 jedn.owsianej = 1-2 MJ

Na zielonkę należy kosić w fazie:

1. rośl.rozgałęziające się - gdy pędzie gł. Zawiązują się strąki, a pędy boczne kwitną

2. rośl. nierozgałęziające się- Np. bobik - gdy w dolnej części są strąki, a góra łodygi kwitnie

Strączkowe dostarczają:

1.resztki pożniwne - ilość zależy od gat., rodzaju uprawy i użytkowanej masy (korzenie lub korzenie+słoma po zbiorze)

*korzenie --> 1-2 t s.m.


*korzenie +słoma

*zielonka+korzenie do 5 ton

Na gl. lekkich jest b. mało próchnicy, b. ważna jest pozostawiana tam masa organ.

2.Skł.mineralne

N, P, Ca Zależy od gatunku i uprawy:

N 40-80 kg czystego N/ha (do 200 kg N/ha),

K do 150 kg/ha

Ca 30-40 kg/ha

N zależy od współżycia z bakteriami. Większość strączkowych współżyje z Rhizobium, łubin i soja ---> Bradyrhizobium .

Plemię Wykowe- R.leguminosarum.

Współżycie zależy od war. Glebowych (molibden, bor, gleba nie może być kwaśna)

Są to rośliny białkowe. Dostarczają paszę, gł. treściwą i pokarm dla ludzi. Współżyją z bakteriami. Produkują azot - zostawiają go w glebie i w białku. Uruchamiają P i Ca.

Wymagania glebowe i klimatyczne:

- odczyn - zasadowy (obojętny dla większości gat.- łubin znosi odczyn słabo kwaśny,seradela też)

- gleby:

• zwięzłe, wilgotne - bobik

• groch siewny jadalny, fasola, soja + wyka siewna- gl. Dobre, bardziej przepuszczalne, szybciej ogrzewające się , klasy do III b

• gleby lżejsze (klasa III i IV)- groch pastewny, lędźwian siewny, soczewica, łubin biały

• gleby lekkie (IV b, V) łubin żółty + wąskolistny, wyka ozima

Na gl. Lekkie- łubin ż.+wąskolistny+wyka ozima. Reszta na gleby lepsze.

- wymagania wodne- duże, wsp.transpiracji 500-600 (więcej niż u zbóż podstawowych )

Niektóre po ukorzenieniu potrafią czerpać wodę z głębszych warstw gleby np. ---> łubin ż.+wąskolistny+wyka ozima (wytrzymałe na suszę od czasu ukorzenienia)

Najmniejsza wytrzymałość nasuszę - bobik (większe wymag.wodne, płytki syst.korzeniowy, duże liście)

Duże zapotrzebowanie na wodę:

1. Kiełkowanie- pobierają w stosunku do masy nasion 3 razy więcej wody w tym czasie. Największe nasiona-fasola, bób, bobik, łubin biały, groch soczewica, lędźwian, soja, wyka (najmniejsze)

2. Pąkowanie - przez kwitnienie aż do całkowitego wykształcenia strąka i nasion w strąku, potem potrzeby są małe (sprzyja sucha pogoda)

Najlepiej, gdy woda na okres kwitnienia nagromadzona jest w gl. Z opadów występujących przed kwitnieniem, a okres kwitnienia jest słoneczny ( opady w tym czasie mogą skrócić kwitnienie i zakłócić proces zawiązywania owoców)

Na bobiku dojrzałym można odczytać przebieg pogody w czasie jego wegetacji. Gdy była susza- przerwy niezawiązanych strąków.

Dla grochu siewnego jadalnego b. ważne są opady w Vi VI, a suchszy okres w lipcu- dojrzewa w końcu VII, Dla łubinu, bobiku, soi, fasoli, wyki jarej - ważne opady od 2-giej połowy VI do 20 VII, potem może być ich mniej. Niektóre odmiany soi i fasoli- opady w 1-wszej połowie VIII.

- temperatura

• Rośl wczesnego siewu - znoszą krótkotrwałe przymrozki po siewie do -5% (większość gat.)

• rośl. ciepłolubne - nie znoszą przymrozków po siewie więcej ciepła w czasie wegetacji - fasola, soja

• pośrednia - soczewica

Lubią cieplejsze niż zboża lata przy dostatecznej wilgoci.

- światło- większość to rośl. Dnia długiego (soja -rośl. Dnia krótkiego ( mogą u nas przedłużać wegetację)+niektóre odmiany fasoli).

WYKŁAD 3 14.03.2006

KIERUNKI HODOWLI ODMIAN

1. łubin żółty

w 1928 w Niemczech wyhodowano odmiany niskoalkaloidowe - pastewne. Potem w Polsce.

Obecnie są odmiany tylko pastewne.

• Zawartość alkaloidów 0,05-0,06 %

• Zmniejszono nasiona, aby zużycie materiału siewnego było mniejsze;

dawniej MTZ 160-180g, obecnie MTZ= 120-130g.

• Pękanie strąków - obecne odmiany można zaliczyć do niepękających (na polu)

• Odporność na fuzariozę - 78% ( nie ma potrzeby stosować środków chem., ale odpowiednie odmiany; należy dbać o zmianowanie)

• Łubin dojrzewa nierównomiernie - wyhodowano odmiany samokończące wegetację, tak aby plon tworzył się na głównym pędzie, a nie na bocznych (bo ich nie rozwija) i równomiernie dojrzewał ,ale niżej plonuje, większe zużycie materiału siewnego - gęściejszy siew Jest kilkanaście odmian, ale udział samokończących jest niewielki.

• Kwiaty są żółte, ale o różnych odcieniach, mogą być szare, nakrapiane, białe


Kierunki




Nasienne zielonkowe

(szybszy początkowy rozwój aż do kwitnienia;

Jako poplony ścierniskowe, międzyplony)

2. Łubin wąskolistny

• Zmniejszono nasiona;

• Nie ograniczono fuzariozy ;

• nie zmniejszono pękania strąków;

• znacznie krótszy okres wegetacji;

• są odmiany samokończące;

• kilka odmian, w tym 2 gorzkie:

- odmiany gorzkie zawierają dużo alkaloidów - przydatne na przyoranie

- ogm.gorzkie plonują wyżej niż pastewne, bo bronią się przed drobnymi szkodnikami, chorobami, dużą zwierzyną;

• kwiaty są białe, różowe, fioletowe, u nas typowe to niebieskie; nasiona szare nakrapiane;

łubin żółty	Łubin wąskolistny
* Kwiaty: żółte jak Słońce ☼ * Nasiona z półksiężycem	* Im ciemniejsze kwiaty, tym ciemniejsze nasiona * Ciemniejszy trójkąt, u podstawy którego ciemna kreska

3. łubin biały

nasiona tylko białe, kwiaty jasne;

WADA: długi okres wegetacji, duże spłaszczone nasiona => MTZ=300g, nie ma siewników dostosowanych do takich nasion - nasiona są łamane przy siewie, norma wysiewu wysoka

• niedostatecznie odporny na fuzariozę;;

• strąki całkowicie niepękające!!!;

• Należy ograniczyć wegetację przez odmiany samokończące (1-2 odmiany samokończące)

• Kilka odmian łubin żółtego;

• Uprawa: Rejon Kujawsko - Pomorski, Lubań;

4. Groch

• Odmian ponad 40 (pastwiskowych i jadalnych);

• Ograniczenie wylegania:

1. wyhodowano odmiany krótkołodygowe

- łodygi długie - 1,5 m

- łodygi krótkie - hodowcy dążą, aby miała łodygę 70-90 cm!!!

(W latach suchych łodyga się skraca)

Ten groch wylega, ale jest odporniejszy, można wysiewać w plonie głównym.

2. hodowla odmian wąsolistnych

- rozbudowane wąsy czepne na liściach, nawet kosztem blaszki liściowej.

Wąsolistny groch ma łodygę i wąsy, które przyczepiają się do roślin obok rosnących i dłużej utrzymują się stojąco. Mają też skróconą łodygę. Wąsy pomagają w zdrowym rozwoju aż do wydania strąków, potem opadają.

Cechuje je: transpiracja, wyparowywanie wody

Te odmiany przydatne są w latach suchych lub w suchych rejonach

Ponad połowa z 40 odmian to o. wąsolistne.

Wąsolistność przydatna w odmianach jadalnych, w odm. Pastewnych ważne liście

• ograniczenie pękania strąków;

• poprawa odporności na askochytozę;

• okres wegetacji dostatecznie krótki, nie trzeba skracać;

5. bobik

• kilkanaście odmian;

• dość długi okr. weg.;

• Hodowla odm. samokończących - jest ich kilka, plonują niżej, gęściejszy siew;

Samokończenie u bobiku polega na skróceniu wysokości łodygi i eliminacji wierzchołka górnej cz. łodygi, gdzie łodyga nie zawiązuje strąków

Łodyga kończy się strąkami!!!! Wtedy wygodniejszy zbiór, dojrzewa 7-10 dni wcześniej. Jednak rolnicy wolą tradycyjny bobik

Samokończący uprawiany: tereny podgórskie;

północna Polska

• Odporność na choroby

• Hodowla odmian niskotaninowych ( mniej odporne na niekorzystne warunki, plonują niżej)

6. wyka siewna (jara)

• skrócenie wegetacji przez hodowlę odm. samokończących (skrócenie pędów bocznych)

• poprawa sztywności łodygi

• ograniczenie pękania strąków

• zawartość wicjaniny (powoduje, że nasiona nie są przydatne na paszę dla zwierząt) - przy kontakcie z wodą wydziela się cyjanowodór

Jest 1 odmiana o niskiej zawartości wicjaniny.

7. wyka kosmata (ozima)

• poprawa zimotrwałości, znosi temp. Do (-15 °C) przy okrywie śniegowej

• skrócenie okresu wegetacji poprzez ograniczenie rozwoju pędów bocznych

• to gatunek agresywny, jak chwast, kwitnie długo, mimo że dolne strąki są dojrzałe i się osypują.

8. lędźwian siewny (groszek)

• wschód Polski

• wyhodowano 2 odmiany

• można go jeść

9) soczewica

• odmiana Tina;

• ograniczenie pękania strąków;

• ograniczenie wylegania;

• odporność na choroby;

• odmiany grubonasienne MTZ - 60g i wymagają rzadszego siewu;

• odmiany drobnonasienne MTZ 30g, wymagają gęściejszego siewu;

10) soja

a) roślina dnia krótkiego i ciepłolubna,

w Polsce dzień długi - lato

krótki - wiosna, jesień

W tej chwili są odmiany nie reagujące na długość dnia, wcześniej dojrzewają - w drugiej połowie VIII (do tej pory wrzesień, październik)

*Strąki nie pękające

*strąki i łodygi omszone - wilgotność, co utrudnia zbiór, trzeba czekać, aż wyschną na polu i zbierać w II połowie dnia.

b) zawiązuje nisko strąki, które zwisają, dolna część strąka bardzo nisko-uniemożliwia to zbiór mechaniczny

Do tej pory hodowla nie uporała się z tym problemem. Nie opanowano dobrze zbioru mechanicznego.

Jest już 1 odmiana, u której strąk znajduje się na wysokości 11-12 cm, a tak naprawdę na wysokości 8-9 cm, bo sam strąk ma długość ~3cm.

• 
  Zawartość białka (35-40%) i tłuszczu (18-22%)




Kierunek na większą kierunek na zwiększoną

Zawartość białka zawartość tłuszczu



11) fasola zwyczajna

Odm. szparagowe odmiany na suche nasiona (na polu)

• Typu karłowego

• Dość sztywne łodygi, utrzymują się dość dobrze

• Strąki długie lub krótsze

• Nasiona małe lub duże MTZ=150g, do ponad 600g

• 
  
  
  Odmiany:

Drobno - średnio- grubonasienne

Najwyżej plonują średnionasienne;

Kolor nasion, białe, przez nakrapiane.

• Poprawa zdrowotności

• Odporności na antraknozę

• Niepękanie strąków

• Utrzymanie w miarę krótkich okr.weget.

12) Fasola wielokwiatowa

• Formy tyczkowe - kilka m., wymagają podpór tyczkowych

• Formy biczykowate- mniejszy wzrost, ale wyższe od karłowych

AGROTECHNIKA NA NASIONA

1. stanowisko w płodozmianie

• poprawiają stanowisko

• to rośliny przerywające częste następstwo zbóż w gospodarstwie; powinny być w III roku po oborniku, np: okopowe zboża strączkowe zboża

• w poplonie-jako poplon ścierniskowy po wcześnie schodzących zbożowych

• nie powinny być zbyt często na tym samym polu - przerwa 4-6 lat

• Gdy występują zbyt często - pojawiają się choroby, szkodniki, bakteriofagi.

• Nie należy uprawiać na stanowisku po ziemniakach odmian nieodpornych na fuzariozę

Wyka ozima:

- wysiewa się ją z żytem ozimym na jesień

Różnica w terminie siewu- najpierw wyka i potem żyto, lub można wypośrodkować termin na środek września.

1. uprawa roli

• stanowisko po zbożach

• zespół uprawek pożniwnych (podorywka, bronowanie, przed zimą głęboka orka)

wiosną - zależy od gatunku:

w przypadku gatunku:

1) wczesnego siewu na gl. lekkich - tylko bronowanie

2) wczesnego siewu na gl. zwięzłych - włókowanie, bronowanie, cięższy

agregat uprawowy w marcu, 1.dekada kwietnia

3)późnego siewu - przerwanie parowania, bronowanie

1. nawożenie

Nie stosuje się obornika!!! Tylko nawozy mineralne - fosfor i potas (można mieszać)

Na gl. zwięzłych już jesienią, na gl. lekkich lub pod rośl. późnego siewu - wiosną przed siewem.

Dawka zależy od zasobności gleby, gatunku i ew. od kierunku użytkowania (za zielonkę lub nasiona)

Jeśli na zielonkę , to można zmniejszyć dawkę P, a K pozostawić na tym samym poziomie.

Jeśli przedplonem są zboża, to dawka P większa niż po okopowych, po okopowych zwiększona dawka K.

Dawka orientacyjna:

80-120kg P2O5 120-160 kg K2O

Wapnowanie w całości zmianowania.

N - azot, ogólnie ujmując nie będzie potrzebny; symbioza zaczyna się dopiero od 3go liścia, intensywnie przebiega w pąkowaniu i potem znowu spada.

Dla niektórych roślin zaleca się dawkę startową azotu na okres do 3go liścia - ok 20-25 kg N/ha - zawsze przed siewem. Tej dawki startowej potrzebuja groch, bobik, fasola, soja, w mniejszym stopniu łubin.

Soja i łubin - bakterie z rodzaju Bradyrhizobium

2. materiał siewny musi być:

• kwalifikowany (o znanej czystości, MTZ, zdolności kiełkowania)

• zaprawiony (zaprawy tak dobrane by nie niszczyły szczepionek bakteryjnych

szczepionka- nitragina

szczepionka przed szkodnikami


Funaben T

Fusafun działają przeciw chorobom (zgorzeli siewek, antraknozom)

Pronet - działa na początkowe stadia, mszyce, stosuje się, gdy się nie szczepi nasion.

1. Termin siewu

1. na nasiona:

• dla roślin wczesnego siewu - jak najwcześniejszy termin, w okresie siewu zbóż jarych, koniec III, pocz.IV, groch, łubin, bobik, wyka j.,lędźwian

• dla roślin późnego siewu - fasola II dek maja najlepsza

- soja od 25 IV - 5V (najlepszy, ale ryzykowny)

2) na zielonkę:

Termin celowo opóźniamy o 10-14 dni przy wczesnym siewie na nasiona- chodzi o to, aby rośliny roślin przeszły proces jaryzacji, co gwarantuje lepszy rozwój generatywny, czyli tworzenie kwiatów i strąków i potem nasion, a także skraca trochę weg. (rośliny wcześniej dojrzewają)

Na zielonkę termin opóźnić, aby tworzyły więcej masy wegetatywnej - słabiej przejdą jaryzację.

Zaletą wczesnego siewu jest lepsze ukorzenienie roślin i wykorzystanie wilgoci wiosennej.

Wykład 4 21.03.2006

Ilość wysiewu - normowana do zagęszczenia na jednostce powierzchni (u zbóż też); liczba roślin na 1m²

W uprawie na nasiona wymagane zagęszczenie: [nasiona/m²]

• łubin ż. tradycyjny - 100 nasion/1m²

samokończący - 120 nasion/1m²

• łubin wąskolistny jak żółty

• łubin biały tradycyjny - 80

samokończący - 100

• groch siewny długołodygowy i drobnonasienny - 80-100

• groch krótkołodygowy i wąsolistny - 120

• bobik tradycyjny - 50-60

samokończący - 70

• wyka siewna jara - 200

• wyka kosmata ozima (siana z żytem) - 20

• lędźwian siewny - 80-100

• soczewica drobnonasienna - 120

grubonasienna - 80

• soja - 80

• fasola - 20-50

(najmniej grubonasienna, najwięcej drobnonasienna)

Na zielonkę zwiększyć wysiew o ok.20% (więcej masy zielonej +delikatniejsze łodygi)

Dostosować wysiew do wymaganego zagęszczenia danej rośliny:

Wymagane zagęszczenie * MTN [g]


Ilość wysiewu =

Wartość użytkowa materiału siewnego [%]

Czystość nasion [%] * zdolność kiełkowania [%]


Wartość użytkowa =

100

Gdy nasiona mają 100% wartość użytkową, wysiew ma wynosić 100 nasion/m²,

czyli 1 mln/ha, to wystarczy wysiać tyle kg/ha ile wynosi MTN [g] (100%MTN).

Jeżeli zagęszczenie jest za duże, to nie ma warunków do rozwoju generatywnego (brak dostępu światła), rośliny mając cieńsze łodygi łatwiej wylegają; dodatnią stroną jest zagłuszenie chwastów.

Jeżeli wysiew jest za rzadki- rośliny nadmiernie się rozgałęziają ,tworzą strąki, ale dojrzewają nierównomiernie i mogą się osypywać przed zbiorem. Rozwija się też większe zachwaszczenie.

Warunki kiełkowania w polu są inne niż w laboratorium, dlatego wyrośnie inna ilość rośl/m² niż obliczana ilość wysiewu.

Rozstawa rzędów - najmniej istotna. Ważna ilość roślin na jedn. Powierzchni.




Szersza na plantacjach uprawianych na nasiona, a węższa na zielonkę (bardziej równomierne rozmieszczenie nasion na powierzchni)

Przy szerszej rozstawie większe zagrożenie rozwoju chwastów - na nasiona stosuje się też dla uprawy nasion (?)

Opielanie międzyrzędowe- rozstawa szeroka 30-40 cm

Pielęgnacja chemiczna - 15-20 cm (na zielonkę zawsze tylko taka)

Głębokość przykrycia zależy od:

• sposobu kiełkowania

• wielkości nasion

• rodzaju gleby

Rośliny kiełkujące epigeicznie (liścienie nad pow.gleby) lub o drobnych nasionach lub na gl.zwięzłych albo wilgotnych przykrywa się płycej.

Rośliny kiełkujące hypogeicznie o grubszych nasionach lub na gl. suchszych, piaszczystych, przykrywa się głębiej.

Głębokość przykrycia:

• łubin, fasola, soja 3-4 cm (epigeiczny)

• groch, lędźwian, wyka, soczewica 4-6 cm

• bobik 6-8 (10) cm

Pielęgnowanie- zwalczanie chwastów, chorób i szkodników:

1. mechaniczne

• opielanie międzyrzędowe przy szerokiej rozstawie- po wschodach można powtórzyć do przykrycia międzyrzędzi

• bronowanie lekką broną skośnie do rozstawy rzędów; gleba zaskorupiona- jeszcze przed wschodami (można powtórzyć gdy rośl. Są jeszcze małe)

Nie należy bronować bezpośrednio po zastosowaniu herbicydów doglebowych po siewie a przed wschodami (wtedy siać głębiej) i roślin kiełkujących epigeicznie (łubin, fasola, soja) w momencie wschodów (łatwo wyciągnąć broną słabo ukorzenione rośliny).

2. chemiczne

1. zwalczanie chwastów:

łubiny: preparaty do gleby p siewie a przed wschodami na chwasty 2-liścienne (Linuron, Linusit, Gresato), a po wschodach w czasie listnienia Groltix(?). Na 1-liścienne w czasie listnienia łubinu- Fusiladen, F.... super

wykowe: (groch, wyka, bobik) - do gleby po siewie jak w łubinie, na 2-liścienne można też stosować w fazie 3-5 liści, wys.10-12 cm rośl.uprawnej- Basagran (może być w 2 terminach stosowany), jest to środek nalistny (db przed i po oprysku nim 1 dzień nie pada deszcz)

- przed - tworzą nalot woskowy na liściach (rośl.uprawne)

- po - by nie spłukać preparatu

Na 1-liścienne jak w łubinie.

Fasola - do gl. przed siewem Treflan, Triflurotox; po wschodach Basagram. Na 1-liścienne jak w łubinie.

Soja- do gl. po siewie Afaran; po wschodach Basagram. Na 1-liścienne jak w łubinie.

2. Choroby

Grzybowe:

Antraknoza - gł.na łubinie (gł.ł.żółty) i fasoli; Amistar, Bravo Plus, Gwarant, Sarfun

Askomytoza- groch, wyka; Penncozeb, Dithane

Mączniak- Tiotar, Siarkol, Karatane

Plamistość czekoladowa -bobik (gł.samokończący); Ranibon

Bakteryjne:

Bakterioza krosteczkowa- soja; Miedzian

3. Szkodniki

Oprzędzik pręgowany - na małych roślinach najgroźniejszy, niszczy pierwsze liście, groch,wyka

Pachówka strąkóweczka- groch, wyka

Strąkowiec bobowy, grochowy, fasolowy - drąży nasiona

Mszyca - przenosi choroby wirusowe; bobik (gł. w VI)

Db stosować preparaty, kt. szybko rozkładają się i db działają - Decis, Chwastak, Ripkard (?).

W późniejszym okresie rozwoju rośl - słabiej działają na szkodniki i owady.

Na mszyce - powyższe + Primol, Metasystoks Forte (?) (wolno się rozkłada i niszczy też pożyteczne owady)

Stosować je wieczorem.

Profilaktyka:

1. choroby:

• zaprawianie nasion

• zmianowanie

• zdrowy materiał siewny

• szkodniki:

• zmianowanie

• zdrowy materiał siewny

Zbiór:

1. 1- etapowy (łatwiejszy)

2. 2-etapowy

Ad.1

Rośliny muszą być całkowicie zeschnięte, dojrzałe ( dłużej oczekiwać na pełne dojrzenie lub zbiór 2-etapowy):

• W dojrzałości żółtej - koszenie

• Młócenie

Przeważnie stosowany przy roślinach o sztywnych łodygach - łubiny, bobik.

Wykowe (bez bobiku) - 1- lub 2-etapowo.

Rośliny dojrzewające nierównomiernie- chemiczne zasuszenie na polu 1) - desykacja-

oprysk plantacji preparatem (np. Reglan, Basta) w dojrzałości żółtej- na nasionach występuje rysunek, a ich konsystencja jest woskowa (sztywna), rośliny wyraźnie żółkną i zrzucają liście. Wykonana zbyt wcześnie może obniżyć zdolność kiełkowania nasion.

Desykacja zasusza rośliny i chwasty na plantacji w tym momencie rozwoju, w jakim one są. B. db na polu zachwaszczonym,

2)przyspieszenie dojrzewania roślin - preparaty typu regulatorów wzrostu, oprysk przed zbiorem np. Harvade (?) (nie zasusza tylko przyspiesza dojrzewanie, także chwastów)

Zbiór- koszenie+ młócenie lub 1-etapowy

Trzeba db wyregulować zespół młócący, by nie dochodziło do łamania nasion lub niewymłacania nasion (straty).


Po wymłóceniu wymagają dosuszenia- nie są równomiernie zaschnięte.

Do wilgotności 13%, inaczej szybko się psują (bardzo łatwo pleśnieje) Gł. przy łubinie, fasoli, soi.

Zbiór soi- nisko osadzone strąki, gł. zbiór 1-etapowy.

Najłatwiej łamie się fasola (pęka), groch.

MOTYLKOWE DROBNONASIENNE

(WIELOLETNIE)

Gat. o drobnych nasionach, przeważnie wieloletnie, uprawiane gł. na zielonkę i siano, a na nasiona tylko do celów reprodukcyjnych (siew). Są to rośl. pastewne.

Należą do:

1/ Plemię - Koniczynowe Trifolieae

Rodzaj: I) Koniczyna Trifolium

1 ) K. czerwona T. pratense

2) K. biała - T. repens

3) K. biało-różowa (szwedzka) T. hybridum

4) K. szkarłatna (inkarnatka)

5) K. perska

II) Lucerna

1) L. siewna

2) L .sierpowata

3) L. mieszańcowa

4)L. nerkowata (chmielowa)

Nostrzyk

1. N. biały

Siekiernicowe Hedysareae

Esparceta

1) E. siewna (+E. piaskowa +E. górska)

O.viaciaefolia ssp.sativa

Rodzaj: Galega - rutwica

Komonicowe

Komonica

1. Komonica zwyczajna

KONICZYNY

K. czerwona - użytkowana głównie 2 lata kośnie

K. biała - wieloletnia, użytkowanie pastwiskowe

K. szwedzka - naturalna krzyżówka k. Białej i k. Czerwonej, użytkowana kośnie, trwałość jak k. czerwonej

Inkarnatka - kośna, 1-roczna, ozima

K. perska - 1-roczna jara, daje kilka pokosów, szybko odrasta po skoszeniu, może być wypasana, zawiera mało włókna (dobra pasza nawet dla trzody chlewnej); daje niski plon nasion, które bardzo szybko porastają na pniu.

LUCERNA

L. siewna - wybitnie wieloletnia, korzeń palowy (głęboki, nierozgałęziony), strąki spiralnie zwinięte, kwiaty niebieskie; wyższe wymagania termiczne; uprawiana w PL (kiedyś źle zimowały w PL); użytkowanie kośne.

L. sierpowata - wieloletnia, bdb zimująca (z Syberii); db wytrzymuje suszę i mrozy, korzeń rozgałęziony, kwiaty żółte, strąki w kształcie sierpa; nie uprawiana w PL.

L. mieszańcowa - naturalna krzyżówka dwóch powyższych, do niedawna uprawiano tylko tą lucernę w PL; wieloletnia, wielokośna, bardziej wytrzymała na mrozy od L. siewnej; dobrze wytrzymuje suszę, korzeń palowy, ale bardziej rozgałęziony; strąki spiralnie zwinięte o mniejszej liczbie zwojów; kwiaty fioletowe; odmiany uprawiane w PL są bardziej zbliżone do L. siewnej; użytkowanie kośne.

L. nerkowata (chmielowa):

• Kształt nasion

• Kwiatostan - „szyszki” jak u chmielu

Kwitnie żółto, na tereny piaszczyste; formy 1- i 2-letnie, bardziej ulistniona; użytkowana kośnie lub pastwiskowo, małe znaczenie.

Największe znaczenie - koniczyna czerwona, lucerna siewna i mieszańcowa.

Nostrzyk biały - roślina gleb piaszczystych, w 1 roku nie kwitnie, w 2 zakwita (wysokość 1,5 m); niezbyt dobra pasza; małe znaczenie.

Nostrzyk żółty - bardzo mało uprawiana; miododajny (dla pszczół), rośnie dziko.

Siekiernicowate - liście pierzaste (koniczynowe - trójlistki)

Esparceta siewna - wykolistne, wieloletnia, kośna; db jakości siano, miododajna, kwiaty różowe; kwitnie pod koniec V (przed koniczyną).

Rutwica wschodnia - Galega orientalis - wieloletnia, grube łodygi, do zagospodarowań nieużytków, ukorzenia się też przez rozłogi.

KOMONICOWE Loteae

Komonica - liście złożone z 5 blaszek (2 u nasady, 3 na końcu), drobne:

• K. zwyczajna (rożkowa) - wieloletnia, wielokośna, użytkowana kośnie, pasza gorsza od lucerny (mniejszy udział blaszek liściowych do łodyg niż u lucerny), nadaje się do uprawy polowej.

• K. błotna Lotus uliginosus - na stanowiska mokre, kwitnie żółto (k. zwyczajna też); rośnie dziko.

• Przelot pospolity Anthyllis vulneraria - rośnie dziko, na najgorsze nieużytki, rozeta liści w 1-szym roku (podobne do babki lancetowatej), w 2-gim jedno kwitnienie (żółta główka) - liście pierzaste. Wszystkie liście - końcowe - blaszka wyraźnie większa od pozostałych. Daje 1 pokos w 2-gim roku.

WYKŁAD 5. 28.03.2006

Znaczenie gospodarcze

• Dobre nasiona: uprawiane na materiał siewny i na zielonkę (dają wysokobiałkową paszę objętościową),

• Rośliny wieloletnie, wielokośne,

• Bdb wpływają na glebę, powodują zgruźlenie cząstek glebowych,

• Korzeń sięga głęboko,

• Uruchamiają trudno dostępne związki N i K,

• Pozostawiają dużo N w resztkach roślin 200 - 500 kg/ha s.m. organicznej; 4 - 6 t korzeni i resztek posianych,

• Na terenach górzystych zapobiegają erozji gleb, ale trzeba je siać łącznie z trawami, które mają wiązkowy system korzeniowy, a motylkowe palowy. Trawy są bardziej trwałe i tworzą darń,

• Wytwarzają bardzo dużą masę liści - nawet 8 - 10 razy większą powierzchnię niż powierzchnia zajęta przez roślinę - jest to zaleta - pasza, zasłaniają i db zacieniają glebę, zagłuszają chwasty, zapobiegają parowaniu wody z gleby. Wada - wysoki współczynnik transpiracji, w czasie suszy może to być niekorzystne.

• Wiele gatunków db radzi sobie z suszą (lucerna, esparceta, nostrzyk).

• Głęboki system korzeniowy i duża siła ssąca ciągnąca wodę z głębi gleby. Siła ta jest 3 x większa niż u zbóż.

Współczynnik transpiracji:

• Koniczyna 500-600

• Lucerna 600-900

• Zboża 400-500

• Stanowisko jest mocno wysuszone, trudniejsze do uprawy.

Skład chemiczny

• Zależy od: fazy rozwojowej w momencie koszenia, gatunku rośliny, warunków klimatycznych i glebowych, agrotechniki, stosunku liści i kwiatów do łodyg.

• W przeciętnie zebranym sianie:

• Zawartość białka 12-20% (max w lucernie)

• Zawartość tłuszczu 2-2,5% (seradela > 4%)

• Zawartość włókna 20-30% (w rośl. późno zebranych do 50%)

• Bezazotowe związki wyciągowe 35-40%

• Popiół 5-8%

1 kg siana = 0,5 ÷ 0,6 jednostek owsianych

= 3,5 ÷ 4,0 MJ

Zależy od strat w momencie suszenia.

Straty na skutek:

• Oddychania zielonej masy bezpośrednio po skoszeniu,

• Fermentacji i procesów gnilnych (deszcze w czasie suszenia),

• Ługowania, wypłukiwania składników (suche siano i przychodzą deszcze),

• Kruszenia wartościowych części w czasie przewracania (najłatwiej kruszą się liście i kwiaty),

• Pod wpływem słońca - straty witamin (największe wit. E, najmniejsze wit. C),

• Straty nawet do 45 ÷ 50%

W dobrze zebranym sianie stosunek liści i kwiatów do łodyg powinien być 1:1.

Starsza roślina to po kwitnieniu szybko się starzeje, rośnie zawartość włókna, a maleje zawartość białka.

Na susz przemysłowy - przed kwitnieniem, w okresie pąkowania.

Na zielonkę i siano - w okresie kwitnienia.

Niepożądane związki

• Kumaryna (nostrzyk)

• Wysokokumarynowe ok. 1,1 ÷ 1,27% (w fazach, gdy jest niski - skarmiamy),

• Niskokumarynowe 0,06%

Jest jej więcej u roślin rosnących na słońcu. Jej zawartość zmienia się w ciągu dnia (rano i wieczorem mniej). Większa dawka może powodować zatrucie zwierząt.

• Związki azotowe (koniczyna szwedzka)

• Cyjanowodór (komonica)

Występuje w śladowych ilościach, głównie w kwiatach; groźny w czasie kwitnienia. Po kwitnieniu nie jest groźny, po wysuszeniu zanika.

• Na zielonkę - kosić przed kwitnieniem

• Na siano - po kwitnieniu

Powierzchnia uprawy

W PL ~ 200 ÷ 300 tys. ha

Plon siana 50 ÷ 60 dt/ha

Największy udział w powierzchni - koniczyna czerwona (80%), lucerna siewna i mieszańcowa.

Wielkość nasion

Drobnonasienne

MTN 0,5 ÷ 1,5 g (koniczyna biała, szwedzka, komonica zwyczajna)

1,5 ÷ 3,0 g (koniczyna czerwona, inkarnatka, perska, lucerna mieszańcowa i chmielowa, przelot pospolity, seradela - wyłuskane nasiona)

11 ÷ 14 g (esparceta - wysiew całych strąków)

Warunki klimatyczne i glebowe

1. Glebowe

Wszystkie gatunki oprócz seradeli wymagają odczynu zasadowego / obojętnego, nie znoszą kwaśnego.

2. Wodne

W rejonach wilgotniejszych (więcej opadów), a jednocześnie chłodniejszych uprawia się koniczynę czerwoną i szwedzką (płytszy system korzeniowy niż lucerna) i perską. Inne gatunki dobrze radzą sobie z suszą po ukorzenieniu, ale wymagają dużo wody.

3. Termiczne

Dużo ciepła i światła (lucerna siewna + mieszańcowa + chmielowa, esparceta, komonica), najlepiej mrozy znosi koniczyna czerwona.

W rejonach PL wschodniej i południowej w pasie podgórskim i w części północnej PL powinna dominować koniczyna. W PL środkowej i zachodniej - lucerna (gorzej znosi zimy).

4. Gleby

1. Na gleby najzwięźlejsze, w miarę wilgotne - koniczyna czerwona i szwedzka,

2. Gleby dobre i zwięzłe, ale z niższym poziomem wody gruntowej - koniczyna biała i perska,

3. Gleby dobre, bardziej przepuszczalne, szybciej się ogrzewające, w dobrej kulturze - lucerna siewna + mieszańcowa, komonica zwyczajne,

4. Gleby lekkie, piaszczyste - inkarnatka, nostrzyk, lucerna chmielowa, seradela,

5. Gleby wybitnie wapienne, nawet na skalistym podłożu - esparceta ma bardzo sztywny korzeń (Jura Krakowsko-Częstochowska),

6. Na żwiry, kamieniste warunki (np. przy nasypach kolejowych) - przelot pospolity.

Kierunki hodowli odmian

• Nie dąży się do dokładnego wyrównania populacji w ramach odmian. Utrzymuje się tu zróżnicowanie typów, dzięki którym można zapewnić wyższy plon. Rośliny nierówne uzupełniają się, wypełniają całą powierzchnię, luki.

• Dąży się do:

1. Szybkiego odrastania po skoszeniu,

2. Tworzenia dużej rozety liściowej, by siano było lepsze jakościowo,

3. By miało szyjkę korzeniową osłoniętą przed zimą.

• Odmiany diploidalne i tetraploidalne (wyższy plon, większy wysiew [większe nasiona]).

• Odporność na niektóre choroby grzybowe - antraknoza, wertycylioza, pleśń pylnikowa, mączniak.

• Najwięcej odmian u koniczyny czerwonej (powyżej 20 odmian)

~ 7 ÷ 8 odmian - koniczyna biała

kilkanaście - lucerna siewna i mieszańcowa

lucerna - więcej odmian obcych

koniczyna - większość to odmiany PL

Agrotechnika

1. Stanowisko w zmianowaniu:

1. W 1-szym roku rozwijają się bardzo wolno i nie dają pełnego plonu. By zapewnić plon i zapobiec zachwaszczeniu często wysiewa się je w roślinę ochronną. Zajmuje ona stanowisko takie, jak roślina ochronna.

Cechy rośliny ochronnej:

• Krótki okres wegetacyjny,

• Słabsze listnienie, by nie zacieniała,

• Mniejsze potrzeby wodne i pokarmowe,

• Najczęściej są to zbożowe:

Jęczmień jary, ozimy (nie browarny tylko pastewny) - najwcześniej schodzi z pola.

Inne gatunki zbożowe - ale one bardziej zacieniają. Najgorsze to owies i pszenica - trzeba je zbierać wcześniej na kiszonkę, by odsłonić motylkowe.

Dobre jest żyto - nostrzyk, seradela.

Gorsze od jarych są ozime, bo gleba jest inaczej uprawiona i trzeba zwiększyć normę wysiewu, są straty nasion, giną one w liściach.

Stanowisko jak dla zbóż, przeważnie po okopowych, gdy w jarą, ozimą - to dalsze.

2. W siewie czystym - po okopowych, bo łatwo się zachwaszczają, stanowisko zasobne w N i resztki korzeniowe, ale trudne do uprawy (wysuszone i wysiewa się rośliny jare, późnego siewu np. kukurydza, aby rozłożyły resztki korzeniowe)

2. Uprawa roli - jak dla zbóż i dokładne doprawienie i wyrównanie gleby przed siewem (drobne nasiona). Przed zima głęboka orka.

Nawożenie - tylko mineralne

1. w roku siewu

1. wsiewka w zbożowe - nawożenie fosforowo potasowe, jak dla zbóż, a azotowe zmniejszone o ⅓ lub ½ (zbożowa musi być trochę słabsza, by jej nie zagłuszyć).

2. 
   Siew czysty

~ 60 ÷ 80 kg/ha P₂O₅ przed siewem; na glebach zwięzłych jesienią

~ 80 ÷ 120 kg/ha K₂O

~ 20 ÷ 25 kg N/ha - dawka startowa N przed siewem

3. mieszanka z trawami - można dać ~ 50 kg N/ha

2. w latach użytkowania

1. Siew czysty - nawożenie tylko fosforowo - potasowe; dawki podobne jak w roku siewu; wczesną wiosną lub po skoszeniu I pokosu

1. trzeba zabronować skośnie do rzędów

2. N nie stosujemy

2. Mieszanki z trawami

W II roku pełnego użytkowania, gdy motylkowe są rzadkie (dominują trawy) stosujemy N 150 ÷ 200 kg N/ha (można rozłożyć na wiosenny i po skoszeniu I pokosu). Im większy udział traw, tym bardziej przydatne nawożenie N.

3. Materiał siewny

• bardzo dobry

• z ostatniego zbioru

• stary rozpoznaje się po stęchłym zapachu i ciemniejszym zabarwieniu

• kwalifikowany, znana zdolność kiełkowania

• czystość nasion - bez domieszek nasion chwastów (zwykle babki lancetowatej lub kanianki). Trzeba dbać o oczyszczaniu plantacji nasiennej. Środki chemiczne (desykanty) wypalają miejsca z chwastami.

Oczyszczanie nasion - siły elektromagnetyczne.

1. Siew

Termin:

• Wczesnowiosenny - te, które znoszą bardzo dobrze przymrozki; III - koniczyna czerwona + szwedzka, lucerna, esparceta (do połowy IV)

Seradela (wcześnie), koniczyna perska (połowa IV)

Można siać w zbożową jarą / ozimą, w siewie czystym

W zbożową ozimą / jarą - koniczyna (zawsze!!!); dobrze znosi zacienianie i ugniatanie szyjki korzeniowej (ma to miejsce w czasie zbioru kombajnem rośliny ochronnej).

W zbożową lub w siewie czystym - lucerna; nie znosi ugniatania szyjki korzeniowej i potrzebuje naświetlenia (dla niej jest wskazany siew czysty). W praktyce, ze względów ekonomicznych (plon w roku siewu + zachwaszczenie w roku siewu) - stosuje się oba sposoby.

Jak siać w jarą

Najpierw zbożową (zboża głębszy siew), później odrębnym objazdem siewnika motylkowa (siew jednoczesny, ale oddzielny). Nie miesza się nasion, bo motylkowe wymagają płytszego przykrycia, następuje utrząsanie i segregacja nasion w skrzyni - wysiew może być nierównomierny (inne wielkości nasion i wpadają w jednym rzędzie). Siew jest prymitywny - często wsiewa się ręcznie rzutowo, w momencie bezwietrznym (rano, w nocy). W rejonach wilgotnych zaleca się opóźnione wsiewanie w zbożową - w fazie listnienia, by przy tej wilgotności motylkowa do zbioru zbożowej nie przerosła nadmiernie i by nie utrudniała jej zbioru.

• Wczesnoletni - tylko dla lucerny, tylko w siewie czystym VI / VII

• Późnoletni = wczesnojesienny - VIII / IX - inkarnatka

W rejonach łagodnych - koniczyna czerwona (ten siew jest ryzykowny).

WYKŁAD 6. 04.04.2006

Ilość wysiewu - nie oblicza się wg wzoru (podaje się w kg)

• Czy siew czysty czy wsiewka w ochronną - zwiększa się o ok. 10%

• Czy siew w czystej monokulturze czy z trawą - ok. 50% motylkowej i 50% traw

Gdy jest większy procent traw niż motylkowej - zwiększone nawożenie N w następnych latach.

Czysty siew motylkowych (uprawa na zielonkę) - zależy od gatunku

• Koniczyna biała, szwedzka, komonica zwyczajna 6 ÷ 8 kg/ha

• Koniczyna perska 8 ÷ 10 kg/ha

• Koniczyna czerwona, lucerna mieszańcowa, siewna i chmielowa 12 ÷ 15 kg/ha (+przelot)

• Inkarnatka 20 ÷ 25 kg/ha

• Seradela (wysiew części strąka) 30 ÷ 35 kg/ha, 1 nasionko w 1 segmencie (~lucerna)

• Esparceta (wysiew 1-nasiennego strąka) 30 ÷ 50 kg/ha

Uprawa roślin na nasiona - rzadszy siew (zmniejszyć wysiew do 1/3 (max ½) wysiewu na zielonkę). Wysiew po ~ 10 kg (8) każdej z 2 roślin.

Mieszanka z trawami - łączy się z kostrzewą łąkową (wilgotne tereny), kupkówką, tymotką (ostrzejsze zimy). Gdy udział trawy ma być większy (zwiększamy nawożenie N w następnych latach) 15 kg traw, 8 ÷ 10 kg motylkowych.

Rozstawa - taka jak dla zbóż (gdy jako wsiewka); najlepiej 15 ÷ 20 cm.

Głębokość przykrycia - dla drobnonasiennych pole bdb wyrównane (0,5 ÷ 1,0 cm głębokość przykrycia); dla np. esparcety / seradeli 2 ÷ 3 cm przykrycia.

Wsiewka zbożowe o 1/3 wysiew mniejszy (by nie zagłuszały motylkowej).

Pielęgnowanie

1 rok siewu:

1. Siew czysty - gdy gleba zaskorupiała (bardzo lekka brona skośnie do rzędów), chwasty łatwo zagłuszają motylkowe (wolno rosną) - walka chemiczna, np. Basagram (oprysk w 3 fazie liści roślin motylkowych); potem przykoszenie chwastów nad małymi jeszcze motylkowymi (kosą, pracochłonne, może być stosowane bez uprzedniej ochrony chemicznej).

2. Wsiewka - lekkie brona na glebę zaskorupiałą; chwasty trochę zagłuszone zboża, można stosować Dicoherb, Barox, Chwastox Extra.

2 lata pełnego użytkowania - tylko motylkowe nie stosuje się herbicydów (brak takich, które by nie uszkodziły motylkowych). Zabiegi mechaniczne:

• Bronowanie broną ciężką / średnią wiosną przed ruszeniem wegetacji (pobudzenie roślin do rozwoju + niszczenie skorupy); można powtórzyć po zejściu pokosów.

• Z bronowaniem wiosennym łączy się nawożenie potasowo fosforowe.

1. Nie należy bronować roślin tworzących pędy płożące (koniczyna biała, niektóre formy lucerny chmielowej i komonicy); rośliny te dobrze jest przywałować - wał gładki jesienią dla dociśnięcia pędów do gleby (lepsze ukorzenianie i zimowanie).

Użytkowanie i zbiór na paszę

1 rok siewu:

1. Siew czysty -

koniczyna czerwona - można kosić 2 odrosty (plon nie jest pełny), gdy jest zasiana wiosną; 1 odrost należy dopuścić do pełni kwitnienia (wtedy młode rośliny lepiej się ukorzeniają), 2 odrost kosić na tyle wcześnie, by rośliny po skoszeniu tego pokosu mogły wytworzyć rozety liściowe przed zimą (chroni przed wymarzaniem system korzeniowy i szyjkę korzeniową), co wpływa na zimowanie i plonowanie - szyjka korzeniowa jest podstawą przy uprawie motylkowych wieloletnich (następne pędy w dalszych latach rosną właśnie z szyjki korzeniowej). 2-gi odrost nie zdąży dojść do kwitnienia (najwyżej do pąkowania).

2. Wsiewka - najpierw kosi się zbożową; zbiór w dojrzałości pełnej na ziarno (np. jęczmień) - roślina mniej odpowiednia do wsiewek (bogate listnienie + dłuższa wegetacja), np. owies - skosić na kiszonkę w dojrzałości mlecznej.

Po zejściu zbożowej zostaje motylkowa w listnieniu (VIII). Usunąć słomę ze zbożowej (by nie zalegała na motylkowej). Gdy długi okres do jesieni + wysoka wilgotność, można uzyskać odrost - ścierniankę (rośnie w ścierni) na pokos lub wypas (nie jest to pełny plon, zwykle nie dochodzi do kwitnienia).

Gdy dobry plon - ścierniankę

• Lucerny - tylko kosić (nie znosi ugniatania szyjki korzeniowej); kosić wcześniej, by odrosła trochę przed zimą.

Gdy mała ściernianka - nie kosić.

Ściernianka koniczyny - kosić lub wypasać. Koniczyna - korzystne dla niej wypasanie (wgniatanie szyjki korzeniowej - lepiej zimuje) przy umiarkowanie wilgotnej glebie. Dla bydła jest to zabieg ryzykowny - koniczyna powoduje bardzo łatwo wzdęcia (śmiertelne głównie przy wietrznej pogodzie i gdy rośliny są wilgotne).

II lala pełnego użytkowania:

• Koniczyna czerwona - 2 pełne pokosy (dopuszczone do początku kwitnienia); wysoki plon dobrej jakości;

Na kiszonkę można kosić w pełni kwitnienia lub przekwitania.

Na susz przemysłowy (głównie lucerna) - w czasie pąkowania.

Z koniczyny czerwonej po 2 pokosach odrost w jesieni do wypasania lub zaorania (koniec użytkowania koniczyny w siewie czystym - 1 rok pełnego użytkowania), czasem 2-gi rok użytkowania - tylko 1 pokos zwykle z dodatkiem traw.

• Lucerna - 3 ÷ 4 pokosy pełne w początku kwitnienia (pierwszy przed kwitnieniem); odrost zostawia się do zimy. Użytkuje się w zmianowaniu 3 ÷ 4 lata w pełnym użytkowaniu.

Dodatek traw do motylkowych przedłuża użytkowanie.

Zbiór na siano

• Suszenie na polu - prymitywne; koszenie, przetrząsanie, dosuszanie, składanie w kopki, dosuszanie, zbiór (wiele strat),

• Dosuszanie na polu (zwiędnięcie i dosuszanie do 50% wody), zwożenie do stodoły, dosuszanie wentylatorami,

• Najlepszy - robienie sianokiszonki, przywiędnięcie zielonki, zwijanie w bele z dodatkiem preparatu chemicznego (np. z bakteriami), owijanie beli w folię. Tak można przetrzymywać przez zimę i kolejno skarmiać.

Na nasiona

Produkcja nasienna na materiał siewny; trudna w PL warunkach (musi być suchszy, cieplejszy, bardziej słoneczny klimat); nasz klimat nie sprzyja tej produkcji (głównie lucerna, esparceta i in.).

Ciepła pogoda potrzebna do dobrego zapylenia przez owady.

• Lucerna - głęboka budowa kwiatu, trudno dostają się do jego wnętrza pszczoły miodne (dostają się owady o dłuższych aparatach gębowych). Przy słonecznej pogodzie - lepszy oblot przez owady + tworzą się krótsze kwiaty.

W PL - często reprodukcja nasion (gł. lucerny) naszych odmian na kontraktach za granicą.

• Koniczyna czerwona - znosi ostrzejsze zimy, wschód PL (klimat kontynentalny) - dobre warunki dla uprawy koniczyny czerwonej; w PL produkuje się wystarczającą ilość nasion.

Lucerna 10 ÷ 50 kg/ha

Koniczyna czerwona 1,5 ÷ 3,0 q/ha (do 5 ÷ 6 q/ha - db plon)

Produkcja nasion

• Z plantacji paszowych,

• Ze specjalnych plantacji nasiennych.

Plantacje - na skłonie południowym (na stokach) w rejonach wschodniej PL dla koniczyny czerwonej, środkowa PL dla lucerny.

Na nasiona najlepiej zostawić 2-gi pokos po skoszeniu pokosu 1-go. 2-gi pokos kwitnie w pełni lata (wcześniej skosić pokos pierwszy), stwarza to lepsze warunki dla kwitnienia i rozwoju generatywnego.

Bez skoszenia 1-go pokosu - zakwitnie we wrześniu.

1-wszy pokos nigdy obficie nie kwitnie, ale zdąży już wylegać dlatego trzeba go kosić.

W pierwszym roku pełnego użytkowania - pokos mocniej nawieźć P (obfite tworzenie kwiatów) ~100kgP₂O₅/ha pod pokos nasienny + bor (np. boraks) lepsze nektarowanie, obfitsze kwitnienie.

Plantacja (specjalna) nasienna - siew rzadki (1/3 wysiewu na zielonkę) + rozstawa rzędów 40 ÷ 50 cm + zabiegi mechaniczne międzyrzędowe (opielanie).

Pielęgnowanie

• Niszczenie kanianki - preparaty chemiczne (desykanty w mocniejszych dawkach; np. Reglone, Basta - na kaniankę, babkę lancetowatą),

• Szkodniki - trudne zwalczanie; preparaty krótko działające i szybko rozkładające się (wieczorem)

Szkodniki:

Pędruś koniczynowy

Ziołomirek zmienny (lucerna)

Paciornica lucernianka (lucerna)

• Choroby - pleśń pylnikowa (koniczyna), wertycilioza (na starszej lucernie),

• Zaprawianie nasion - profilaktyka,

• Stanowisko - odpowiednie, odchwaszczone, wolne od szkodników.

Zbiór

• Trudno zasychają = wymagają przed zbiorem desykacji (Reglone, Basta) - w przypadku, gdy 80% główek koniczyny jest brunatnych lub gdy strąki lucerny ciemnieją.,

• Oprysk, 7 dni zasychnia zbiór kombajnem odpowiednio uszczelnionym i wyregulowanym ciasno zespołem młócącym. Omłot na polu przy pogodzie wyjątkowo suchej - najbardziej wczesnym popołudniem (koniec VIII /pierwsza połowa IX),

• Po wymłóceniu masę dosuszyć:

• U koniczyny - strąki (rozbite główki kwiatowe) + liście suche + łodygi,

• Lucerna - strąki + reszta,

• Masa po dosuszeniu - wyciera się nasiona (w brukowniku), doczyszczanie (wialnie) - odpowiednio gęste sita + pęd powietrza,

• Nie wyciera się nasion ze strąków esparcety i seradeli (zapobieganie uszkodzeniu nasion).

Seradela - jednoroczna, jara, często zaliczana do strączkowych. W jej przypadku notuje się bardzo duże straty nasion (strąki bardzo nierównomiernie dojrzewają - dolne strąki dojrzałe, a górne kwitną); strąki łamią się na części.

OLEISTE

Zalicza się do nich gatunki, które zawierają (głównie w nasionach) minimalnie 20% tłuszczu.

Uprawiane w Polsce:

• Rzepak ozimy

• Rzepak jary

• Rzepik ozimy

• Gorczyca biała

• Gorczyca sarepska

• Gorczyca czarna

• Katran (kapusta) abisyński

• Mak

• Słonecznik

• Len oleisty

• Lnianka siewna

Inne ważniejsze rośliny oleiste uprawiane na świecie:

• Bawełna - oleista i włóknista

• Soja

• Orzech ziemny

• Sezam

• Oliwki

• Palma kokosowa

Gorczyca biała - całe nasiona używane do marynat.

Mak - Papaveraceae

Słonecznik, krokosz barwierski - asteraceae

Dynia oleista (nasiona nie mają tej grubszej łupiny) - Cucurbitaceae, dyniowate

Len Linum - Linaceae, lnowate; roślina włóknista

Tłuszcze roślinne

Produkcja tłuszczów roślinnych na świecie:

70% tłuszcze roślinne, z czego:

70% z roślin 1-rocznych

30% z roślin wieloletnich

30% tłuszcze zwierzęce

Rośliny 1-roczne - oleje (nie ucz się % ☺):

• Sojowy 42%

• Słonecznikowy 16%

• Rzepakowy 13%

• Bawełniany 11%

• Arachidowy 10%

• Sezam, krokosz, len, rącznik, kukurydza 10%

Rośliny wieloletnie - oleje (bez %)

• Palmowy 75%

• Oliwkowy 15%

• Inne 5%

Rącznik pospolity Ricinus communis Wilczomleczowate Euphorbiaceae

• Duży procent oleju o specyficznych właściwościach (1 frakcja - lek rozwalniający, 2 frakcja - do smarowania urządzeń precyzyjnych, duża czystość i przyczepność = lepkość)

W PL '90 Spożycie `93

70% tł. zwierzęce 45% tł. zwierzęce

30% tł. roślinne 55% tł. roślinne

Tłuszcze roślinne są zdrowsze - przewaga kwasów tłuszczowych nienasyconych.

Tłuszcze roślinne dzielą się na:

• Stałe

• Ciekłe

Tłuszcze stałe tworzą się w roślinach klimatu tropikalnego, u roślin klimatu umiarkowanego tworzą się oleje.

WYKŁAD 7. 11.04.2006

Tłuszcze roślinne

Tłuszcz surowy­ - tłuszcz surowy + chemolipoidy + fitosterole + fosfatydy + tokoferole.

Tłuszcze właściwe są glicerolami kwasów tłuszczowych:

glicerol C₃H₅(OH)₃ + kwasy tłuszczowe

Ze względu na konsystencję, tłuszcze mogą być:

• Stałe lub półstałe, w których przeważają kwasy nasycone (C_nH_2nO₂)

• Ciekłe, czyli oleje, w których przeważają kwasy nienasycone (C_nH_2n-2(-4)(-6)O₂)





Np. Kwas oleinowy C_nH_2n-2O₂ - C₁₈H₃₄O₂

Kwas linolowy C_nH_2n-4O₂ - C­₁₈H₃₂O₂

Kwas linolenowy C_nH_2n-6O₂ - C₁₈H₃₀O₂


Kwas erukowy C_nH_2n-2O₂ - C₂₂H₄₄O₂ !!!! egz -

Jakość tłuszczu

Liczba jodowa - J₂ w gramach jaka przyłącza się do podwójnych wiązań w 100g tłuszczu.

Liczba kwasowa - ilość (mg) KOH potrzebna do zobojętnienia wolnych kwasów tłuszczowych w 1g tłuszczu.

W zależności od ilości w tłuszczu kwasów nienasyconych dzieli się tłuszcze (oleje) na 3 grupy:

1. nieschnące - o liczbie jodowej poniżej 85; jest ich mało,

2. półschnące - o liczbie jodowej 85 ÷ 130; większość olejów jadalnych,

3. schnące - liczba jodowa powyżej 130; do produkcji farb, pokostów, lakierów (olej lniany).

Liczba jodowa określa ilość kwasów nienasyconych (im ich więcej, tym jest wyższa)!!! egz

Liczba kwasowa - określa ilość wolnych kwasów tłuszczowych (czyli nie związanych w tłuszcz); powinna być jak najniższa (gdy wysoka - tłuszcz nienasycony i niezdrowy); jest wysoka w nasionach niedojrzałych (np. w dojrzałości zielonej nasion - wartość nawet 20) oraz gdy następuje rozkład (jełczenie) tłuszczu. Powinna być do wartości 1 grupy tłuszczów - powyżej (nasiona świeże dojrzałe)!!!egz

Kwas linolowy (witamina F)

Najważniejszy składnik błon komórkowych; spożywany powinien być w stanie świeżym (na surowo); dużo jest go w oleju słonecznikowych (~60%), sojowym (~50%), kukurydzianym (~50%) - mają jeszcze dużo (ponad 20%) kwasu oleinowego.

Oleje te nie nadają się do smażenia.

Kwas oleinowy (witamina E)

Łatwo przyswajalny przez organizm ludzki. Najbardziej odporny na spalanie (utlenianie) w wysokiej temperaturze. Oleje te nadają się dobrze do smażenia.

Dużo go w oleju rzepakowym (~60%), arachidowym (~50%) i z oliwki (~70%) - jest w nich ~20% kw. linolowego.

Kwas linolenowy

Odgrywa bardzo ważną rolę w wymianie tlenu w komórkach nerwowych, co ma szczególne znaczenie dla mózgu. Występuje głównie w soi i rzepaku.

Kwas ten ma wadę - z olejów tych przy smażeniu wydziela się bardziej intensywny zapach.

W roślinach tych występują tez kwasy nasycone (max w oleju arachidowym ~20%).

Ilość tłuszczu

Procentowa zawartość tłuszczu w nasionach zależy od:

• gatunku - uwarunkowania genetyczne

• odmiany - uwarunkowania genetyczne

• klimatu (dłuższy okres wegetacji, ciepły klimat sprzyja gromadzeniu tłuszczu)

• warunków uprawy

Wysokie nawożenie N może obniżać zawartość tłuszczu (suchy klimat też), ale N przyczynia się do wzrostu plonu (przy wysokich dawkach N można uzyskać wysoki plon tłuszczu w nasionach o małej zawartości tłuszczu).

Zawartość tłuszczu w nasionach:

KRZYŻOWE

1. rzepak ozimy 45 ÷ 50 % (gł.47÷48)

2. rzepak jary 44 ÷ 46 %

3. rzepik ozimy 43 ÷ 44 %

4. gorczyca czarna i sarepska 35 %

5. gorczyca biała 28 ÷ 30 %

6. lnianka ozima 40 ÷ 42 %

7. lnianka jara 37 %

8. katran abisyński 40 %

9. rzodkiew oleista 44 ÷ 46 %

MAKOWATE

1. mak 45 ÷ 45 %

ASTROWATE

1. słonecznik 40 %

2. dynia oleista 40 ÷ 50 %

3. rącznik 50 ÷ 60 %

Znaczenie gospodarcze roślin oleistych:

• dostarczają oleju (do celów spożywczych, technologicznych),

• z oleju można produkować estry (produkcja biopaliwa),

• olej do różnych przemysłów (kosmetyki, smary),

• produkcja na paszę zieloną (nawóz zielony lub zielonka) - rzepak, rzepik - głównie poplony ozime; jare - głównie pasza lub na przyoranie,

• gorczyca biała, rzodkiew oleista - niektóre odmiany wydzielają do gleby substancje przeciwdziałające występowaniu mątwika buraczanego (cenna w zmianowaniu),

• produkcja musztardy, do marynat - gorczyca biała (przyprawa; środek konserwujący).

Powierzchnia uprawy oleistych:

• Na świecie ponad 100mln ha (130-140), w tym:

• soja ~ 67mln ha

• rzepak ~24 mln ha

• słonecznik ~ 15 mln ha

przeciętny plon rzepaku w świecie 12 ÷ 14 dt/ha, słonecznika do 20 dt/ha (kraje ciepłe).

• W Polsce:

• Powierzchnia oleistych waha się od 400 ÷ 500 tys. ha

• Powierzchnia rzepaku 350 ÷ 400 tys. ha, czasem nawet do 700 tys. ha (95% tej powierzchni stanowi rzepak ozimy), na rzepak jary przypada ok. 80 tys. ha

• Plon rzepaku 20 ÷ 22 dt/ha (ozimy 30 ÷ 40 dt/ha); jary zazwyczaj niższy plon - reaguje na suszę wiosną.

RZEPAK OZIMY

Charakterystyka biopaliwa rzepakowego w stosunku do ON.



Emisja Mniej (względna wielkość)




CO

Węglowodory

Tlenki azotu

Wymagania klimatyczne i glebowe:

1. Glebowe - gleby żyzne; dużo pobiera Ca, odczyn zasadowy.

2. Klimat - wymagania:

1. Wodne - duże; współczynnik transpiracji często przekracza 6000; wiosną pobiera dużo wody, od IV₂ (wzrost łodygi) przez V (kwitnienie i wykształcanie łuszczyn) do połowy VI (wykształcenie łuszczyn), potem mniejsze potrzeby; dojrzewa w lipcu (słoneczna pogoda - VII₁; przekropna - VII₃ / VIII₁),

2. Temperatura - przetrzymuje zimę bez okrywy śniegowej do ~ - 20⁰c, ale często bez okrywy wymarza przy - 15⁰c; odporność na mróz podobna do jęczmienia ozimego; wymarza jesienią i wiosną głównie w PL płn. i wsch.,

3. Okresy krytyczne:

1. IX / X - pierwsze przymrozki, a rzepak słabo rozwinięty; może wyginąć mały % roślin,

2. Moment wejścia w zimowanie (poł. XI) - może zginąć znaczący % roślin; dobrze, gdy przed jego nastaniem temperatura obniża się stopniowo, wegetacja ulega zahamowaniu, a śnieg spadnie na zamarzniętą glebę. Źle, gdy podczas wegetacji jest ciepło, a potem nagle przychodzi mróz (+ brak pokrywy śnieżnej),

3. zima - być z umiarkowaną pokrywą śniegu.

4. przedwiośnie - bez śniegu, ale występują wysokie amplitudy ~ II / III (dzień ciepły, a nocą duże obniżenie temp.); często chłodny wschodni wiatr

Po tym okresie - policzyć wyrywkowo na plantacji zagęszczenie roślin/m² (gdy poniżej 40 rośl/m² - zaorać rzepak)

Wiosną powinno być 60-80 rośl/m²

Zimowanie rzepaku zależy od:

• właściwości genetycznych odmiany (odp. Na mróz)

• fazy rozwojowej w momencie wejścia w okres zimowania (powinien osiągnąć fazę 8-10 liści; rozeta osadzona nisko, stożek wzrostu niski - otoczony rozetą liści, szyjka korzeniowa o śr.1cm, sucha masa 1 rośliny min. 1g.

Na to dojście do fazy przed zimą wpływ ma:

• przebieg pogody (siew---> zima)

• termin siewu

• gęstość siewu

• siew w glebę nieco odleżałą po orce siewnej, by nie nastąpiło odsłonięcie szyjki korz. W czasie jesiennej weg.

Rośl. dnia długiego.

Kierunki hodowli:

1. jakościowa - utrzymanie odpowiedniej jakości oleju i nasion (śruta po wyłączeniu oleju jest bdb paszą; śruta może zawierać ~35% białka wartościowego biologicznie; w całych nasionach zaw. Białka ~20%)

Chodzi o niską zaw. Kwasu erukowego i glukozynolanów (zw.zaw. S)




Zostają w śrucie, szkodliwe dla zwierząt

Kw. Erukowy w dużych ilościach szkodliwy dla ludzi. Powoduje otłuszczenie mięśnia sercowego i choroby organów wew. (m.in.wątroby)

W odmianach powojennych (czasy wczesnego PRL-u) zaw. kw.erukowego ~ 50 % całości oleju (nie do spożycia dla ludzi).


Wyhodowano odmiany pojedynczo ulepszone (jednozerowe - zero kwasu erukowego)




W śrucie nadal były obniżono do 2% (taka jest też glukozynolany obecna norma odmian

niskoerukowych)

Glukozynolany - zw. zawierające siarkę; występują w częsciach wegetat., potem gromadzą się w nasionach; wyst. u krzyżowych. W zależności od warunków klimat. i rodzaju glukozynolanów w wyniku ich hydrolizy mogą powstać 2 gr. Związków:

1/ izotiocyjaniny (iTC) = olejki gorczyczne; nadają śrucie gorzki smak; powodują zaburzenia w działaniu tarczycy można temu przeciwdziałać dodając do paszy KJ lub jodowaną kazeinę, co przywraca akumulowanie jodu w tarczycy

2/ oksazolidyntiony =OZT= związki goitrogenne

Hamują funkcję tarczycy (nie ma możliwości zapobiegania) + ograniczają wartość paszy;

Najbardziej tolerancyjne przeżuwacze (dorosłe i opasy), mniej trzoda +drób

Zw. te występują w odm. wysokoerukowych w ilości 150-300 μ moli/g s.m.

Odmiany jednozerowe nadal zawierały wysoką ilość glukozynolanów. W latach 80-tych zaczęto wprowadzać do uprawy odmiany podwójnie ulepszone (do 2% kw.erukowego, zaw.glukozynolanów nie może przekraczać w materiale technologicznym 25 μ moli/g s.m, a w materiale siewnym 15 μ moli/g s.m). Są to odmiany podwójnie ulepszone= dwuzerowe. Odmiany te plonowały niżej.

Zaw. glukozynolanów może się zwiększać pod wpływem przekrzyżowania już w 1 pokoleniu. Glukozynolany mogą wzrastać na skutek przekrzyżowania dopiero w drugim pokoleniu.


Hodowlę rzepaku ozimego oparto na bazie rzepaku jarego

(wady - niższa plenność, bardziej atakowany przez zwierzynę leśną, zaw. mniej tłuszczu) - obecnie poprawiono te cechy.

miał naturalnie niższą zaw. kw.erukowego i glukozynolanów

Odmiany 3-zerowe - mają też zaw. włókna

Odmiany 4-zerowe - ----// --- ---//------------ i zaw. kw.linolenowego

Wykład 8 25.04.2006

Hodowla rzepaku oz. (kierunki):

• zwraca się uwagę na dobrą zimotrwałość (obecnie do -20°C)

• odporność na choroby (sucha zgnilizna)

• pękanie łuszczyn (cecha opanowana w 90%)

Agrotechnika:

• rola czynników agrotechn. w kształtowaniu plonu rzepaku oz.:

nawożenie	40-60 %
Ochrona przeciwko szkodnikom	10-25%
Odchwaszczanie	10-25%
Siew (gł.termin)	10-15%
Zmianowanie	5-15%
Uprawa roli	5-8%
Ochrona przeciwko chorobom (zaprawianie zmniejsza wyst. chorób)	3-5%

• Stanowisko w zmianowaniu - są 2 grupy stanowisk:

1/ dobre - db przedplony pozostawiające gl. zasobną w składniki, ale nie są zalecane (bo rzepak też zostawia db stanowisko); motylkowate strączkowe gł. groch+mieszanki strączkowych użytkow. na zielonkę oraz motylkowate wieloletnie likwidowane po 1-wszym pokosie (zostawiają bardziej suche, trudniejsze do uprawy stanowisko).

Rzepak to rośl. przerywająca częste następstwo zbóż po sobie w gospodarstwie.

2/ gorsze - zalecane dla rzepaku; zboża

Przy obu grupach stanowisk przedplon musi zejść na tyle wcześniej by można w odpowiednim terminie uprawić rolę i zasiać rzepak (rośl.wczesnego siewu); przy zbożach to głównie - jęczmień ozimy i jary (gorsze po pszenicy; owies i żyto- rośl. gleb lekkich więc nie przed rzepakiem [na gl.mocniejszych])

Przedplony zbożowe jare lepsze od ozimych, bo rzepakowi nie zagrażają samosiewy zbóż (droższa ochrona, bronowanie itp.)

Dobrym, ale rzadkim stanowiskiem dla rzepaku są wczesne ziemniaki (na gl.lżejszych + mało się ich uprawia). Czasem siew rzepaku po rzepaku (jednorazowo niezbyt ciężko, bo rozwijają się wtedy choroby i szkodniki).

Db stanowisko po rzepaku. Wcześnie schodzi z pola - db przedplon dla jęczmienia oz. i pszenicy.

Zalecane stanowisko po zbożowych - udział zbóż w prod.gosp. jest duży (do 70%), dlatego trzeba wykorzystywać stanowiska nie stricte pod zbożowe (db pod motylkowe i rzepak)

• Nawożenie rzepaku

• Potrzeby pokarmowe ( z nawozów i zasobności gl. w składniki)

• Ilości składników, jakie rzepak pobiera, ale z tego zwraca i wywozi z plonem --> największe potrzeby co do potasu, azotu, siarki, wapnia, a najmniejsze do Mg, P

• Ca - pobiera dużo, zmienia on korzystnie dla rzepaku odczyn gl. na zasadowe, wapnowanie konieczne w całym zmianowaniu

• K - do wytworzenia syst. Korzeniowego, szyjki korzeniowej -> decyduje o zimowaniu i wytwarzaniu części wegetatywnych

• N - do wytwarzania org. Wegetatywnych, wyskość +skład chem. Plonu; przeazotowanie może spowodować plonu, ale % zawartości tłuszczu (ale plon tłuszczu i nasion wzrasta +zawartość białka (lepsza śruta)

• P - wykształcenie nasion

• S - organy weget. i generatywne

• Mg - rozwój całej rośliny

• Obornik nie jest konieczny, ale można go zastosować (1/2 dawki), ale przeważnie uprawia się tylko na nawozach mineralnych.

Nawozy zielone raczej nie stosowane

• Nawozy mineralne

1)

	Gl.o niskiej zawartości	Gl. o wysokiej zawartości
P2O5 kg/ha	100-120	40-60
K2O kg/ha	140-180	90-120

Nawozy te zwykle stosuje się razem przed orką lub po orce w czasie uprawy przed siewem.

2. N - dawka mocno zależy od przedplonu

- po motylkowych - niska, do 100 kg/ha; jesienią przed siewem nie stosować - całość wiosną; dawkę dać 1-razowo w nawozach wolnodziałających przed ruszeniem weget., lub podzielić (1/2 dawki przed ruszeniem weget., a ½ 2 tygodnie od ruszenia weget. - faza intensywnego wzrostu łodygi i pąkowania)

- po zbożowych - dawka 180-200 kg.ha N; jesienią mała dawka~40-50 kg N/ha (nie wykorzysta większych dawek; nadmierny rozwój jesienią prowadzi do wymarzania), wiosną ~150 kg N/ha można podzielić na:

a) 75 kg przed ruszeniem weget.; 75 kg w drugim terminie (jak po motylkowych); w formie sypkiej (1-wsza dawka; 2.może być dolistnie)

b) 50 kg przed ruszeniem weget.; 50 kg w drugim terminie; 50 kg przy pełnym pąkowaniu [1-wsza dawka- nawóz sypki; a 2 i 3 - dolistnie w formie roztworu]

Im wcześniejszy oprysk tym stężenie ( 10-15%) może być większe, w trzecim terminie mniejsze (5%) - u zbóż analogicznie.

W czasie rozpuszczania mocznika się temp. - rozpuszczać w wodzie nieco podgrzanej lub odczekać (u zbóż analogicznie).

3. Mg - 45-60 kg MgO/ha

4. S - zależy od rejonów:

1. uprzemysłowione - (dużo S w powietrzu) - może działać szkodliwie; nawozy podstawowe, w których jest dodatkiem (siarczan, superfosfat)

~50-75 kg SO₃ /ha

Małe zapotrzebowanie na S przed ruszeniem weget. i po kwitnieniu.

• 
  
  Materiał siewny - ciemne, drobne, okrągłe nasiona ( .................... - utrzymują zdolność kiełkowania; może być z zeszłego roku); musi być zaprawiony (gł. na mokro) przeciwko chorobom grzybowym i szkodnikom i 2 w 1.

gł.tym, które pojawiają się jesienią

Prasikol, Chinook, zaprawa Marshal

Sarfun, zaprawa nasienna T, Funaben T.

Przeciwko skzodnikom i chorobom (2 w 1) - Cruiser, Super Hamai(?)

SIEW

• Termin siewu - krótki

PL N (NE) trzeba siać wcześniej - 15-20 VIII

PL środkowa i SW - 20-25 VIII (30 VIII)

Siew do 5 IX może dać dobre efekty, gdy jest długa, ciepła jesień

• Gęstość (ilość) wysiewu - można ze wzoru, ale MTZ 4-5g (nasiona mało zróżnicowane) -> po siewie na 1m² 80-100 roślin [tyle kg ile wynosi MTZ w kg przy db warunkach i db uprawie roli ~4-5 kg/ ha]

W praktyce ~ 6-7 kg/ha

Ostatecznie wiosną po całkowitym przerzedzeniu 60-80 roślin/m².

Zbyt gęsto - rzepak wybiegnięty.

• Rozstawa rzędów

- tylko mechaniczna uprawa 30-40 cm

- obecnie zalecana co 20 cm

• Przykrycie - 0,5 - 1,0 cm

PIELĘGNOWANIE

1. MECHANICZNE - opielanie międzyrzędowe; na terenach NE PL płytkie obsypywanie przed zimą -----> przy szerokiej rozstawie

- przy wąskiej i szerokiej rozstawie - bronowanie broną lekką nie później niż 3 tyg. Po wschodach przy zbyt gęstym rzepaku skośnie do rzędów, wiosną- brona ciężka skośnie do rzędów przed ruszeniem weget. (może dojść do zakażeń chorobami + szkodniki) przy optymalnej wilgotności gl.

2) CHEMICZNE

a) zwalczanie chwastów - opryski do gl. przed siewem rzepaku i po jego siewie, ale przed wschodami

• Na 2-liścienne przed siewem - Alatrif, Treflon (rumianowate-Devrinol)

• Po siewie do gl. + po wschodach (f.1-2 liści) Butisan

• 2-liścienne wiosną - Lontrel (rumianowate), Galera

• 1-liścienne - jesienią (3-5 liści) lub wiosną, Fusilade super, Pantera

1. Najważniejsze choroby rzepaku ozimego:

1. sucha zgnilizna kapustnych (Phoma lingam) - szyjka korzeniowa + system korz.; sprzyja jej wyst. wilgotność (gł. PL NW)

2. zgnilizna twardzikowa (Sclerotinia sclerotiorum) - od poł. V; nasada liści, łodygi.

3. Czerń krzyżowych (Alternaria Brassiceae) - sprzyja ciepła wilgotna pogoda; wszystkie części roślin, gł. - łuszczyn

4. Szara pleśń (Botrytis cinerea) - gł. na roślinach zainfekowanych lub uszkodzonych; wszystkie części roślin

Fungicydy: - 1 oprysk jesienią, wiosną (przeważnie) - sucha zgnilzna, szara pleśń, czerń krzyżowych

Preparaty siarkowe, Spartak, Robra, Tiowol.

2 oprysk od początku kwitnienia do opadania pierwszych płatków kwiatowych - zgnilizna twardzikowa, szara pleśń, czerń krzyżowych. (Spartak, Robra, Tiowol)

1. szkodniki - jesnienne:

1. pchełka - przy suchej, ciepłej pogodzie;

2. chowacz galasówek - syst.korzeniowy młodych roślin [zgrubienia u wiśni]

zaprawianie na szkodniki jesienne (więc nie potrzeba oprsyków)

- wiosenne:


1. chowacz brukwiaczek - łodydze pod kwiatostanem, zniekształcenia łodygi


2. chowacz 4-zębny - w ogonkach liściowych do podstawy łodygi (~połamane)

3. słodyszek rzepakowy - żeruje w pąkach kwiatowych (max szkody) i kwiatach; wyst. przy ciepłej pogodzie

Szkodniki łuszczynowe: (też wiosenne)

4.chowacz podobnik - otwory w łuszczynach

5. pryszczarek kapustnik - składa jaja w otworach

Preparaty: - dawka + szybkie działanie + szybki rozkład

• PYRETROIDY - oprysk wieczorny; ( Patriot, Poleci), Ripcarol, Decis Pirimor, Karate, Bullolock(?), opryski sygnalizuje ochrona roślin - ale gł. b.wczesną wiosną (słodyszek rzepakowy- koniec pąkowania)

ZBIÓR - „małe żniwa” (zbiór jęczmienia i rzepaku)

- przygotowanie przed zbiorem ( nie dojrzewa równomiernie)

- zbiór - 1-lub 2- etapowy

1) zbiór 2-etapowy - kosi się roślinę na pokosy z pozostawieniem wyższej ścierni w fazie żółtej (lekko brunatne/żółte łuszczyny; nasiona o konsystencji woskowej; po wysuszeniu młócenie z podbieraczem pokosu kombajnem.

Ten zbiór - wcześniejsze usunięcie roślin z pola (przed dużymi żniwami) +

Najważniejsze dla życia człowieka

Szkodliwy dla życia człowieka, występuje głównie w krzyżowych

Chowacze łodygowe

---