Struktura towarowa i geograficzna polskiego eksportu (1990-2008)

Handel zagraniczny ma bardzo duży udział w tworzeniu dochodu narodowego. Wszelkie dążenie do autarkii (samowystarczalności) byłoby zgubne dla rozwoju gospodarczego kraju.

W Polsce w latach 1982-1990 wartość eksportu warność eksportu przewyższała wartość importu. Sytuacja ta mimo dodatniego salda bilansu handlowego trzeba uznać za wyjątkowo niekorzystną dla gospodarki z racji na zmniejszenie obrotów handlowych naszego kraju a następnie wprowadzenie w 1981r. stanu wojennego. Po II wojnie światowej handel zagraniczny był całkowicie uzależniony od państwa. Wydawało ono koncesje m. in. na handel bronią, alkoholem, papierosami i samochodami. Zniesienie monopolu państwa w tym zakresie nastąpiło w roku 1990. Zniesiono wówczas większość koncesji, umożliwiono prowadzenie transakcji handlowych osobom fizycznym i prawnym, zlikwidowano ograniczenia ilościowe w handlu międzynarodowym. Ponadto wprowadzono wymienialność złotego oraz taryfę celną na produkty importowane z zagranicy.

W Polsce dopiero od 1991 obroty handlowe zaczęły ponownie wzrastać, jednakże działo się głownie za sprawa importu, przy niemal nieznacznym wzroście eksportu ( w 1991r. import stanowił 170 % wartości eksportu). Następnie w latach 1990- 2005 dynamika polskiego importu była znacznie wyższa niż eksportu. Ta przewaga wiązała się z jednej strony z szybkim wzrostem sektora prywatnego w imporcie a z drugiej strony ze spadkiem znaczenia polskich towarów na rynku światowym. Byliśmy mniej konkurencyjni. W późniejszych latach przemian gospodarczych, w miarę rozwoju umacniała się wartość pieniądza, co zawsze bardzo sprzyja importowi a pogarsza opłacalność eksportu. Mimo tego, niski poziom inflacji, rozwój przedsiębiorstw, unowocześnienie gospodarki doprowadziły do tego że od 2000r. dynamika eksportu w stosunku do roku poprzedniego jest wyższa niż importu. W rezultacie stosunek wartości importu do eksportu, który w 1999r. wynosił 1,67 spadł do poziomu 1,13 w 2005 roku. Oznacza to ze ujemne saldo handlu zagranicznego zmniejszyło się, w 2000r. wynosiło 17 mld $, a do 2005r . spadło do 11,6 mld. Świadczy to korzystnie dla naszej gospodarki. Z rokiem na rok staje się ona coraz bardziej konkurencyjna na rynku światowym.

Poprawiający się z roku na rok wskaźnik nie zmienia jednak faktu że w obrotach handlowych świata, znaczenie Polski , było i jest nadal niewielkie.

Kraj		mld $		%
Najwięksi eksporterzy
Niemcy		969,9		10,6
USA		904,4		9,9
Chiny		762,0		8,3
Japonia		594,9		6,5
Francja		460,2		5,0
Wlk. Brytania		382,8		4,2
30. Polska		89,3		1,0
Lata		% udział w eksporcie światowym		wartość eksportu na 1 mieszkańca ( USD)
1990		0,42		376
1995		0,45		593
2000		0,51		819
2005		0,92		1872

Eksport polski ( na 2005 r. ) stanowi zaledwie 1% światowego udziału. Stawia to nas na równi z takimi państwami jak Dania (1 %), Indie (0,9 %) czy Indonezja ( 0,9%). Jest to grupa zróżnicowana nie tylko pod względem wielkości PKB ale także liczby ludności i charakteru gospodarki. Sprowadza się to do tego że polskie towary są mało atrakcyjne na rynku światowym. Przyczyniły się do tego takie czynniki jak :

• Technologiczne zacofanie gospodarki i złą przestrzenna struktura przemysłu

• Przywiązanie do przemysłu ciężkiego zużywającego ogromne ilości energii , czyli mniej opłacalnego, takiego jak przemysł górniczy i hutniczy

• Mało efektywna produkcja energetyczna

• Małe nakłady finansowe na innowacyjność

• Stosunkowo wysoki koszt produkcji, rzutujący na cenny oferowanych produktów

• Uzależnienie od dotychczasowych rynków zbytu ( głównymi odbiorcami towarów były kraje należące do Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej -system ten utrwalała wzajemną zależność i niska jakość towarów)

• Mało skuteczna promocja polskich wyrobów za granicą

Jednocześnie obecnie polskie produkty uważane są za granicą jako dobre (artykuły spożywcze), ładne i atrakcyjne ( wyroby przemysłu włókienniczego i ceramicznego) a także innowacyjne ( kosmetyki).

Tab. 3 struktura eksportu według sekcji nomenklatury SITC. Rocznik statystyczny handlu zagranicznego 2008

Tab. 4 Eksport wg sekcji scalonej nomenklatury CN. Rocznik statystyczny handlu zagranicznego 2008

Jak możemy zaobserwować najmniejszy eksport mamy w sekcji napojów i tytoniu a także olei , tłuszczów i wosków zwierzęcych i roślinnych. Największy natomiast jest w sekcji maszyn, urządzeń i sprzętu transportowego oraz sprzętu elektrycznego i elektrotechnicznego. Z kolejnymi latami jego wskaźniki rosną. Tendencja wzrostowa występuje również w przypadku chemikali i produktów pokrewnych.

Tak więc istotne znaczenie ma głownie przemysł ciężki. Trzeba tu zaznaczyć że przyczyniły się do tego inwestycje kapitału zagranicznego lokowane w przemyśle motoryzacyjnym. W początkowej fazie były to głownie fabryki oparte na wyrobie maszyn i podzespołów do montażu. Z czasem jednak większość części wykonywana jest w Polsce ,a znaczna cześć produkcji kierowana jest dzięki temu na eksport.

Z biegiem lat zmniejsza się także udział produktów mineralnych w eksporcie. Przyczynia się do tego głownie import ropy naftowej i gazu ziemnego, jednocześnie przy spadku eksportu naszych surowców, takich jak węgiel kamienny i siarka.

Geograficzne kierunki wymiany są dość stabilne. Polska prowadzi ożywioną wymianę handlowa z krajami wysoko rozwiniętymi takimi jak Niemcy, które stanowią poważnego partnera w handlu zagraniczny (28,2 % eksportu). Inne kraje to np. Włochy (6,1 %) czy Francja (6,2 %)

Jednakże nie trudno zauważyć że nasz zachodni sąsiad i pozostałe kraje stanowią przewagę w polskim eksporcie.

Do Niemiec eksportujemy głownie maszyny, urządzenia i środki transportu, metale nieszlachetne i wyroby powstałe przy ich użyciu. Do tego dochodzi jeszcze sprzęt transportowy , materiały i artykuły włókiennicze , żywność i zwierzęta żywe, różne surowicza wyjątkiem paliw np. produkty medyczne i farmaceutyczne, mydło, preparaty polerujące i czyszczące, nawozy , tworzywa sztuczne , skóry, wyroby z drewna, meble, szkło, produkty hutnicze.

Drugim co do wielkości po Niemczech odbiorcą polskich produktów jest Francja. Eksportujemy do tego kraju głownie maszyny i urządzenia ( sprzęt telekomunikacyjny) sprzęt elektroniczni i elektrotechniczny , sprzęt transportowy ( motocykle , motorowery, rowery ), metale nieszlachetne i wyroby z nich robione oraz materiały i i artykuły włókiennicze.

Z niewiele mniejszym udziałem w polskim handlu zagranicznym na trzecim miejscu znalazły się Włochy. Eksportujemy do nich głownie sprzęt transportowy, maszyny (cięgniki), urządzenia , sprzęt elektroniczny i elektrotechniczny , zwierzęta żywe i produkty pochodzenia zwierzęcego ( mięso wołowe, skóry surowe), włókna syntetyczne, rudy i koncentraty metali szlachetnych, biżuterię wyroby ze srebra i złota, zegary i zegarki.

Rosja mimo ze jest głownie importerem ( kupujemy od niej głównie surowce) ma także swój udział w polskim eksporcie. Sprzedajemy na ich rynku głównie maszyny, urządzenia, sprzęt elektryczni i elektrotechniczny ( głownie artykuły gospodarstwa domowego) , produkty przemysłu chemicznego( pigmenty, farby) i drzewnego i papierniczego. Eksportowane są tez tworzywa sztuczne i kauczuk oraz farmaceutyki, wyroby przemysłu perfumeryjno-kosmetycznego.

Kolejnym istotnym partnerem handlowym Polski nadal są Stany zjednoczone Ameryki. Największym udziałowo przedmiotem eksportu są maszyny, urządzenia , sprzęt elektryczny i elektrotechniczny ( turbiny), a także metale nieszlachetne, przetwory spożywcze, mięso, napoje alkoholowe, dzieła sztuki, wyroby kolekcjonerskie i antyki, pojazdy powietrzne i części do nich.

Polska handluje także z krajaki takimi jak Chiny, Indie, Turcja, i Brazylia które zaliczają się do krajów rozwijających się. W porównaniu z krajami gospodarczo wysoko rozwiniętymi, ta grupa krajów umożliwia eksportowanie do nich wyrobów znacznie bardziej przetworzonych. Do Chin i Indii eksportujemy wyroby przemysłowe, chemikalia, maszyny, urządzenia ( przyrządy i aparaturę optyczna) i sprzęt transportowy. Do Brazylii natomiast wywozimy głownie chemikalia, różnego rodzaju maszyny i sprzęt transportowy. Dla Turcji jesteśmy także liczącym się dostawcą maszyny, urządzeń i środków transportu.

Czechy i Węgry to dwa kraje z Europy Środkowo-Wschodniej które są największymi handlowymi partnerami Polski z tego obszaru. Sprzedajemy Czechom poza metalami nieszlachetnymi produkty mineralne i produkty przemysłu chemicznego ( głownie ropopochodne). Węgrzy importują z Polski maszyny, urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczne, sprzęt transportowy, metale nieszlachetne, przetwory spożywcze, tytoń przetworzony i produkty tytoniowe, napoje bezalkoholowe, napoje alkoholowe, przyprawy, papier, tekturę i artykułu papiernicze.

Specyficzną cechą polskiego eksportu jest to , że znaczący udział a nim mają duże firmy, głownie spółki akcyjne. Czołowa 10 największych eksporterów dawała 15% wartości całego naszego eksportu, a 20 firm miało 21,5 % miało udziału w eksporcie. W tych 20 firmach jest 17 przedsiębiorstw przemysłowych, dwie handlujące węglem i Polskie linie lotnicze „LOT”. Wypada zaznaczyć ze 12 firm należy całkowicie do kapitału zagranicznego i decydują one w 14% o wysokości eksportu. Są to z reguły filie silnych koncernów światowych, która dysponują nie tylko nowoczesna technologia i kapitałem ale także dostępem, często na preferencyjnych warunkach, do rynków Europejskich, a niekiedy i świata.

Pozytywną tendencją ostatnich lat jest zmniejszające się znaczenie spółek surowcowych w eksporcie, na ich miejsce wchodzą firmy o zaawansowanych technologiach i innowacyjnych metodach produkcji.

Bibliografia

• „Geografia społeczno-gospodarcza Polski” Redakcja naukowa: Henryk Rogacki, wyd. PWN

• „Geografia ekonomiczna” Redakcja naukowa: Domański Ryszard wyd. PWN

• „Geografia Kompendium w zarysie i zadaniach” Redakcja naukowa: Kazimierza Kucińskiego wyd. DIFIN

• „Podstawy Geografii ekonomicznej” wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

• „Geografia ekonomiczna z rozszerzoną geografią fizyczną” Władysław Skrzypczak

• http://www.mg.gov.pl/ - Ministerstwo Gospodarki

• http://www.stat.gov.pl/ - główny urząd statystyczny

• „Rocznik statystyczny handlu zagranicznego 2008 „ wyd. główny urząd statystyczny

• „małe tablice geograficzne” wyd. adamantan

Tab. 1

Porównanie eksportu światowego z polskim w mld.$ i procentowym udziale. Dane na 2005

Tab. 2

Polska w handlu światowym w latach 1990-2005

46%

kraje

Pozostałe

6%

Włochy

6%

Wlk. Brytania

4%

Rosja

5%

Czeska

Republika

28%

Niemcy

4%

Holandia

6%

Francja

---