Prawoznawstwo (30)

ŹRÓDŁA PRAWA

System i hierarchia źródeł prawa wg Konstytucji RP

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej dzieli akty prawodawcze (źródła prawa) na:

POWSZECHNIE WIĄŻĄCE (OBOWIĄZUJĄCE)

to akty:

• 
  
  
  które mogą zawierać normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej

• które mogą regulować nieograniczony przedmiotowo zakres materii

• 
  
  z których mogą wynikać obowiązki i prawa bezpośrednio dla obywateli

• 
  które mogą stanowić podstawę aktów stosowania prawa (orzeczeń sądowych i decyzji administracyjnych).

WEWNĘTRZNIE WIĄŻĄCE (OBOWIĄZUJĄCE)

to akty:

• 
  
  
  które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, skierowane wyłącznie do adresatów usytuowanych wewnątrz aparatu państwowego (lub samorządowego), organizacyjnie / służbowo podporządkowanych normodawcy;

• których zakres przedmiotowy ogranicza się do zagadnień związanych z organizacją i wewnętrznym funkcjonowaniem danego organu;

• 
  
  
  
  które nie mogą bezpośrednio nakładać na obywateli obowiązków, ani przyznawać im praw;

• 
  
  które muszą być pod względem regulowanej materii zgodne z aktami powszechnie obowiązującymi;

• 
  które nie mogą stanowić samodzielnej podstawy aktów stosowania prawa.

W stosunku do aktów powszechnie wiążących ⇒

Art. 87 Konstytucji formułuje zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa. Zamknięcie tego systemu nastąpiło w dwóch aspektach:

Prawoznawstwo (31)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

1. 
   Akty normatywne powszechnie obowiązujące

B. Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące

Prawoznawstwo (32)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

Katalog wymienionych w Konstytucji aktów powszechnie wiążących jest zamknięty:

• 
  Konstytucja

• 
  
  
  ustawy

• ratyfikowane umowy międzynarodowe

• rozporządzenia

• 
  akty prawa miejscowego

Powszechnie obowiązujący charakter mają także następujące akty normatywne:

• rozporządzenie z mocą ustawy (art. 234 K)

• wydawane przez Prezydenta RP

• na wniosek Rady Ministrów

• w czasie stanu wojennego

• gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.

• podlegające zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu

• 
  
  układy zbiorowe pracy

• umowy zawierane przez Radę Ministrów z nierzymskokatolickimi Kościołami i związkami wyznaniowymi

• regulaminy Sejmu i Senatu

Wymóg publikacji aktów powszechnie wiążących -

nie mogą wejść w życie bez ich ogłoszenia (promulgacji):

wszystkie - z wyjątkiem prawa miejscowego - są ogłaszane w „Dzienniku Ustaw”

Zasada hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa

Oznacza:

• 
  konstytucyjny obowiązek organów niższych szczebli do stanowienia aktów prawnych mających służyć realizacji norm aktów wyższego stopnia;

• 
  zakaz tworzenia aktów sprzecznych co do treści i trybu ich stanowienia z aktami organów wyższego szczebla.

Prawoznawstwo (33)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

KONSTYTUCJA

• Ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną - zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawotwórczych w systemach prawa stanowionego.

• Jest to akt normatywny parlamentu albo specjalnego organu przedstawicielskiego pochodzącego z wyboru (konstytuanty).

• Konstytucja jest zbiorem norm - zasad stanowiących fundament politycznego, społecznego i gospodarczego ładu w państwie.

• Miejsce Konstytucji w systemie źródeł prawa RP określa:

• oprócz art. 87 ust. 1 konstytucji (wyliczenie aktów powszechnie wiążących)

• m.in. także jej art. 8: „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej”.

Konstytucja zajmując najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa (najwyższa moc prawna) wpływa w sposób istotny na treść całego systemu prawnego.

Nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza:

W aspekcie formalnym:

1. Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją.

• Żadna norma prawna niższej rangi nie może być sprzeczna z normami konstytucji.

• Odnosi się to:

• zarówno do treści norm niższej rangi,

• jak i do trybu ich uchwalania, który musi być zgodny z trybem określonym w konstytucji - akt niższego szczebla jest wydawany przez organ do tego upoważniony w konstytucji, wg przewidzianej przez nią procedury.

2. Nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji.

• Konstytucja zawiera jedynie normy o podstawowym charakterze, które wymagają uzupełnienia i konkretyzacji w normach niższego rzędu.

• 
  Organy prawotwórcze ⇒ obowiązek wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji - nie tylko wtedy, gdy a) konstytucja formułuje taki nakaz wyraźnie, ale zawsze kiedy b) jest to konieczne dla realizacji jej norm.

Prawoznawstwo (34)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

KONSTYTUCJA (cd)

Szczególny tryb uchwalenia i zmiany:

Do uchwalenia lub zmiany K. jest wymagane zrealizowanie określonej procedury:

• Inicjatywa legislacyjna:

„Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej”.

• Tryb legislacyjny:

„Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie, w terminie nie dłuższym niż 60 dni, przez Senat”.

• Większość kwalifikowana i kworum:

„Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów”.

W aspekcie formalnym:

• Konstytucja reguluje zagadnienia fundamentalne dla organizacji i funkcjonowania państwa, jak m.in.:

• podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego państwa;

• wolności, prawa i obowiązki obywatelskie;

• źródła obowiązującego prawa;

• ustrój, kompetencje i wzajemne relacje konstytucyjnych organów;

• ustrój terytorialny;

• finanse publiczne;

• stany nadzwyczajne.

Prawoznawstwo (35)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

KONSTYTUCJA (cd)

Bezpośrednie stosowanie konstytucji

Art. 8 ust. 2 konstytucji nakazuje bezpośrednie stosowania konstytucji, chyba że:

• jej przepisy stanowią inaczej (odsyłanie do ustawy)

• są sformułowane w sposób niedostatecznie jednoznaczny i precyzyjny (niesamowykonalne).

• Oznacza to, że normy wyrażone w konstytucji obowiązują w obrocie prawnym wprost - tj. bez konieczności ich rozwinięcia aktami niższego rzędu.

• Postanowienia konstytucji obowiązują we wszystkich rodzajach stosunków prawnych i są bezpośrednio stosowane przez wszystkie rodzaje organów władz publicznych ⇒ które są nią związane.

• Jednostka może wprost powoływać się na normy konstytucyjne i dochodzić ich realizacji na drodze sądowej.

• Do sfery bezpośredniego stosowania konstytucji zalicza się także tzw. współstosowanie konstytucji ⇒ polegające na równoczesnym stosowaniu jej norm oraz norm ustawowych.

• Oznacza ono, że podmiot stosujący prawo powinien, uwzględniając nadrzędną moc prawną konstytucji, dawać pierwszeństwo takim rozwiązaniom, które najlepiej realizują postanowienia konstytucji.

• W ramach tej instytucji wyróżnić można również - jako odrębny rodzaj bezpośredniego stosowania konstytucji - stosowanie jej norm dla:

• uzasadniania orzeczeń / decyzji;

• interpretacji innych norm prawnych, będących podstawą rozstrzygnięcia konkretnej sprawy.

Prawoznawstwo (36)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

USTAWA

Ustawa jest to:

1. Akt parlamentu

• Oznacza to, że żaden inny organ państwowy nie może stanowić ustaw (zasada podziału władz oraz zasada demokratycznego państwa prawnego).

• W Polsce Sejm (wraz z Senatem) jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw i prawa tego nie może przekazać innemu organowi państwowemu (niedopuszczalność subdelegacji).

2. O charakterze normatywnym

Wszystkie postanowienia ustawy stanowić materiał do konstruowania dla norm prawnych - nie może być w ustawie wypowiedzi pozbawionych normatywnego charakteru.

Jako akt normatywny - ustawa jest aktem ogólnym, czyli ustanawiającym normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

3. O szczególnej - samoistnej - mocy prawnej i miejscu w hierarchii źródeł prawa

1. Ustawa posiada samoistną moc powszechnie obowiązującą. Do wydania i obowiązywania ustawy nie jest potrzebne jakiekolwiek szczegółowe upoważnienie;

2. Ustawa może być zmieniona tylko przez inną normę ustawową, a nigdy przez normę niższego rzędu.

3. Ustawa może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawną prawa wewnętrznego - w tym również wprowadzać wyjątki od zasad zawartych w konstytucji.

4. 
   Wydawanie innych aktów normatywnych prawa wewnętrznego (powszechnie obowiązującego), dopuszczalne jest tylko na podstawie szczególnego upoważnienia wyrażonego w ustawie i w celu jej wykonania.

Prawoznawstwo (37)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

USTAWA (cd)

4. O nieograniczonym zakresie przedmiotowym

• Oznacza to, że za pomocą ustawy można regulować potencjalnie wszelkie materie, byle tylko:

• zachowany był normatywny charakter jej postanowień;

• pozostawała w zgodzie z przepisami konstytucji.

• 
  
  Ponadto przyjmuje się, że istnieje pewien zakres spraw, które mogą być regulowane wyłącznie przez ustawy ⇒ jest to tzw. materia ustawowa, która obejmuje zazwyczaj:

• nakładanie obowiązków na jednostki i zbiorowości, przyznawanie im praw, ograniczenie ich wolności i praw,

• 
  ustrój, właściwości i zasady działania aparatu państwowego oraz samorządu terytorialnego,

• główne zasady systemu gospodarczego i finansowego państwa,

• 
  status funkcjonariuszy państwowych.

Ustawy wraz z Konstytucją tworzą fundament państwa prawa.

5. Dochodzący do skutku (stanowiony) w szczególnej procedurze

• Ustawa jest aktem stanowionym przez parlament w szczególnym trybie proceduralnym - Jest to procedura sekwencyjna (wieloetapowa), uregulowana przez prawo i jawna.

• 
  Zasadnicze podstawy prawne stanowienia ustaw tworzą przepisy rangi konstytucyjnej określające kompetencje organów uczestniczących w procesie ustawodawczym oraz tryb ustawodawczy / Szczegółowe zagadnienia procedury ustawodawczej normują Regulamin Sejmu oraz Regulamin Senatu.

Prawoznawstwo (38)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY

Jest to jedyny dopuszczalny przed obecną Konstytucją przypadek ustawodawstwa pozaparlamentarnego.

• Konstytucja RP przewiduje istnienie powszechnego obowiązującego źródła prawa w postaci rozporządzenia z mocą ustawy,

które:

• 
  jest wydawane przez Prezydenta RP,

• na wniosek Rady Ministrów

• w szczególnych okolicznościach, tj.:

• w czasie stanu wojennego,

• gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.

• Jest to wyjątek, gdzie rozporządzenie (akt władzy wykonawczej) mam moc równą ustawie ⇒ może ją zmienić albo uchylić.

ALE:

• Rozporządzenie ustawodawcze podlega zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym jego posiedzeniu (lub traci moc obowiązującą).

• Ograniczenia zakresu przedmiotowego ⇒ rozporządzenie z mocą ustawy nie może zmienić:

• Konstytucji,

• ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i organów samorządu, ustawy o wyborze Prezydenta RP,

• ustawy o stanach nadzwyczajnych.

Prawoznawstwo (39)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

ROZPORZĄDZENIE

(wykonawcze)

Rozporządzenia są to akty normatywne::

• wydawane przez organy władzy wykonawczej;

• na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.

• Rozporządzenia wydawane są tylko i wyłącznie na podstawie wyraźnego i szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie.

• Upoważnienie, jak i samo rozporządzenie, nie może być oparte ani na domniemaniu ani wynikać z zastosowaniem wykładni celowościowej.

• Upoważnienie winno być szczegółowe tak, aby wyraźnie był w nim widoczny zamiar ustawodawcy przekazania kompetencji.

Prawoznawstwo (40)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

ROZPORZĄDZENIE wykonawcze (cd)

Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wdrożenie ustawy w życie.

Oznacza to konieczność sformułowania upoważnienia:

1. Szczegółowego pod względem podmiotowym:

• 
  Upoważnienie powinno wyraźnie wskazywać organ któremu przyznaje kompetencję do uregulowania danej kwestii w drodze rozporządzenia.

2. Szczegółowego ze względu na przedmiot regulacji;

• Pomiędzy ustawą upoważniającą a rozporządzeniem musi istnieć merytoryczny związek a normy zawarte w rozporządzeniu winny służyć realizacji norm ustawowych.

• Treść regulacji zawartych w rozporządzeniu musi dotyczyć więc tej samej problematyki, zmierzać do realizacji tych samych zadań i służyć tym samym celom - co ustawa.

• 
  Rozporządzenie - mając na celu wykonanie ustawy - musi uwzględniać w swej treści określony w upoważnieniu zakres spraw przekazanych mu do uregulowania.

3. Szczegółowego ze względu na treść (kierunek regulacji).

• W ustawie należy zawrzeć jakąś merytoryczną treść dyrektywną, której wykonaniu przepisy rozporządzenia mają służyć.

• Umożliwia to lepszą kontrolę zgodności aktu wykonawczego z ustawą, gdyż organ kontrolujący uzyskuje wyraźne kryterium określające pierwotny zamiar ustawodawcy.

Prawoznawstwo (41)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

ROZPORZĄDZENIE wykonawcze (cd)

• Upoważnienie do wydania rozporządzenia wykonawczego ma charakter jednorazowy ⇒ organ, który je zrealizował, nie może w oparciu o to samo upoważnienie ponownie, odmiennie regulować te same materie.

• Uzyskuje on bowiem jedynie doraźne upoważnienie, a nie upoważnienie o charakterze generalnym.

• Konstytucja wymienia organy, które mogą być upoważnione do wydawania Rozporządzeń:

1. 
   Prezydent RP

2. 
   
   Rada Ministrów

3. Prezes RM

4. Ministrowie

5. Przewodniczący komitetów RM

6. KRRiT

Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może: przekazać kompetencji innemu organowi (zakaz subdelegacji) ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego.

UMOWY PRAWOTWÓRCZE - prawo konsensualne

Obecnie: rośnie rola negocjacyjnych form współstanowienia prawa, gdzie strony wspólnie ustalają normy generalnie-abstrakcyjne. Efektem współstanowienia ⇒ umowy prawotwórcze.

• Umowy prawotwórcze - są podstawowym - międzynarodowego publicznego.

• Jako źródła prawa powszechnie obowiązującego - obecne również w prawie wewnętrznym - gdzie ich w rośnie w związku z procesami funkcjonalnej i kulturowej dyferencjacji systemów społecznych, z pluralizmem demokratycznych systemów politycznych i wzrostem rangi procedur negocjacyjnych, które mają gwarantować szeroki wpływ różnorodnych podmiotów prawa na treść tworzonych norm.

W systemie prawa polskiego:

Prawoznawstwo (42)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

PRAWO MIEJSCOWE

• Art. 87 ust. 2 Konstytucji RP: akty prawa miejscowego stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego - o ograniczonym terytorialnie zasięgu - na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

• Konstytucja nie wymaga by były to akty stanowione wyłącznie „w celu wykonania ustawy” i na podstawie zawartego w niej „szczegółowego” upoważnienia, a jedynie „na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie”

• Z konstytucji wynika, że stanowienie prawa miejscowego należy do:

• „organów samorządu terytorialnego

• terenowych organów administracji rządowej”

Legalność prawa miejscowego kontroluje Naczelny Sąd Administracyjny oraz Prezes Rady Ministrów.

Do aktów prawa miejscowego należą:

1. Akty organów samorządu terytorialnego

1. GMINA - uchwały Rady Gminy

• Rada gminy ustanawia w formie uchwał przepisy gminne - wydawane na podstawie upoważnień ustawowych i mające na obszarze gminy moc powszechnie obowiązującą (art. 40 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym). Przepisy gminne mogą dotyczyć:

• wewnętrznego ustroju gminy oraz sołectw i dzielnic

• organizacji urzędów i instytucji gminnych,

• zasad zarządu mieniem gminnym,

• zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

• 
  W zakresie nie uregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli:

• jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz

• dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Prawoznawstwo (43)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

PRAWO MIEJSCOWE (cd)

Akty organów samorządu terytorialnego (cd)

2. POWIAT

• Stanowienie powiatowych aktów prawa miejscowego należy do wyłącznych kompetencji rady powiatu.

• Wydawane są na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach.

• Na terenie powiatu mają charakter przepisów powszechnie obowiązujących.

• Najważniejszą podstawą prawną ich stanowienia jest ustawa o samorządzie powiatu, wg której, wydaje się je w sprawach:

• wymagających uregulowania w statucie - m.in. ustroju powiatu, organizacji i trybu pracy rady powiatu i jej organów, sposobu powoływania organów powiatu,

• szczególnego trybu zarządzania mieniem powiatu,

• 
  zasad i trybu korzystania z powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,

• 
  porządkowych - przepisy porządkowe

• W przypadkach nie cierpiących zwłoki przepisy porządkowe może wydawać zarząd powiatu.

• Podlegają one wówczas zatwierdzeniu przez radę powiatu na najbliższej sesji - nieprzedłożenie do zatwierdzenia lub odmowa zatwierdzenia = tracą moc w terminie określonym przez radę powiatu.

Prawoznawstwo (44)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY POWSZECHNIE WIĄŻĄCE

PRAWO MIEJSCOWE (cd)

Akty organów samorządu terytorialnego (cd)

3. WOJEWÓDZTWO

• Stanowienie aktów prawa miejscowego należy tu do wyłącznej kompetencji sejmiku województwa. Akty te dotyczą:

• statutu województwa

• zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim,

• zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

• Stanowione są na podstawie ustawy o samorządzie województwa lub na podstawie upoważnień zawartych w innych ustawach.

• Zakres terytorialny ich obwiązywania jest określany w akcie i może dotyczyć całego lub jedynie części obszaru województwa.

2. Akty wojewody i organów administracji niezespolonej

• Art. 39 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o administracji rządowej w województwie: „wojewoda oraz organy administracji niezespolonej na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie stanowią akty prawa miejscowego obowiązujące na terenie całego województwa lub jego części”.

• Ponadto: wojewoda otrzymał również kompetencję do wydawania rozporządzeń porządkowych w przypadku, gdy spełnione zostaną dwie przesłanki:

• rozporządzenie ma dotyczyć materii nie objętej regulacją w ustawach lub innych przepisach o randze przepisów powszechnie obowiązujących,

• 
  jest ono niezbędne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Prawoznawstwo (45)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

AKTY WEWNĘTRZNIE WIĄŻĄCE

Źródłami prawa wewnętrznie obowiązującego są (m.in.):

• 
  uchwały Rady Ministrów (niektóre)

• 
  zarządzenia Prezydenta RP (niektóre)

• zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre)

• zarządzenia ministrów (niektóre)

• uchwały Sejmu i Senatu (niektóre)

• regulamin Zgromadzenia Narodowego

oraz

• niektóre akty innych centralnych organów państwowych

Każdy akt prawa wewnętrznie obowiązującego musi odpowiadać następującym wymaganiom:

• 
  może być adresowany tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu ten akt

• 
  może obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać na zewnątrz, w szczególności ⇒ nie może być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów

• 
  może być wydany tylko na podstawie ustawy, która musi określać ogólną kompetencję danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznego

ŹRÓDŁA PRAWA - PODSUMOWANIE

• Podział źródeł prawa na akty prawa powszechnie obowiązującego i akty prawa wewnętrznie obowiązującego ⇒ ma charakter dychotomiczny.

• Oznacza to, że każdy akt normatywny musi mieć postać albo aktu prawa powszechnie obowiązującego, albo aktu prawa wewnętrznie obowiązującego.

• Nie istnieje trzecia, pośredniej kategorii aktów.

Prawoznawstwo (46)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

w systemie źródeł prawa RP

Art. 87 rozdziału III pt. Źródła prawa i ich hierarchia: źródłami powszechnie obowiązującego prawa są, m.in. ⇒ ratyfikowane umowy międzynarodowe.

Konstytucja wyróżnia dwa rodzaje ratyfikowanych umów międzynarodowych:

1. 
   
   Umowy ratyfikowane przez Prezydenta na podstawie zgody wyrażonej w ustawie przyjętej:

• w normalnym postępowaniu ustawodawczym (przez Sejm / Senat);

• lub w procedurze szczególnej (Sejm - 2/3, Senat - 2/3), bądź zgody wyrażonej w referendum,

2. Umowy ratyfikowane przez Prezydenta bez konieczności uzyskania takiej zgody.

• 
  
  Ratyfikacja umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

• Obie kategorie umów ratyfikowanych stanowią w myśl źródła prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 ust 1 konstytucji)

• 
  Umowy takie po ich ogłoszeniu (Dziennik Ustaw) stanowią część polskiego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba że:

• ich stosowanie zależy od wcześniejszego wydania ustawy (art. 91 ust. 1);

• ich normy mają charakter niesamowykonalny (non self-executing)

Metoda transformacji - włączenia prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego, polegająca na recepcji (przyjęciu) norm tego prawa przez prawo krajowe. W rezultacie normy te stają się normami prawa wewnętrznego (TRANSFORMACJA).

Prawoznawstwo (47)

System i hierarchia źródeł prawa w Polsce

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

w systemie źródeł prawa RP

Miejsce umów międzynarodowych w hierarchii źródeł prawa:

Zasada pierwszeństwa umów międzynarodowych, ratyfikowanych za zgodą wyrażoną w ustawie przed ustawami krajowymi

PROBLEM: Milczenie przepisów konstytucji w sprawach umów innych niż ratyfikowane oraz pozostałych źródeł prawa międzynarodowego.

ALE:

Art. 9 K. - „RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”.

WNIOSEK ⇒ Zawarcie w konstytucji tej zasady ogólnej oznacza m.in., że stosowaniu i wykładni norm prawa krajowego powinno towarzyszyć przestrzeganie wszelkiego prawa międzynarodowego, w tym prawa zwyczajowego i ogólnych zasad prawa międzynarodowego.

Prawoznawstwo (48)

ŹRÓDŁA PRAWA

System prawa stanowionego a System common law

SYSTEM PRAWA STANOWIONEGO

Stanowienie prawa -

• jest jednostronnym, władczym, konwencjonalnym i konstytutywnym aktem decyzyjnym;

• 
  podjętym przez organ państwa albo z upoważnienia organu państwa (np. przez organ samorządu);

• w wyniku, którego powstaje akt prawodawczy.

Rezultatem aktu stanowienia prawa jest -

Akt prowodawczy (prawny, prawotwórczy, normatywny) - w systemie prawa ustawowego jest to:

• tekst organu władzy publicznej;

• wyrażony w postaci przepisów prawnych;

• 
  wprowadzający do systemu nowe obowiązujące normy, zmieniające czy uchylające dotychczasowe.

Adresaci są w przepisach określeni ogólnie (generalnie - np. podatnik, przedsiębiorca), jak również ogólnie (abstrakcyjnie) wyznacza się powinne sposoby zachowania, (np. „kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat”).

W systemie prawa ustawowego owa ogólność regulacji to jedna z podstawowych różnic między:

Prawoznawstwo (49)

ŹRÓDŁA PRAWA

System prawa stanowionego a System common law

SYSTEM COMMON LAW

Precedens prawotwórczy (o charakterze konkretnym) - polega na tym, że:

• Sąd podejmuje konkretnie indywidualną decyzję w określonej sprawie (np. karnej), choć w obowiązujących dotąd normach (np. stanowionych, zwyczajowych) nie ma podstaw do jej wydania lub podstawy te są niedostatecznie określone.

• 
  Sąd w postępowaniu odróżnia swoiste, niepowtarzalne cechy rozważanej sprawy (obiter dicta) i biorąc pod uwagę jej istotę (ratio decidendi) - formułuje zasadę rozstrzygnięcia.

• Zasadę te czyni podstawą swojego orzeczenia.

• Ten sposób funkcjonowania sądów powoduje, że w krajach anglosaskich - inaczej niż w systemach prawa stanowionego - nie ma wyraźnego rozdziału pomiędzy tworzeniem a stosowaniem prawa.

• Sądy rozstrzygając konkretne sprawy (przypadki - cases = CASE LAW), jednocześnie stwarzają nowe generalnie-abstrakcyjne zasady rozstrzygnięć (= nowe normy prawne).

Prawoznawstwo (50)

ŹRÓDŁA PRAWA

System prawa stanowionego a System common law

SYSTEM COMMON LAW (cd)

• Fundamentem anglosaskiej koncepcji precedensu jest zasada stare decisis

⇒ (stare decisis et quieta non movere - przestrzegać wydanych decyzji i nie zmieniać istniejącego stanu rzeczy).

• 
  
  Zgodnie z tą zasadą każdy sąd jest związany precedensem ustalonym przez sąd wyższej instancji, a precedens może uchylić:

• tylko sąd, który go wydał lub hierarchicznie wyższy

• oraz ustawa.

W amerykańskim systemie prawa, w przypadku rozstrzygnięcia sprawy na podstawie common law (⇒ przy jednoczesnym braku norm prawa stanowionego można wyróżnić następujące etapy procesu tworzenia i zarazem stosowania prawa:

1. ustalenie, czy dla rozpatrywanej sprawy istnieje orzeczenie precedensowe, które można zastosować, bo dotyczy sprawy podobnej, jeśli nie - sąd ustanawia nowy precedens;

2. wykładnia istniejącego precedensu w związku z rozpatrywaną sprawą (m.in. wyodrębnienie zasady rozstrzygnięcia i okoliczności pobocznych);

3. powiązanie stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy z ustaloną zasadą rozstrzygnięcia; zgodną z zasadą stare decisis albo z zasadą rozstrzygnięcia;

4. podjęcie decyzji konkretnie indywidualnej.

• 
  Precedensy prawotwórcze w krajach anglosaskich mają współcześnie istotne znaczenie w prawie cywilnym, natomiast coraz mniejsze ⇒ w karnym, administracyjnym, finansowym.

• Nowe akty legislacyjne - amerykańskie i brytyjskie prawo precedensowe koegzystuje z prawem stanowionym.

Prawoznawstwo (51)

ŹRÓDŁA PRAWA

System prawa stanowionego a System common law

SYSTEM COMMON LAW (cd)

• Poza precedensami prawotwórczymi o charakterze konkretnym wyróżnia się także ⇒ precedensy zwane abstrakcyjnymi.

• Są to także rozstrzygnięcia sądu, które powstają w postępowaniu, w którym nie rozstrzyga się spraw indywidualnych, lecz rozwiązuje ogólne problemy prawne - takie uprawnienia maja na ogół sądy najwyższe.

• W przypadku rozstrzygnięć precedensowych o charakterze abstrakcyjnym ⇒ trudno jest jednoznacznie stwierdzić czy mamy do czynienia z:

• 
  
  tworzeniem nowych norm, czy też

• 
  interpretacją już obowiązującego prawa,

• W związku z tym w doktrynie odróżnia się tzw. precedensy interpretacyjne, które ustalają jedynie zasady wykładni już obowiązujących norm i precedensy rozstrzygnięcia tworzące nowe normy.

Podsumowanie i porównanie -

System prawa stanowionego a system common law

22

© Adam Mikołajczyk, Wstęp do prawoznawstwa / Encyklopedia prawa - wykłady

Konstytucja RP

Ustawy

Rozporządzenia wykonawcze

stanowione przez:

Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawy

Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez upoważnienia ustawy

Rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta, zatwierdzane przez Sejm (stan wojenny)

Prezydenta RP

KRRiT

Radę Ministrów

Prezesa Rady Ministrów

Ministra kierującego działem administracji rządowej

Przewodniczącego komitetu w składzie Rady Ministrów

• Układy zbiorowe pracy

• Umowy Rady Ministrów z Kościołami nierzymskokatolickimi

• Regulaminy Sejmu i Senatu

Akty prawa miejscowego

Uchwały rad samorządu terytorialnego (niektóre)

Akty normatywne terenowych organów administracji rządowej (niektóre)

• Regulamin Zgromadzenia Narodowego

• Uchwały Sejmu (niektóre)

• Uchwały Senatu (niektóre)

• Zarządzenia Prezydenta RP

• Uchwały Rady Ministrów (niektóre)

• Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre)

• Niektóre akty innych centralnych organów państwowych

Akty wewnętrzne prawa miejscowego

Akty o ograniczonym terytorialnie zasięgu obowiązywania

Akty obowiązujące

na terenie całego kraju

Akty konsensualne

(wyliczenie nie oznacza hierarchii)

(wyliczenie nie oznacza hierarchii)

Aspekt podmiotowy - K. wymienia w sposób wyczerpujący i zamknięty katalog organów upoważnionych do stanowienia powszechnie obowiązujących przepisów prawa.

Aspekt przedmiotowy - K. w sposób wyczerpujący (enumeratywny) wylicza formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o charakterze powszechnie obowiązującym - katalog zamknięty, numerus clausus).

akty dające prawną możliwość regulowania zachowania się wszystkich kategorii adresatów na terytorium państwa lub też na jego części.

Rozdział III konstytucji RP

Na podstawie innych przepisów K.

⇒ moc prawna

Art. 87 K.

prawo konsen-sualne

W praktyce można zaobserwować, że normy wyższej rangi mają charakter bardziej ogólny, normy niższej rangi natomiast mają za zadanie konkretyzować ich postanowienia.

M.in.: implikuje ona uznanie nadrzędnej pozycji konstytucji w systemie źródeł prawa.

Tak, by nie pozostawały one pozbawionym praktycznego znaczenia „martwym zapisem”.

W związku z aspektem formalnym:

art. 239 K

• Po zakończeniu postępowania (...) Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”.

(nadrzędna pozycja konstytucji)

Konstytucja jest aktem nadrzędnym w hierarchii źródeł prawa w sensie:

• materialnym - ponieważ normuje podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego w państwie,

• formalnym - ponieważ jest aktem najwyższej mocy prawnej.

Na podstawie poglądów doktryny i orzecznictwa

Jeśli w konstytucji mówi o wydawaniu ustaw w konkretnych dziedzinach ⇒ należy to rozumieć jako zobowiązanie ustawodawcy do ich uregulowania, a nie jako przesłankę dopuszczalności wydawania takich aktów.

Bez wyraźnego upoważnienia ustawy w systemie prawa wewnętrznego nie może znaleźć się jakakolwiek norma powszechnie obowiązującego prawa.

zasada prymatu ustawy w porządku prawnym i wyłączności ustawy w regulowaniu wzajemnych praw i obowiązków między władzą a obywatelem jako jedna z zasad demokratycznego państwa prawnego

Zasada wyłączności ustawy w określaniu obowiązków i praw jednostki przybiera szczególną postać w stosunku do regulacji o charakterze represyjnym (karnoprawnym).

Oprócz tzw. postępowania ustawodawczego zwykłego ⇒ tzw. specjalny tryb uchwalania niektórych ustaw (np. budżetowych oraz tzw. pilny tryb ustawodawczy.

W demokratycznym państwie prawa stanowienie prawa powinno odbywać się w sposób pozwalający uczestnikom na dostateczne rozważenie zgłaszanych propozycji, wzięcie pod uwagę i skonfrontowanie różnych racji i argumentów.

Ale....

Art. 234

J. J. Rousseau -

- Rozporządzenie (decret), pochodzące od władzy wykonawczej, to akt nie będący wyrazem woli powszechnej, gdyż nie pochodzi on od zbiorowego podmiotu suwerenności, lecz stanowi wyraz woli partykularnej.

- W związku z powyższym, rozporządzenie powinno służyć realizacji norm ustawowych i zawierać - podobnie jak ustawa, której służy, normy powszechnie obowiązujące.

• Na tle obecnej Konstytucji RP rozporządzenia są aktami powszechnie obowiązującymi, stojącymi w hierarchii źródeł prawa poniżej ustaw i mają wobec nich charakter wykonawczy.

• Normy rozporządzeń mają uzupełniać system powszechnie obowiązujących norm prawa stanowionego i nie mogą naruszać ani zmieniać norm hierarchicznie wyższych.

• Rozporządzenie w związku z nadaniem mu przymiotu powszechności musi zawierać normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

Ustawa z dnia 12 grudnia ......

Art. 1 .(....)

Art. 2. (....)

(....)

Art. 25. Minister (...) w drodze rozporządzenia określi....

Rozporządzenie Ministra (...) z dnia ...

§ 1. Na podstawie art. 25 ustawy z dnia 12 grudnia (...), zarządza się co następuje: (...)

Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie

⇒ dlatego tekst rozporządzania rozpoczyna się z reguły od słów: ,,Na podstawie art. ... ustawy z dnia... (Dz. U. Nr ..., poz. ...) zarządza się, co następuje'' (PODSTAWA PRAWNA).

upoważnienie

podstawa

prawna

Zakaz dokonywania subdelegacji, czyli dalszego przekazania innemu podmiotowi przyznanej w upoważnieniu kompetencji ⇒ jedynym uprawnionym pozostaje organ jednoznacznie wskazany w upoważnieniu zawartym w ustawie.

Wykorzystanie upoważnień ustawowych do innych celów niż wynikające z upoważnienia albo wyjście poza jego zakres stanowi naruszenie legalności działania organu wydającego rozporządzenie.

Upoważnienia ustawowe:

• fakultatywne

• obligatoryjne

Wyliczenie enumeratywne, lista zamknięta

DIALOG

• układy zbiorowe pracy

• umowy zawierane przez Radę Ministrów z nierzymskokatolickimi Kościołami i związkami wyznaniowymi

Przepisy te mogą przewidywać za ich naruszenie karę grzywny.

przepisy porządkowe - wydawane są w oparciu o art. 41 ustawy o samorządzie powiatowym:

• w zakresie nie uregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach o charakterze powszechnie obowiązującym;

• w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy jest to niezbędne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego lub dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego;

• gdy zagrożenia te występują na obszarze więcej niż jednej gminy.

Za ich naruszenie może być przewidziana kara grzywny na zasadach określonych w prawie wykroczeń.

Przepisy te mogą przewidywać za ich naruszenie kary grzywny na zasadach i w trybie określonym w przepisach o wykroczeniach.

Wyliczenie nie jest enumaratywne -

KATALOG OTWARTY

! Problem „odpryskowego” oddziaływania na sytuację prawną obywateli !

(jedyny wyjątek tworzą uchwały Rady Ministrów, które mogą być stanowione w ramach ogólnych konstytucyjnych kompetencji tego organu)

Wszystkie umowy ratyfikuje PREZYDENT!

Art. 89. ust 1

• Stanowienie jest współcześnie najbardziej rozpowszechnionym sposobem tworzenia prawa.

• System prawa stanowionego dominuje w Europie (kontynentalnej), występuje także w Ameryce Łacińskiej.

Wyjątki:

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednia zgodą wyrażoną w ustawie

Ustawa

sprzeczność

nie do pogodzenia

prymat umowy

1.)

Umowa międzynarodowa ratyfikowana bez upoważnienia wyrażonego w ustawie

sprzeczność

nie do pogodzenia

Ustawa

2.)

Rozporządzenie

prymat ustawy

3.)

Zasady:

• bezpośredniego stosowania

• prymatu wobec ustaw

odnoszą się również do prawa stanowionego przez organy prawotwórcze organizacji międzynarodowych, w których członkostwo Polski wynika z ratyfikowanej przez RP umowy o przystąpieniu do danej organizacji (art. 90 i art. 91 ust. 3).

wyjątki:

UE - Wspólnotowe prawo europejskie

rezultatem efektem tworzenia prawa przez organy legislacyjne

rezultatem stosowania prawa (np. przez sądy czy administrację).

W wyniku stosowania prawa indywidualnie oznaczony adresat ma konkretny obowiązek w ściśle oznaczonych okolicznościach np. „Jan Kowalski zapłaci mandat w wysokości 200 zł”.

Podstawową formą prawodawstwa w systemie prawa stanowionego jest ustawa, czyli jednostronny, władczy akt parlamentu.

Ustawy pełnią zasadniczą rolę w systemie aktów prawotwórczych.

W Polsce ustawę stanowi Sejm przy udziale Senatu i prezydenta.

W państwach anglosaskich (Wlk. Brytania, Irlandia, Stany Zjednoczone - z wyjątkiem Porto Rico i Luizjany, Kanada z wyjątkiem Quebecu), prawo jest tworzone:

• nie tylko w formie stanowienia,

• ale także w formie precedensów prawotwórczych.

Ta zasada powinna być odtąd podstawą rozstrzygnięcia wszystkich podobnych konkretnie-indywidualnych spraw przez sądy o takiej samej albo niższej pozycji w hierarchii organów sądowniczych.

Zasada precedensu opiera się na założeniu, że podobne sprawy powinny być rozstrzygane w podobny sposób.

! Precedensy prawotwórcze są w krajach anglosaskich źródłami prawa o niższej mocy prawnej niż ustawy!

Każda ustawa może uchylić precedens, ale żaden precedens nie może uchylić ustawy.

Zajęte stanowisko zależy m.in. od przyjętych założeń dotyczących koncepcji źródeł prawa i wykładni.

Współcześnie zaciera się ostre przeciwstawienie obu tych systemów:

• w systemie anglosaskim wzrasta rola stanowienia jako formy tworzenia prawa,

• w systemie prawa stanowionego zaś - rola orzecznictwa sądowego.

System prawa stanowionego:

• podstawową formą prawodawstwa jest ustawa akt władczy Parlamentu oraz akty wykonawcze, podporządkowane ustawom;

• tworzenie praw jest oddzielne od stosowania prawa tj. od podejmowania na podstawie ustaw decyzji konkretnie indywidualnych przez sądy i administrację;

• organy stosujące prawo nie mają kompetencji do prawodawstwa.

W systemie anglosaskim:

• formą prawodawstwa - obok ustawy- jest także precedens;

• jest to decyzja konkretnie indywidualna sądu, która staje się wzorcem dla rozstrzygnięcia innych, podobnych przypadków (⇒ nie tyle decyzja w całości, co zasada rozstrzygnięcia);

• nie ma wyraźnego rozdziału pomiędzy tworzeniem a stosowaniem prawa;

• precedensy są źródłami prawa podporządkowanymi ustawom - zasadą jest, że każda ustawa może uchylić precedens, ale żaden precedens nie może uchylić ustawy.

---