Epistemologia - ćwiczenia
13 października
B. Skarga
xyos ontologiczny (racjonalność metafizyczna)
- rozum (logos) jest tożsamy z bytem
myślenie jest bytem
- prawda afirmuje byt, ma status ontologiczny
byt jest źródłem prawdy,
rozum jest źródłem prawdy
- reguły myślenia są jednocześnie zasadami ontologicznymi i zasadami bytu
- świat jest racjonalnie urządzony, uporządkowany
- ład świata oparty jest o liczbę, jak pewne struktury matematyczny (pitagoreizm)
- człowiek posiada rozum, powinien odsłonić porządek, rzeczywistość
Theorea (teoria) - oglądać
Utożsamienie podmiotu z przedmiotem.
Danek
Logos (rozum):
- zwerbalizowana myśl,
- myślowa aktywność, w której realizuje się wiedza,
- logos prowadzi do episteme i wychodzi do episteme,
- wiedza da się przynajmniej częściowo wysłowić, więc realizuje się ona w logosie,
- logos jest kryterium pozwalającym ocenić, że wiedza jest. Skoro wiedza wyraża się w logosie, to tam, gdzie jest logos musi być też wiedza,
- logos dzetetyczny (zdolność dialogiczna),
- logos asertoryczny (konkluzja poszukiwania),
- metoda poznania,
- pewna droga prowadząca do prawdy,
- wyjaśnienie w świetle przyczyn,
Episteme (wiedza):
- skończona,
- bezpośrednia, bo uchwytuje istotę rzeczy,
- wykracza poza to, co werbalne,
- mentalnym oglądem/obrazem czyli widzeniem noetycznym,
- konieczna,
- rozpoznaniem przyczyn.
J. Bigaj
Episteme; sposób poznania, sposób poznawczego odnoszenia się do rzeczywistości. W ten sposób przedmiotem poznania może być wszystko.
umiejętność wyjaśniania - polega na podejściu do problemu w świetle czterech pytań/przyczyn:
- celowej - po co? - najważniejsze przez nakierowanie na pierwszego poruszyciela
- sprawcza - skutkiem czego?
- formalna - czym?
- materialna - z czego?
umiejętność formalnej analizy zdań - umiejętność analizy relacji między terminami sądów bez względu na ich treść
umiejętność definiowania - polega na uchwyceniu istoty rzeczy, czyli ousie. Wykorzystuje się ją do dowodzeń/rozumowań.
Episteme ma charakter:
- ogólny
- dogłębny
- podstawowy
Wiedza naukowa:
- składa się z twierdzeń
- konieczna
- ogólna
- uniwersalna
- powszechna
- uchwyca istotę rzeczy
- pewna
- demonstratywna
Posiadamy intuicję bytu.
20 października
Taylor
Platon:
- moralność była harmonią, ładem wewnętrznym,
- tak rozumiana moralność zakłada jedność duszy i kierowana jest przez rozum
- moralne działanie wynika ze skłonności duszy, a nie zewnętrznych uwarunkowań,
Dlaczego opozycje wewnętrzne - zewnętrzne nie pozwala zasadnie interpretować Platon?
- rozum jest zdolnością do odsłonięcia ładu bytu, (dzięki temu co zobaczyliśmy zaczynamy tą harmonią żyć.)
- poprzez to człowiek w życiu kieruje się ładem,
- rozum jest tej samej natury co ład świata,
- rozum jest ładem i częścią ładu powszechnego,
- z perspektywy całości ustanawiamy jej części,
- ład = dobro; ład duszy też jest dobrem; dobro duszy jest częścią Dobra, więc ma charakter absolutny, doskonały,
- arete - cnota/dzielność,
- doskonała realizacja funkcji charakterystycznej dla danego rodzaju bytu,
- doskonałość rozumu polega na stopieniu się rozumu z ładem świata,
- poznanie łądu budzi miłość (umiłowanie ładu zaprowadza ład), co powoduje, że dusza staje się dobra (zło jest niewiedzą).
-prymat całości w stosunku do cześci
Związki Augustyna z Platonem:
- wszechświat jest uzewnętrznionym ładem bożej myśli, racjonalnym ładem,
- świat jako całość jest odbiciem Dobra,
- ludzkie dobro to poznanie i miłowanie ładu,
- cielesność przeszkadza człowiekowi w poznaniu Dobra.
Święty Augustyn:
- dusza - człowiek wewnętrzny,
- ciało - człowiek zewnętrzny,
- człowiek powinien zwrócić się ku swojemu wnętrzu (introspekcja), bo przez wnętrze człowieka wiedzie droga do Boga,
- Bóg jest bytem transcendentnym,
- Bóg jest zasadą i podstawą ludzkiego poznania.
-Platon zwraca się ku zewnętrznemu oglądowi, a Augustyn pyta dlaczego możemy w ogóle patrzeć.
Cogito Augustyna:
odkrywamy własne istnienie
- wolne
- jednostkowe
-ja różnię się od innych
odkrywamy MOJE myśli, uczucia, to że poznaję, odczuwam indywidualnie i inaczej niż Ty
istnieje świat naszego doświadczenia / DLA MNIE
poznaje własne poznanie
w introspekcji odkrywa zasady, podstawy poznania, które jako że pochodzą od Boga, są ogólne, uniwersalne, prawdziwe
wola staje się jednoosobowym wolnym wyborem
można poznać dobro i wdł. Niego nie żyć, ponieważ człowiek ma wolą wolę.
27 października
Jay
Wytwórczy model poznania:
- prawda łączy się z użytecznością
- nauka łączy się z techniką (od pytania „dlaczego?” do pytania „jak?”)
Prawda naukowa - efekt metodycznego doświadczenia.
Doświadczenie (w standardowym znaczeniu, a nie w metodycznym):
- przeszłe poznanie
- praktyczność
- przeżycie
- doświadczenie czegoś
- niepowtarzalne
- nie zawsze komunikowalne
Doświadczenie metodyczne:
- metodyczne
- zaprojektowane
- niespontaniczne
- wyuczone
- podsawową jednostką poznania są fakty
Eksperyment - metodyczne, wyuczone doświadczenie
Eksperyment dowodzi faktów (wynik doświadczenia), któ®e traktuje się jako wyróznione jednostki poznania.
Doświadczenia (jako eksperyment):
- powtarzalne
- metodyczność
- publiczne
- metoda dostępna dla każdego
- komunikowalne
- podmiot epistemologiczny (niejednostkowy)
- kontrolowane
Podmiot:
Epistemologiczny:
- wieczny, wykraczający poza kontekst historyczny jednostkowego życia,
- zdolnośc poznania prawdy absolutnej (jako kumulacji prawd cząstkowych)
- pewna norma poznania, zbiór reguł, normatywny wzorzec racjonalności
- obiektywny, bezinteresowny, perspektywa znikąd (oderwany punkt widzenia)
- związany jest z narzędziem i językiem nauki
Psychologiczny:
- jednostka
- emocje
- zobowiązany wizją racjonalności
- dąży do modelu racjonalnego, czyli podmiotu epistemologicznego
- doświadczenie staje się silnie związane z narzędziami i językiem nauki
- indiosynkrazje
Krakowski
Takim językiem (nauki) jest matematyka; świat ma strukturę matematyczną, tak więc matematyka nie jest tylko sposobem opisu. Istotą i treścią świata jest matematyka
Według matematyki przyroda (ciała, które się na nią składają):
- ma kształt
- można ją umieścić na osi współrzędnych
- ma miarę
- przedmioty posiadają prędkość
- poza nauką jest to, czego nie da się wyrazić ilościowo (kolory, zapachy)
- MATERIA staje się rozciągła/rozciągłością
- redukuje się do konstrukcji matematycznych
Racjonalnośc proceduralna.
Doświadczenie - co to znaczy, że jest metodyczne/wyuczone?
- hipoteza; z niej dedukujemy wnioski/konsekwencje, lub przeprowadzamy dowód matematyczny i konfrontujemy to z eksperymentem; twierdzenia odnoszą się do widealizowanych zjawisk, różnych od „realnych” (np. zaniedbuje się opór powietrza).
Nauka kontstruuje model poznawczy rzeczywistości.
Metoda hipotetyczno-dedukcyjna.
u Jay'a
Metoda:
- jest uprawomocnieniem
- jest warunkiem uogólniania, pomaga powtórzyć wynik eksperymentu
- to, co obserwowalne wyjaśniamy za pomocą praw (natury)
Klasyczne ujęcie nauki:
-poznanie wychodzące od pryncypiów poznanych intuicyjnie
-opiera się o naturalne zmysły
Jest silnie związana z badaniem jakościowym
- bada ogólne struktury
- kontemplacyjny walor
- zhierarchizowana
Nowożytne ujęcie nauki:
- standardy racjonalności oddzielone od konkretnych osób
- standardy związane z narzędziem i językiem nauki
- redukcjonizm
3 listopada
Baumgartner
Klasyczne ujęcie nauki (poznania):
- intuicja pryncypiów poznawczych i bytowych,
- wyjaśnianie na ich podstawie,
- ogólne struktury,
- ogólne esencje bytów,
- badania jakościowe,
- zaufania do naturalnych zmysłów.
Prigogine
Nauka nowożytna:
- sposób oddziaływania na otoczenie
a) metoda przewidywania i wpływu na procesy przyrodnicze
b) metody systematycznego oddziaływania na otoczenie
c) metoda projektowania narzędzi i aparatury
d) metoda eksploatacji zasobów naturalnych
Nauka i teoria
Silne związki nauki i techniki.
Głównym sposobem wchodzenia nauki w relację z otoczeniem jest Eksperyment. Eksperyment - czynna rola badacza, a nie samo obserwowanie, dialog z przyrodą polegający nie na biernej obserwacji faktów empirycznych, tylko na spreparowaniu zjawiska, wytworzenie zjawiska tak, aby odpowiadały teorii i by były przybliżeniem sytuacji idealnej, która w przyrodzie być może nigdy nie wystąpi.
Preparowanie przejawia się w:
- wyborze ciekawego pytania, przemiotu badań,
- umiejętności wyprowadzenia konsekwencji wynikających z przyjętego pytania,
- umiejętności oszacowania, które konsekwencje są istotne, a które nie ( za pomocą eksperymentu myślowego),
- umiejętność prześledzenia odpowiedzi dawanych przez przyrodę w ramach przyjętego języka teorii,
- umiejętność wyboru zjawiska, które jest najlepszym weryfikatorem.
Sikora
Oddolna koncepcja doświadczenia (Arystoteles):
- doświadczenie bierne - pamięciowe utrwalenie wrażeń zmysłowych wywoływane przez określoną rzecz
- doświadczenie czynne (indukcja, epagoge) - uogólnienie pewnych poszczególnych przypadków, uogólnienie polega na tym, że zachodzenie zjawiska rozciągamy na przypadki, których nie doświadczyliśmy
Punktem wyjścia jest obserwacja empiryczna.
Odgórna koncepcja doświadczenia:
Punktem wyjścia są aksjomaty matematyki, możemy to zrobić dlatego, że rzeczywistość ma strukturę matematyczną.
- geometria jest wzorem poznania (geometria teoretyczna i stosowana); geometria zajmuje się przedmiotem idealnym; do świata doświadczenia zmysłowego odnosi się geometria stosowana,
- wszechświat składa się z rzeczy ściśle uporządkowanych przyczynowo,
- pozwala nam przewidywać, umożliwia (uprawomacnia) indukcję, pozwala sformułować hipotezę,
- matematyka jest językiem obiektywnym, ścisłym, intersubiektywnym, jest narzędziem poznania świata,
- umożliwia tu poznanie czasowo-przestrzennej formy przyrody,
- dzięki matematyce poznajemy tylko model rzeczywistości.
Idealizacja - zabieg metodologiczny, którego celem jest poznanie istotnych zależności między zjawiskami, dzięki czemu możemy formułować prawa. W idealizacji zakłada się nieistnienie określonych własności. To oznacza, że badacz umie odróżnić własności główne od pobocznych.
Prigogine
Mit nauki nowożytnej:
Świat jest jednorodny
a) złożoność przyrody jest pozorna
- wszystkie zjawiska da się zredukować do praw fizycznych, lub fizycznych praw ruchu,
- przyroda rozumiana jest jako maszyna (mechanicyzm, determinizm)
b) nauka może poznać całą prawdę o przyrodzie
c) istnieje adekwatny język opisu świata, jest jeden taki język i jest nim matematyka.
Russel
Zmiany światopoglądowe spowodowane przez naukę nowożytną (odczarowanie świata).
- odejście od animizmu, wszystko tłumaczą prawa fizyki,
- Ziemia i człowiek przestają być w centrum uwagi, tracą swoje centralne miejsce we wszechświecie (upada mit chrześcijaństwa)
Prigogine
Zmiana uniwersum symbolicznego
- nauka zastąpiła kulturę, względnie stała się elementem sterującym kulturą,
- nauka nowożytna łączy się z racjonalnością instrumentalną (wola panowania człowieka); rzecz mamy po to, by nią manipulować.
Krytyka tego nauczania:
Heidegger:
- nauka chce ujarzmić świat
- nauka jest spełnieniem projektu filozofii greckiej
- nauka i technika są z gruntu tym samym - to narzędzie poznawania
Alexander Koyre:
- ideał nauki nowożytnej doprowadził do dualizmu świata ludzkiego i świata geometrii.
10 listopada
T. Śliwiński
Co odróżnia przyrodnika od Kartezjusza?
Przyrodnik: prezentacjonizm
- kieruje nim ciekawość dotycząca świata zewnętrznego,
- przyrodnik zakłada, że istnieje istota świata (immanentny zestaw cech) niezależnie od podmiotu poznającego i metody poznania,
- badany przedmiot wyłoni się w toku badania, nic o nim wcześniej nie zakładamy
Kartezjusz: deprezentacjonizm
- przed poznaniem rzeczy trzeba wiedzieć, jaka ta rzecz nie może być, tzn. musi podlegać ona normom racjonalności, dać się wpasować w strukturę wiedzy racjonalnej,
- podmiot obcuje ze swoimi treściami (idee), które pochodzą od Boga, a nie od rzeczy, choć odnoszą się do rzeczy
Według Kartezjusza poznajemy idee, które reprezentują rzeczy. Idee są od siebie współzależne, tworzą łańcuch, którego początkiem są zasady metafizyczne. Podstawową zasadą jest Bóg (idea Boga). Zasady te są wrodzone. | natywizm
Bóg:
Przedmiotowa ważność wiedzy:
- istnieje coś (innego niż idee), do tego czegoś odnoszą się idee i odnoszą się w sposób adekwatny (poznanie jest prawdziwe).
- jest gwarantem epistemologicznym
- idee są wrodzone na mocy decyzji stwórczej Boga
Krakowski
Wiedza naukowa (porządna) jeszcze nie istnieje, trzeba ją zbudować, poprzez wyprowadzenie jej z pierwszych zasad, które są wrodzone podmiotowi.
U Kartezjusza:
- pewność
- oczywistość
- jasność
- wyraźność
Jasność i wyraźność -> oczywistość; jak coś jest oczywiste, to jest pewne. | błędne koło
Metoda analizy - umożliwia ona taką konstrukcję wiedzy
Metoda daje się rozpisać na 4 reguły:
- elementami ważnymi sa te które sa jasne i wyraźne
- to co poznane musi być oczywiste
- to co, złożone rozkładamy na części pierwotne
- przechodzimy od problemów prostych do złożonych
- sprawdzamy czy w badaniu rozważylismy wszystkie przypadki
Intuicja - ma charakter prosty, niedyskursywny, „w jednym akcie”. Pełni dwie funkcje: jest metodą poznania i kryterium prawdy.
Dedukcja - jest ciągiem poznań intuicyjnych. Efekt poznania też jest intuicyjny.
Powiązanie aktów intuicji. Związek między elementami poczatkowymi i końcowymi jest oczywisty, da się sprowadzić do jednego aktu intuicji.
Enumeracja(indukcja) - różni się od dedukcji, nie uchwyci się jednak całości. Powiązanie aktów intuicji, ale na tyle długie, że nie da się powiązać porządku i końca w jednym kacie intuicji. Można wyliczyć poszczególne kroki i sprawdzić czy wszystko między nimi gra.
Analiza jest metodą wykorzystującą wyżej wymienione poznania. Analiza poprzedza intuicję. Efektem analizy jest porządek, prawidłowe powiązanie cząstek składowych większego podmiotu (powiązanie idei).
Porównanie -> zestawienie
Myślenie implikuje istnienie, ale istniejemy, kiedy dokonamy samorozpoznania. Nie możemy powiedzieć co jest pierwsze, bo to są zrośnięte porządki.
Co gwarantuje takiej metodzie prawomocność?
- samo przyjęcie metody nie wystarcza do zagwarantowania przedmiotowej ważności wiedzy, prawdziwości
- nie da się uprawomocnić analizy za pomocą „krytyki” poznania
- uzasadnienie będzie wiodło przez sceptycyzm. Zaradność argumentów sceptycznych pozwala Kartezjuszowi na zakwestionowanie dotychczasowej wiedzy, pozwala mu także na zakwestionowanie tylko głównej tezy sceptycyzmu, że nie istnieje nic pewnego.
- konsekwentny sceptycyzm prowadzi do odkrycia punktu archimedesowego
17 listopada
J. Locke
Poznanie:
- Poznanie człowieka wynika z potrzeby radzenia sobie z rzeczywistością, zdolność radzenia sobie. Zdolność radzenia sobie z rzeczywistością jest ważniejsza od posiadania wiedzy jasnej, która w pełni wyjaśnia świat.
Odrzucenie natywizmu; postępowanie (nie)moralne ludzi, bierze się z braku idei wrodzonych. Odwołanie do idei wrodzonych zwalnia od odpowiedzialności za własne decyzje
Umyśl jako czysta tablica, poznanie wyprowadza się z doświadczenia, a podstawowa jednostka jest idea.
Idea to:
Podstawowa jednostka poznania oraz to co jawi nam się w percepcji.
Bierze się z doświadczenia (przez doświadczenie należy rozumieć, to że przedmiot działa na nasze zmysły i mamy percepcje),
Są nie redukowalne, nie możemy ich odrzucić
Są niezmienne (jesteśmy bierni w poznaniu)
Na bazie idei prostych umyśl tworzy idee złożone. By idee złożone mogły powstać umyśl musi być wyposażony we władzę. Umyśl jest zdolny do refleksji : sądzenia, wątpienia, pamiętania, chcenia, łączenia, dzielenia, porównywania.
Rozróżnienie istoty “nominalnej”( ogólne pojecie odnoszące się do rzeczy) od “realnej”( są naszej rzeczywistości).
Locke chce jednak poznać te “rzeczywista rzeczywistość”, stąd mówi o substancjach, których empirycznie nie doświadczamy.
Jakości: pierwotne(masa, ruch, kształt) obiektywne oraz wtórne( kolory, zapach, smak) subiektywne.
G. Berkeley
Odróżnienie jakości pierwotnych od wtórnych przedmiotu i podmiotu poznania - nie mają charakteru empirycznego.
Krytyka Locke`a i Kartezjusza:
odłączenie podmiotu od świata.
nie wiadomo jak przyjść od idei do świata.
jak bierna materia ma warunkować czynną refleksje.
Podmiot jest substancjalny
Podstawowa jednostka poznania jest idea:
rzeczy pozbawione absolutnego istnienia poza umysłem, tzn rzeczy istnieją jako dostępne zmysłowo.
rzeczy prezentują się takimi jakimi SA. Poznawalne, adekwatne.
rzeczy nie są substancjami, są elementami mobilnymi, wiec trzeba do nich dołączyć wstępna zasadę.
Idee nie sa:
substancjami
świadomym pojęciem podmiotu
nieodłącznym mentalnym obrazem rzeczy ( jak u Lock`a)
inteligibilnym wzorcem rzeczy istniejącym w umyślę Boga ( jak u Malebranche`a)
"Esse est percipi"
Percepcja: każdy możliwy akt poznania:
proste poznanie zmysłowe
pojmowanie, postrzeganie, rozumowanie
postrzeganie rzeczy bezpośrednio nieobecnych, ponieważ mamy pamięć, czyli posiadamy jakieś wcześniejsze doświadczenia.
Relacja esse i percipi:
Nie są one tożsame na płaszczyźnie ontologicznej. Tożsame są na płaszczyźnie epi.
Czy podmiot jest podmiotem indywidualnym?
Berkeley mówi nie o jednostkowym, psychofizycznym podmiocie ale o podmiocie powszechnym. Nie chodzi o to co jest poznawane przez jednostkę, a o to co jest poznawane przez przedmioty psychofizyczne.
D. Hume
Podmiot nie jest substancjalny ( odwrotnie niż u Berkleya i Lock`a)
Podmiot jest forma nawyków wykształconych na drodze kumulowania doświadczeń.
Doświadczenie: Zasada dotycząca powiązania wrażeń z przeszłości.
Pamięć: Przechowuje idee, zapamiętuje ich porządek oraz układ w którym następowały.
Nawyk: Na podstawie doświadczenia spodziewa się powtórzenia danego doświadczenia danego w przeszłości
Wyobraźnia: Najważniejsza władza poznawcza, która jest odpowiedzialna za: wnioskowania, aktywność (wszelka) poznawcza
Podział na impresje złożone i proste
Idee wywodzą się z impresji, nie są wyraziste. Impresja sa gwarantem pewności idei.
24 listopada
Racjonalizm - wszelkie poznanie ma charakter rozumowy
Empiryzm - wszelkie poznanie wywodzi się od doświadczenia zmysłowego i musi być stale odniesione do meteriału empirycznego.
Kant - szuka drogi pomiędzy racjonalizmem, a empiryzmem.
- podmiot nie jest substancją, jest aktywnością, prawodawcą.
- „przewrót kopernikański”
a) podważenie zdroworozsądkowego poznania jeko oparcie na świadectwie zmysłów
b) punkt ciężkości przesunięty z przedmiotu poznania na poznający podmiot
c) podmiot konstytuuje przedmiot poznania
* podmiot poznający nie wystarcza do poznania.
* potrzebne jest doświadczenie
doświadczenie jest wielorakie, podmiot je porządkuje, choć nie stwarza samego doświadczenia.
Epistemika - posługuje się opozycją:
Podmiot - przedmiot
Wiedza - świat
Zakłada się możliwości poznania przedmiotu i sie go poznaje, żeby poznać podmiot musimy go uprzedmiotowić.
Epistemologia- podmiot- przedmiot na moczy czego ta relacja jest możliwa. Pyta o: „aprioryczne warunki mozliwości doświadczenia”
poznanie rozgrywa się w sferze faktów doświadczenia, więc to co je umożliwia jest przed doświadczeniem, jest aprioryczne
Poznanie rozpoczyna się wraz z doświadczeniem, ale nie wywodzi się z niego całkowicie.
* doświadczamy dlatego, że mamy zdolność doświadczać
* doświadczenie (postrzeganie prawidłowości etc.)
* warunki możliwości (doświadczenie, poznanie) tkwią w ponad indywidualnym, uniwersalnym podmiocie „Ja” to transendentalna jedność apercepcji (odpowiada za cały proces poznania)
* te aprioryczne warunki poznania są warunkami prawomocności, przedmiotowej ważności poznania
Pochodzenie pojęć nie gwarantuje ich prawomocności.
Metoda Kanta - to co warunkuje poznanie, co leży u podstaw wszelkiego doświadczenia, formalne aspekty poznania.
Metoda transcendentalna:
- zmysłowość (formy naoczności zmysłowej: przestrzeń i czas)
- intelekt (władza sądzenia, teoria pojęć, kategorie- za pomocą których konstytuujemy przedmioty doświadczenia)
- rozum idee transcendentalne- nie możemy ich poznać (jeśli orzekamy coś na ich temat to pozór transendentalny)
* świat
* Bóg
* dusza
Są to idee regulatywne, odnoszą do neunomenów, gwaranty systematyczności poznania, pojęcia graniczne- one regulują nasze poznanie, zmieniają granice poznania, za ich pomocą można scalić wiedzę o systemach, a rozum może kompletnie poznać samego siebie
sądy syntetyczne- są wiedzotwórcze na nich opiera się natura
sądy analityczne- a priori nie wnoszą nic do wiedzy
1 grudnia
Rorty
Dwie koncepcje poznania u Rorty'ego:
Hylemorficzna - Arystoteles (arystotelejsko - tomistyczna)
Poznawanie = utożsamienie się podmiotu z przedmiotem poznania. W podmiocie sa te same formy substancjalne, które są w rzeczach.
Umysł - zwierciadło i oko
Formy substancjalne są w umyśle
Prezentacjonizm
Ciało i dusza to dwa aspekty człowieka
Percepcje zmysłowe są po stronie człowieka
Rozum - pracuje na materiale zmysłowym „uogulniając go”. Zdolność uchwycania uniwersaliów.
Przedstawieniowa (internacjonalistyczna) - Kartezjusz
Umysł - zwierciadło, które jest obserwowane przez zewnętrzne oko.
- problemy: status zwierciadła; niemożliwość wyjścia poza siebie i ujęciu samego siebie z perspektywy trzeciej osoby
b. Poznanie - trafne reprezentowanie/przedstawienie przedmiotu (poznanie jest wewnętrznym przedstawieniem)
c. Reprezentacjonizm
d. Ciało i umysł to dwie odrębne dziedziny
e. Percepcje zmysłowe są po stronie umysłu (chodzi o wszystkie percepcje)
f. Rozgraniczenie świadomości i nieświadomości
g. Kryterium odróżniania stanów świadomych i nieświadomych jest ich niepowątpiewalność
h. Idee to wszystko czym może zajmować się umysł: prawdy matematyczne, ból, watpienie, chcenie, radość.
Autonomia podmiotu
- do tego, żeby poznanie było pewne, nie potrzebuje „nic z zewnątrz” - danych empirycznych, kryterium, metody badawczej
- rzeczywistość jest konstytuowana przez podmiot
- samopoznanie jest pierwotne względem poznania świata
Rozum w tradycji arystotelejsko - tomistycznej - umysł umysł kartezjański nie są tym samym.
Wersja klasyczna:
a) rozum - umiejętność wyłapywania pojęć z materiału szczegółowego (abstrakcje, pierwsze zasady itd.)
b) ciało - sfera popędowo-wegetatywna (emocje, poruszenia)
Rozum „pracuje” na materiale wyrażeniowym, obie sfery są ściśle związane.
Wersja Kartezjusza:
- umysł to to, co świadome
- ciało to to, co nieświadome
Substancje te (umysł i ciało) są całkowicie odrębne.
To, co utożsamione jest niepowątpiewalne. Niepowatpiewalność jest kryterium psychiczności (u Platona i Arystotelesa było kryterium tego, co wiem)
- w obrębie świadomości nie ma różnicy między zjawiskiem, a realnością.
- idee same z siebie mają odniesienie do rzeczy, które reprezentują.
Putnam:
Nowożytny internalizm- odniesienie przedmiotu idei (pojęć) jest wyznaczone przez samą idee.
Aspekt indywidualistyczny- każdy podmiot posiada mechanizm odniesienia pojęć do rzeczy.
Aspekt apriorystyczny- istnieją analityczne wytyczne rodzajów.
Mózgi w kadziach:
- obalenie metodycznego sceptycyzmu, nie mamy możliwości poznania, że jesteśmy zwodzeni.
- możemy być świadomi tylko tego co pochodzi z naszych pobudzeń [(z zewnatrz)- obudzenie fizyczno- mentalne mózgów.] i wiedza ma niezbywalny komponent eksternalny
- języka nie używamy pojedynczo, istnieje podział pracy językowej (chemik ustala odniesienia pojeć)
8 grudnia
Internalizm
- idee - pojęcia są aktualnymi stanami mentalnymi poznającego podmiotu indywidualnego
- idee - pojęcia są intencjonalnymi reprezentacjami podmiotu, są podmiotowi dostepne w sposób bezpośredni i nieomylny
- są podmiotowi dostępne w sposób bezpośredni i nieomylny (introspekcje)
- podmiot obcuje sam ze sobą
- podmiot jest zawsze, zewnętrznie świadomy
Subiektywizm - wiedza wyrażana w pierwszej osobie
Indywidualizm - nie ma nic w treści idei, co by wykraczało poza świadomość indywidualnego podmiotu
Fundamentalizm - wiedza o świecie ma niepodważalną podstawę w postaci wiedzy psychologicznej
Nowożytność prowadzi do alienacji człowieka ze świata. Wyłączną troską człowieka staje się jego własne ja; doświadczenie zaczyna być rozumiane jako relacje człowieka z samym sobą
Człowiek posiada zewnętrzność, jest ona siedliskiem myśli, uczuć i moralności
Wewnętrzność - namysł; zewnętrzność - ciało
Leibniz - Renault
Idealizm - struktura ducha i struktura rzeczywistości są takie same, nie istnieje rzeczywistość zewnętrzna w stosunku do tego, co racjonalne
Monada - indywidualna, prosta substancja, zróżnicowane jakościowo, nierozciągłe, „uduchowione materie”, niepodzielne, bez początku i końca, nie mają okien
Charakterystyka z „zewnątrz”
Co to znaczy, że monady nie mają okien?
- nic z zewnątrz na nią nie wpływa (niemodyfikowalna zewnętrznie)
- nie są zmienne jakościowo, ale są zmienne ilościowo
- nie utrzymują kontaktów z innymi monadami
- monady „przekształcają” się jakościowo wewnętrznie, ale pozostają tym, czym były, bo ilościowo ani niczego w nich nie ubywa, ani niczego nie przybywa
- ta zmiana jakościowa dotyczy przedstawień, które się zmieniają, monada sama z siebie wywołuje przedstawienia
Monada (substancja)
- jest podmiotem, który konstytuuje się poprzez związek z samym sobą
- monada samoogranicza się
- jest samowystarczalna
Charakterystyka od „wewnątrz” czyli jako jaźń:
- monada jest jaźnią
- postrzeganie
-dążność
-jest obszarem wielości stanów, ale musi być niezmienna
Percepcja - wielość stanów (nieskończona), które są nieuświadomione
Apercepcja - postać świadomości, która poprzez skierowanie UWAGI wyodrębnia pewne postrzeżenie - refleksja. Podmiot nie musi być świadomy, żeby postrzegać, apercepcja znosi dualizm ontologiczny
Czy Leibniz był internalistą?
- wbrew Kartezjuszowi podmiot nie musi być cały czas świadomy
- nieświadomość - nieskończona liczba niezwykle drobnych postrzeżeń
- nie jest autonomiczna [auto + nomos] - samemu sobie nadaje prawo
- monada należy do „zewnętrznego” porządku - harmonia wprzódy ustanowiona
Harmonia wprzódy ustanowiona - doskonałe zestrojenie substancji, które nie pozostają wcale we wzajemnej łączności, a seria elementów różniących się nieznacznie, dlatego przejścia między nimi są płynne.
Monada nie samookreśla się, ale rozwija swoją naturę wyznaczoną przez miejsce w harmonii wprzódy ustanowionej.
15 grudnia
Szulakiewicz
Kryzys w perspektywie kultury
Filozofia Kanta traktowana jako zagrożenie dla metafizyki
- oderwanie od historii i tradycji
- czysty rozum jest sztucznym, wadliwym konstruktem
- dotarcie do ostatecznych warunków pewności nie jest możliwe
- cała rzeczywistość obiektywna zostaje zredukowana do tego, co subiektywne
- wyalienowanie człowieka od świata i jego samotność
- transcendentalizm jest nihilizmem
-> nihilizm - podważa obowiązujące metafizyczne wyjaśnienie rzeczywistości
absolutyzacja poznania; poznanie ważniejsze od rzeczywistości, poznanie zastępuje rzeczywistość,
rzecz sama w sobie jest nicością, podmiot żyje w urojeniu własnych przedstawień, o ile podmiotowi przeyznajemy aktywność, nie możemy przeprowadzić demarkacji między tym, co czynne a tym co bierne
Kant ogranicza poznanie do poznania naukowego, czym z nauki robi zwornik kultury
Kant tak ustawia perspektywę, że jedyną możliwością odzyskania realności staje się materializm
Czarnocka
Modele podmiotu:
Kartezjański
- wyraźnie odróżnienie jaźni (wewnętrzność, zewnętrzność) od sfery materialnej, zewnętrznej
- do poznania tego, co zewnętrzne można dojść tylko przez jaźń
- dostęp do świadomości możliwy tylko na drodze introspekcji
- świadomość jest całością życia wewnętrznego
- idee - wszystko to, czym może zajmować się umysł
- podmiot proceduralny
Model „biologistyczny (krytyka modelu kartezjańskiego)
a. behawioryzm
- pojęcie świadomości jest zbędne
- poznanie jest wyjaśnione poprzez relację bodziec - reakcja; bodźce biorą się z behawioru (otoczenia)
- wiedza to „zbiór” reakcji na bodźce, jest kopią bodźców nie zniekształcona czynnikiem podmiotowym
- podmiot to jednostkowy zbiór zachowań
- funkcją podmiotu jest reagowanie na bodźce
Ewolucyjna teoria poznania
- wiedza, poznanie są wynikiem ewolucji, formą naszej adaptacji do świata (ewolucja wytwarza kategorię, za pomocą których poznajemy)
- ludzie są gatunkiem; są gatunkowo wyposażeni w struktury poznawcze (biologiczne a priori)
- „prawdziwe” jest to, co pozwala nam przeżyć
- podmiot nie jest indywiualistyczny, jest reprodukcją cech, prawidłowości
- struktury poznawcze są reprodukowane
Model psychologiczny
- psychoanaliza Freuda
- psychika dzieli się na trzy części: id, ego, superego (które są w dynamicznym konflikcie)
- id - nieświadomość, sfera popędów
- superego - normy kulturowe
- ego - wypadkowa id i superego (konfliktu między nimi) - to nasza podmiotowość
- poznanie i wiedza są sublimacją popędów
- poznanie rozgrywa się w sferze wewnętrzności
Model kulturalistyczny
- rozum transwersalny Welscha
- umiejętność poruszania się między różnymi racjonalnościami, sposobe oceny itd.
„Przełączenie” nie pociąga za sobą porzucenia wcześniejszych racjonalności
U Welscha racjonalności są w intelekcie, dzięki nim osiągamy wiedzę przedmiotową. U Kanta natomiast kategorie są w intelekcie.
22 grudnia
prof. Tuchańska
Fundamentalizm epistemologiczny - stanowisko zakładające istnienie trwałego fundamentu poznania, uzyskana wiedza jest konieczna, pewna, prawdziwa, wolna od uwarunkowań historycznych, obiektywna, niearbitralna.
Fundamentalizm epistemologiczny:
- absolutyzm
- normatywizm
- idealizacja
- racjonalność
+ absolutyzm - istnieje prawda; jest obiektywna i niestopniowalna
+ idealizacja - proces oczyszczenia tego, co przygodne - podmiotu (czysta świadomość), wiedzy m.in. z faktycznych procesów poznawczych, bada się językową formę teorii
+ normatywizm - standardy
Typy fundamentalizmów:
Empirystyczny - wiedza ma podstawowe, uprzywilejowane elementy, które można uznać za niepowątpiewalne ze względu na to, iżich prawdziwość jest „wymuszona” przez przedmiot, którego te elementy dotyczą.
Empiryzm logiczny:
- wiedza - ogół pozytywnie potwierdzonych twierdzeń
- elementem podstawowym są zdania obserwacyjne (protokolarne), sprawdzane bezpośrednio na mocy doświadczenia
- zdania teoretyczne są indukcyjnym uogólnieniem zdań obserwacyjnych
- epistemologia bada procdedury poznawcze po to, by zagwarantować im pewność, zajmuje się logiką nauki
Racjonalistyczny - fundamentem jest źródlowy akt poznawczy, który:
- jest aktem intelektualnym
- nie jest rozumowaniem, bo rozumowanie potrzebuje przesłanek
- akt intuicji, samoświadomości
- odsłaniający prawdy, idee
Cała wiedza jest obecna w ludzkim umyśle przed rozpoczęciem aktów poznawczych (np. anamneza u Platona).
Transcendentalistyczny - odpowiada na pytanie, jak możliwa jest relacja pomiędzy podmiotem, a zjawiającym mu się przedmiotem. Fundamentem są warunki możliwości obiektywnej wiedzy odnalezionej w strukturze czystej podmiotowości.
- naoczność - „sfera” zjawisk, przedmiotowa ważność jako odnoszenie się zjawisk do przedmiotów
- czyste pojęcie - sposób myślenia oglądanego przedmiotu
Różnice między empirystycznym a racjonalistycznym:
Dla empirystów poznanie jest relacją podmiot - przedmiot. Wiedza zakotwiczona jest w doświadczeniu.
Dla racjonalistów pierwotna jest relacja umysłu ludzkiego do wiedzy obiektywnej np. boskiej. Nasza wiedza jest odzwierciedleniem (źródłowy akt poznawczy + procedura) wiedzy boskiej.
Podobieństwo między empirystycznym a racjonalistycznym:
Łączy je literalne rozumienie fundamentu - podstawy, na której z pomocą dowodu (samej procedury) można zbudować cały gmach wiedzy.
1 stycznia
Pałubicka
Doświadczenie:
- kontakt zmysłowy z rzeczami
- przedmiotem doświadczenia jest substancja, a w niej cechy stałe i zmienne
- interesuje nas regularność cech w jednorodnych obiektach
- dane doświadczenia weryfikujemy za pomocą doświadczenia
Co gwarantuje prawomocność i obiektywność poznania?
- zmysły
- kultura; aspekt społeczny; intersubiektywność
- rozum
- mit („myślenie magiczne”), czyli myślenie pierwotnych
- język
- byt
Byt: np. Arystoteles i św. Tomasz
Skupia się na przedmiocie. Podmiot jest bierny, uzyskuje od przedmiotu formę, która odciska się w naszym umyśle/naszej duszy.
- rzeczy wysyłają obraz, który poprzez zmysły dociera do umysłu
- obraz jest identyczny z formą rzeczy
- byt się samoujawnia
Realizm metafizyczny (nazywany naiwnym)
- istnieje obiektywny, niezależny od podmiotu, poznawalny świat
- nie pyta o podstawy tej relacji poznawczej
Mit
Odnosi się do „pierwotnego myślenia”. Świat niejako zanimizowany.
Język
Nie jest czymś indywidualistycznym. Obiektywność wynikająca z intersubiektywności.
Rozum np. Kartezjusz
Łączenie rozumu z metodą, która pomaga rozstrzygać o istnieniu rzeczy.
Jasnośc i wyraźność - kryteria prawdziwości dla Kartezjusza
Dzięki metodzie uzyskujemy wiedzę przedmiotowo ważną i pewną.
Dedukcja - podpórka matematyczna
Zmysły nie mogą dostarczać wiedzy
Paralelizm psychofizyczny
Zmysły - empiryści
Zmysły są jedynym źródłem wiedzy
Kultura
Wiedza jest regulatorem działań.
Po części kultura też jest regulatorem działań.
Taylor
Nowożytna wiedza
- pojawia się przedmiotowość wiedzy
- ostra opozycja podmiotu - przedmiotu
- uprzedmiotowienie świata (wszystkiego, co materialne)
- opis mechanicystyczny z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora
- idee reprezentacjami rzeczy; wewnętrzną częścią naszej psychiki; są odrębne od rzeczy
- racjonalność - u Kartezjusza określaną przez wierność metodzie, określana proceduralnie jako zespół norm pozwalających na tworzenie porządku z idei
Starożytna wiedza
- nie ma ostrej opozycji podmiotu i przedmiotu, bo wszyscy partycypujemy w logosie
- wiedza i przedmiot jest tym samym
- idee mają sens odrębnych onotlogicznie bytów
- racjonalność jako porządek bytów, który się odkrywa, a nie konstruuje jak w nowożytności
- wiedze łączy się z moralnością
12 stycznia 2010
Fernandez
Fundamentalizm:
- absolutyzm
- realizm
Relatywizm:
- źródła tkwią u sofistów; u Protagorasa człowiek miarą wszystkich rzeczy
- prawda jest (inter)subiektywna
- prawda zależy od kontekstu:
*społecznego
* językowego
* etnicznego, kulturowego
* religijnego
- prawda dostosowywana do potrzeb danej grupy
Deflacyjne podejście do prawdy
„ta tablica jest zielona”
„jest prawdą, że ta tablica jest zielona”
Wg deflacjonistów zwrot „jest prawdą” jest niepotrzebny. Prawda jest czymś retorycznym, poznawczo zwrot ten nic nie wnosi do poznania.
Prof. Tuchańska
M. Foucault
- prawda i wiedza są formami przemocy
- prawda i wiedza to formy władzy
Wittgenstein - wczesny
- gry językowe
- język w grach jest praktyką, jest ograniczany przez użycie
- uczestniczymy w różnych grach językowych
- nie ma jednego systemu językowego, są tylko różne gry
- gry językowe mają kontekst społeczny; przynajmniej 2 osoby muszą uczestniczyć w tej samej grze językowej, żeby miała ona miejsce
Korespondencyjna teoria prawdy np. Locke
- poznanie zamknięte w spontanicznym umyśle; źródła wiedzy w doświadczeniu zmysłowym
- istota realna „rzeczywista struktura (wewnętrzna budowa) rzeczy”, nie jest poznawalna
Istota nominalna - poznawalna, ta którą poznajemy, nazywamy sobie
- oddziela przedmiot od przed poznania (który jest zależny od przedmiotu). Przedmiot niezależny od podmiotu (transcendentny). Przedmiot poznania zależy od przedmiotu i jest wewnątrzpodmiotowy
- istnieje rzeczywistość niezależna od podmiotu; posiada obiektywne własności
- związek przyczynowy między rzeczami a doświadczeniami człowieka
- opozycyjność podmiotu i przedmiotu (różne substancje)
- rzecz poznawana za pomocą języka, reprezentacji
- język przedstawiający
- brak kryterium
Tarski
Semantyczna teoria prawdy
Język - mówimy w nim o przedmiotach
Metajęzyk - mówimy w nim o języku, jest bogatszy niż język o zmienne logiczne wyższego typu i pojęcia odnoszące się do języka
O prawdzie można mówić tylko w metajęzyku
Konwencja T - zdanie x jest prawdziwe wtedy, gdy p
x - nazwa zdania
p - przekład zdania z języka na metajęzyk
Definicja prawdy według Tarskiego
Zdanie x jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest spełnione przez każdy (nieskończony) ciąg przedmiotów.
29