Koniugacja I temat na -a (are)		Koniugacja II temat na -e (ere) - długie	Koniugacja III temat na spółgł. (ere) - krótkie	Koniugacja IV temat na -i (ire)
Indicativus
Praesens	oznajmiam, mówię nunti-o nuntia-s nuntia-t nuntia-mus nuntia-tis nuntia-nt	upominam mone-o mone-s mone-t mone-mus mone-tis mone-nt	czytam leg-o leg-i-s leg-i-t leg-i-mus leg-i-tis leg-u-nt	karzę puni-o puni-s puni-t puni-mus puni-tis puni-u-nt
Imperfectum przeszły niedokonany	mówiłem nuntia-ba-m nuntia-ba-s nuntia-ba-t nuntia-ba-mus nuntia-ba-tis nuntia-ba-nt	upominałem mone-ba-m mone-ba-s mone-ba-t mone-ba-mus mone-ba-tis mone-ba-nt	czytałem leg-e-ba-m leg-e-ba-s leg-e-ba-t leg-e-ba-mus leg-e-ba-tis leg-e-ba-nt	karałem puni-e-ba-m puni-e-ba-s puni-e-ba-t puni-e-ba-mus puni-e-ba-tis puni-e-ba-nt
Futurum I przyszły niedokonany	będę mówił nuntia-b-o nuntia-b-i-s nuntia-b-i-t nuntia-b-i-mus nuntia-b-i-tis nuntia-b-u-nt	będę upominał mone-b-o mone-b-i-s mone-b-i-t mone-b-i-mus mone-b-i-tis mone-b-u-nt	będę czytał leg-a-m leg-e-s leg-e-t leg-e-mus leg-e-tis leg-e-nt	będę karał puni-a-m puni-e-s puni-e-t puni-e-mus puni-e-tis puni-e-nt
Perfectum	oznajmiłem nuntiav-i nuntiav-isti nuntiav-it nuntiav-imus nuntiav-istis nuntiav-erunt	upomniałem monu-i monu-isti monu-it monu-imus monu-istis monu-erunt	przeczytałem leg-i leg-isti leg-it leg-imus leg-istis leg-erunt	ukarałem puniv-i puniv-isti puniv-it puniv-imus puniv-istis puniv-erunt
Imperativus
nuntia - oznajmij nuntiate - oznajmijcie		mone - upomnij monete -upomnijcie	lege- czytaj legite -czytajcie	puni - ukarz punite -ukarzcie
Infinitivus
Praesens	nuntia-re oznajmiać	mone-re upominać	leg-e-re czytać	puni-re karać
Perfectum	nuntiav-isse że oznajmiłem	monu-isse że upomniałem	leg-isse że przeczytałem	puniv-isse że ukarałem

Czasownik "być" - Verbum "sum" - Czasownik sum, esse, fui

Tryb oznajmujący - Indicativus

	Os.	Praesens	Imperfectum	Futurum I
Sing.	1.	sum jestem	eram byłem	ero będę
		2.	es jesteś	eras byłeś	eris będziesz
		3.	est jest	erat był	erit będzie
	Plur.	1.	sumus jesteśmy	erāmus byliśmy	erĭmus będziemy
		2.	estis jesteście	erātis byliście	erĭtis będziecie
		3.	sunt są	erant byli	erunt będą

ZŁOŻENIA Z ESSE - (COMPOSITA)

Czasownik sum, esse tworzy złożenia (composita), które odmieniają się tak samo, jak ten czasownik.

Są to między innymi:

ab + sum = absum, abesse - być nieobecnym

ad + sum = adsum, adesse - być obecnym

de + sum = desum, deesse - brakować

in + sum = insum, inesse - znajdować się w czymś

inter + sum = intersum, interesse - brać udział w czymś

ob + sum = obsum, obesse - przeszkadzać

prae + sum = praesum, praesse - przewodniczyć

pro + sum = prosum, prodesse - pomagać

sub + sum = subsum, subesse - być pod, być blisko

super + sum = supersum, superesse- zostać, przetrwać

PRZYKŁADOWA ODMIANA W TRYBIE OZNAJMUJĄCYM:

liczba	Os.	praesens	imperfecti	futuri I
singularis	1	obsum przeszkadzam	oberam przeszkadzałem	obero będę przeszkadzać
		2	obes przeszkadzasz	oberas przeszkadzałeś	oberis będziesz przeszkadzać
		3	obest przeszkadza	oberat przeszkadzał	oberit będzie przeszkadzać
	pluralis	1	obsumus przeszkadzamy	oberamus przeszkadzaliśmy	oberimus będziemy przeszkadzać
		2	obestis przeszkadzacie	oberatis przeszkadzaliście	oberitis będziecie przeszkadzać
		3	obsunt przeszkadzają	oberant przeszkadzali	oberunt będą przeszkadzać

STRONY BIERNE CZASOWNIKA

indicativus praesentis passiva - tryb oznajmujący cz.teraźniejszego str. biernej

	koniugacja 1		koniugacja 2		koniugacja 3				koniugacja 4
		temat kończy się na-a		temat kończy się na-e ale w N.-eo		temat kończy się na spółgłosce lub-i (krótkie)				temat kończy się na-i (długie)
		laboro, laborare		video, videre		lego, legere		capio, capiere		audio, audire
1	labora-r	labora-mur	vide-o-r	vide-mur	leg-o-r	leg-i-mur	capi-o-r	cap-i-mur	audi-o-r	audi-mur
2	labora-ris	labora-mini	vide-ris	vide-mini	leg-e-ris	leg-i-mini	cap-e-ris	cap-i-mini	audi-ris	audi-mini
3	labora-tur	labora-ntur	vide-tur	vide-ntur	leg-i-tur	leg-u-ntur	cap-i-tur	cap-i-u-ntur	audi-tur	audi-u-ntur

indicativus imperfecti passiva - tryb oznajmujący cz.przeszłego niedokonanego str. Biernej - cecha czasowa - ba

	koniugacja 1		koniugacja 2		koniugacja 3				koniugacja 4
		temat kończy się na-a		temat kończy się na-e ale w N.-eo		temat kończy się na spółgłosce lub-i (krótkie)				temat kończy się na-i (długie)
		laboro, laborare		video, videre		lego, legere		capio, capiere		audio, audire
1	labora-ba-r	labora-ba-mur	vide-ba-r	vide-ba-mur	leg-e-ba-r	leg-e-ba-mur	cap-i-ba-r	cap-i-ba-mur	audi-e-ba-r	audi-e-ba-mur
2	labora-ba-ris	labora-ba-mini	vide-ba-ris	vide-ba-mini	leg-e-ba-ris	leg-e-ba-mini	cap-i-ba-ris	cap-i-ba-mini	audi-e-ba-ris	audi-e-ba-mini
3	labora-ba-tur	labora-ba-ntur	vide-ba-tur	vide-ba-ntur	leg-e-ba-tur	leg-e-ba-ntur	cap-i-ba-tur	cap-i-ba-ntur	audi-e-ba-tur	audi-e-ba-ntur

indicativus praesentis passiva - tryb oznajmujący cz.teraźniejszego str. biernej
- cecha czasowa: I i II koniugacja - b, III i IV koniugacja - a w 1 os. poj. - e w pozostałych

	koniugacja 1		koniugacja 2		koniugacja 3				koniugacja 4
		temat kończy się na-a		temat kończy się na-e ale w N.-eo		temat kończy się na spółgłosce lub-i (krótkie)				temat kończy się na-i (długie)
		laboro, laborare		video, videre		lego, legere		capio, capiere		audio, audire
1	labora-b-o-r	labora-b-i-mur	vide-b-o-r	vide-b-i-mur	leg-a-r	leg-e-mur	cap-i-a-r	cap-i-e-mur	audi-a-r	audi-e-mur
2	labora-b-e-ris	labora-b-i-mini	vide-b-e-ris	vide-b-i-mini	leg-e-ris	leg-e-mini	cap-i-e-ris	cap-i-e-mini	audi-e-ris	audi-e-mini
3	labora-b-i-tur	labora-b-u-ntur	vide-b-i-tur	vide-b-u-ntur	leg-e-tur	leg-e-ntur	cap-i-e-tur	cap-i-e-ntur	audi-e-tur	audi-e-ntur

Tryb oznajmujący czasu przyszłego I strony biernej - Indicativus futuri I passivi

	Os.	I kon.	II kon.	III kon.	IV kon.
Sing.	1.	salutā-b-or będę pozdrowiony	vidē-b-or będę widziany	duc-a-r będę prowadzony	audĭ-a-r będę słuchany
		2.	saluta-b-ĕ-ris będziesz pozdrowiony	vide-b-ĕ-ris będziesz widziany	duc-ē-ris będziesz prowadzony	audi-ē-ris będziesz słuchany
		3.	saluta-b-ĭ-tur będzie pozdrowiony	vide-b-ĭ-tur będzie widziany	duc-ē-tur będzie prowadzony	audi-ē-tur będzie słuchany
	Plur.	1.	saluta-b-ĭ-mur będziemy pozdrowieni	vide-b-ĭ-mur będziemy widziani	duc-ē-mur będziemy prowadzeni	audi-ē-mur będziemy słuchani
		2.	saluta-b-i-mĭni będziecie pozdrowieni	vide-b-i-mĭni będziecie widziani	duc-e-mĭni będziecie prowadzeni	audi-e-mĭni będziecie słuchani
		3.	saluta-b-u-ntur będą pozdrowieni	vide-b-u-ntur będą widziani	duc-e-ntur będą prowadzeni	audi-e-ntur będą słuchani

BEZOKOLICZNIKI CZASU PREASENTIS - Infinitivus praesentis passivi

Schemat tworzenia bezokoliczników przedstawia się następująco:

	Activi	Passivi
Praesentis	1. forma podstawowa amare - kochać videre - widzieć ponere - kłaść audire - słuchać	temat 1. formy podstawowej + -(r)i amari - być kochanym videri - być widzianym poni - być kładzionym audiri - być słuchanym scribi - od scribere - być pisanym wyjątek III koniugacji (!)

TRYBY ROZKAZUJĄCE

Tryb rozkazujący (Imperativus, od imperare - rozkazywać) stanowi formę rozkazu, polecenia lub prośby. Inaczej, niż w języku polskim, w łacinie tryb rozkazujący może występować w czasie teraźniejszym oraz przyszłym, w stronie czynnej i biernej.

1. Tryb rozkazujący czasu teraźniejszego strony czynnej - Imperativus praesentis activi

	Os.	I kon.	II kon.	III kon.	IV kon.
Sing.		ama! kochaj!	vide! zobacz!	leg-e! czytaj!	audi! słuchaj!
Plur.		amā-te! kochajcie!	vidē-te! zobaczcie!	leg-ĭ-te! czytajcie!	audī-te! słuchajcie!


Wyjątki:






Bezok.	Sing.	Plur.
Ducere prowadzić	Duc! Prowadź!	Ducite! Prowadźcie!
Dicere mówić	Dic! Mów!	Dicite! Mówcie!
Facere czynić	Fac! Czyń!	Facite! Czyńcie!
Ferre nieść	Fer! Nieś!	Ferte! Nieście!

2. Tryb rozkazujący czasu teraźniejszego strony biernej - Imperativus praesentis passivi

	Os.	I kon.	II kon.	III kon.	IV kon.
Sing.		salutā-re! bądź pozdrowiony!	vidē-re! bądź widziany!	duc-ĕ-re! bądź prowadzony!	audī-re! bądź słuchany!
Plur.		saluta-mĭni! bądźcie pozdrowieni!	vide-mĭni! bądźcie widziani!	duc-i-mĭni! bądźcie prowadzeni!	audi-mĭni! bądźcie słuchani!




Zaimek - Pronominum

Zaimek (Pronomen) zastępuje rzeczownik, przymiotnik lub liczebnik. W łacinie (jak na razie my) możemy wymienić następujące rodzaje zaimków:

Zaimki osobowe (Pronomina personalia)

W łacinie zaimki te, podobnie jak w języku polskim, posiadają liczbę i przypadek, natomiast nie ma odpowiednika polskich zaimków osobowych trzeciej osoby (on, ona, ono, oni, one). W tym celu używa się zaimków wskazujących is, ea, id (ten, ta ,to) oraz ille, illa, illud (tamten, tamta, tamto).

Przyp.	L. pojedyncza		L. mnoga
Nom.	ego (ja)	tu (ty)	nos (my)	vos (wy)
Gen.	mei (mnie)	tui (ciebie)	nostri (nas)	vestri (was)
Dat.	mihi (mi)	tibi (tobie)	nobis (nam)	vobis (wam)
Acc.	me (mnie)	te (ciebie)	nos (nas)	vos (was)
Abl.	me (mną)	te (tobą)	nobis (nami)	vobis (wami)

Celownik dzierżawczy (Dativus possesivus)

Celownik dzierżawczy jest konstrukcją gramatyczną z użyciem czasownika esse - być i celownika (Dativus). Na język polski oba zdania tłumaczy się identycznie. Przykłady:

Puero liber est. = Puer librum habet. - Chłopiec ma książkę.
Viro Romano toga pulchra est. = Vir Romanus togam pulchram habet. - Rzymianin ma piękną togę.

Celownik posiadania / posiadacza

Amicos habet - Masz przyjaciół

(Biernik + czas. w III os. l.p)

Amici tibi sunt. - Masz przyjaciół

(Narzędnik + podmiot gramatyczny + czas. posiadać)

• to, co w tabelce wyżej pogrubione - dativus possesivus

Dopełniacz cząstkowy (Genitivus partitivus)

Dopełniacz cząstkowy jest przypadkiem rzeczownika oznaczającego pewną całość, której część jest wyodrębniana w zdaniu. Dopełniacz cząstkowy pojawia się razem z rzeczownikami pars - część, diminium - połowa, multitudo - mnóstwo, przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, liczebnikami i zaimkiem nemo - nikt. Przykłady:

pars equitum - część kawalerii
multitudo hominum - wielu ludzi
fratrum maior - młodszy z braci
omnium sapientissimus - najmądrzejszy ze wszystkich
omnium primus - pierwszy ze wszystkich
septimus regum - siódmy z królów
nemo nostrum - nikt z nas

nostrum / vestrum - (z) nas, was; spośród nas / was

Narzędnik sprawcy (Ablativus auctoris)

Na początku należy rozróżnić sprawcę od narzędzia. Sprawca to istota żywa (czyli zwierzę bądź człowiek). W zdaniu Cezar został zabity przez Brutusa nożem Brutus jest sprawcą, zaś nóż - narzędziem.

Do wyrażenia sprawcy czynności używa się przyimka a/ab z Ablativus + strona bierna, a do opisania narzędzia stosuje się sam Ablativus, bez przyimka.

Nauta via monstrat. - Via a nauta monstratur.

Żeglarz pokazuje drogę. - Droga jest pokazywana przez żeglarza.

Stella via monstrat.- Via stella monstratur.

Gwiazda pokazuje drogę. - Droga jest pokazywana przez gwiazdę.

Zaimki osobowe funkcjonują głównie w Ablativie z przyimkiem "ab" (Ablativus auctoris) lub "cum" (Ablativus sociativus). Kiedy występują w złożeniu z "cum", łączą się z nim w następujący sposób:

Mecum - ze mną
tecum - z tobą
secum - z nim/nią/nimi
nobiscum - z nami
vobiscum - wami

Zaimki dzierżawcze (Pronomina possessiva):

meus, mea, meum (mój, moja, moje)	noster, nostra, nostrum (nasz, nasza, nasze)
tuus, tua, tuum (twój, twoja, twoje)	vester, vestra, vestrum (wasz, wasza, wasze)
suus, sua, suum (swój, swoja, swoje)

Zaimki te odmieniają się podobnie, jak odpowiednie przymiotniki I i II deklinacji. Wołacz od meus brzmi mi.

Zaimki wskazujące (Pronomina demonstrativa) - mieliśmy je wybiórczo

W łacinie występuje sześć zaimków wskazujących:

• hic, haec, hoc - ten, ta, to (w l.mn.: ci, te)

• iste, ista, istud - ów, owa, owo (w l.mn.: owi, owe)

• ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto (w l.mn.: tamci, tamte)

• is, ea, id - ten, ta, to (w l.mn.: ci, te) - w znaczeniu: on, ona, ono (w l.mn.: oni, one)

• idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo (w l.mn.: ci sami, te same)

• ipse, ipsa, ipsud - sam, sama, samo (w l.mn.: sami, same)


hic, haec, hoc - ten, ta, to

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	hic	haec	hoc	hi	hae	haec
Gen.	huius	huius	huius	horum	harum	horum
Dat.	huic	huic	huic	his	his	his
Acc.	hunc	hanc	hoc	hos	has	haec
Abl.	hoc	hac	hoc	his	his	his

iste, ista, istud - ów, owa, owo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	iste	ista	istud	isti	istae	ista
Gen.	istius	istius	istius	istorum	istarum	istorum
Dat.	isti	isti	isti	istis	istis	istis
Acc.	istum	istam	istud	istos	istas	ista
Abl.	isto	ista	isto	istis	istis	istis

ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	ille	illa	illud	illi	illae	illa
Gen.	illius	illius	illius	illorum	illarum	illorum
Dat.	illi	illi	illi	illis	illis	illis
Acc.	illum	illam	illud	illos	illas	illa
Abl.	illo	illa	illo	illis	illis	illis



is, ea, id - ten/on, ta/ona, to/ono

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	is	ea	id	ii (ei)	eae	ea
Gen.	eius	eius	eius	eorum	earum	eorum
Dat.	ei	ei	eidem	iis (eis)	iis (eis)	iis (eis)
Acc.	eum	eam	ei	eos	eas	ea
Abl.	eo	ea	eo	iis (eis)	iis (eis)	iis (eis)





idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	idem	eadem	idem	iidem (ei-)	eaedem	eadem
Gen.	eiusdem	eiusdem	eiusdem	eorundem	earundem	eorundem
Dat.	eidem	eidem	eidem	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)
Acc.	eundem	eandem	idem	eosdem	easdem	eadem
Abl.	eodem	eadem	eodem	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)

ipse, ipsa, ipsum - sam, sama, samo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	ipse	ipsa	ipsum	ipsi	ipsae	ipsa
Gen.	ipsius	ipsius	ipsius	ipsorum	ipsarum	ipsorum
Dat.	ipsi	ipsi	ipsi	ipsis	ipsis	ipsis
Acc.	ipsum	ipsam	ipsum	ipsos	ipsas	ipsa
Abl.	ipso	ipsa	ipso	ipsis	ipsis	ipsis

Zaimki pytające i względne (Pronomina interrogativa et relativa)

W łacinie występują dwa zaimki pytające i jeden zaimek względny:

• zaimki pytające:

• quis? (quae?) quid? - kto? co? - Odpowiedzią na ten zaimek jest zawsze rzeczownik. Zwykle formy żeńskie zastępuje się męskimi.

• qui? quae? quod? - który? która? które? - Odpowiedzią na ten zaimek jest zawsze przymiotnik. Odmienia się tak samo, jak zaimek względny.

• zaimek względny:

• qui, quae, quod - (ten) która, (ta) która, (to) które


Zaimki pytające odnoszą się zarówno do osób, jak i przedmiotów oraz cech.


Odmiana zaimków pytających i względnych:

quis? (quae?) quid? - kto? co?

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	quis	quae	quid (quod)	qui	quae	quae
Gen.	cuius	cuius	cuius	quorum	quarum	quorum
Dat.	cui	cui	cui	quibus	quibus	quibus
Acc.	quem	quam	quid (quod)	quos	quas	quae
Abl.	quo	qua	quo	quibus	quibus	quibus




qui? quae? quod? - który? która? które?

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	qui	quae	quod	qui	quae	quae
Gen.	cuius	cuius	cuius	quorum	quarum	quorum
Dat.	cui	cui	cui	quibus	quibus	quibus
Acc.	quem	quam	quod	quos	quas	quae
Abl.	quo	qua	quo	quibus	quibus	quibus

---