Egzamin z języka łacińskiego poziom początkujący

1. Przetłumacz na język polski zdania. (zdania z czyt. VIII-XII)

Textus VIII

1. AD OSTIA DOMUS CLARI IURISPERITI ROMANI MULTI CLIENTES CONVENIEBANT.

Liczni klienci przybywają ku wejściu drzwi domu znanego rzymskiego prawnika.

2. UNUS EX IIS SERVUM ROGAT: ,, ESTNE DOMI PATRONUS NOSTER? AN EUM SALUTARE POTERIMUS?''

Jeden z między nich pyta niewolnika: ,, Czy jest w domu nasz opiekun? Czy będziemy mogli go pozdrowić?''

3. SERVUS RESPONDET: ,,DOMINUS MEUS BREVI VOS AUDIET ET OMNES VESTRAS QUAESTIONES SOLVET.

Niewolnik odpowiada: ,, Pan mój wkrótce was wysłucha i wszystkie wasze sprawy rozwiąże.

4. SED EXSPECTATE, NAM NUNC QUIDEM PRANDEBIT.''

Lecz oczekujcie, albowiem teraz właśnie będzie jadł śniadanie.''

5. CLIENTES IGITUR EXSPECTANT, SED IS, QUEM IN IUDICIUM CREDITOR VOCAT, DICIT:

Klienci więc oczekują, lecz ten, którego do sądu wierzyciel pozywa mówi:

6. ,,QUIA DEBITUM MEUM STATUTA DIE SOLVERE NON POTERAM, CREDITOR PROFECTO ME APUD IUDICEM ACCUSABIT.

,, Ponieważ długu mojego oddać nie mogłem w dniu wyznaczonym, wierzyciel zapewne przed sędziom mnie oskarżać będzie.

7. IN IUDICIO ME SISTAM, SED PECUNIAM NON REDDAM, QUIA OVES MEAS VENDERE NON POTERAM.

Przed sądem się stawię, lecz pieniędzy nie oddam, ponieważ owiec moich sprzedać nie mogłem.

8. MIHI CONSILIO IURISPERITI OPUS EST.''

Potrzeba mi rady prawnika.''

9. CLIENS, QUI IURISPERITUM IAM ALIQUANDO CONSULEBAT, ILLI DICIT:

Klient, który już kiedyś radził się prawnika, mówi tamtemu:

10. ,, PATRONUS NOSTER BENE TIBI SUADEBIT ET VIDELICET DICET:

Opiekun nasz dobrze tobie powie i zapewne doradzając powie:

11. QUIA DEBITUM REDDERE CUPIEBAS, SED NON POTERAS, REUS NON ES.

Ponieważ dług chciałeś spłacić, ale nie mogłeś, oskarżony nie jesteś.

12. ITAQUE IUDEX CERTE TE ABSOLVET.''

Zatem sędzia z pewnością ciebie uwolni.''

Textus IX

1. TITUS CUM LUCIO FRUCTUS SUOS VENDERE CUPIENTES ROMAM VENIUNT.

Tytus z Lucjuszem pragnąc sprzedać swoje owoce, przybywają do Rzymu.

2. TITUS IN FORO AIT: ,,QUAM PULCHRA TEMPLA ROMAE AEDIFICANTUR , QUAM MULTA AEDIFICIA STRUUNTUR!''

Tytus mówi na rynku: ,, Jakie piękne świątynie buduje się w Rzymie i jak wiele budowli wznosi się.''

3. CUI LUCIUS: ,, URBS HAEC NON LONGE A MONTIBUS DISTAT, UBI MULTI LAPIDES INVENIUNTUR, QUI ROMAM ADVEHI POSSUNT.

Któremu Lucjusz: ,, To nasze miasto jest niewiele odległe od gór, gdzie znajduje się wiele kamieni, które mogą być przywożone do Rzymu.

4. POSTEA EX IIS FABRI NOSTRI TEMPLA ET AEDIFICIA EXSTRUUNT.''

Potem nasi rzemieślnicy budują świątynie i budynki z nich.''

5. TITUS DICIT: ,, SED ET TEMPLORUM PARIETES VARIIS PICTURIS ORNANTUR, IUXTA VERO ILLA MAGNA MONUMENTA COLLOCANTUR.''

Tytus mówi: ,, Lecz i ściany świątyni są ozdobione różnymi malowidłami, obok zaś umieszczone są wielkie posągi.''

6. TUM LUCIUS: ,,FABRI NOSTRI INGENIOSI RECTE EXSISTIMANTUR, SED ET SERVI QUI IN ITALIAM ASPORTANTUR SAEPE DOCILES SUNT.

Wtedy Lucjusz: ,, Nasi rzemieślnicy są słusznie uważani za uzdolnionych, lecz i niewolnicy, których przywozi się do Italii są pojętni.

7. ITAQUE URBS NOSTRA SPECIOSA APPARET.''

Przez to nasze miasto jawi się jako piękne.''

Textus X

1. AVUS QUINTI ET MUCII DE VITA DECEDENS EOS HEREDES CONSTITUIT.

Dziadek Kwintusa i Mucjusza umierając ustanawia ich dziedzicami.

2. QUINTUS CASAM ET HORTUM, MUCIUS AGRUM ET IUMENTA ACCIPIET.

Kwintus otrzyma dom i sad, Mucjusz pole i bydło pociągowe.

3. QUINTUS TABULAS TESTAMENTI LEGENS AIT:

Kwintus czytając testament mówi:

4. ,, CONTENTUS SUM, QUONIAM AVI NOSTRI AGER, QUI BENE COLEBATUR, ET NUNC BENE COLETUR, ARBITUR, PURGABITUR, FRUCTUS VERO IN HORTO SUO TEMPORE COLLIGENTUR.

Jestem zadowolony, ponieważ pole naszego dziadka, które było dobrze uprawiane i teraz będzie dobrze uprawiane, orane, plewione, owoce zaś będą zbierane z ogrodu w swoim czasie.

5. NON ERIT VANUS LABOR, QUEM AVUS NOSTER TOT ANNIS IMPENDEBAT.''

Nie będzie daremny trud, który nasz dziadek wkładał przez tyle lat.

6. MUCIUS DICEBAT: ,, ET EGO SUM CONTENTUS QUONIAM AVI CASA, QUAE IAM VETUSTATE CONFICIEBATUR, A TE BENE CURABITUR.

Mucjusz mówi: ,, I ja jestem zadowolony ponieważ dom dziadka, który już dawno jest zniszczony przez starość, będzie przez ciebie dobrze doglądany.

7. AVUS ENIM NOSTER HOMO PROLIXA AETATE ERAT ET EAM REFICERE NON POTERAT.

Ponieważ nasz dziadek był człowiekiem w podeszłym wieku i nie mógł go odnowić.

8. LABOREM HUNC LIBENTER SUSCIPIEMUS ET HOC MODO HEREDITAS NOSTRA AUGEBITUR, MEA ENIM ET TUA INDUSTRIA IAM PROBABATUR.''

Chętnie podejmiemy tą pracę i tym sposobem nasz spadek będzie powiększony bowiem moja i twoja pracowitość już była wypróbowana.''

Textus XI

1. SALUS REI PUBLICAE A CIVIBUS ROMANIS SUMMA LEX APPELLABATUR.

Dobro państwa było nazwane najwyższym prawem przez obywateli rzymskich.

2. NEMINI ULLAM LEGEM VIOLARE IMPUNE LICEBAT, NEMO PER FAS ET NEFAS UT DICEBANT LIBERE AGERE POTERAT.

Nie można było nikomu bezkarnie złamać żadnego prawa i nikt słusznie lub nie słusznie - jeżeli mówili - nie mógł swobodnie działać.

3. UTERQUE CONSUL, OMNES MAGISTRATUS ET TOTUS SENATUS LEGES DILIGENTUR OBSERVABANT.

Obaj konsulowie, wszyscy urzędnicy i cały senat zachowali pilnie ustawy.

4. IN PRISCA RE PUBLICA ROMANA NULLUS LOCUS PETULANTIAE DABATUR.

Nie było miejsca na zuchwałość w dawnym państwie rzymskim.

5. CONSULUM RES PRAECLARE GESTAE OBLIVIONE MINIME OBRUBANTUR, ALTER ALTERI REI PUBLICAE NEGOTIA GERENTI LIBENTER SUBVENIEBAT.

Czyny konsulów dokonane w sposób doskonały, były zasypywane w najmniejszym stopniu niepamięcią, jeden drugiemu wykonującemu pracę na rzecz państwa chętnie przychodził z pomocą.

6. PRIMO PLEBEII A PATRICIIS AFFLIGEBANTUR, SED POSTEA PLEBS SUOS MAGISTRATUS CREABAT, QUI PLEBEIOS DEFENDEBANT.

Najpierw plebejusze byli uciskani przez patrycjuszy, lecz później lud wybrał swoich urzędników, którzy bronili plebejuszy.

7. SOLI CENSORI OMNES CASTIGARE IUS ERAT ET QUIDEM SENATORES SENATU MOVERE.

Tylko cenzorowi przysługiwało prawo karania wszystkich, a nawet usunąć senatorów z senatu.

Textus XII

1. ANTIQUIS ROMANIS GUATTUOR IURA PUBLICA ET DUO PRIVATA ERANT.

Starożytnym Rzymianom były cztery prawa publiczne i dwa prywatne.

2. IN IURIBUS PUBLICIS NUMERABANTUR HAEC: IUS SUFFRAGI, IUS HONORUM, IUS PROVOCATIONIS, IUS SACRORUM.

W prawach publicznych były wyliczane te oto: prawo głosowania, prawo sprawowania urzędów, prawo odwoływania się, prawo obrzędów świętych.

3. AD IURA PRIVATA IUS CONNUBII ET IUS COMMERCI PRETINEBAT.

Do praw prywatnych należało prawo zawierania małżeństwa, prawo do udziału w obrocie gospodarczym (handlowe).

3. SERVI OMNI IURE CAREBANT NAM MODO LABORIS INSTRUMENTA HABEBANTUR.

Niewolnicy byli pozbawieni wszelkiego prawa, bowiem byli uważani za narzędzia pracy.

4. SED ET CIVIBUS ROMANIS IURA NONNUMQUAM VI ERIPIEBANTUR, QUANDO DIVITES PATRICII CUM PAUPERIBUS PLEBEIIS DE IURIBUS CERTABANT.

Ale i obywatelom rzymskim niekiedy prawa były siłą wyrywane, kiedy bogaci patrycjusze z ubogimi plebejuszami walczyli o prawa.

5. DEMUM ANNO QUADRINGENTISIMO NONAGENTISIMO QUARTO ANTE CHRISTUM NATUM PLEBEII URBEM RELIQUUNT ET IN MONTEM SACRUM SECEDUNT, PARICII ENIM FILIAS SUAS PLEBEIIS IN MATRIMONIUM DARE RECUSABANT.

W końcu w roku 494 przed Chr. plebejusze opuszczają miasto i oddalają się do góry świątej, patrycjusze bowiem odmawiali dania swoich córek w małżeństwo plebejuszom.

6. DENIQUE, UTIAM LEGEBATIS, PLEBEIIS TRIBUNOS PLEBIS ELIGERE LICEBAT, QUI EOS AB INIURIIS PATRICIORUM VINDICABANT.

W końcu, jak już czytaliście, wolno było plebejuszom wybierać trybunów ludu, którzy od krzywd patrycjuszy ich bronili.

ZWROTY

Lectio VIII

Commodum eius esse debet, cuius est periculum - Korzyść musi przypadać temu, kto ponosi ryzyko
Ipso iure - Na mocy prawa
Is damnum, dat qui iubet dare - Ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić
Iura certe partia debent esse eorum inter se, qui sunt cives in eadem re publica - Prawa z pewnością muszą być równe dla tych, którzy są obywatelami w tym samym państwie
Cuius est condere, eius est abrogare - Czyje jest uchwalenie tego jest uchylanie
Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat - Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza
Naturali iure omnium communia sunt illa: aer, aqua profluens, et mare, et per hoc litora maris- Mocą prawa naturalnego następujące rzeczy jako wspólne należą wszystkim ludziom: powietrze, woda płynąca i morze oraz, co za tym idzie, morskie wybrzeża
De ciuius [re agitur] -
Damnum facit, qui id facit, quod facere ius non habet - Ten czyni szkodę kto czyni to czego czynić nie ma prawa
Mutui datio consistit in his rebus, quae pondere, numero et mensura consistunt - Pożyczka odnosi się do tych rzeczy, które określa się ciężarem, liczbą i miarą
A fructibus eorum cognoscetis eos - Po ich owocach ich poznacie
Conflabunt gladios suos in vomeres - Przekują swoje miecze na lemiesze
Qui custodiet ipsos custodes - Kto pilnuje pilnujących?
Duo cum faciunt idem, non est idem - Gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo
Cuius regio, eius religio - Czyj kraj, tego religia

Lectio IX

Qui tacet, consentire videtur - Kto milczy, ten zdaje się zezwalać
Ius publicum privatorum pactis mutari non potest - Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami (osób) prywatnych.
Leges ab omnibus intellegi debent - Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich
Sanctiones vocamus legem eas partes, quibus poenae constituuntur - Sankcjami nazywamy te części ustaw, w których ustanawiane są kary
Hereditas viventis non datur - Nie przyznaje się spadku po żyjącym
Impossibilis condicio pro non scripto habetur - Warunek niemożliwy do spełnienia uważa się za niezapisany
Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet - Spadkobierca nie powienien być obciążany karą za przestępstwo zmarłego
Non potest commodari id quod usu consumitur - Nie może być użyczane to co jest zniszczone użytkowaniem
Inimico testi credi non oportet - Nieprzyjemnym świadkom nie należy wierzyć
Emptio consensu peragitur - Kupno jest dokonywane za zgodą obu
Dolus omnimodo punitur - za podstęp (zły zamiar) ponosi się zawsze odpowiedzialność
Error, qui non resistitur approbatur - Błąd, który nie jest ganiony jest chwalony

Lectio X

Fatetur facinus, qui iudicium fugit - Przyznaje się do czynu (występku), kto unika sądu
Dormiunt aliquando leges, nunquam moriuntur - Ustawy czasem śpią, nigdy nie umierają
Semel absolutus semper absolutus habebitur - Raz uniewinniony zawsze będzie uważany za obwinianego
Naturali iuri consuetudine non derogabitur - Naturalne prawo nie będzie znoszone zwyczajem
Matrimonium inter invitos non contrahetur - Małżeństwo między niechętnymi nie będzie zawierane
Iudicium infantis auctoritate tutoris adimplebitur - Zdanie dziecka będzie uzupełniane autorytetem opiekuna
Condicio illicita pro non adiecta censebatur - Warunek niedozwolony będzie uważany za niedodany
In criminalibus voluntas pro facto reputabiter - W sprawach karnych zamiar będzie uważany za czyn

Lectio XI

Ab initio nullum, semper nullum - Z początku nic, zawsze nic
Casus a nullo praestatur - Za przypadek nikt nie odpowiada
Contra factum nullum argumentum - Przeciwko faktom nie ma argumentów
Ignorantia legis excusat neminem - Nieznajomość prawa nie usprawiedliwia nikogo
Leges quid aliud sunt quam minis mixta praecepta? -
Neminem captivabimus nise iure victum - Nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego
Nemo alieno nomine agere potest - Nikt nie może działać w cudzym imieniu
Nemo dat, quod non habet - Nie da, kto nie ma
Nemo de domo sua extrahi potest- Nikt nie może być wyciągnięty siłą z własnego domu
Nemo invitus donat -
Nemo iudex idoneus in propria causa - Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
Nemo non benignus est sui iudex -
Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest - nikt nie może umrzeć częściowo z testamentem i częściowo bez testamentu
Nemo testis idoneus in propria causa - Nikt nie jest odpowiednim świadkiem we własnej sprawie
Nihil consensui tam contrarium est, quam vis atque metus- Nic nie jest tak przeciwne zgodzie jak siła i lęk
Nihil novi - Nic nowego
Nihil obstat - Nic nie stoi na przeszkodzie
Nihil probat, qui nimium probat - Nie udowadnia niczego, kto dowodzi zbyt wiele
Nulla poena sine lege - Nie ma kary bez podstawy prawnej
Nulla potentia super leges esse debet - Żadna władza nie stoi nad prawem
Nullum crimen sine lege - Nie ma przestępstwa bez ustawy
Qui iure suo utitur, neminem laedit - Nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa
Res iudicata alii non nocet -
Res nullius cedit primo occupanti - Rzecz niczyja staje się własnością pierwszego, który ją zagarnął
Testis de visu praeponderat aliis - Świadek naoczny jest więcej wart od innych
Alius est qui seminat, et alius est qui metit - Kto inny sieje, a kto inny zbiera
Aut Caesar aut nihil - Albo być Cezarem, albo nikim
Bonus vir miser esse nemo potest -
Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare - Każdy może zbłądzić, trwać w błędzie może tylko głupi
Cuivis accidere potest, quod cuiquam - Każdemu może się zdarzyć to, co innemu się przydarzyło
De mortuis nil nisi bene - Niedopuszczalne w grach
De nihilo nihil - Z niczego nic
Faber est quisque suae fortunae - Każdy jest kowalem swojego losu
Homini mendaci, etiamsi vera dicit, nemo credit - Nikt nie wierzy kłamcy, choćby mówił prawdę
Nemo ante mortem beatus - Nikogo przed śmiercią nie można nazwać człowiekiem szczęśliwym
Nemo nisi vitio suo miser est -
Nemo regere potest nisi qui et regi - Tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy
Nemo sine vitiis est - Nikt nie jest bez wad
Nihil difficile naturae est - Natura nie jest niczym trudnym
Nihil homini certum est - nic człowiekowi nie jest pewne
Nil admirari - Niczemu się nie dziwić
Nimium boni est cui nil mali est -
Nulla dies sine linea - Ani dnia bez kreski
Qui fodit foveam alteri, incidet in eam - Kto pod kim dołki kopie ten sam w nie wpada
Scientia nihil aliud est quam veritatis imago - Wiedza jest niczym innym jak obrazem obrazem prawdy
Vita mancipio nulli datur, omnibus usu - Życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku

Lectio XII

Ne bis in idem - Nie należy wyrokować dwa razy w tej samej sprawie
Semel heres, semper heres - Kto raz stał się dziedzicem, nie może przestać nim być
Testis unus, testis nullus - Jeden świadek, żaden świadek
Vox unius, vox nullius - Głos jednego to żaden głos
In ore duorum aut trium testium stabit omne verbum - W ustach dwu albo trzech świadków stanie każde słowo
Vim vi repellere licet - Siłę wolno odpierać siłą
Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem - znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania
Vim vi defendere omnes leges omniaque iura permittunt - Wszelkie ustawy i prawa dozwalają bronić się siłą przeciwko sile
Privatorum conventio iuri publico non derogat - umowa osób prywatnych nie może uchyUlić prawa publicznego
Thesaurus est vetus quaedam depositio pecuniae, cuius iam non exstat memoria -
Duae res vel plures sunt in obligatione , una autem in solutione -
Pactum est duorum consensus atque conventio -
Si duo in testamento pugnantia reperientur, ultimum est ratum -
Bis dat, qui cito dat - Dwa razy daje, kto prędko daje
Bovem triturantem non infrenabis - Nie zawiążesz pyska wołowi młócącemu
Quod licet Iovi non licet bovi - Co wolno Jowiszowi, tego nie wolno wołowi
Bovi clitellas imponere - Siodłać wołu
Crimine ab uno disce omnes - Po tym jednym przykładzie ich łajdactwa sądź ich wszystkich
In uno saltu duos apros capere -
Non potest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala bonos fructus facere - Nie może drzewo dobre złych owoców rodzić, ani drzewo złe dobrych
Quot capitum vivunt, todidem studiorum millia - Ile głów żyje, tyle tysięcy upodobań
Si duo faciunt idem, non est idem - Gdy dwaj robią to samo, to nigdy nie jest to samo
Sursum corda - W górę serca
Tertium non datur - Trzeciego wyjścia nie ma
Tres faciunt collegium - Trzej stanowią kolegium
Una salus victis nullam sperare salutem - Jedyny ratunek dla zwyciężonych - walczyć na śmierć i życie
Unus pro multis - Jeden za wszystkich
Vis consilii expers mole sua ruit - Siła nie kierowana rozwagą załamuje się pod własnym ciężarem

2. Określ dokładnie po łacinie wyróżnione w zdaniach formy. (przy formach deklinacyjnych należy podać przypadek i liczbę, przy formach koniugacyjnych: tryb, czas, stronę, osobę i liczbę, do każdego z określonych wyrazów należy podać formę podstawową)

Przykłady

• poterimus - prima persona, pluralis, indicativus futuri I activi, possum, posse

• omnes - acc. pluralis; omnis, omne

• solvet - tercia persona singularis, indicativus futuri I activi; solvo,-ere

• expectamus - prima persona pluralis, indicativus praesentis activi; expecto,-are

• prandebit - tercia persona singularis, indicativus futuri I activi; prandeo,-ere

• quem - acc. singularis; qui, quae, quod, pronomen relativum - zaimek względny

• die - abl. singularis; dies,diei

• iudicem - acc. singularis; iudex, iudicis

• accusabit - tercia persona singularis, indicativus futuri primi activi, accuso,-are

• me - acc. singularis; ego, mei

• reddam - prima persona singularis, indicativus futuri I activi; reddo,-ere

• mihi - dat. singularis od ego

• accipiet - tercia persona singularis, indicativus futuri I activi; accipio,-ere

• tabulas - acc. Pluralis; tabula, tabulae

• nostri - genetivus singularis, pronomen possessivus; noster, nostra, nostrum

• colebatur - tercia persona singularis, indicativus imperfecti passivi; colo,-ere

• fructus - nom. pluralis; fructus, fructus

• horto - abl. singularis; mortus, horti

• suo - abl. Singularis, pronomen possessivus; suus, sua, suum

• colligentur - tercia persona singularis, indicativus futuri I passivi; colligo,-ere

• erit - tercia persona singularis, indicativus futuri primi activi; sum, esse

• quem - acc. singularis, masculinum, pronomen relativum; qui, quae, quod

• annis - abl. Pluralis; annus, anni

• impendebat - tercia persona singularis, indicativus imperfecti activi; impendo, -ere

• conficiebatur - tercia persona singularis, indicativus imperfecti passivi; conficio,-ere

• te - abl. Singularis, pronomen personale; tu, tui

• erat - tercia persona singularis, indicativus imperfecti activi; sum,esse

• eam - acc. Singularis, pronomen demonstrativum; iss, ea, id

• poterat - tercia persona singularis, indicativus imperfecti activi; possum, posse

• hunc - acc. singularis , masculinum, pronomen demonstrativum; hic, haec, hoc

• libenter - przymiotnik II dek. singularis; libentra, libentrum

• hoc - abl. singularis, pronomen demonstrativum; hic, haec hoc

• senatu - abl. singularis; senatus, senatus

• omnes - acc. pluralis; omnis, omnis, omne

• magistratus - acc. pluralis; magistratu,-us

• suos - acc. pluralis, masculinum; suos, suas, sua

• oblivione - abl. singularis; oblivio, oblivionis

• consulum - gen. pluralis; consul, consulis

• legem - acc. singularis; lex, legis

• ullam - acc. singularis, femininum; ullus, ulla, ullum

• nemini - dat. singularis; nemo, nullius

• civibus - abl. Pluralis; civis, civis

3. Odmień przez przypadki w liczbie pojedynczej i mnogiej podane wyrażenia.

jednoczesna odmiana trzech form:

zaimek wskazujący lub względny + rzeczownik{dek. I - V} + przymiotnik{dek. I - III}

Zaimki wskazujące (Pronomina demonstrativa)

W łacinie występuje sześć zaimków wskazujących:

• hic, haec, hoc - ten, ta, to (w l.mn.: ci, te)

• iste, ista, istud - ów, owa, owo (w l.mn.: owi, owe)

• ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto (w l.mn.: tamci, tamte)

• is, ea, id - ten, ta, to (w l.mn.: ci, te) - w znaczeniu: on, ona, ono (w l.mn.: oni, one)

• idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo (w l.mn.: ci sami, te same)

• ipse, ipsa, ipsud - sam, sama, samo (w l.mn.: sami, same)

Odmiana zaimków wskazujących:
hic, haec, hoc - ten, ta, to

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	hic	haec	hoc	hi	hae	haec
Gen.	huius	huius	huius	horum	harum	horum
Dat.	huic	huic	huic	his	his	his
Acc.	hunc	hanc	hoc	hos	has	haec
Abl.	hoc	hac	hoc	his	his	his

iste, ista, istud - ów, owa, owo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	iste	ista	istud	isti	istae	ista
Gen.	istius	istius	istius	istorum	istarum	istorum
Dat.	isti	isti	isti	istis	istis	istis
Acc.	istum	istam	istud	istos	istas	ista
Abl.	isto	ista	isto	istis	istis	istis

ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	ille	illa	illud	illi	illae	illa
Gen.	illius	illius	illius	illorum	illarum	illorum
Dat.	illi	illi	illi	illis	illis	illis
Acc.	illum	illam	illud	illos	illas	illa
Abl.	illo	illa	illo	illis	illis	illis

is, ea, id - ten/on, ta/ona, to/ono

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	is	ea	id	ii (ei)	eae	ea
Gen.	eius	eius	eius	eorum	earum	eorum
Dat.	ei	ei	eidem	iis (eis)	iis (eis)	iis (eis)
Acc.	eum	eam	ei	eos	eas	ea
Abl.	eo	ea	eo	iis (eis)	iis (eis)	iis (eis)

idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	idem	eadem	idem	iidem (ei-)	eaedem	eadem
Gen.	eiusdem	eiusdem	eiusdem	eorundem	earundem	eorundem
Dat.	eidem	eidem	eidem	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)
Acc.	eundem	eandem	idem	eosdem	easdem	eadem
Abl.	eodem	eadem	eodem	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)

ipse, ipsa, ipsum - sam, sama, samo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	ipse	ipsa	ipsum	ipsi	ipsae	ipsa
Gen.	ipsius	ipsius	ipsius	ipsorum	ipsarum	ipsorum
Dat.	ipsi	ipsi	ipsi	ipsis	ipsis	ipsis
Acc.	ipsum	ipsam	ipsum	ipsos	ipsas	ipsa
Abl.	ipso	ipsa	ipso	ipsis	ipsis	ipsis

Zaimek względny (pronomia demonstrativa)

• zaimek względny:

• qui, quae, quod - (ten) która, (ta) która, (to) które

qui? quae? quod? - który? która? które?

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	qui	quae	quod	qui	quae	quae
Gen.	cuius	cuius	cuius	quorum	quarum	quorum
Dat.	cui	cui	cui	quibus	quibus	quibus
Acc.	quem	quam	quod	quos	quas	quae
Abl.	quo	qua	quo	quibus	quibus	quibus

Rzeczownik {dek. I - V}

Deklinacja I
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. a	N. ae	N. causa	N. causae
G. ae	G. arum	G. causae	G. causarum
D. ae	D. is	D. causae	D. causis
Acc. am	Acc. ae	Acc. causam	Acc. causas
V. a	V. ae	V. causa	V. causae
Abl. a	Abl. is	Abl. causa	Abl. causis

Deklinacja II (m,f)
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. us	N. i	N. hortus	N. horti
G. i	G. orum	G. horti	G. hortorum
D. o	D. is	D. horto	D. hortis
Acc. um	Acc. os	Acc. hortum	Acc. hortos
V. e	V. i	V. horte	V. horti
Abl. o	Abl. is	Abl. Horto	Abl. Hortis

Deklinacja II (m,f)
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. puer	N. pueri	N. vir	N. viri
G. pueri	G. puerorum	G. viri	G. virorum
D. puero	D. pueris	D. viro	D. viris
Acc. puerum	Acc. pueros	Acc. virum	Acc. viros
V. puer	V. pueri	V. vir	V. viri
Abl. puero	Abl. pueris	Abl. viro	Abl. viris

Deklinacja II (n.)
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. um	N. a	N. mandatum	N. mandata
G. i	G. orum	G. mandati	G. mandatorum
D. o	D. is	D. mandato	D. mandatis
Acc. um	Acc. a	Acc. mandatum	Acc. mandata
V. um	V. a	V. mandatum	V. mandata
Abl. O	Abl. is	Abl. mandato	Abl. mandatis

Deklinacja III (m,f)
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. -//-	N. es	N. flos	N. flores
G. is	G. um	G. floris	G. florum
D. i	D. ibus	D. flori	D. floribus
Acc. em	Acc. es	Acc. florem	Acc. flores
V. -//-	V. ibus	V. flos	V. floribus
Abl. e	Abl. es	Abl. flore	Abl. flores

Genetivusy: vox vocis, frater fratris, arbor arboris, nacio naciolis, homo hominis, artifex artificis, astas astatis, virtus virtutis, laus laudis, milis militis, pes pedis, flore floris, ver veris, ordo ordinis, codex codicis, sermo sermonis, limes limitis, sal salis, sangris sangrinis, aes aeris, aes alienum, lis litis, mel mellis, iudex iudicis, societa societatis, accio accionis, dux ducis, conditor conditoris, mors mortis, heres heredis, hereditas hereditatis, crimen criminis, voluntas voluntatis, regio regionis, imago imaginis, fortitudo fortitudinis, plebs plebis, arx arcis, senex senis

Deklinacja III (n.)
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. -//-	N. ia	N. ius	N. iura
G. is	G. ium	G. iuris	G. iurium
D. i	D. ibus	D. iuri	D. iuribus
Acc. -//-	Acc. ia	Acc. ius	Acc. iura
V. -//-	V. ia	V. ius	V. iura
Abl. e	Abl. ibus	Abl. iure	Abl. iuribus

Neutrum: tempus temporis, onus oneris, genus generis, carmen carminis, os oris, ius iuris, animal animalis, mare maris, iter itineris, poema poematis, nomen nominis, lac lactis, caput capitis, exemplar exemplaris, iecur iecoris, corpus corporis, princeps principis, merces mercedis, crimen criminis, vulnus vulneris, cor cordis

Deklinacja IV (m,f)
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. us	N. us	N. sensus	N. sensus
G. us	G. um	G. sensus	G. sensuum
D. ui	D. ibus	D. sensui	D. sensibus
Acc. um	Acc. us	Acc. sensum	Acc. sensus
V. us	V. us	V. sensus	V. sensus
Abl. u(m)/o(f)	Abl. ibus	Abl. sensu	Abl. sensibus

Dek IV(m): magistratus, senatus, usus, casus, gradus (f): manus, tribus, domus, acus, porticus

Deklinacja IV (n.)
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. u	N. ua	N. genu	N. genua
G. us	G. uum	G. genus	G. genuum
D. u	D. ibus	D. genu	D. genibus
Acc. u	Acc. ua	Acc. genu	Acc. genua
V. u	V. ua	V. genu	V. genua
Abl. u	Abl. ibus	Abl. genu	Abl. genibus

Wyjątki neutrum: genu i cornu

Deklinacja V (n.)
Singularis	Pluralis	Singularis	Pluralis
N. es	N. es	N. dies	N. dies
G. ei	G. erum	G. diei	G. dierum
D. ei	D. ebus	D. diei	D. diebus
Acc. em	Acc. es	Acc. diem	Acc. dies
V. es	V. es	V. dies	V. dies
Abl. e	Abl. ebus	Abl. die	Abl. diebus

Dek. V: dies, res, species, facies, fides

Przymiotnik {dek I - III}

Przymiotniki dek. I i II

longus, longa, longum - długi

pulcher, pulchna, pulchrum - piękny

liber, libera, liberum - wolny

	singularis			pluralis
	m.	f.	n.	m.	f.	n.
N.	longus	longa	longum	longi	longae	longa
G.	longi	longae	longi	longorum	longarum	longorum
D.	longo	longae	longo	longis	longis	longis
Acc.	longum	longam	longum	longos	longas	longa
V.	longe	longa	longum	longi	longae	longa
Abl.	longo	longa	longo	longis	longis	longis

	singularis			pluralis
	m.	f.	n.	m.	f.	n.
N.	pulcher	pulchra	pulchrum	pulchri	pulchrae	pulchra
G.	pulchri	pulchrae	pulchri	pulchrorum	pulchrarum	pulchrorum
D.	pulchro	pulchrae	pulchro	pulchris	pulchris	pulchris
Acc.	pulchrum	pulchram	pulchrum	pulchros	pulchras	pulchra
V.	pulcher	pulchra	pulchrum	pulchri	pulchrae	pulchra
Abl.	pulchro	pulchra	pulchro	pulchris	pulchris	pulchris

	singularis			pluralis
	m.	f.	n.	m.	f.	n.
N.	liber	libera	liberum	liberi	liberae	libera
G.	liberi	liberae	liberi	liberorum	liberarum	liberorum
D.	libero	liberae	libero	liberis	liberis	liberis
Acc.	liberum	liberam	liberum	liberos	liberas	libera
V.	liber	libera	liberum	liberi	liberae	libera
Abl.	libero	libera	libero	liberis	liberis	liberis

Przymiotniki rodzaju męskiego odmieniają się tak jak rzeczowniki dek. II, w rodzaju żeńskim jak dek. I, w rodzaju nijakim jak rzeczowniki nijakie dek. II.

Przymiotniki dek. III

Przymiotniki dek. III o trzech zakończeniach (m- er; f - is; n - e):

	singularis			pluralis
	m.	f.	n.	m.	f.	n.
N.	acer	acris	acre	acres		acria
G.	acris			acrium
D.	acri			acribus
Acc.	acrem		acre	acres		acria
V.	acer	acris	acre	acres		acria
Abl.	acri			acribus

acer, acris, acre - ostry; alacer, alacris, alacre - gorliwy; celebr, celebris, celebre - słynny; saluber, salubris, salubre - zdrowy

Przymiotniki dek. III o dwóch zakończeniach (m i f - is; n - e):

	singularis		pluralis
	m. i f.	n.	m. i f.	n.
N.	facilis	facile	faciles	facilia
G.	facilis		facilium
D.	facili		facilibus
Acc.	facilem	facile	faciles	facilia
V.	facilis	facile	faciles	facilia
Abl.	facili		facilibus

brevi, breve - krótki; gravis, grave - ciężki; facilis, facile - łatwy; debilis, debile - słaby

Przymiotniki dek. III o jednym zakończeniu ( m, f i n - s lub x):

	singularis		pluralis
	m. i f.	n.	m. i f.	n.
N.	sapiens		sapientes	sapientia
G.	sapientis		sapientium
D.	sapienti		sapientibus
Acc.	sapientem	sapiens	sapientes	sapientia
V.	sapiens		sapientes	sapientia
Abl.	sapienti		sapientibus

Przykłady:

	singularis			pluralis
N.	haec	urbs	antiqua	hare	urbes	antiquae
G.	huius	urbis	antiquae	harum	urbum	antiquarum
D.	huic	urbi	antiquae	his	urbibus	antiquis
Acc.	hanc	urbem	antiquam	has	urbes	antiquas
V.	-	urbis	antiqua	-	urbes	antiquae
Abl.	hac	urbe	antiqua	his	urbibus	antiquis

	singularis			pluralis
N.	idem	senatus	sapiens	idem	senatus	sapientes
G.	-	senatus	sapientis	eorundem	senatum	sapientium
D.	eidem	senatui	sapienti	eisdem	senatibus	sapientibus
Acc.	eundem	senatum	sapientem	eosdem	senatus	sapientes
V.	-	senatus	sapiens	-	senatus	sapientes
Abl.	eodem	senatu	sapienti	eisdem	senatibus	sapientibus

	singularis			pluralis
N.	iste	fructus	fertilis	isti	fructus	fertiles
G.	istius	fructus	fertilis	istorum	fructum	fertilium
D.	isti	fructui	fertili	istis	fructibus	fertilibus
Acc.	istum	fructum	fertilem	istos	fructus	fertiles
V.	-	fructus	fertilis	-	fructus	fertiles
Abl.	isto	fructu	fertili	istis	fructibus	fertilibus

	singularis			pluralis
N.	illa	manus	dextra	illi	manus	dextrae
G.	illius	manus	dextrae	illorum	manum	dextrarum
D.	illi	manui	dextrae	illis	manibus	dextris
Acc.	illam	manum	dextram	illos	manus	dextras
V.	-	manus	dextra	-	manus	dextrae
Abl.	illa	manu	dextra	illis	manibus	dextris

	singularis			pluralis
N.	is	exercitus	fortis	ei(ii)	exercitus	fortes
G.	eius	exercitus	fortis	eorum	exercitum	fortus
D.	ei	exercitui	forti	eis(iis,is)	exercitibus	fortibus
Acc.	eum	exercitum	fortem	eos	exercitus	fortes
V.	-	exercitus	fortis	-	exercitus	fortes
Abl.	eo	exercitu	forti	eis(iis,is)	exercitibus	fortibus

	singularis			Pluralis
N.	hoc	facinus	humanum	haec	facinora	humana
G.	huius	facinoris	humani	horum	facinorium	humanorum
D.	huic	facinori	humano	his	facinoribus	humanis
Acc.	hoc	facinus	humanum	haec	facinora	humana
V.	-	facinus	humanum	-	facinora	humana
Abl.	hoc	facinore	humano	his	facinoribus	humanis

4. Odmień czasowniki w podanych formach (odmiana czasowników koniugacji I - IV przez wszystkie osoby i liczby w poznanych trybach, czasach i stronach [Indicativus Praesentis, Imperfecti, Futuri I Primi w Activum i Passivum])

Strona czynna:

W odmianie czasowniki przybierają końcówkę:

	singularis	Pluralis
1.	o (-m)	mus
2.	s	tis
3.	t	nt

Aby odróżnić Kon. II od III należy pamiętać, że wszystkie czasowniki II koniacjii mają w pierwszej formie podstawowej zakończenie -eo np. hebeo, podczas gdy czasowniki koniugacji III mają w tym miejscu różne inne zakończenia np.mitto, tribuo, struo, capio.

Strona bierna:

W odmianie czasowniki przybierają końcówke:

	singularis	Pluralis
1.	r (-or)	mur
2.	ris	mini
3.	tur	ntur

		koniugacje
			ACTIVUM
			I (-a)	II (-e)	IV (-i)	III (spółgłoskowa)	III/IV
			laud-o	doce-o	audi-o	leg-o	capi-o
				lauda-s	doce-s	audi-s	leg-i-s	cap-i-s
				lauda-t	doce-t	audi-t	leg-i-t	cap-i-t
				lauda-mus	doce-mus	audi-mus	leg-i-mus	cap-i-mus
				lauda-tis	doce-tis	audi-tis	leg-i-tis	cap-i-tis
				lauda-nt	doce-nt	audi-u-nt	leg-u-nt	capi-u-nt
				lauda-ba-m	doce-ba-m	audi-eba-m	leg-eba-m	capi-eba-m
				lauda-ba-s	doce-ba-s	audi-eba-s	leg-eba-s	capi-eba-s
				lauda-ba-t	doce-ba-t	audi-eba-t	leg-eba-t	capi-eba-t
				lauda-ba-mus	doce-ba-mus	audi-eba-mus	leg-eba-mus	capi-eba-mus
				lauda-ba-tis	doce-ba-tis	audi-eba-tis	leg-eba-tis	capi-eba-tis
				lauda-ba-nt	doce-ba-nt	audi-eba-nt	leg-eba-nt	capi-eba-nt
				lauda-b-o	doce-b-o	audi-a-m	leg-a-m	capi-a-m
				lauda-bi-s	doce-bi-s	audi-e-s	leg-e-s	capi-e-s
				lauda-bi-t	doce-bi-t	audi-e-t	leg-e-t	capi-e-t
				lauda-bi-mus	doce-bi-mus	audi-e-mus	leg-e-mus	capi-e-mus
				lauda-bi-tis	doce-bi-tis	audi-e-tis	leg-e-tis	capi-e-tis
				lauda-bu-nt	doce-bu-nt	audi-e-nt	leg-e-nt	capi-e-nt

		koniugacje
			PASSIVUM
			I (-a)	II (-e)	IV (-i)	III (spółgłoskowa)	III/IV
			laud-or	doce-or	audi-or	leg-or	capi-or
				lauda-ris	doce-ris	audi-ris	leg-e-s	cap-e-ris
				lauda-tur	doce-tur	audi-tur	leg-i-tur	cap-i-tur
				lauda-mur	doce-mur	audi-mur	leg-i-mur	cap-i-mur
				lauda-mini	doce-mini	audi-mini	leg-i-mini	cap-i-mini
				lauda-ntur	doce-ntur	audi-u-ntur	leg-u-ntur	capi-u-ntur
				lauda-ba-r	doce-ba-r	audi-eba-r	leg-eba-r	capi-eba-r
				lauda-ba-ris	doce-ba-ris	audi-eba-ris	leg-eba-ris	capi-eba-ris
				lauda-ba-tur	doce-ba-tur	audi-eba-tur	leg-eba-tur	capi-eba-tur
				lauda-ba-mur	doce-ba-mur	audi-eba-mur	leg-eba-mur	capi-eba-mur
				lauda-ba-mini	doce-ba-mini	audi-eba-mini	leg-eba-mini	capi-eba-mini
				lauda-ba-ntur	doce-ba-ntur	audi-eba-ntur	leg-eba-ntur	capi-eba-ntur
				lauda-b-or	doce-b-or	audi-a-r	leg-a-r	capi-a-r
				lauda-be-ris	doce-be-ris	audi-e-ris	leg-e-ris	capi-e-ris
				lauda-bi-tur	doce-bi-tur	audi-e-tur	leg-e-tur	capi-e-tur
				lauda-bi-mur	doce-bi-mur	audi-e-mur	leg-e-mur	capi-e-mur
				lauda-bi-mini	doce-bi-mini	audi-e-mini	leg-e-mini	capi-e-mini
				lauda-bu-ntur	doce-bu-ntur	audi-e-ntur	leg-e-ntur	capi-e-ntur

Wyjątki:

Konigacja II czas teraź. Strona czynna

1. sum sumus

2. es estis

3. est sunt

es! este!

1. adsum adsumus

2. ades adestis

3. adest adsunt

ades! adeste! -- absum tak samo

1. prosum prosumus

2. prodes prodestis

3. prodest prosunt

1. possum possumus

2. potes potestis

3. potest possunt

Futuri I activi

1. ero erimus

2. eris eritis

3. erit grunt

possum

1. potero poterimus

2. poteris poteritis

3. poterit poterunt

prosum

1. prodero proderimus

2. proderis proderitis

3. proderit proderunt

adsum

1. adero aderimus

2. aderis aderitis

3. aderit aderunt

Imperfecti activi

possum

1. poteram poteramus

2. poteras poteratis

3. poterat poterant

prosum

1. proteram proderamus

2. proderas proderatis

3. proderat proderant

adsum

1. aberam aberamus

2. aberas aberatis

3. aberat aberant

5. Przetłumacz na język polski zdania. Nazwij występujące w nich konstrukcje składniowe. [w tłumaczeniu i identyfikacji należy uwzględnić konstrukcje: Dativus Possessivus, Accusativus Duplex, Nominativus Duplex, Skłania nazw miast]

*Dativus Possessivus

Celownik posiadacza jest to konstrukcja składniowa zbudowana z trzech elementów: podmiotu zdania, orzeczenia, którym jest odpowiednia forma sum, esse oraz rzeczownika lub zaimka w celowniku(dativus). W konstrukcji tej celownik oznacza osobę, do której należy podmiot zdania:

Marek ma wiele książek.

Tekstus IV

Ager mihi est. Ziemia należy do mnie.

Ager et frumentum mihi sunt. Ziemia (pole) i zboże moje są.

Tibi(tantum dimidia) agri est. Twoja (tylko w połowie) ziemia jest.

Tekstus V

Vicini agricola testes sunt. Sąsiedzi rolnika są świadkami.

Testibus ius est testimonia dare. Świadkowie mają prawo dawania świadectw.

Agricola noster vicinus est. Rolnik jest naszym sąsiadem.

Tekstus XI

Soli censori omnes castigare ius erat (et quidem senatores senatu movere.)

Tylko cenzorowi przysługiwało prawo ganienia wszystkich ( a nawet usunąć senatorów z senatu)

Tekstus XII

Antiquis Romanis guattuor iura publica et duo privata erant. Starożytnym Rzymianom były (przysługiwały) cztery prawa publiczne i dwa prywatne.

*Accusativus Duplex

Podwójny biernik jest to typowa składnia dla jęz. łacińskiego. Przy czasowniku oznaczającym:

- nazywam kogoś kimś

- uważam kogoś za

- mianuję, wybieram kogoś kimś

dopełnienie bliższe i orzecznik występują w bierniku (acc.) bez przyimka. Używa się go w stronie czynnej.

Tekstus V

Vicinum nostrum adiutorem habemus. Uważamy sąsiada za naszego pomocnika.

(At tamen) Imperator militem virum fortem existimat. (Jednak) Wódź uważa żołnierza za męża dzielnego.

Tekstus VI

Preatores (igitur) viros prudentes, cautos et iustos populus eligit. (Zatem) Lud wybiera na pretorów mężów roztropnych, ostrożnych i sprawiedliwych.

Tekstus X

Avus Quintiet et Mucii de vita decedens eos heredes constituit. Dziadek Kwintusa i Mucjusza umierając ustanawia ich dziedzicami.

str.95 tabelka

Fidelem te amicum existimo. Uważam cię za wiernego przyjaciela.

Ciceronem clarissimum oratorem habemus. Uważamy Cycerona za bardzo sławnego mówcę.

Cives Ciceronem patriae patrem nominant. Obywatele nazywają Cycerona ojcem ojczyzny.

Viri Romani Caesarem consulem creant. Rzymianie wybierają Cezara na konsula.

*Nominativus Duplex

Podwójny mianownik od acc. duplex różni się tylko tym, że używa się go w stronie biernej.

Tekstus IX

Fabri nostri ingeniosi recte exsistimantur. Rzemieślnicy nasi słusznie są uważani za zdolnych.

Tekstus XI

Salus rei publicae a civibus Romanis summa lex appellabatur. Dobro państwa było nazywane przez obywateli rzymskich największym prawem.

Tekstus XII

Servi omni iure carebant nam modo laboris instrumenta habebantur. Niewolnicy byli pozbawieni wszelkiego prawa, bowiem byli uważani tylko za narzędzia pracy.

Servi instrumenta habebantur. Niewolnicy byli uważani za narzędzia pracy.

Str. 95 tabelka

Tu fidelis amicus a me existimaris. Jesteś uważany przeze mnie za wiernego przyjaciela.

Cicero clarissimus a nobis habetur. Cyceron jest uważany przez nas za bardzo sławnego mówcę.

Cicero patriae pater a civibus nominatur. Cyceron jest nazywany przez obywateli ojcem ojczyzny.

Caesar consul a viris Romanis creatur. Cezar zostaje wybrany konsulem przez Rzymian.

*Składnia nazw miast

Nazwy miast występują bez przymiotnika jeśli odpowiadają na pytania dokąd? skąd? gdzie?

Na pytanie dokąd? odpowiada acc. Romam - do Rzymu; Antiochiam -do Antiochii;

Na pytanie skąd odpowiada abl. Roma - z Rzymu; Syracusis - z Syrakuz;

Na pytanie gdzie odpowiada

1. gen. jeżeli nazwa miasta występuje w liczbie poj. dek. I i II: Roman - w Rzymie

2. abl. jeżeli nazwa miasta występuje w liczbie mnogiej albo dek. III: Babylone - w Babilonie

Tekstus VI

Exercitus cum consulibus Roma excedunt et in distantia quidem loca pergunt. Wojska wraz z konsulami, wychodzą z Rzymu i kroczą nawet do odległych miejsc.

Tempore imperatorum Romani, Athenis, Corinthi, Syracusis, Carthagine, et multis urbibus sua praesidia habent. W okresie cesarstwa Rzymianie mają swoje wojska w Atenach, Koryncie, Syrakuzach, Kartaginie i w wielu innych miastach.

Etami preator magistratus est, qui Romae gravia officia explet, nam res iudiciarias tractat. Także pretor jest urzędnikiem, który pełni w Rzymie ważną funkcję, bowiem zajmuje się sprawami sądowymi.

Tekstus IX

Titus cum Lucio fructus suos vendere cupientes Romam veniunt. Tytus z Lucjuszem pragnąc sprzedać swoje owoce, przybywają do Rzymu.

Quam pulchna templa Romae aedificantur, quam multa aedificia struuntur. Jakie piękne świątynie buduje się w Rzymie i jak wiele budowli wznosi się.

Urbs haec non longe a montibus distat, ubi multi lapides inveniuntur, qui Romam advehi possunt. To nasze miasto jest niewiele odległe od gór, gdzie znajduje się wiele kamieni, które mogą być przywożone do Rzymu.

6. Leksyka. [tłumaczenie z polskiego na łacinę i z łaciny na polski wyrażeń podanych na liście materiałów leksykalnych]

SKRÓTY

a.Ch.n. = ante Christum natum - przed narodzeniem Chrystusa

p.Ch.n. = post Christum natum - po narodzeniu Chrystusa

a.D. = anno Domini - Roku Pańskiego

a.m = ante meridiem - przed południem

p.m = post meridiem - po południu

ca. = circa - około, mniej więcej

cf. = confer - porównaj

c.v. = curriculum vitae - bieg życia, życiorys

D.O.M. = Deo Optimo Maximo - Bogu Najlepszemu Największemu

e.c., e.g. = exempli cusa (gratia) - na przykład

etc. = et cetera - i tak dalej ( i pozostałe)

H.S.E. = hic sepultus est - tutaj został pogrzebany

Ib., ibid. = ibidem - tamże, w tym samym miejscu

Id. = idem - ten sam, jak poprzednio

i.e. = id est - to jest, to znaczy

I.H.S. = Iesus Hominum Salwator; In Hoc Salus - Jezus Zbawiciel ludzi; W Nim zbawienie

I.N.R.I. = Iesus Nasarenus Rex Iudeorum - Jezus z Nazaretu Król Żydowski

l.c. = loco citato - w miejscu (poprzednio) przytoczonym, wzmiankowanym (książki, dokumentu).

N.N. = non notus - nie znany

NB = nota bene - zauważ dobrze, zwróć uwagę na to

P.S. = post scriptum - po napisanym, dopisek do listu

P.T. = pleno titulo - z zachowaniem należnych tytułów

R.I.P. = requiescat in pace - niech spoczywa w pokoju

Rp. = recipe - weź!, przyjmij!

S.P.Q.R. = Senatus Populusque Romanus - Senat i Naród Rzymski

v. = vertatur, verte; vide; versus - należy obrócić, obróć, zobacz (zwróć uwagę), wers (linijka)

WYRAŻENIA I ZWROTY OGÓLNE

Ad acta (a/a) - do akt (sprawa odłożona)

Nihil obstat - nie ma przeszkód, nic nie stoi na przeszkodzie

Ad hoc - doraźnie, specjalnie w tym celu

Per procura / procurationem - w zastępstwie, na podstawie pełnomocnictwa/ przez uprawnionego

Ad rem - do rzeczy, rzeczowy, dotyczący meritum sprawy

Pro forma - dla formy, dla pozoru, przyzwoitość

Alias - inaczej (zwany), innym razem

Pro publico bono - dla dobra publicznego, dla dobra ogółu

Alibi - gdzie indziej, dowód niewinności

Pro et contra - za i przeciw

Alter ego - drugie ja, bliski przyjaciel

Post factum - po fakcie, po wydarzeniu

Condicio sine qua non - warunek bez którego nie

Qui pro quo - pomyłka co do osoby, nieporozumienie

Corpus delicti - dowód rzeczowy przestępstwa, narzędzie zbrodni

Sensu stricto /lato / largo - w ścisłym znaczeniu/ w szerokim znaczeniu/ wykładnia w której stosowane są wnioskowania prawnicze

Cui bono - jakiemu dobru to służy? po co, dlaczego mamy to robić?

Stricte - ściśle, dokładnie

De facto - istotnie, rzeczywiście, w rzeczywistości

Status quo (ante) - poprzedni stan rzeczy

De iure - wg. prawa, z mocy prawa, prawnie

Vis legis - siła ustawy

Debet / Habet - winien / ma

Vis maior - siła wyższa

Hic et nunc - tu i teraz

Votum separatum - zdanie odrębne, opinia odmienna od poglądu większości

Imprimatur - niech będzie odbite, zalecenie druku

In flagranti - na gorącym

In medias res - przystąpienia od razu, do sedna sprawy, do rzeczy

In minus / In plus - na niekorzyść / na korzyść

In spe - w przyszłości / spodziewany

Ipso facto - przez sam fact

Lapsus linguae (calami, memoriae) - przejęzyczyć się, (pomyłka w pisaniu, błąd pamięci)

Lege artis - wykonany wg. wszelkich zasad sztuki

WYRAŻENIA I ZWROTY PRAWNICZE

Apud iudicem accusare - oskarżać przed sędzią

Causam agere - prowadzić sprawę

Causam perdere - przegrać sprawę

Causam vincere - wygrać sprawę

Debitum reddere - oddać dług

Debitum solvere - uiścić, oddać, zapłacić dług

De iuribus certare - walczyć o prawa

Dies fastos (nefastos) observare - zachowywać dni sądowe (nie sądowe)

Ex legibus iudicare - sądzić, wydawać wyroki na podst. ustwa

Heredes constituere - ustanowić spadkobierców

In crimen incurrere - popadać w, narażać się, popadać w oskarżenie, popełniać przestępstwo

Iniuste accusare - oskarżać niesprawiedliwie

Iniurias accipere - doznawać krzywd

In iudicio se sistere - stawić się w sądzie

In iudicium (ius) vocare - wzywać do sądu

Iura vi eripere - siłą pozbawiać praw

Iure carere - być pozbawionym prawa

Iurisperitum consulere - radzić się prawnika

Legem violare - łamać, naruszać prawo

Leges condere - stanowić prawa, stwarzać prawa

Leges observare - zachowywać ustawy, przestrzegać prawa

Legibus parere - być posłusznym prawom

Officia explere - wypełniać obowiązki

Pecuniam reddere - oddawać pieniądze

Quaestiones solvere - rozwiązywać zagadnienia, problemy

Res iudiciarias tractare - zajmować się sprawami sądowymi (sądownictwem)

Reum absolvere - uwolnić pozwanego

Reum accusare - oskarżać pozwanego

Reum condemnare - skazać pozwanego

Reum defendere - bronić pozwanego

Reum punire - karać pozwanego

Salus rei publicae - dobro państwa

Sententiam audire - słuchać wyroku

Sententiam dicere - ogłaszać wyrok

Summa lex - najwyższe prawo ( ustawy)

Tabulas testamenti legere - czytać tabliczki testamentu (testamentowe)

Testimonium dare - dawać świadectwo

indicativus

praesentis

imperfecti

futuri I

indicativus

futuri I

imperfecti

praesentis

---