PODSTAWY METODOLOGICZNE NAUK EKONOMICZNYCH
(KONSPEKT WYKŁADU)
WYKŁAD I
PRZEDMIOT EKONOMII I JEGO IMPLIKACJE POZNAWCZE
Czym jest ekonomia
-nauką „o zarządzie gospodarstwa domowego” (Ksenofont V w p.n.e.)
-nauką o sposobach zdobywania przez człowieka środków do życia (Arystoteles)
-zagadnienia ekonomiczne jako kwestie polityczno-moralne (etyczne)
-ekonomia polityczna czyli społeczna (Adam Smith)
-ekonomika (Alfred Marshall), czyli prakseologiczny aspekt ekonomii, która formułuje prawa weryfikowalne w praktyce gospodarczej
-pseudonauki (nieweryfikowalne prawa)
Co jest przedmiotem ekonomii:
-podmioty gospodarcze i ich systemy (gospodarka)
-co, jak, dla kogo i za ile wytwarzać gdy:
-zasoby czynników produkcji są rzadkie i trzeba
nimi tak gospodarować, by zapewnić rozwój
zrównoważony dziś, jutro i wszystkim;
-możliwe są konkurencyjne zastosowania zasobów
co rodzi koszty alternatywne
-chodzi o uzyskanie korzyści ekonomicznych, które
trzeba jakoś podzielić będąc zależnym od:
-rynku
-państwa
(ile państwa czyli regulacji, a ile rynku, czyli wolności gospodarczej; jesteśmy za wolnością, ale dążymy do utworzenia u trzymania monopolu, jeśli jest to tylko możliwe)
-właściciela
-działając w sytuacji coraz bardziej skomplikowanych i dynamicznych uwarunkowań
-wytworzyć (co, ile, jak za ile)
-sprzedać (gdzie, kiedy, komu, ile, za ile)
-skonsumować (zaspokoić potrzeby, kreować je)
-jako badacze lub praktycy gospodarczy jesteśmy w jednym z tych sprzężonych ze sobą zwrotnie obszarów, ale musimy dostrzegać pozostałe
-ekonomia pozytywna
Jak jest rzeczywiście, czyli naukowe i obiektywne
objaśnianie funkcjonowania gospodarki i podmiotów gospodarczych.
-ekonomia normatywna
Jak być powinno, czyli zalecenia i rekomendacje w sferze działania badanych podmiotów (gospodarki, przedsiębiorstw) i w sferze uwarunkowań ich funkcjonowania.
-metodologia nauk ekonomicznych jest częścią ekonomii
-sposoby uzasadniania teorii
-przedkładania jednych teorii nad inne
-weryfikacja hipotez (sprawdzanie pozytywne)
-obiekt ekonomii
(gospodarka, czyli produkcja, podział i konsumpcja w makroskali i mikroskali)
-przedmiot ekonomii
-opis gospodarki;
-poszukiwanie prawidłowości rządzących gospodarką;
-formułowanie zasad rządzących praktyką gospodarczą; -formułowanie stosownych rekomendacji i warunków ich realizacji.
Gospodarka - system podmiotów gospodarczych i ich
otoczenie
Jego badanie ma aspekt ontologiczny i
epistemologiczny.
Perspektywa ontologiczna
(charakter i struktura rzeczywistości, czyli bytu jakim jest gospodarka)
Gospodarka jest systemem:
-hierarchicznym (wielopoziomowym)
-wielopodmiotowym
-subiektywny kontekst zachowań podmiotów
gospodarczych wynikający z:
-posiadanych zasobów wiedzy
-posiadanych norm
-sposobu ich stosowania
-obiektywny kontekst zachowań wynikający z
-ograniczeń regulacyjnych
(reguły interakcji ustalone przez
consensus lub narzucone przez
krajową, bądź ponadnarodową
władzę publiczną)
- ograniczeń realnych
(zasoby czynników produkcji,
technologia, rynek, przyroda)
-socjotechnicznym
-podmioty gospodarcze wykorzystują
technikę:
-przedmiotową (środki techniczne)
-czynnościową (metody, procedury)
-gospodarka ma kontekst społeczny
(klimat, cele społeczne, odpowiedzialność)
-dynamicznym
-interakcyjnym
-zinstytucjonalizowane reguły interakcji
-dostosowania do kontekstu
-zmienianie kontekstu
(czynne, bierne, pośrednie, bezpośrednie)
-wzajemne oddziaływanie autoregulacyjne
Perspektywa epistemologiczna
(co badać, jak badać, czyli o co i dlaczego pytać oraz jak szukać odpowiedzi na postawione pytania)
-systemizm epistemologiczny
-cechy elementów składowych, jak i cechy systemowe wynikają z interakcji pomiędzy podmiotami i między nimi a otoczeniem;
-cechy podmiotu i systemu, w którym ten podmiot funkcjonuje, determinują cechy i zachowania tego podmiotu.
-analiza wielopoziomowa
-autonomiczna danego poziomu
(będącego przedmiotem badania, lub na którym
znajduje się badany podmiot)
-kontekstualna (w kontekście wyższego poziomu)
-redukcyjna (w kontekście niższego poziomu)
-podejście funkcjonalno-genetyczne
-geneza podmiotów i jej wpływ na ich funkcjonowanie
-geneza zachowań podmiotów
-normy jakimi kierują się badane podmioty
-ograniczenia działania badanych podmiotów
i ich percepcja:
-wewnętrzna
-zewnętrzna
-miejsce i rola badanego podmiotu w systemie
-implikacje dla podmiotu
-implikacje dla innych podmiotów w
danym systemie
-implikacje dla systemu i ich działania
zwrotne
-działania autonomiczne
-działania częściowo autonomiczne
-działania (zachowania) wymuszone
-co się utrwala i rozpowszechnia
(to co wiedzie do pożądanych wyników,
co pozwala zrealizować najlepiej zakładany cel)
-wyjaśnianie dialektyczne
-podmioty gospodarcze jednocześnie:
-przystosowują się do warunków działania
(jakie to warunki? jak to robią? jakim kosztem?)
-kształtują te warunki
(jak dalece? za ile? co im o daje?)
-rozpatrujemy podmiot (zjawisko) biorąc pod uwagę wszystkie jego uwarunkowania);
-rozpatrujemy jego zmienność w czasie;
-identyfikujemy sprzeczności rozwojowe
-śledzimy sposób ich pokonywania i analizujemy
implikacje dla podmiotu i systemu (elementów,
struktury, funkcji, powiązań zewnętrznych)
-ujęcie diachroniczne
-czas jako układ odniesienia
-czas jako czynnik stymulujący (determinujący)
-przebieg zjawiska i zmienność podmiotu oraz
jego uwarunkowań, w których działa
-fazy rozwojowe zjawiska i ich poszukiwanie
-wzajemna zależność faz rozwojowych
-wpływ przeszłości na teraźniejszość i przyszłość
-teraźniejszość a przeszłość
(subiektywna i kontekstualna oraz celowościowa
percepcja przeszłości)
-uwzględnianie
-czynnika technicznego
-czynnika społecznego
-czynnika kulturowego
-czynnika instytucjonalnego
-czynnika ekologicznego
(ochrona przyrody, dostosowanie do miejsca)
-kontekst makroekonomiczny,
międzynarodowy i globalny
-ujęcia prospektywne
(rozważony rozwój jako rama)
-ujęcia metaekonomiczne
UJĘCIE STATYCZNE I DYNAMICZNE W NAUKACH EKONOMIZNYCH
(Wykład IB)
-każde badanie i każda kwestia może być ujmowane statycznie lub dynamicznie
-ujęcie statyczne
-badanie stanu gospodarki lub podmiotu gospodarczego w danym momencie lub przedziale czasu , bądź abstrahując zupełnie od czynnika czasu;
-badamy układ zależności nienaruszony przez siły występujące w gospodarce;
-stosujemy rozumowanie izolacyjne;
-badanie ma charakter strukturalny;
-badanie stanu równowagi (stałej);
-powstaje kwestia wyboru momentu badania
i określenia jego cech oraz ich wpływu na
badany podmiot (momenty transformacji,
momenty przełomowe, punkty zwrotne,
the day before and the day after.
-ujęcie dynamiczne
-badanie stanów nierównowagi
-badanie zmian stanów
-badanie zmienności w czasie
-ujęcia retrospektywne i prospektywne
(jak było, jak będzie i co z tego wynika)
-ujęcia statyczne stanowią punk wyjścia dla ujęć dynamicznych
-ujęcia dynamiczne są dopełnieniem statycznych
-nie można tych ujęć przeciwstawiać sobie lub traktować zamiennie, są bowiem względem siebie komplementarne
-ujęcia dynamiczne można traktować jako ciąg równowag cząstkowych
-ujęcia matematyczne są bardziej adekwatne dla podejścia statycznego
-w ujęciu statycznym trzeba pamiętać, że wyizolowujemy pewien moment (przedział) czasowy z ciągu zdarzeń i że przedmiot badania w istocie rzeczy jest zmienny w czasie
-komplementarność ujęcia statycznego i dynamicznego wynika z faktu, że są one odzwierciedleniem dwóch fundamentalnych problemów teorii ekonomii:
-dążenia doi optymalizacji funkcji celu
(ujęcie statyczne)
-określenia warunków stabilności
(ujęcie dynamiczne)
-statyka gospodarki jest pewnym szczególnym stanem dynamiki gospodarczej
-w systemach rozpatrywanych statycznie czas jest wielkością stałą;
-w systemach ujmowanych dynamicznie czas jest wielkością zmienną
-równowaga jest stabilna, o ile odchyla się od wyjściowego optimum wykazując tendencję do powrotu do stanu wyjściowego
-ujęcie statyczne służy ustaleniu czynników naruszających statykę oraz ukazania mechanizmu zmiany
-jest zabiegiem metodologicznym służącym za punk wyjścia do jęcia dynamicznego, bo tylko ono mam sens gdyż gospodarka jest układem dynamicznym;
-uchwycenie zależności między zmiennym jest możliwe tylko dzięki ujęciu statycznemu, bez znajomości tych związków nie można stosować w sposób skuteczny ujęć dynamicznych
-dominacja ujęć dynamicznych wynika z paradygmatu rozwoju, czyli twierdzenia, że nadrzędnym celem wszelkich zjawisk gospodarczych jest właśnie rozwój będący przecież procesem;
-jest ona także związana z paradygmatycznym aksjomatem mówiącym, że jedyne co pewne w gospodarce to zmiana
-wzrost to, będące funkcją czasu, dodatnie lub ujemne zmiany ilościowe w przebiegu różnych zjawisk gospodarczych
-rozwój to narastanie zmian ilościowych przechodzące w bardziej pożądane zmiany jakościowe, które mogą być postępowe, regresywne lub stagnacyjne wobec wzorca przyjmowanego za układ odniesienia dla danej struktury lub zjawiska;
-zmiany mogą mieć charakter ewolucyjny lub ewolucyjny, mogą im towarzyszyć skoki, opóźnienia czasowe i kumulacje;
-postęp jest ciągiem zmian wiodących ku formom doskonalszym i bardziej efektywnym;
-nie ma wzrostu bez rozwoju i rozwoju bez wzrostu.
WYKŁAD II
FUNKCJE WSPÓŁCZESNEJ EKONOMII
JAKO NAUKI
Funkcja poznawcza
-określanie i wyjaśnianie zjawisk oraz procesów gospodarczych w makro i mikro skali;
-przewidywanie ich przebiegu
-identyfikacja
-zjawisk
-typologia zjawisk
-czynników determinujących
-stopnia losowości
-warunków
-powiązań
-implikacji
-odkrywanie prawdy, by:
-zrozumieć świat (gospodarkę)
-zapanować nad nim (nad nią)
-przekształcać go (ją)
-kształtować procesy gospodarcze
-funkcję poznawczą ekonomii realizuje teoria formalna, którą kształtuje się poprzez zastosowanie:
-logiki
-narzędzi matematycznych
-cechuje ją formalizm wynikający ze zbyt wielu założeń upraszczających
-wymaga ustalenia co od czego i na ile zależy, gdy wszystko zależy od wszystkiego
-między poezją a matematyką (A.Glapiński, „Meandry historii myśli ekonomicznej” SGH, 2006)
-prawda kontra precyzja w ekonomii m(Thomas Mayer, PWN, 1996)
-pojęcia (definicje)
-relacje
-inspiracje
-polemiki
-weryfikacje
FETYSZ; APOLOGETYZM; RYGORYZM;
Funkcja aplikacyjna
-wskazania (nie oznacza koniecznie wdrażania)
-zalecenia (dla polityki ekonomicznej, dla menedżerów)
-jak wpływać na gospodarkę i podmioty gospodarcze chcąc:
-zachować dany stan
-modyfikować go (optrymalizując)
-funkcję tę realizuje teoria empiryczno-naukowa
-modele izomorficzne z nauk empirycznych
-naukowa
-empiryczna
-kryteria ekonomii formalnej w ekonomii empiryczno-naukowej traktowanej jako „uboga krewna”, co odwraca uwagę od istotnych problemów praktyki gospodarczej
-zadaniem ekonomii formalnej (pozytywnej) jest tworzenie teorii, która powinna być oceniana wyłącznie z punktu widzenia skutecznego prognozowania (ekonomii normatywnej)
nie oceniamy realistyczności założeń, lecz predykcyjną skuteczność teorii i modeli formalnych
funkcji poznawczej nie należy oddzielać od aplikacyjnej, bo jedna zależy od drugiej i na odwrót (sprzężenie zwrotne)
Teoria a praktyka w ekonomii
-praktyka prowadzi do teorii (nauki przyrodnicze)
-teoria prowadzi do praktyki (nauki społeczne)
(stosunek teorii do praktyki)
w ekonomii nie można oddzielać teorii od praktyki
przekuwanie teorii w praktykę
praktyczna realizacja doktryn ekonomicznych
-system założeń
-system przekonań (świadomości)
-system twierdzeń
-doktryny ekonomiczne są przypisywane politykom
-pseudodoktryny
-ekonomiści politykami
-polityka ekonomiczna nie jest ekonomią
-praktyki menedżerskie nie są ekonomią
4., Teorie ekonomiczne
-koncepcje oparte na:
- poznaniu
- zrozumienu istoty czynników
-kształtujących pewną sferę gospodarki (makro i mikro)
-uchwyceniu mechanizmu ich działania
- praktyka gospodarcza
-jak się rzeczywiście gospodaruje
-wiedza
-intuicja
-woluntaryzm
-uogólnianie doświadczenia praktycznego
-uwikłanie w miejsce i czas
-komparatystyka
-differentia specifca
-kontelkstualizm
-GOW
Sposoby tworzenia teorii ekonomicznych
(uporządkowanych zbiorów twierdzeń, z których przynajmniej jedno jest nieobserwowalne)
-empiryzm zdroworozsądkowy
-obserwacja gospodarki
-analiza wyników obserwacji
-uwzględnianie kontekstu
-studia przypadków ekstremalnych i ich ocena
-uogólnienia
-klasyczne podejście statystyczne
-aspekty kwantyfikowalne
-pomiar i analiza statystyczna
-klasyfikacja statystyczna
-opis statystyczny
-wnioskowanie statystyczne
-estymacja
-modelowanie
-klasyczne podejście ekonometryczne
-wiązanie teorii z danymi empirycznymi
-klasyczne metody statystyczne stosuje się do formalnego testowania ważności teorii
-podejście bayesowskie (T.Bayes - 1701-1761)
-statystyka nie poszukuje prawidłowości obiektywnych, lecz prawidłowości o subiektywnym stopniu wiarygodności
-statystyka służy dochodzeniu do subiektywnych sądów i nie rozstrzyga o prawdzie obiektywnej
-przybliżamy się do prawdy (niedoskonałość miar, niedoskonałość metod ich przetwarzania, mylny pomiar, sugestia)
-test nie jest rozstrzygający
-kwestia interpretacji (sam decydujesz)
-podejście bayesowskie jest technicznym poszerzeniem empiryzmu zdroworozsądkowego
-podejście bayesowskie wyklucza klasyczne podejście statystyczne i ekonometryczne
-Case Study Method
-badanie jakościowe
-funkcje heurystyczne
-najlepsze i najgorsze praktyki
-uczymy się na błędach
-uczymy się choćby od diabła
-praktycyzm
-warunki
-konteksty
-złożoność
-typowość
-chaos deterministyczny (nieregularność układów regularnych)
-zależność od ścieżki
-przypadek i konieczność (uświadomiona)
-nieliniowość
-cykliczność
-jak rozpoznawać nieskończenie zróżnicowane acz do złudzenia podobne i niepowtarzalne zarazem wzory zachowań ekonomicznych (rynkowych)
TAKI SAM TYLKO ŻE INNY (ALE INNY)
-nieracjonalność (racjonalność nieracjonalności)
-niepełna informacja
-rola instytucji formalnych i nieformalnych
WYKŁAD III
POZIOMY NAUKOWEJ ANALIZY GOSPODARKI
Zgodnie z tradycyjnym podziałem nauk ekonomicznych dzielą się one na:
-mikromikroekonomię (poziom loco lub piko)
(zachowania ekonomiczne poszczególnych osób)
-mikroekonomię
-mezoekonomię
(sektory i gałęzie gospodarki, rynki branżowe, regiony)
-makroekonomię
-megaekonomię
-metaekonomię
-nie ma ostrych granic dla tych poziomów (dyscyplin)
(cechuje je wieloznaczność podmiotowa i przedmiotowa; są to dyscypliny o niejednoznacznym obszarze badawczym)
-nie ma wyłączności pól badawczych dyscyplin
-powstają nowe dyscypliny jako efekt zmian rzeczywistości gospodarczej, bowiem pojawiają się nowe:
-zjawiska gospodarcze
-podmioty gospodarcze
-sposoby działania
-uwarunkowania
-konteksty
-zarządzanie jest przejawem nowego (innego) spojrzenia na zagadnienia gospodarcze w mikro (przede wszystkim), ale i w makro i mega skali
-nauki o zarządzaniu i organizacji;
-zarządzanie jako podstawowa funkcja podmiotu gospodarczego i warunek efektywnej realizacji jego celów;
-analiza procesu przygotowywania, podejmowania i realizowania (wdrażania) decyzji;
-analiza warunków brzegowych tego procesu;
-analiza jego efektywności;
-analiza jego implikacji
Mikroekonomia
-analiza zachowań podmiotów gospodarczych na rynku (podmiotów rynkowych i zachowań rynkowych);
-badanie wpływu ich decyzji na zjawiska i procesy zachodzące na poszczególnych rynkach (zjawiska rynkowe jako konsekwencja wyborów producentów i decyzji konsumentów);
-makroekonomiczne implikacje zachowań podmiotów mikroekonomicznych;
-implikacje społeczne;
-implikacje ekologiczne;
-warunki brzegowe funkcjonowania podmiotów mikroekonomicznych (wpływ otoczenia rynkowego, społecznego, ekologicznego oraz instytucjonalnego);
-spojrzenie na gospodarkę z punktu widzenia podmiotu gospodarczego (przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowego);
-badanie funkcjonowania i rozwoju podmiotów gospodarczych:
-różnego typu
-w różnych warunkach miejsca i czasu
-narzędzia analityczne skoncentrowane na badaniu:
-kosztu
-zysku
-efektywności
-wartości
-celów i motywacji
-konkurencyjności
-stosuje narzędzia matematyczne eksponujące kategorie krańcowe
-istotne znaczenia dla oceny i badania zachowań rynkowych mają cechy absolutne i relatywne ludzi traktowanych jako producenci im konsumenci;
-cechy absolutne (nierelatywne)
-nie mają odniesienia do cech innych ludzi (podmiotów) lub przedmiotów (są od nich niezależne);
-są niezależne od relacji z nimi;
-cechy relatywne
-są związane z relacjami ludzi w stosunku do bliźnich lub przedmiotów, bądź z nich wynikają;
-istotny jest społeczny kontekst zachowań wynikających z cech ludzi (absolutnych i relatywnych).
-relatywizm zachowań rynkowych i ich kontekst sytuacyjny;
-dążenie do stworzenia modelowych konstrukcji zachowań rynkowych podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych);
-brak modelu absolutnych cech i zachowań rynkowych producentów i konsumentów;
-subiektywizm systemu preferencji konsumentów.
Kategorie cech relatywnych
właściwości porównawcze
z innym podmiotem
ze standardem (np. ze średnią)
właściwości relacyjne
-podmiot jako element zależności lub oddziaływań:
-jednokierunkowych
-interaktywnych
-relacje
-przyczynowe (jeden człon zależy od drugiego ze względu na jego stany)
-sprawstwa (wytwór członu jest źródłem zależności)
c. cechy kontekstowe (cechy podmiotu wynikające z jego relacji ze złożonym otoczeniem, którego właściwości dany podmiot nabiera)
-właściwości relacyjne mogą wynikać z:
-cech podmiotu gospodarczego
-jego struktury organizacyjnej
-dominującego w nim stylu zarządzania
-jego kultury organizacyjnej
-profilu produkcji
-stosowanej technologii
-specyfiki partnerów biznesowych
-przedmiotu działalności gospodarczej
-cechy kontekstowe (istotne zwłaszcza przy badaniach ankietowych)
-informacje o otoczeniu pozwalają na charakterystykę cech badanego podmiotu
-wyróżnianie podgrup
-interpretacja wyników
Makroekonomia
-zależności zachodzące w gospodarce jako całości;
-analiza agregatowych zmiennych ekonomicznych takich jak: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, obieg pieniądza, podatki budżet;
-wzrost gospodarczy
-cele rozwojowe (wzrostu)
-czynniki wzrostu
-dynamika wzrostu
-makroproporcje wzrostu
-wzrost a rozwój
-agregat działalności przedsiębiorstw
-tworzenie warunków funkcjonowania przedsiębiorstw i ich stymulowanie;
-metoda makroekonomii
-opis systemu ekonomicznego w stanie równowagi
-dynamizacja tego systemu
-różne metody modelowania matematycznego
-polityka ekonomiczna
-analiza metod, narzędziu i efektów
-rekomendacje
-nie opis, a zwłaszcza nie apologetyka
-założenia metodologiczne makroekonomii:
-pierwotność części względem całości
-pierwotność statyki względem dynamiki
-pierwotność ruchu okrężnego i stanu systemu w stosunku do przemian rozwojowych
Metaekonomia
-założenie metodologiczne zakładające pierwotność:
-całości względem części gospodarki
-dynamiki względem statyki gospodarki
-rozwoju względem ruchu okrężnego i stanu systemu ekonomicznego
-przedmiotem ekonomii jest w tym ujęciu:
-analiza współczesnych przemian cywilizacyjno-kulturowych (skoro punktem wyjścia badania gospodarki są procesy rozwojowe)
-człowiek jako wielowymiarowy podmiot gospodarujący będący zarazem celem gospodarowania (by żył, by przetrwał i by mógł się nadal rozwijać);
-rozwój, który musi zapewniać rozwój, a więc być samopodtrzymujący się i zrównoważony;
-rozwój realizujący cele humanistyczne i uwzględniający brzegowe warunki kulturowe i ekologiczne rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw
-racjonalność gospodarowania wynika z światopoglądowego systemu wartości i jest rozumiana w zmodyfikowany sposób ponieważ podmiotem:
-nie jest egoistyczna jednostka, lecz gospodarująca społeczność świadoma: wyzwań, możliwości i ograniczeń rozwoju
Megaekonomia
-międzynarodowe stosunki gospodarcze (international economics) między (relacje podmiotów krajów, ugrupowań krajów i przedsiębiorstw)
-prawa rządzące tymi stosunkami
(teoria międzynarodowych stosunków gospodarczych; międzynarodowa polityka ekonomiczna )
(teoria międzynarodowej polityki ekonomicznej)
-gospodarka światowa (wspólne problemy)
-zadłużenie
-środowisko
-rozwój technologiczny
-rozwój demograficzny
-geneza, rozwój, determinanty, implikacje
-ekonomia globalna (wspólna gospodarka, światowy system ekonomiczny)
-czynniki ekonomiczne i pozaekonomiczne
-czynniki instytucjonalne
WYKŁAD IV
KANON RZADKOŚCI DÓBR I KOSZTÓW ALTERNATYWNYCH
W NAUKACH EKONOMICZNYCH
Ekonomia jest nauką o uwarunkowaniach i sposobach dokonywania wyboru:
-alokacji zasobów
-przedmiotu działalności gospodarczej
-jej celów
-sposobu jej prowadzenia
-sposobu sprzedaży jej wytworów
-nabywanych dóbr
-konsumpcji dóbr
-utylizacji dóbr
Z dokonywaniem wyboru wiąże się kwestia rzadkości dóbr i kosztu alternatywnego, a właściwie konieczność dokonywania takiego wyboru przy prowadzeniu działalności gospodarczej i w zachowaniach rynkowych z niej wynika.
Pojęcie rzadkości dóbr jest kanonem myślenia ekonomicznego (myślenia dotyczącego gospodarki i gospodarowania).
Dobro rzadkie jest rzeczą użyteczną acz ograniczoną, zważywszy na jej:
-rzadkość występowania
-użyteczność, czyli zdolność do zaspokajania potrzeb.
Ekonomia jest nauką o gospodarowaniu dobrami rzadkimi (w sytuacji, gdy dobra są rzadkie, a co za tym idzie ograniczone).
Ograniczoność dóbr wynika z:
-rzadkości ich występowania
-relacji ich podaży względem popytu na nie
(zapotrzebowania na nie)
Materialistyczna koncepcja ekonomii jako nauki powiada, że ekonomia jest nauką o przyczynach dobrobytu materialnego (material welfere).
Tymczasem ekonomia jest logiką wyboru ekonomicznego (ekonomicznego bo dotyczącego gospodarki i ekonomicznego bo podejmowanego w wyniku myślenia w kategoriach ekonomicznych). Jest to zatem:
-teoria zachowań ludzi i podmiotów gospodarczych działających (prowadzących działalność gospodarczą i zaspokajających swoje potrzeby egzystencjalne) w warunkach ograniczoności dóbr;
-umiejętność kojarzenia celów i środków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej
(bez uwzględniania kontekstu politycznego, kulturowego i społecznego - co dziś jest podejściem uważanym za anachronizm i dogmatyzm w naukach ekonomicznych)
Źródłem wszelkich problemów ekonomicznych występujących w praktyce gospodarczej i podejmowanych w badaniach naukowych nad gospodarką jest zatem:
-względny niedobór dóbr i zasobów
-będący efektem ludzkich potrzeb
-wynikających z ciągłego dążenia do
wzrostu konsumpcji
-w sytuacji niedostatecznej produkcji
(dostępności) dóbr, jak też zasobów
czynników produkcji
Konstruowane teorie wzrostu gospodarczego oraz teorie przedsiębiorstwa (wzrostu jego konkurencyjności i wartości) koncentrują się wokół sposobów:
-łagodzenia problemu niedoboru
-poprawy efektywności alokacji zasobów.
Dobra ekonomiczne (w rozumieniu ekonomii) są zarazem:
-celem gospodarowania
-środkiem gospodarowania.
Charakteryzuje je:
-dywersyfikacja celów gospodarowania
mających różne znaczenie dla podmiotu
gospodarującego (makro, mikro)
-alternatywność ograniczonych środków
realizacji tych celów (można je inaczej
zastosować)
Pozwala to zdefiniować ekonomię jako naukę, której przedmiotem są ludzkie zachowania związane z wytwarzaniem, podziałem, dystrybucją i konsumpcją dóbr będące wynikiem relacji (stosunku) między:
-danymi (przyjętymi) celami,
-a ograniczonymi środkami ich realizacji
mającymi (mogącymi mieć) alternatywne
zastosowania.
Nieograniczoność ludzkich potrzeb wobec ograniczoności zasobów, niezbędnych do wytwarzania dóbr pozwalających na zaspokojenie tych potrzeb, rodzi, kluczowy dla nauk ekonomicznych, problem ich rzadkości.
Rzadkość dóbr i zasobów jest to stan (sytuacja), w którym potrzeby i chęci indywidualne i/lub społeczne (popyt) przewyższają możliwości ich zaspokojenia przy danych zasobach i danej ich dostępności (podaż).
Ekonomia jest nauką badającą sposoby radzenia sobie prze społeczeństwa i podmioty gospodarcze z problemem rzadkości dóbr i zasobów.
Badając te sposoby ekonomia usiłuje odpowiedzieć na pytanie, jak człowiek rozwiązuje kwestię alokacji (rozdzielenia, przydzielenia, przeznaczenia, podziału) ograniczonych zasobów (dóbr, czynników produkcji), w celu zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb.
Rzadkość dóbr (zasobów) jest sytuacją obiektywnie istniejącą, z którą ma do czynienia każdy kto podejmuje i prowadzi działalność gospodarczą i zarządza działalnością gospodarczą.
Ta sytuacja implikuje konieczność ponoszenia (dostrzegania, uwzględniania w analizie, w procesie podejmowania decyzji) kosztów alternatywnych (opportunity costs):
-konsekwencją podjęcia danej decyzji (dokonania danego wyboru) są zawsze określone koszty rzeczywiste,
-jak również określone koszty alternatywne, czyli - inaczej mówiąc - koszty utraconych możliwości (utraconych korzyści);
-koszt alternatywny oznacza utratę pewnej (najcenniejszej z możliwych) wartości jaką można byłoby uzyskać przeznaczając dane ograniczone zasoby na realizację innego celu (wytworzenie innego produktu lub usługi, podjęcie innej działalności gospodarczej).
Istnieje związek między kosztem alternatywnym a rzadkością wyrażający się w tym, że:
-zawsze jest więcej niż jeden sposób wykorzystania danego zasobu;
-zawsze występuje konieczność dokonywania wyboru jednego spośród wielu różnych możliwych zastosowań danego zasobu;
-każdy wybór rodzi koszty alternatywne.
Oznacza to, że w zasadzie w prowadzeniu działalności gospodarczej i zarządzaniu nią oraz w zachowaniach rynkowych podmiotów gospodarczych nie ma rozwiązań optymalnych pozwalających na bezwzględne zmaksymalizowanie różnicy między, wyrażoną w pieniądzu, odniesioną korzyścią a kosztem całkowitym jej uzyskania.
Możemy jedynie mówić o rozwiązaniach optymalnych, a więc najlepszych ze wszystkich możliwych, dla danego zastosowania danego zasobu.
Jeśli ktoś zyskał, a nikt nie stracił, to zyskali wszyscy.
Gdy każda relokacja zasobów sprawia, że poprawa sytuacji (odniesienie korzyści) danej jednostki (danego podmiotu) nie jest możliwa bez uszczerbku (straty) innej jednostki (odniesionego przez inny podmiot) funkcjonującej w danym systemie ekonomicznym, to mamy do czynienia z tzw. optimum Pareto.
Koszty alternatywne ponosi zarówno producent i konsument rezygnując z zakupu danego dobra, a zwłaszcza tego mającego dla niego największą wartość użytkową.
Ponosi je także decydent podejmując określone decyzje zarządcze związane zawsze z pewnym wyborem (czyli z wyborem danego wariantu, czyli jednego z wielu możliwych)
Konstrukcja myślowa opierająca się na rzadkości dóbr i myśleniu w kategoriach kosztów alternatywnych tworzy skończony system metodologiczny:
-określający granice poznawcze nauk ekonomicznych,
-jak również charakter twierdzeń i uogólnień formułowanych na gruncie tych nauk.
Prowadząc badania naukowe nad gospodarką poszukuje się rozwiązań minimalizujących koszty alternatywne, czyli koszty utraconych możliwości.
Trzeba określić:
-jakie są zasoby,
-jaki można je wykorzystać
-co to da
-jakie są inne możliwości
-jakie są koszty alternatywne
-dlaczego gotowi jesteśmy je ponieść
-dlaczego je ponosimy świadomie lub nie.
WYKŁAD V
FUNDAMENTY EKONOMICZNEGO MYŚLENIA
(WŁASNOŚĆ, KONKURENCJA, POTRZEBY, RYNEK, RUCH OKRĘŻNY, INSTYTUCJE, ZYSK, KOSZTY, BOGACTWO, ROZWÓJ)
Paradygmat homo oeconomicus
Własność w procesie gospodarowania
-przekształcenie bezwartościowej rzeczy lub idei w czynnik produkcji lub środek zaspokajania potrzeb stwarza przesłanki do powstawania tytułu własności
-prawa regulujące korzystanie z własności prywatnej warunkują prawidłowe funkcjonowanie gospodarki rynkowej
-własność oznacza rzeczywistą władzę kontrolną decyzyjną nad mieniem czego wyrazem są prawa własności i inne prawa majątkowe
-regulacja prawna własności jest podstawowym elementem każdego systemu ekonomicznego, gwarantuje ona i porządkuje prawo: użytkowania (usus), pobierania pożytków (fructus) i rozporządzania (abusus) posiadanym mieniem;
-ochrona własności obowiązkiem państwa
-ekonomika praw własności jest związana z nurtem ekonomii neoklasycznej i uznawana za pierwszą szkołę ekonomii instytucjonalnej
-struktura właścicielska i jej konsekwencje;
-zakres uprawnień właścicielskich jest wprost proporcjonalny do efektywności wykorzystania posiadanych zasobów;
-zasoby o ograniczonych prawach własności skłaniają do ich rabunkowej eksploatacji i nie skłaniają do inwestowania, co skutkuje niedoinwestowaniem;
-formy organizacyjne przedsiębiorstw są związane z ich strukturą właścicielską;
-własność jest podstawową wartością rynkową, wiąże się z nią kwestia indywidualnej społecznej odpowiedzialności związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej;
-transferowalność praw własności i jej konsekwencje;
-społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw;
-umiędzynarodowienie własności;
-uspołecznienie własności (nacjonalizacja);
-prywatyzacja;
-typy własności (prywatna, publiczna, spółdzielcza)
-ograniczenia suwerenności właściciela;
-gospodarka rynkowa jest oparta na własności prywatnej, co jest gwarancją jej efektywności;
-sprawiedliwość społeczna i racja stanu jako przesłanki kreowania i utrzymywana własności państwowej.
Konkurencja jako podstawowy regulator zachowań rynkowych
WŁASNOŚĆ PRYWATNA
+ KONKURENCJA
+ SWOBODNA WYMIANA DÓBR = GOSPODARKA RYNKOWA
-jeśli przedsiębiorstwo nie jest w stanie sprostać konkurencji grozi mu bankructwo będące wszelako także warunkiem odnawiania się gospodarki
-nie dopuszczać?
-regulować (humanizować)?
-rewitalizować?
-jak zarządzać gospodarką i przedsiębiorstwem w warunkach kryzysu mikroekonomicznego i makroekonomicznego oraz globalnego?
-konkurencja: uczestnicy rynku dążąc do realizacji swoich celów przedstawiają możliwie najlepsze oferty pod względem ceny i jakości oferowanych dóbr oraz warunków dokonywanej transakcji zmierzając do jej efektywnego zawarcia;
-płaszczyzny konkurencji, czyli ko z kim i o co konkuruje (ludzie, gospodarstwa domowe, firmy, państwa, ich ugrupowania, regiony różnej skali geograficznej, sektory gospodarki konkurują dziś o wszystko rozumiejąc konkurencję jako walkę nie zaś jako współpracę ) znaczenie konkurencji dziś
-pozytywne skutki konkurencji to:
-efektywność,
-maksymalizacja produkcji,
-właściwa alokacja zasobów,
-obniżka kosztów,
-satysfakcja klientów.
-negatywne skutki konkurencji to:
-technika i efektywność ważniejsze od człowieka
-krótkookresowy punkt widzenia (nadprodukcja)
-nadmierna koncentracja produkcji i kapitału
-globalne oligopole
-narastające dysproporcje rozwojowe-dochodowe
-rywalizacja prowadząca do wykluczenia
-antagonizowanie ludzi, firm, krajów i regionów
-zanik solidaryzmu
-stymulowanie agresji
-ograniczanie roli demokracji i organizacji
publicznych.
-czynniki rozwoju konkurencji
-bariery rozwoju konkurencji i konkurencyjności
-efekty ekonomiczne rozwoju konkurencji:
-stymulacja
-specjalizacja
-optymalizacja
-niedoskonałość rynku (konkurencji)
-neoklasyczna (nowa) ekonomia instytucjonalna
-nieprecyzyjnie określone prawa własności
zasobów przyrody
-uznanie zasobów przyrody za dobra wolne
-niedoskonała informacja
-koszty transakcyjne
-powstawanie przedsiębiorstw
-by minimalizować koszty transakcyjne
-wewnętrzny system koordynacji mniej
kosztowny od rynkowego
-konkurencja poprzez współpracę
Społeczne uwarunkowania potrzeb ludzkich
PRZYCZYNA I CEL GOSPODAROWANIA
-potrzeby indywidualne i społeczne
-koncepcje źródeł potrzeb
-biocentryczna
-psychocentryczna
-socjocentryczna
-ekonocentryczna
-antropocentryczna (integralna)
-klasyfikacja potrzeb
(podstawowe, pochodne, integratywne)
-potrzeby przedmiotowe (wewnętrzne) i podmiotowe
-nauki ekonomiczne koncentrują uwagę na potrzebach przedmiotowych
-kryteria podziału potrzeb:
niezbędność, funkcja, podmiot, przedmiot;
-dla ekonomisty potrzeby mają charakter materialny i są zaspokajane dobrami o określonej użyteczności
-źródła potrzeb
(somatyczne, psychiczne, społeczne)
-hierarchia potrzeb wg A.H.Maslowa
(fizjologiczne, bezpieczeństwa, społeczne, psychologiczne, samorealizacja)
-zmodyfikowana koncepcja Maslowa
(fizjologiczne, emocjonalne, intelektualne, duchowe)
-motywacyjna teoria potrzeb ERG
(Existence, Relatedness, Growth)
-historyczność potrzeb i ich zmienność w czasie i przestrzeni
-indywidualizm potrzeb
-indywidualizm zaspokajania potrzeb
-potrzeby a zachowania rynkowe konsumentów
-marketingowe rozpoznawanie, uświadamianie i kreowanie potrzeb
Prosty i złożony obieg dochodów
RUCH OKRĘŻNY
model prosty (mikroekonomiczny)
-gospodarstwa domowe nabywają dobra a sprzedają czynniki produkcji (pracę)
-przedsiębiorstwa sprzedają dobra a kupują pracę odnosząc przy tym zysk
model złożony (makroekonomiczny)
-istnieją rynki i instytucje finansowe
-istnieją strumienie oszczędności i inwestycji
-gospodarstwa domowe przeznaczają część dochodów na:
-oszczędności
-podatki
-dobra
-przedsiębiorstwa zbywają swoje produkty:
-gospodarstwom domowym
-inwestującym przedsiębiorstwom
-państwu
-przeznaczają na eksport
-nie ma równowagi między odpływami a dopływami, co implikuje problemy w realizacji celów makroekonomicznych
-gospodarka systemem złożonym zależnym od decyzji bieżących i wcześniejszych:
-przedsiębiorstw
-gospodarstw domowych
-rządu
-otoczenia instytucjonalnego
-otoczenia międzynarodowego
Niniejszy konspekt został przygotowany na podstawie książki Hanny Adamkiewicz-Drwiłło zatytułowanej „Współczesna metodologia nauk ekonomicznych”, a wydanej przez Dom Organizatora w Toruniu w roku 2008
Integralną część niniejszego konspektu stanowią także pliki: „Czas w ekonomii”, „Interdyscyplinarność” oraz „Język HAB.”, jak również opublikowane w „Kwartalniku Nauk o Przedsiębiorstwie” artykuły mojego autorstwa:
„Miejsce jako kategoria epistemologiczna ekonomii”
Nr 1(10)/2009
„Ekonomia jak nauka wątpliwa i niewątpliwa”
Nr 3(12)/2009
UWAGA: Termin ekonomia jest w niniejszym konspekcie używany jako synonim terminu: „współczesne nauki ekonomiczne”.
PYTANIA KONTROLNE
Implikacje poznawcze sposoby definiowania ekonomii.
Pole badawcze ekonomii pozytywnej i normatywnej.
Obiekt ekonomii a jej przedmiot.
Ontologiczna perspektywa ekonomii.
Epistemologiczna perspektywa ekonomii.
Ujęcie dialektyczne w ekonomii
Ujęcie diachroniczne w ekonomii, (czyli kwestia sposobu pojmowania i czasu).
Ujęcie statyczne w ekonomii.
Ujęcie dynamiczne w ekonomii.
Implikacje poznawcze paradygmatu „:rozwoju” i paradygmatu „zmiany” we współczesnej ekonomii (nauk ekonomicznych).
Istota poznawczej funkcji ekonomii (nauk ekonomicznych).
Istota aplikacyjnej funkcji ekonomii (nauk ekonomicznych).
Teoria formalna a poznawcze funkcje ekonomii (nauk ekonomicznych).
Teoria empiryczno-naukowa a aplikacyjne funkcje ekonomii (nauk ekonomicznych).
Poziomy naukowej analizy gospodarki i ich zmiany.
Istota mikroekonomicznej perspektywy gospodarki.
Istota makroekonomicznego ujęcia zagadnień gospodarczych.
Istota współczesnej megaekonomii.
Metaekonomiczne podejście do badania zagadnień współczesnej gospodarki.
Istota i implikacje rzadkości dóbr.
Ekonomia jako logika wyboru.\
Niedobór jako źródło problemów badawczych ekonomii (nauk ekonomicznych).
Kwestia niedoboru w materialistycznej koncepcji ekonomii (nauk ekonomicznych).
Istota koncepcji kosztów alternatywnych i jej implikacje praktyczne oraz poznawcze we współczesnych naukach ekonomicznych.
Metodologiczne implikacje kwestii rzadkości dóbr i kosztów utraconych możliwości we współczesnych naukach ekonomicznych.
Prawo własności jako przedmiot współczesnych nauk ekonomicznych.
Konkurencja i konkurencyjność jako przedmiot współczesnych nauk ekonomicznych.
Konkurencja i konkurencyjność a demografia (powstawanie i upadek) przedsiębiorstw.
Potrzeby społeczne jako przedmiot współczesnych nauk ekonomicznych.
Implikacje poznawcze i metodologiczne obiegu dochodów (ruchu okrężnego) w gospodarce.
Prof. dr hab. Kazimierz Kuciński
Warszawa, dnia 6 grudnia 2009.
7