1. Socjologia a historia i historiozofia.

3 nauki zajmujące się podobnymi naukami:

• Socjologia- wiedza o społeczeństwie

• Historia- opowieść o dawnych wydarzeniach

• Historiozofia- mądrość dziejów, filozofia dziejów

Socjologia - to nauka o prawach struktury, funkcjonowaniu i rozwoju społecznym. Socjologom ciężko zbliżyć się do pojęcia „nauka” w pełnym tego słowa znaczeniu, bo nauka polega na doświadczeniach i eksperymentach potwierdzających jakiś fakt. To ideał, aby socjologia była nauką struktury, czyli budowy, funkcjonowania, czyli ruchu oraz rozwoju, przejść pomiędzy jednym zdarzeniem, a innym, jedną a drugą formą.

W socjologii są dwa sposoby postrzegania:

- systemowo- strukturalcze, czyli synchroniczne- faktograficzne

- historyczno- genetyczne, czyli diachroniczne-historyzm

Historia - obraz wydarzeń, które ogarniały lub oddziaływały na wielkie masy ludzkie.

Badając dzieje jednego społeczeństwa należy dochować selekcji faktów w sposób arbitralny.

Są dwa sposoby postrzegania historii:

- bezpowrotnie miniona rzeczywistość

- relacja o tej minionej rzeczywistości- tę reakcję można postrzegać jak wiedzę potoczną i selektywną.

Historia to proces zmian, przechodzenia od jednych do drugich form systemów strukturalnych, od jednych epok do drugich. Każda epoka ma swoją logikę wewnętrzną i swoiste prawa oraz specyficzne sposoby przejawienia się praw ogólnych np. ludzie pracują od zawsze, bo muszą żyć. W różnych epokach praca wyglądała inaczej - ten sam fakt w różnych epokach historycznych nie jest samą formą/ faktem.

Historiozofia - nauka badająca prawidłowości i fazy rozwoju prahistorycznego. Mamy do czynienia z założeniem - badacz przyjmuje, że historia ma sens, więc sprawdza i bada, bez względu na to, czy ten sens jest, czy go nie ma - ludzie go poszukują.

2. Dwa modele historii: idiograficzny i nomotetyczny.

* Model idiograficzny, faktograficzny - przedstawienie możliwe wszystkich faktów, drobiazgowe opisy tego co się stało. Przykładem faktografii jest metoda biograficzna, np. „Dzień, w którym zabito Lincolna” - autor zbierał materiały przez 25 lat. Fakty to jeszcze nie prawda, to droga do prawdy. Trzeba znaleźć jakieś związki, sprężyny do faktów. Historyk powinien unikać partykularnego filtrowania i subiektywizmu.

Wg Ricoen'a - celem historyków jest historyczna prawda, ale nieosiągalna. W historii rewizjonizm jest naturalny, permanentny.

Wg Vitallo Stello - obraz przyszłości zależy od obecnej sytuacji. Przeszłość jest ciągle nowa, choć bezpowrotnie minęła. To, co pisze, zależy od potrzeb ludzkich. Jej części, które popadły w zapomnienie, powracają, częściowo przepadają. Eksponujemy pewne fakty, wydobywamy coś nowego.

* Model nomotetyczny, aprioryczny - dążenie do formułowania, przedstawiania ogólnych praw i schematów, ilustrowanych faktami (nomos - gr.- prawo, theos - gr. - ustanowione)

Jeżeli historią i życiem społecznym rządzą jakieś prawa, możemy dopasować fakty do historii. To nasz rozum musi pasować do rozumu świata.

Oba te modele zostały potępione przez Hegel'a. Wszędzie musi być rozumowanie i myślenie. Kto spojrzy na świat rozumnie, na tego świat też spojrzy rozumnie.

3. Pojęcie i cechy społeczeństwa

Społeczeństwo - duża zbiorowość społeczna zamieszkująca dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.

Społeczeństwo jest systemem naturalnym. Mały system jest częścią większego. Społeczeństwo jest bytem. Społeczeństwo składa się nie tylko z jednostek, co z ról pełnionych przez jednostki. To dynamiczny system, w którym jednostki uwikłane są w realizację zależnych, obiektywnych, względnie stałych ról. Cechy:

1. Role pełnione przez jednostki powiązane są siecią różnych zależności, a społeczeństwo jest skomplikowanym układem stosunków międzyludzkich.

2. System ról pełnionych przez jednostki ma charakter obiektywny, w pewnym sensie nie zależy od jednostek:

* Jednostki muszą grać role nie przez siebie napisane. Przychodzimy na świat i zastajemy pewien układ ról.

* Formy życia społecznego (instytucje) trwają dłużej niż życie jednostek

* Ludzie nie zdają sobie sprawy ze wszystkich relacji łączących ich z innymi ludźmi

* Całokształt zależności międzyludzkich nie został przez nikogo w dowolny sposób urzeczywistniony i uregulowany, wymyślony.

C) Formy społeczeństwa mają charakter historyczny, np. rodzina istnieje od dawna, ale jej charakter i forma zmienia się.

4. Trzy główne systemy społeczeństwa

5. Osobliwości struktury stanowej Polski

System stanowy to ustrój polityczny, w którym istnieją dokładnie zdefiniowane grupy społeczne, mające określone prawa i obowiązki. Zwykle w systemie tym ludzie są przypisywani do określonych stanów z urodzenia, a możliwości przechodzenia z jednego stanu do drugiego są ograniczone do minimum.

O społeczeństwie stanowym w Polsce można mówić w okresie XIV i XV wieku. Wtedy to wyodrębniły się ostatecznie cztery stany:

* szlachta (rycerstwo) 25%

* duchowieństwo 1%

* mieszczaństwo 3%

* chłopi 71%

Niektóre z nich sięgnęły po władzę, inne takiej władzy nigdy nie zdobyły. Bezpośredni powód, dla którego można mówić o wyodrębnieniu się stanów była polityka kolejnych władców. Przyznawali oni określone uprawnienia nie pojedynczym osobom czy rodzinom, ale całym grupom społecznym, wyróżniającym się czymś od innych grup. Przywileje nadawane szlachcie i duchowieństwu oraz uprawnienia przewidziane w aktach lokacyjnych miast i wsi spowodowały z biegiem czasu powstanie widocznych granic pomiędzy stanami. Głównie stany różniły się od siebie sądownictwem, pod które podlegały, zwolnieniami od podatków lub wręcz przeciwnie - dodatkowymi obciążeniami, udziałem w sprawowanej przez króla władzy oraz władzy nad członkami innych stanów.

6. Struktura społeczna Polski międzywojennej

Na sytuację mniejszości narodowych w dużym stopniu rzutowała struktura zawodowa, która w wymierny sposób przekładała się na warunki ekonomiczne. Większość mieszkańców Polski była zatrudniona w rolnictwie, z czego najwyższy odsetek występował wśród mieszkańców kresów wschodnich (w szczególności wśród Białorusinów i Ukraińców (16%)). Stan taki powodował częste konflikty pomiędzy z jednej strony chłopami białoruskimi i ukraińskimi a ziemianami Polakami z drugiej. Pomimo stosunkowo niskiego odsetka inteligencji wśród mniejszości Ukraińskiej, zarówno jej wpływ jak i znaczenie były widoczne. W dużym stopniu dzięki działalności księży greko - katolickich, ukraińskich nauczycieli i studentów, zrodziło się, a następnie rozwijało poczucie narodowe wśród Ukraińców. Fakt ten powodował częste represje ze strony władz polskich, przejawiające się m.in. ograniczaniem szkolnictwa ukraińskiego.

Druga co do liczebności była mniejszość żydowska (10%). Charakterystyczne było jej rozproszenie po całej Polsce oraz stosunkowo duży odsetek wśród ludności miejskiej. Przykładowo w 1931 r. w Warszawie ludność żydowska stanowiła 30%, w Łodzi 33%, w Wilnie 28%, a we Lwowie 32% ogólnej liczby mieszkańców. Żydzi pracowali głównie w zawodach nierolniczych - przede wszystkim w przemyśle odzieżowym, spożywczym, włókienniczym. Liczna grupa zajmowała się handlem (ok. 36%). Stosunkowo duży odsetek stanowili Żydzi wśród inteligencji.

Jeżeli chodzi o ludność niemiecką stosunkowo duża liczba żyła z rolnictwa. W odróżnieniu jednak od mniejszości białoruskiej czy ukraińskiej, wielu Niemców było właścicielami sporych gospodarstw i folwarków, a chłopi należeli do najbardziej zamożnych w swojej kategorii. Prawie ¼ Niemców żyła z przemysłu, będąc często właścicielami fabryk lub wchodząc w skład personelu zarządzającego i technicznego. Pomimo starań władz polskich, mających na celu zmienić dysproporcje pomiędzy mniejszością niemiecką a resztą społeczeństwa, uprzywilejowana sytuacja Niemców nie zmieniła się aż do wybuchu II Wojny

Światowej.

7. Determinanty przekształceń struktury PRL

A) Wojna i okupacja hitlerowska i stalinowska.

Następstwa:

1. Całkowite wyniszczenie ludności żydowskiej. Przed wojną było ok. 3,3 mln Żydów, 2,7 mln zginęło (80%). Po wojnie w połowie 1946 r było zaledwie 245 tys. Żydów. W tej liczbie 136 tys. to repatrianci ze Związku Radzieckiego. 109 tys. przeżyło wojnę w Polsce. Żydzi po wojnie zaczęli wyjeżdżać. W roku 1947 pozostało 100 tys. Żydów, z czego 70 tys. mieszkało na ziemiach odzyskanych (większość na dolnym Śląsku). W latach 1944 - 1947 zabito tysiąc do 2 tysięcy Żydów. Organizowano w Polsce obozy zagłady. Do roku 1951 wyjechało z Polski 150-170 tys. Żydów. W roku 1968 wyjechało 20 tyś., czyli jedna z najbardziej znaczących grup zniknęła z kultury Polski. Żydami byli m.in. Jan Kiepura, K. Przerwa - Tetmajer, J. Brzechwa, J. Tuwim, T. Różewicz. Stanowili oni czołówkę naszej kultury, przyczynili się do rozwoju naszej kultury.

2. Osłabienie ziemiaństwa i burżuazji. Na ziemiach zajętych przez Armię Czerwoną majątki ziemskie przepadły. Jedynie przy Centralnej Guberni udało się uratować ziemie polskie.

3. Dezorganizacja i znaczne zniszczenie drobnomieszczaństwa. Niemcy przejęli na własność zakłady przemysłowe. Właścicieli wywieziono na roboty.

4. Wielkie straty wśród inteligencji. Zginęło 40% osób z wyższym wykształceniem, 46 % inżynierów, 36 % lekarzy, 28 % nauczycieli.

B) Utrata ziem wschodnich i odzyskanie zachodu. Granica zachodnia powiększyła się o 200 km². Polska straciła 180 tys. km² na wschodzie, otrzymała zaś 102 tys. km² na zachodzie. Ziemie utracone stanowiły 46 % przedwojennej Polski, a odzyskane to dzisiejsza 1/3 Polski. W związku z wysiedleniami zmniejszyła się liczba Niemców, Białorusinów, Ukraińców. W roku 1950 Polskę opuściło ok. 300 tys. osób.

C) Rewolucja socjalistyczna i ustrój socjalistyczny. Przedsięwzięcia:

* reforma rolna - przeprowadzona 6 września 1944 roku; wywłaszczono bez odszkodowania wielkie własności ziemskie, przestała istnieć klasa ziemiańska.

* uspołecznienie kluczowych środków produkcji - 3 stycznia 1946 roku - państwo przyjęło na własność fabryki zatrudniające powyżej 50 pracowników na jedną zmianę.

* industrializacja socjalistyczna - budowano przedsiębiorstwa państwowe; zmieniła się struktura klasowa społeczeństwa polskiego.

* wzrost zatrudnienia - brakowało rąk do pracy; zaczęto przyjmować w zakładach kobiety (1950 - na 1000 zatrudnionych - kobiet 306, 1980 - na 1000 zatrudnionych - 435 kobiet, 2006 - na 1000 zatrudnionych - 471 kobiet). Kobiety zaczęły dominować w finansach, ubezpieczeniach, ochronie zdrowia, opiece społecznej, oświacie i wychowaniu oraz z handlu. Zmieniła się struktura zatrudnienia.

D) Urbanizacja - budowa miast i ich rozbudowa.

8. Przemiany społeczne a wzory kulturowe

9. Demograficzne i socjologiczne pojęcie pokolenia

Pokolenie w znaczeniu demograficznym to czas jaki upływa od narodzin rodziców do narodzin dzieci. W starożytności czas trwania jednego pokolenia przyjmowało się na ok. 30 lat. Obecnie przyjmuje się przeciętne trwanie generacji kobiet, czyli przeciętny wiek, w którym matka rodzi córkę. Ludzie urodzeni w tym samym środowisku społecznym, w tym samym mniej więcej czasie, podlegają wpływom. Ich postawy różnią się od postaw grup starszych lub młodszych. To wspólne piętno, pochodzące ze wspólnoty wieku, tworzy pokolenie. Jeżeli chodzi o czas trwania pokoleń to nie ma regularności. Granice pokoleń zacieśniają się lub rozszerzają w zależności od tempa postępu społecznego.

W znaczeniu socjologicznym pokolenia różnią się postawami, wartościami, aspiracjami, sposobem życia, językiem, modą. Pokolenie to zbiorowość ukształtowana w specyficznym okresie i wywierająca wpływ na życie społeczne. Np. Piotr Sztompka napisał, że pokolenie to ludzie, którzy doświadczyli podobnych sytuacji, reagowali na te same wydarzenia, ale osobno, każdy nieco inaczej, np. przeżyli wojnę, kryzys gospodarczy, odzyskanie niepodległości. I to wszystko daje wyraz w ich przekonaniach, wartościach.

10. Auksologia i klasowość biologiczna

Biologiczna klasowość społeczna - przyspieszenie fizycznego wzrostu dzieci i młodzieży. Auksologia to nauka o rozwoju ontogenetycznym (osobniczym) i oddziaływaniach środowiska zewnętrznego na rozwijające się dziecko. Zajmuje się prawidłowościami rozwoju dziecka, dąży do optymalnego rozwoju dziecka.

	1980	1932	1963	1980	1990
Chłopiec 10 lat	119 cm	132 cm	135 cm	139 cm	141 cm
Chłopiec 14 lat	138 cm	151 cm	160 cm	162 cm	165 cm

Średnia wysokość ciała zależy od 3 czynników środowiskowych:

* status ojca, pozycja zawodowa - dzieci rolników są niższe o 4 cm od dzieci z rodzin z wyższym wykształceniem

* liczba rodzeństwa - im więcej dzieci, tym są one wyższe

* wielkość miejsca zamieszkania

KOBIETY:

	wzrost	waga	biust	talia	biodra
paleolit (24 tys. lat temu)	150	110	130	180	185
średniowiecze	165	40	85	60	80
barok	190	100	110	100	140
współczesność	175	50	90	60	90

11. Geneza i pojęcie inteligencji

Inteligencja to określenie warstwy społecznej żyjącej z pracy umysłu, wykształconej ostatecznie w XIX wieku głównie ze zubożałej szlachty, ale również ze stanu mieszczańskiego, rzadziej bogatego chłopstwa i podupadłej arystokracji.

Inteligencja wg Szczepańskiego:

Zbiór różnych kategorii zawodowych, zajmujących się twórczością kulturalną, organizowaniem pracy i współżycia zbiorowego oraz wykonywaniem prac wymagających wiedzy teoretycznej. W skład inteligencji wchodzą trzy sektory:

* Twórcy nauki, struktur i innych dziedzin kultury , czyli naukowcy, literaci, architekci, plastycy, reżyserzy, kompozytorzy, muzycy śpiewacy

* Organizatorzy- dyrektorzy, kierownicy, inżynierowie, sędziowie, oficerowie, urzędnicy, działacze kultury

* Specjaliści- lekarze, pielęgniarki, nauczyciele, duchowni.

Pojęcie inteligencja pochodzi od wyrazu łac. intelligentia, który oznacza zdolność pojmowania natury rzeczy, jako jedną z władz poznawczych. Pod koniec XVIII wieku zaczął się tworzyć nowy stan w Polsce - ludzie dobrze wykształceni, awangarda narodu i ruchów wyzwoleńczych. Termin ten pojawił się w 1844 roku. Inteligencja w Polsce była emanacją narodu; pochodzili oni z różnych stanów. Nastąpiło zdegradowanie szlachty. Z plebsu pochodzili muzycy i plastycy, z mieszczaństwa - inżynierowie i lekarze. Wiek XIX to w 80 % analfabeci. Ludzie wykształceni kojarzyli się zatem z wyższą sferą. Połowa inteligencji wywodziła się z rodzin szlacheckich.

Cechy inteligenta wg Chałasińskiego:

* Skłonności biurokratyczne

* Konformizm

* Dbałość o formy

* Psychologia getta

* Dobre maniery ukrywały wzajemną nieżyczliwość

* Getto nie lubi wybitnych indywidualności

* Wypadało być człowiekiem honoru, przywiązany do tradycji, oddanych ojczyźnie

* Wstyd był strażnikiem cech inteligenta

12. Pięć pokoleń inteligencji polskiej XX wieku

13. Pojęcie ruchu, zmiany, rozwoju i postępu społecznego

Ruch społeczny - to forma zbiorowego, spontanicznego działania pewnych kategorii społecznych lub zbiorowości zmierzającego do określonego celu i często do wywołania zmiany społecznej. Podejmowane przez członków ruchów społecznych akcje mają zazwyczaj charakter spektakularny, aby wywołać duże wrażenie zarówno na społeczeństwie, jak i na aparacie władzy, który kontroluje to społeczeństwo. Według Jana Szczepańskiego występują trzy typy ruchów społecznych:

* ruchy ekspresywne

* ruchy reformatorskie

* ruchy rewolucyjne - np. ruchy narodowowyzwoleńcze.

Ruchy społeczne to główne, najbardziej istotne czynniki zmiany społecznej i rozwoju społecznego.

Zmiana społeczna - różnica między stanem systemu społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu.

Rozwój społeczny - ukierunkowany proces społeczny, w wyniku którego następuje ciągły wzrost pewnych istotnych dla danego społeczeństwa czy społeczności zmiennych. Jest to ukierunkowany ciąg zmian korzystnych dla danej zbiorowości. Określa się go jako postęp społeczny. Natomiast ukierunkowany ciąg zmian niekorzystnych dla danej zbiorowości określany jest mianem regresem społecznym. Rozwój społeczny to tworzenie coraz lepszych warunków życia ludności społeczeństwa oraz doskonalenie form współpracy i współistnienia społecznego, a także powiększanie dorobku naukowego, edukacyjnego i kulturalnego społeczeństwa.

Postęp społeczny - to pojęcie względne. Jest to ogół zmian prowadzących do poprawy życia lub stanu rzeczy. Jest przeciwieństwem regresu. Postęp to świadome organizowanie postępowych przemian w różnych dziedzinach życia społecznego i doskonalenia określonego systemu społecznego.

14. Kryteria rozwoju i postępu

15. Typy rozwoju społecznego

* Rozwój jednoliniowy - taki, w którym sekwencja zmian biegnie zawsze tym samym, jednym torem, po regularnej, wyznaczonej jakby z góry trajektorii.

* Rozwój wieloliniowy - taki, w którym różne sekwencje zmian maja jedynie zbliżony ogólny kierunek, ale przebiegają w różny sposób, różnymi torami czy trajektoriami, w zależności od konkretnych warunków historycznych i kulturowych danego społeczeństwa

* Rozwój skokowy - taki, w którym po okresie kumulowania się zmian ilościowych, cząstkowych, dochodzi do pewnego progu nasycenia, po którego minięciu występuje zasadnicza zmiana jakościowa

16. Cztery dylematy postępu społecznego

1. Co jest źródłem zła?

Jednostki ludzkie czy systemy społeczne, polityczne? Ludzie są dobrzy i źli, jest im dobrze lub źle w zależności od ustroju, w jakim żyją. Człowiek jest z natury zły i spontanicznie dąży do zła. Jeżeli znaleźlibyśmy człowieka dobrego, oznaczałoby to, że jest w nim przeszkoda, która uniemożliwia mu normalnie żyć. Poza dobrym systemem ludzie muszą mieć dobre charaktery. Nie da się bowiem wprowadzić ustroju lepszego od ludzi. Nie chodzi o ty, by nie grzeszyć, ale o to, by umieć okazać skruchę. To winna być główna cecha chrześcijan.

2. Czy w walce ze złem używać siły? Czy całkowicie wyzbyć się przemocy?

Gdzie jest fundament niesprzeciwiania się złu? To punkt wyjścia Jezusa Chrystusa - zniósł zasadę odwetu, „zło dobrem zwyciężaj”. Jest to piękna zasada pod względem moralnym, ale sprzeczna z instynktem samozachowawczym. Ludzie chcą się mścić. Trzeba czerpać szczęście z przebaczenia. „Wyrzeczenie się przemocy jest szczytem odwagi” (Ghandi). Niestety w budowie nowego ustroju przemoc jest niezbędna. W XVI wieku na skutek styczności Indian z religią chrześcijańską wyginęło 90 % ogółu istniejących Indian.

3. Czy wychowywać ludzi lekkoduchów, oderwanych od życia? Czy pokazywać brutalną rzeczywistość?

Postęp społeczny ma charakter pedagogiczny. Machiavelli uważał, że ludzie wyobrażają sobie świat innym, jaki w rzeczywistości jest. Mylne jest stwierdzenie, że człowiek może być absolutnie dobry i niewinny.

4. Co stanowi wartość życiowa: mieć czy być?

17, 18. Źródła zmian i rozwoju społecznego. Siły napędowe rozwoju społecznego

W starożytnych Chinach i Grecji powiedziano, że źródłem zmian są sprzeczności - zawsze są dwie strony. W całym świecie występują dwa pierwiastki „+” i „-”. Co nie oznacza, że „+” jest dobry, a „-” zły. Yong i Ing - ciemna strona góry. Yong oznacza oświetlona przez słońce część góry, niebo, mężczyznę, aktywność, dominację, trwałość, wypukłość, czystość, jasność, słońce, ogień, ciepło, dzień, wiosnę, lato, radość, życie, twierdzenie.

Ing oznacza ziemię, kobietę, bierność, uległość, miękkość, ciemność, wodę, zimno, noc, wilgoć, jesień, smutek, śmierć, przeznaczenie

Nic nie istnieje bez swojego przeciwieństwa. Są przeciwstawne, ale zarazem komplementarne - tworzą całość.

Wszystkie rzeczy tworzą się w wielkiej jedności - zmieniają je Ing i Yong.

Sprzeczność rodzi się na bazie różnicy, ale nie każda różnica jest sprzecznością.

Sprzeczności ujawniają się w:

• Życiu społecznym, przekształcona osobowość

• W postaci potrzeb, pobudzające, motywujące do określonych zachowań strony napięcia w zależności człowieka od środowiska przyrodniczego i społecznego. Istota potrzeby jest brakiem. Aby go uzupełnić trzeba wziąć coś od środowiska. Lukrecjusz- potrzeba jest matką wynalazków.

• Interesy umożliwiają realizację największej ilości potrzeb drogą minimalnych wysiłków i nakładów. Walka - dążenie stron do sprzecznych celów, wykluczających się interesów.

• Walka z przyrodą - zwycięstwo daje rezultaty, na które liczyliśmy, ale pojawiają się następstwa nieplanowane, które niwelują wartości i ważność tego pierwszego. W rozwoju toczą się grupowe interesy - siłą napędową jest walka o byt - Darwin. To dwie przeciwstawne tendencje dążenie do zachowania życia i ograniczenie rozmnażania. Rezultatem wali o byt jest dobór naturalny (błędy, mutacje). Gdyby każdy był idealny nie byłoby ewolucji. Prawo doboru materialnego przejawia się w życiu społecznym. Zwyciężą te instytucje, które są lepiej przystosowane.

• Walka w życiu społecznym - podstawowe procesy społeczne:

* przystosowanie i współpraca - trwałość i równowaga społeczeństwa

* współzawodnictwo i konflikt - naruszają równowagę i powodują zmiany społeczne.

Sens tych procesów to respektowanie przez jednostki i grupy norm i wartości.

19. Przyczyny zastoju i petryfikacji form społecznych

1) materialno - społeczne

* niedostatek walki, współzawodnictwa i konfliktu, konkurencji, braki w systemie ekonomiczno- społecznym. System opierający się na przystawaniu i współpracy jest doskonały, a to , co jest doskonałe nie rozwija się.

* Dążenie klas uprzywilejowanych do utrzymania dobrego systemu przy pomocy siły i ideologii.

* Ograniczenie dyfuzji kulturowej i przenikanie, wymiana narzędzi, techniki, idei.

* Dyfuzja elementów dysfunkcjonalnych wobec dobrego systemu - może prowadzić do rozkładu społeczeństwa, np. upadek Indian przez alkohol.

2) ideowo - społeczne

* Nadmierna autonomia świadomości społecznej i oderwania pracy umysłowej od społecznej.

* Dewaloryzacja (obniżenie wartości) życia doczesnego na rzecz życia poza grobowego. Chrześcijanie- dobra jest cnota, ubóstwo. Protestantyzm - to asceza wewnętrznego świata - pracujesz, ale nie korzystasz z owoców pracy. Nie należy obnosić się ze swym bogactwem - to siła rozwoju kapitalizmu.

* Religijne, ideologiczne usankcjonowanie danych form - apoteoza przyszłości i niezmienności, przywiązanie do tradycji. Gdyby ludzie byli bardzo przywiązani do tradycji, nie wyszliby z jaskiń; gdyby całkowicie odrzucali ją, wróciliby do jaskiń.

* Absolutyzowanie dominującej ideologii - uznanie, sztywne trzymanie się zasad i dogmatów.

20. Wielofazowość i wielowarstwowość rozwoju i postępu

21. Uwarunkowania celów działań ludzkich

Wbrew pozorom ludzie nie mogą dowolnie ustalać celu swoich działań. Na etapie wyjściowym mamy do czynienia z pewnym uwarunkowaniem. Nie mamy takich możliwości, abyśmy stawiali za cel społeczny to, co akurat przyszło nam do głowy. Pole to jest ograniczone:

* Każde pokolenie zastaje jakoś ukształtowany świat, nie mogą abstrahować do stanu zastałego, bo w takim, a nie innym świecie przyszło im żyć i coś zrobić. Z tego, jaki jest świat, wynikają określone zadania, narzucają się cele. Zastana rzeczywistość zastawia pewne wyzwania wewnętrzne (przyrodnicze, kulturowe) lub zewnętrzne (ze strony ich państw).

* Wybór celów zależy od dostępnych środków oraz istniejących kwalifikacji ludzkich. Z zadania wynika jakiś cel, który chcemy wytyczyć. Zależy on od tego jakimi środkami dysponujemy.

* Wybór celu zależy od potrzeb, wartości, interesów, systemu wartości danego pokolenia. Jest cel, są środki.. Potrzeby, wartości często wynikają z tradycji, ze struktury społecznej, z mody.

22. Trzy koncepcje podmiotowości ludzkiej

W psychologii spotykamy 3 stanowiska na temat podmiotowości ludzkiej:

* behawiorystyczne - świadomość minimalnie wpływa na zachowania człowieka. Decydująco zaś wpływa środowisko społeczne. Po raz pierwszy taka filozofia pojawiła się u Johna Locke'a - nowonarodzony człowiek to tabula rasa, czysta narta, staje się taki lub inny, żyje tak a nie inaczej ze względu na bodźce docierające do człowieka ze środowiska - nagrody i kary. Liczą się opinie innych ludzi, zwłaszcza autorytetów.

* psychoanalityczne - częściowo zgodne z poprzednim, ale w drugiej części. Stanowisko to odrzuca pogląd tabula rasa. Człowiek przychodzi na świat z wrodzonymi, podświadomymi strukturami. Ma to ogromny wpływ na jego zachowanie. Istnieje ogromna sfera podświadomości (Freud) ID (ono). Popędy kieruje się zasadą przyjemności, najszybszym ich zaspokojeniem. Z jednej strony kultura, jaźń - EGO - oraz nadjaźń - SUPEREGO - sumienie, wyobrażenie o tym, jacy powinniśmy być. Idee tworzą się z czegoś większego, aniżeli osobowość ludzka.

Podobną postawę reprezentowali strukturaliści. Odkryli, że za obyczajami ludzkimi kryją się jednolite schematy. Jeżeli patrzymy na ludzkość, widzimy różnorodność wzorów zachowań, ale jeżeli zejdziemy niżej, zobaczymy, że fundamentem są te same schematy.

Według Buddy osobowość jest iluzją. Przekonać się można o tym redukując potrzeby. Osobowość i jaźń jest pozorna. Świadomość ludzi nie określa ich bytu, lecz byt określa ich świadomość.

* poznawcze - człowiek działa zgodnie z posiadanym obrazem rzeczywistości. Prawda leży w syntezie stanowiska, leży po środku. Ludzie rzadko postępują racjonalnie i logicznie. Kierują się emocjami, nie rozumem. Według Szczepańskiego ludzie rzadko postępują logicznie. Człowiek nie jest istotą rozumną. Wie, jak się zachowywać, ale brak mu siły, by tak się zachowywać.

23. Bezpodmiotowość procesu historycznego

24. Nieprzewidywalność rozwoju społecznego

25. Charakter społeczny a historia

9

---