04.11.2006

Jeżeli coś jest ustalone, może być wielokrotnie badane. Postępowanie badawcze związane z otrzymywaniem materiałów stanowi rozbudowany kompleks czynności, zakładających posługiwanie się określonymi środkami intelektualnymi. Ten kompleks czynności nazywa się techniką otrzymywania materiałów.

Zainteresowanie respondentem

Technikę otrzymywania materiałów dzielimy na 3 kryteria podziału:

I Oparte jest na samej obserwacji - dokonywanie spostrzeżeń; zachowania werbalne, ale przede wszystkim niewerbalne.

II Oparte jest na wzajemnym komunikowaniu się. Podstawowy akcent położony jest tu na komunikację werbalną. Komunikowanie się ma charakter:

* bezpośredni - gdy badacz uczestniczy w procesie tworzenia informacji, np. wywiad.

Istnieje ustalony układ ról. Ten układ ma charakter trwały w ramach całej sytuacji badawczej. Jedna osoba tylko pyta, druga osoba tylko odpowiada.

* pośredni - gdy wysyłany jest, np. respondent.

Żeby sensownie zadawać pytania, trzeba wiedzieć, z kim ma się do czynienia, kim jest respondent w sytuacji komunikacji. Przyjmowano różne modele respondenta. Ustalono, że każdy respondent odpowiada na każde pytanie. Pytanie nawet głupie działa na respondenta jak bodziec, który prowokuje go do odpowiedzi. Odpowiadający jest elementem mechanicznym. W jaki sposób zadamy pytanie, w taki sposób respondent odpowie. Z czasem zaczęto zwracać uwagę na osobowość badanego. Stworzono model kontekstowy. Stwierdzono, że osoba badana jest osobą społeczną, wrażliwą na sytuację czyli gdzie się badanie odbywa i w jaki sposób przebiega. Wyjaśnia on sposób, sytuacją komunikacyjną.

Model kognitywny (poznawczy). Psychologia poznawcza widzi w człowieku układ przetwarzający informacje. Bada procesy zapamiętywania. Pokazuje sposób zachowania człowieka, gdy jest on zaskakiwany informacją. Psycholodzy twierdzą, że człowiek sięga do jak najlepiej dostępnych informacji i z tego czerpie odpowiedzi na postawione pytania. W przypadku, gdy człowiek nie ma wystarczających informacji i pytanie zmusza nas do pewnych sytuacji umysłowych, respondent, np. przypomina sobie lub stara się unikać odpowiedzi tak, żeby się nie narazić na błąd i żeby jego odpowiedź na zadane pytanie nie była byle jaka. By zwiększyć autentyczność odpowiedzi badacz powinien zatem unikać zadawania pytań trudnych.

Powstały różne odmiany tego modelu:

1. teoria racjonalnego wyboru Gricea - sformułował on 4 maksymy konwersacji:

* maksyma ilości - mówi, by wkład w konwersację zawierał tyle

informacji, ile potrzeba

* maksyma jakości - mówi, by wkład w konwersację był prawdziwy,

tzn. żeby nie mówić rzeczy, których nie jesteśmy pewni

* maksyma stosunku - mówi, żeby to co się robi odnosiło się do

tematu (relewantne)

* maksyma sposobu - mówi, by wyrażać się zwięźle i w sposób

uporządkowany

Dwa modele ankietera (ze względu na sposób prowadzenia ankiety, styl):

* styl twardy - trzymanie w rydzach naszego respondenta, ograniczanie wolności

jego wypowiedzi, zmuszanie go do mówienia konkretów; styl ten umożliwia utrzymanie rozmowy w odpowiednim czasie

* styl miękki - sprawia, że atmosfera, w której przebiega rozmowa może być

bardziej przyjazna; dopuszcza sytuacje, w której respondent mówi więcej niż potrzeba

III Standaryzacja to ujednolicenie czynności i środków według z góry przyjętego wzorca. Kryterium, wedle którego można dokonać podziału, dzieli się na techniki:

* standaryzowane - zawarte w formularzu

* nie standaryzowane - poza formularzem

Czynności i środki techniczne:

* czynności techniczne - takie, które wiążą się ze sposobem ustalania informacji

* czynności intelektualne - zalicza się do nich wszystkie zachowania badawcze, które

zmierzają do ujednolicenia pojęć (takiego samego rozumienia)

	O obserwacja	K wywiad kwestionariuszowy
				B komunikowanie bezpośrednie	P komunikowanie pośrednie
S standaryzacja		WK wywiad kwestionariuszowy	A ankieta
∼S nie standaryzacja		WS wywiad swobodny	P Analiza pamiętników [nie ma ankietera, nie ma ankiety i pytań]

Standaryzacja poprzez ujednolicenie daje możliwość wliczenia zjawisk, czyli wykonywania na nich badań matematycznych, statystycznych. Wszystkie techniki badawcze są w jakiś sposób standaryzowane.

Dyspozycja to żądanie informacji w postaci zdania oznajmującego (nie pytającego), np. „ustal preferencje wyborcze respondenta”. Występuje tu nastawienie na swobodę rozmowy. Ankieter staje się dysponentem pytań. Droga ta jest niezestandaryzowana, niejednolita.

Poza techniką standaryzacji występują jeszcze:

* technika projekcyjna - rodzaj historyjki, na którą ma reagować respondent

* obserwacja uczestnicząca - połączenie wzajemnego komunikowania się i obserwacji.

Ankieta to coś, co wypełnia respondent bez udziału badacza, cała rodzina technik pozyskiwania informacji

Przy klasyfikacji ankiet wyróżniamy:

1. przekaz badacza

* pisemny - badacz przekazuje formularz z pytaniami w formie pisemnej i nie

nadzoruje sytuacji

* niepisemny - przekaz dźwiękowy, wizualny; badacz czyta ankietę, a respondent

odpowiada na pytania; stosowane jest to w przypadkach, gdy ważna jest kolejność zadawanych pytań

2. rodzaj uczestnictwa respondenta w procesie komunikowania się

* nadzorowany przez badacza

* nienadzorowany przez badacza

Ankieta może być również pisemna i nadzorowana, np. ankieta audytoryjna; badacz informuje, w jaki sposób respondent ma wypełnić ankietę; badacz pomaga mu.

Występuje także ankieta niepisemna i nienadzorowana, np. przekaz, ankieta radiowa, internetowa.

OBSERWACJA

Obserwacja to różne sposoby uzyskiwania danych. Przedmiotem obserwacji jest zachowanie o charakterze subiektywno - obiektywnym. Obserwacja wymaga zrozumienia znaczeń i subiektywnego sensu danego zachowania, czyli co osoba działająca chce wyrazić przez takie a nie inne zachowanie. Rozumienie subiektywnego sensu i obiektywnego znaczenia jest nieodłączną przesłanką obserwacji. Jest to sposób wzajemnych spostrzeżeń.

Techniki obserwacyjne:

• prowadzone w warunkach naturalnych

• prowadzone w warunkach eksperymentalnych, sztucznie stworzonych

Obserwacje dzielimy na:

• jawne

• ukryte

• uczestniczące - zależy, w jakim stopniu obserwator jest uczestnikiem grupy badanej

• quasi uczestniczące - obserwator nie jest członkiem badanej grupy

Cel obserwacji:

• opis występujących zjawisk i form zachowań, nie ma tu miejsca na formułowanie uogólnień

• badanie może służyć analizie zachowań między określonymi sekwencjami zachowań a określonymi uwarunkowaniami sytuacyjnymi

• opis zachowań, ich teoretyczne wyjaśnienie poprzez ukazanie przesłanek oraz obiektywnych następstw tych zachowań

Przeprowadzenie obserwacji:

1) ustalenie celu i przedmiotu obserwacji

2) wybór sytuacji, w której będą przeprowadzane obserwacje

3) przygotowanie dyspozycji, wytycznych do obserwacji

4) przemyślenie zachowań obserwatora w danej sytuacji; dotyczy to obserwacji jawnej

5) przygotowania techniczne związane z rejestracją zachowań

Raport z obserwacji:

1. część ewidencyjno - informacyjna, składa się z:

* tematu realizacyjnej koncepcji badawczej

* celu i przedmiotu obserwacji

* dyspozycji do obserwacji

* określenia typu obserwacji

* opisu sytuacji, w której przeprowadzono ją

2. część zasadnicza - opis wydarzeń może być prezentowany w 3-jaki sposób:

* wedle chronologii zdarzeń

* wedle zrealizowanej dyspozycji

* wedle osi konstrukcyjnej

3. część oceniająca - odpowiedź na pytanie czy udało się zrealizować zamierzony cel

obserwacji, wszystkie dyspozycje, a jeżeli się nie udało to należy podać powody. Jest to określenie prawdziwości informacji.

AUTOREJESTRACJA

Zapis własnych zachowań wedle schematu przygotowanego przez badacza. Wymaga od badacza zapisu kategorii obserwowanych zjawisk, właściwego doboru próby, aranżacji sytuacji badawczej czyli przedstawienia celu badania. Wymaga także rekrutacji i szkolenia osób, uczestników.

WYWIAD KWESTIONARIUSZOWY. PILOTAŻ

Technika wywiadu kwestionariuszowego:

1. przygotowanie wersji pilotażowej kwestionariusza wraz z instrukcją

2. przeprowadzenie pilotażu

3. analiza wywiadów pilotażowych i przygotowanie wersji narzędzia badawczego czyli kwestionariusza wywiadu

4. szkolenie ankieterów

5. organizacja pracy w terenie

6. kontrola pracy ankieterów

Zadaniem pilotażu jest sprawdzenie narzędzia badawczego, sprawdzenie czy na pewno takich informacji chcemy uzyskać.

Badanie wstępne ma specyficzny charakter. Piloci muszą zwrócić uwagę czy pytania są czytelne dla respondenta. Wybiera się najtrudniejszych respondentów, np. z niskim poziomem wykształcenia. Sprawdzamy w ten sposób czy każdy zrozumie pytanie. Sprawdzenie narzędzia polega na sprawdzeniu każdego pytania, które jest zawarte w kwestionariuszu. Ankieter zapisuje uwagi oraz ocenę na marginesie kwestionariusza.

---