TEORETYCZNE ZAGADNIENIA POLITYKI SPOŁECZNEJ.

Polityka społeczna - (według J. Auleytnera) jest to działalność państwa i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego i wyrównania szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie słabszych.

Polityka społeczna (leksykon pojęć socjalnych) - celowa działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych mająca między innymi zapewnienie ładu społecznego.

Podmioty pozarządowe - związki zawodowe, stowarzyszenia, samorządy lokalne, kościoły.

Prowadzenie działań osłonowych:

• Proces antycypacji - działań z wyprzedzeniem; polityka społeczna powinna realizować pewne cele, np. przy wyżu demograficznym projekt oświaty, szczepień itp.

• Zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu - aby poziom życia nie był tylko na poziomie minimum socjalnego.

• Ład społeczny - np. wzrost bezrobocia może spowodować protesty, a więc zakłócenie porządku.

Pragmatyzm - praktyczne podejście do wszystkich kwestii, problemów tj. bezrobocie, bieda.

Według Williama H. Beveridge polityka społeczna ma pokonywać 5 olbrzymów:

• niedostatek i nędza,

• choroby,

• brak wykształcenia,

• złe warunki mieszkaniowe,

• brak pracy.

Praktyczne działania polityki społecznej:

• alokacja środków finansowych - tam gdzie pieniądze są najbardziej potrzebne;

• efektywność ekonomiczna;

• interwencja państwa w system gospodarki rynkowej;

• zakres podaży usług i świadczeń w zakresie sprawiedliwości społecznej;

• normy, np. normatywne pytania oparte na wskaźnikach, pewne pytania w polityce społecznej zależą od światopoglądu;

• ideologia.

Polityka społeczna ma charakter interdyscyplinarny, uważa się, że jest ona dyscypliną naukową. Opiera się i współpracuje z wieloma dyscyplinami:

• ekonomia - uważa się, że polityka społeczna wyłoniła się z ekonomii;

• historia - można korzystać z doświadczeń przeszłości;

• socjologia - możliwość rozwoju społecznego kraju;

• psychologia i medycyna - określa stan zdrowia społeczeństwa (proces starzenia się - geriatria) i skłonności do patologii;

• filozofia - istnieją dwie dyscypliny filozofii, które mają do czynienia z polityką społeczną to:

• aksjologia - problem wartości,

• prakseologia - ogólna teoria sprawnego, skutecznego działania;

• demografia - pomaga w planowaniu infrastruktury, wyznacza wiele działań naprzód;

• pedagogika;

• prawo.

GENEZA I EWOLUCJA POLITYKI SPOŁECZNEJ.

Istotny wpływ na rozwój polityki społecznej miał rozwój przemysłu, bo zapoczątkował klasę robotniczą, która w II połowie XIX wieku walczyła o swoje prawa. Pojawili się marksiści i tworzyły się związki zawodowe. To spowodowało zaistnienie polityki społecznej (i problemów z nią związanych). W 1601 roku zaistniała (oficjalnie) polityka społeczna, w Anglii została wydana ustawa o prawie ubogich.

Grupy, które wpłynęły na rozwój polityki społecznej:

• postępowych przemysłowców o nastawieniu patrymonialnym (Anglia, Francja) - ograniczenie pracy dzieci i zatrudnienia kobiet;

• politycy, działacze społeczni i intelektualiści - nastawienie socjalistyczne lub katolickie;

• rządy, niektórych państw Europy Zachodniej - zaczęto umiędzynaradawiać politykę społeczną;

• ruch robotniczy.

Pod koniec XIX wieku organizowano kongresy międzynarodowe, spotkania robotników. W 1919 roku powstaje Międzynarodowa Organizacja Pracy, Polska jest jej członkiem od początku. Okres międzywojenny. Nasila się kryzys wojenny, panuje ogromne bezrobocie, rośnie nędza i ubóstwo. Kryzys ekonomiczny dotyczy Polski. W 1920 roku powstaje w Polsce Instytut gospodarstwa społecznego. Został on założony po to, aby diagnozował potrzeby społeczne wówczas występujące. Celem instytutu było nie angażowanie się w sprawy społeczne. Główni członkowie instytutu:

• Ludwik Krzywicki (1895-1941) - socjolog, publicysta, chciał, aby skupić się na kwestiach społecznych tj. sprawach mieszkaniowych, bezrobociu;

• Konstanty Krzeczkowski (1897-1939) - ekonomista, statystyk, mówił o procesach społecznie ogólnych;

• Stanisław Rychliński (1903-1944) - socjolog, ekonomista, próbował do spraw związanych z polityką społeczną wprowadzić wartości.

W krajach europejskich polityka społeczna funkcjonuje w oparciu o ubezpieczenia.

Powojenny okres w Polsce. Do 1957 roku polityka społeczna się nie rozwijała ze względów ideologicznych. Uważano, że ustrój państwa sam rozwiąże problemy zabezpieczenia społecznego. Po wojnie państwo przejmuje na siebie problem socjalny. Potem zaczyna być tworzona teoria polityki społecznej. Do 1993 roku realizacja polityki społecznej odbywa się w oparciu o dotychczasowe rozwiązania. Od 1993 roku zaczyna się tworzyć nowe akty prawne. W 1999 roku wchodzą 4 reformy: edukacyjna, służby zdrowia, emerytalna, administracyjna. Następuje kryzys wartości pro społecznych, nastawienie na indywidualny zysk, ale nie tylko pieniężny. Następuje rozwarstwienie bogatych i biednych. Nasilają się zjawiska bezrobocia, ubóstwa, nędzy. Prof. Tymowski - próbował ustalić minimum socjalne; Prof. Kurzynowski - polityka rodzinna.

Podstawowe wartości w polityce społecznej:

• bezpieczeństwo socjalne - obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego, np. choroba, wypadki, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie; jest to bardzo ważne w polityce społecznej; redystrybucja dochodów na cele socjalne jest związana z solidaryzmem, najczęściej jest przymusowa;

• inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju wszystkim ludziom w społeczeństwie, kształcenie młodego pokolenia, ma istotny związek z poziomem dobrobytu w danym kraju; inwestycje w człowieka są czynnikiem rozwoju ekonomicznego danego kraju, występuje sprzężenie zwrotne pomiędzy inwestycjami w człowieka a rozwojem gospodarczym, jeżeli dane państwo nie będzie inwestowało w oświatę, rozwój kwalifikacji ludzi to wtedy nie będzie potrafiło wykorzystać nowoczesnych technologii, bo nie będzie miał, kto obsługiwać nowoczesnych maszyn, ponadto, jeżeli nie będzie ludzi wykształconych to nie będzie, z czego tworzyć rozwoju technicznego;

• pokój społeczny - podstawa stabilizacji życiowej ludzi w każdym społeczeństwie, rośnie on wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji życiowej w danym społeczeństwie, źle prowadzona polityka podziału dóbr doprowadza do zakłócenia pokoju społecznego;

• życie rodzinne - zabezpieczenie podstawowych funkcji, jakie spełnia rodzina tj. prokreacyjnej, wychowawczej, opiekuńczej, emocjonalnej, powinna być zapewniona ciągłość biologiczna, kulturowa, ważne są wartości pro rodzinne;

Sprawiedliwość społeczna - najczęściej problem sprawiedliwości dostrzegany jest w rozumieniu równości lub nierówności w dostępie do dóbr i usług, najbardziej dostrzegalna jest zasada ekwiwalentności w przypadku pracy człowieka (wartościowania pracy człowieka i przeliczanie jej na jego płacę).

Rodzaje równości:

• równość miar - stosowanie jednakowych miar do jednakowych ludzi, równość wobec prawa, jednakowe prawa obywatelskie, brak dyskryminacji rasowej i religijnej oraz w zależności od płci;

• równość szans - np. w dostępie do kształcenia, w korzystaniu z dóbr publicznych, realizacji podstawowych praw obywatelskich;

• równość sytuacji - chodzi o równość sytuacji majątkowej, dostęp do stanowisk, równość w sytuacji w zakresie pozycji społecznej, występuje tutaj najwięcej kontrowersji.

Problematyką sprawiedliwości społecznej zajmowali się A. Okun i J. Rawls.

• Okun - doradca ekonomiczny w rządzie J. Kennedy' ego, uważał, że w USA wszyscy obywatele są równi, dla niego gospodarka rynkowa zapewnia efektywną gospodarkę, społeczeństwo może być bogate, ale gospodarka ta powoduje wielkie nierówności, czyli prowadzi do ograniczonego dostępu do pieniądza niektórych warstw społecznych.

• Rawls - napisał książkę „Teoria sprawiedliwości”.

Ekonomiści ograniczają swoje rozważania na temat sprawiedliwości społecznej do kwestii sprawiedliwości dystrybucyjnej (dystrybucja - podział dóbr materialnych między członków społeczeństwa). Chodzi o to, czy redystrybucja państwa prowadzona poprzez system fiskalny państwa jest sprawiedliwa. Ponadto uważają oni, iż model redystrybucyjne jest nieefektywny. Przyczyną tego jest rozbudowana administracja (koszty administracyjne), osłabienie bodźców do pracy, brak motywacji do oszczędzania.

Wyróżniamy sprawiedliwość:

• poziomą - identyczne traktowanie identycznych osób, wyklucza dyskryminację rasową lub seksualną osób,

• pionową - dotyczy zakresu redystrybucji dochodu, konsumpcji lub majątku od bogatych do ubogich.

Efektywność ekonomiczna - maksymalizacja założonych celów, dotyczy działalności gospodarczej, zależy od: wysokości kosztów produkcji, organizacji pracy, wydajności pracy; ekonomiści stosują mierniki makro i mikroekonomiczne.

Istnieje efektywność pozaekonomiczna. Jest to podział określonych zasobów, które są ograniczone, podział w taki sposób, że żadna realokacja (przemieszczenie) nie może poprawić sytuacji żadnej osoby bez pogorszenia sytuacji, co najmniej innej osoby.

Efektywność ekonomiczna według Pareta.

Optymalną wartością każdego dobra jest ilość, przy której wartość przypisywana przez społeczeństwo równa się jej kosztowi społecznemu. Efektywność ekonomiczna w sensie Pareta oznacza najlepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów przy danych gustach ludzi. Odnosi się to do produkcji i podziału dóbr.

MSC

MSV

X⁰ X produkcja dobra X

Interwencjonizm państwowy - aktywne zmierzające do realizacji określonych celów oddziaływanie państwa (rządu) na procesy gospodarcze i społeczne. Może być realizowany w długim (regulowanie stopy wzrostu gospodarczego, przemiany społeczno - gospodarcze, sprawy związane z postępem technicznym, ochrona środowiska) lub krótkim (zwalczanie bezrobocia, inflacji) okresie. Nie wszystkie działania państwa są interwencjonizmem.

Sposoby interwencji państwa w gospodarce rynkowej:

• regulacja - ograniczenia dotyczące sprzedaży alkoholu, problem pornografii, ograniczanie handlu w niedzielę, może dotyczyć sprawy jakości np. produkcja leków, wymóg chodzenia dzieci do szkoły;

• finansowanie - obejmuje dotacje, podatki stosowane w określeniu do cen towarów lub do ludności np. dotacje do transportu publicznego, mieszkań komunalnych;

• produkcja państwowa - państwo może przejąć produkcję dóbr i usług np. państwowa służba zdrowia, szkoły, zakłady zbrojeniowe;

• transfery pieniężne - subwencje dochodowe udzielane przez państwo np. dodatki mieszkaniowe, stypendia państwowe.

Subwencja - bezzwrotna pomoc finansowa.

MODELE ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO W POLITYCE SPOŁECZNEJ

1. liberalny,

2. soc-liberalny,

3. redystrybucyjny.

Zróżnicowania zabezpieczeń społecznych w poszczególnych modelach dotyczą:

• wielkości zaangażowania środków finansowych,

• praw socjalnych obywateli (dostępności i wysokości tych świadczeń),

• rozwiązań instytucjonalnych.

Wielkość zaangażowanych środków finansowych z jednej strony powinna zaspokoić potrzeby ludzi, zaś z drugiej nie ograniczać efektywności ekonomicznej. Pieniądze powinno się wydawać celowo i efektywnie.

Państwo opiekuńcze - to np. Szwecja, Dania, Norwegia, Holandia. Środki finansowe i instytucje zabezpieczenia społecznego dotowane są przez państwo. Istnieje, zatem rozbudowany system zasiłków pieniężnych i rzeczowych.

Krytyka państwa opiekuńczego:

• nie właściwie oddziaływuje na rynek i wzrost gospodarczy; rozbudowana opieka społeczna pozbawia ludzi inicjatywy i nie skłania do oszczędności, a tym samym do inwestowania;

• problemy z funkcjonowaniem rodziny - uwalnia rodzinę od podstawowych obowiązków tj. opieki nad starszymi, niedołężnymi, dziećmi czy niepełnosprawnymi; osłabia motywację do zawierania małżeństw i rodzenia dzieci;

• zbyt duże wydatki społeczne wywołują postawy roszczeniowe ludzi, a pomoc im ofiarowana jest mało efektywnie wykorzystana;

• wysokie podatki na finansowanie tej opiekuńczości - wysokie podatki powodują wzrost kosztów pracy, co wymusza wzrost cen i brak konkurencyjności rynku krajowego na świecie.

Najczęstsze przykłady ograniczenia opiekuńczości państwa:

• w Stanach Zjednoczonych rządy Ronald'a Reagan'a,

• w Wielkiej Brytanii rządy Margaret Tacher (żelazna dama).

MODEL LIBERALNY - zupełne przeciwieństwo państwa opiekuńczego

1. Liberałowie uważają, że rozważania o sprawiedliwości społecznej są pozorne - wywołują postawy roszczeniowe ludzi - są to „niebezpieczne cele”, ponieważ budżet może nie wytrzymać wydatków na cele socjalne.

2. Skrajni liberałowie głoszą nietolerancję interwencjonizmu państwowego, najważniejszy dla nich jest mechanizm rynkowy. Dopuszczają interwencję państwa w momencie zbliżającej się recesji gospodarczej. Interwencjonizm państwowy powinien mieć charakter „nocnego stróża” (Friedman, Nozick, Hayek) - pilnować, obserwować i interweniować tylko w przypadku zbliżającego się kryzysu.

Hayek uważał, że „interwencja państwa jest moralnie zła”. Tylko realizacji zasad: wolny rynek, własność prywatna i wolność indywidualna doprowadzi społeczeństwo do dobrobytu.

Wzory polityki społecznej wg C. Jones (1985r.)

Wysokie wydatki socjalne

RFN Szwecja

Kapitalizm kapitalizm

Dobrobytu dobrobytu

USA Anglia

Niskie wydatki socjalne

Poglądy Hayek'a:

• ewolucyjny rozwój państwa prawa → człowiek nie może sam tworzyć instytucji, powstają one w drodze przekształceń, ewolucji;

• wolność jednostki ograniczana w dłuższym okresie nie przynosi szkody poszczególnym jednostkom. Nie dopuszcza ograniczenia dostępu do informacji. Uważa, że jeżeli człowiek ma wolność wyboru pracy ciągle jest jeszcze wolny;

• gospodarka rynkowa jest doskonałym osiągnięciem człowieka, bo daje mu wolność;

• zdecydowanie krytykuje planowanie (gospodarkę planowaną);

• uważa, że sprawiedliwością w podziale dóbr i usług jest tylko popyt

• dotacje są niebezpieczne, bo odbierają wolność jednostkom; bardzo krytykuje redystrybucję dochodów, bo ten element może zachwiać mechanizm rynkowy;

• nie neguje rozwiązywania problemów z zakresu polityki społecznej przez państwo, krytykuje monopol państwa do realizacji tych problemów; nie neguje ubezpieczeń społecznych, ubezpieczeń zdrowotnych jednak ma bardzo szokujące do nich podejście, ponieważ uważa, że całość opieki zdrowotnej powinna być nastawiona na przywracanie zdolności do pracy, a nie na przedłużanie życia bezproduktywnych ludzi;

• neguje słuszność progresywnego systemu podatkowego, bo jest ot kradzież na bogatych, dyskryminacja mniejszości. Zachwala system proporcjonalnego opodatkowania → procent dochodu narodowego przejęty przez państwo powinien być procentem średniego opodatkowania dochodów indywidualnych.

MODEL SOC-LIBERALNY wykształcił się w Niemczech, nazywany modelem socjalnej gospodarki rynkowej.

Wprowadza zasady i mechanizmy wyrównywania społecznego do gospodarki rynkowej tak, aby jej nie szkodzić a tam gdzie się daje wspomagać gospodarkę rynkową. Istotą tego modelu jest utrzymywanie takich proporcji między odpowiedzialnością państwa za realizację polityki społecznej a rodziną, aby nie zmniejszyć motywacji i dążeń indywidualnych dla samodzielnego zabezpieczania swego bytu oraz przezorności na wypadek wystąpienia ryzyka socjalnego.

Funkcjonują zasady:

1. socjalnych zobowiązań państwa - dla dobra ogółu państwo powinno realizować działania osłonowe (konstytucyjna),

2. solidarności - oparta na więzi międzypokoleniowej, tzn. młodzi płacą składki, z których korzystają starsi lub potrzebujący; akceptacja dla redystrybucji,

3. subsydiarności - pomocniczości zakłada instytucjonalną decentralizację odpowiedzialności za rozwiązywanie podstawowych problemów socjalnych; pomoc dotyka pewnych szczebli społeczeństwa. Najpierw odpowiedzialna za pomoc jest rodzina, później środowisko lokalne, a dopiero potem państwo.

Mechanizmy, zasady i instytucje nie mogą naruszać własności prywatnej i państwo nie może zastępować mechanizmu rynkowego.

MODEL REDYSTRYBUCYJNY polityki społecznej. Głównym realizatorem tej polityki są instytucje publiczne (państwowe). Środki na świadczenia socjalne uzyskują z redystrybucji dochodów budżetu państwa.

PRACA → PODATKI → BUDŻET PAŃSTWA

ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE

Podziału środków na świadczenia socjalne dokonuje się według kryterium maksymalnego wyrównania społecznego.

Model redystrybucyjny był realizowany w państwach socjalistycznych i skandynawskich.

SZWECJA od końca II wojny światowej do lat 70-tych realizowała ten model. W latach 70-tych ich finanse zaczęły nie wytrzymywać ciężaru tych świadczeń. Przyczyny wprowadzenia tej polityki:

• w czasie II wojny Szwecja nie brała bezpośredniego udziału w działaniach wojennych, ani nie toczyły się one na jej terytorium, poza tym doskonale wówczas zarabiała na handlu stalą z Niemcami; z wojny wyszła jako państwo dobrobytu, nie wyniszczone - miała środki finansowe;

• dojście do władzy partii socjaldemokratycznej (marksiści są znani z przychylności do modelu redystrybucyjnego - państwa opiekuńczego);

• silna pozycja związków zawodowych, które walczyły o prawa społeczne.

Podstawowe cechy modelu Szwedzkiego:

• uniwersalizm → wychodzi z założenia, że jednostka ma prawo do podstawowych świadczeń socjalnych z tytułu należnych jej praw obywatelskich; Szwecja zrywa z tradycją liberalną wprowadzając powszechne nie składkowe programy - każdy potrzebujący dostaje środki z budżetu państwa;

• wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego → państwo poprzez redystrybucję finansuje bezpieczeństwo socjalne;

• jednolity poziom świadczeń podstawowych → np. pewna część emerytury była jednakowa dla wszystkich, pozostała część była już różna;

• finansowanie budżetowe (z założenia modelu);

• etatyzm → rozszerzenie działalności gospodarczej państwa kapitalistycznego polegające na zakładaniu przedsiębiorstw państwowych, tworzeniu udziałów państwa w przedsiębiorstwach prywatnych oraz regulowaniu życia gospodarczego przez państwo za pomocą środków administracyjnych.

Model szwedzki zakłada, że jednostki mają prawo do określonego poziomu dobrobytu zgodnie z panującymi społecznie zasadami.

Świadczenia społeczne finansowane są przede wszystkim z budżetu centralnego, z budżetów lokalnych oraz z składek ubezpieczeniowych obciążających pracodawców.

RZĄD

POLITYKA GOSPODARCZA POLITYKA SPOŁECZNA

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ

Potrzeby gospodarcze potrzeby społeczne

RYNEK

DOCHODY państwa w budżecie:

1. zagraniczne: wpływy z odsetek od kredytów i pożyczek zagranicznych udzielonych przez rząd RP;

2. krajowe:

• podatkowe:

• VAT

• Od osób prawnych

• Od osób fizycznych

• Akcyza

• Od gier losowych

• niepodatkowe:

• wpływy z zysku jednoosobowych spółek Skarbu Państwa i przedsiębiorstw państwowych,

• wpłaty z zysku NBP,

• wpływy z cła,

• wpłaty o charakterze sankcyjnym np. mandaty, kolegia,

• dochody z prywatyzacji oraz najmu i dzierżawy.

Deficyt budżetowy finansowany jest głównie przez zmniejszanie wydatków na politykę społeczną, a więc na świadczenia socjalne.

BRAK JEDNEGO WYKŁADU!!!!!!!

Rynek pracy jest szczególnym rynkiem ekonomicznym, o nietypowych relacjach popytu i podaży, gdyż istnieje tam specyficzny towar to jest człowiek i jego zdolności do pracy. Poza tym na rynku pracy funkcjonują ograniczenia związane z prawem pracy (Kodeks Pracy) i jego funkcjonowaniem, ustawodawstwem dotyczącym procesu pracy (np. regulamin BHP) i funkcjonowaniem związków zawodowych.

SEGMENTY RYNKU PRACY

Czynniki kształtujące rynek pracy (poza podażą i popytem):

• uwarunkowania demograficzne → niże i wyże demograficzne, starzenie się społeczeństw;

• istniejący system edukacji → przygotowanie młodych ludzi do pracy, a także spuścizna po PRL-u gdzie część ludności ma wykształcenie zawodowe;

• popyt na kadry o określonej strukturze i poziomie kwalifikacji → preferencje pracodawców;

• możliwość bezzatrudnieniowego wzrostu gospodarczego związanego z postępem technicznym.

Między sektorowy przepływ zatrudnienia związany z postępem technicznym i rozwojem gospodarczym.

I sektor → rolnictwo i leśnictwo

II sektor → przemysł i budownictwo

III sektor → szeroko pojęte usługi

Zauważalna jest tendencja w krajach wysoko rozwiniętych niskiego zatrudnienia w I sektorze (około 3%), natomiast wysokiego zatrudnienia w sektorze III (około 60%), odwrotna sytuacja istnieje w krajach słabo rozwiniętych.

I etap → gospodarka ekstensywno - rolno - surowcowa

II etap industrializacji (uprzemysłowienia) → gospodarka rolno - przemysłowa

III etap → model intensywnych metod gospodarowania i rozwoju sektora szeroko pojętych usług.

Spadek zatrudnienia w I sektorze następuje na skutek rozwoju technicznego, chemizacji, spadek udziału w produkcji bardzo pracochłonnych upraw, odejście od podejścia, że wszystko trzeba natychmiast sprzedać (system chłodni), gorsze urządzenia infrastruktury społeczno-ekonomicznej. Wskutek tego ludzie przechodzą do II sektora, ale mają oni nieodpowiednie wykształcenie, co z kolei powoduje wzrost przemysłu lekkiego, mechanicznego i spożywczego. Jednakże postęp techniczny znów eliminuje człowieka z procesu produkcyjnego, co wypycha ludzi do III sektora, czyli szeroko pojętych usług tzn. bankowości, handlu, oświaty i służby zdrowia.

Struktura zatrudnienia w Polsce.

Spada zatrudnienie w sektorze publicznym z 77,1% w 1980 roku do 30,8 w 1998 roku. Natomiast w sektorze prywatnym sytuacja jest odwrotna w 1980 roku 28,9% a w 1998 roku już 69,2%.

Przyczyny bezrobocia:

1. Restrykcyjny program transformacji społeczno - gospodarczej przy spadku produkcji materialnej. szokowe przekształcenie z gospodarki centralnie planowanej na gospodarkę rynkową. Eksponowano efektywność ekonomiczną, czyli zyskowność przedsiębiorstw bez względu na koszty społeczne. Powodowało to upadek całych branż, gałęzi gospodarki w imię efektywności ekonomicznej. Racjonalizacja zatrudnienia powoduje: masowe zwolnienia grupowe, ogromne redukcje zatrudnienia, likwidowane są całe zakłady pracy, a wręcz branże gospodarcze, likwidacja Państwowych Gospodarstw Rolnych, upada przemysł elektroniczny (np. zakład Kasprzaka), załamanie rynku wschodniego (ograniczenie eksportu do ZSRR), upada przemysł włókienniczy, zbrojeniowy, wydobywczy i spółdzielczość.

2. Walka z bezrobociem ukrytym związana z racjonalizacją zatrudnienia.

3. Niska kreatywność tworzenia nowych miejsc pracy. Wzrost gospodarczy nie ma prozatrudnieniowego charakteru, czyli nie wiąże się z nowymi miejscami pracy.

4. Niedostosowanie poziomu i struktury kształcenia do aktualnych potrzeb rynku pracy.

5. Niska mobilność przestrzenna siły roboczej w Polsce, głównie ze względu na barierę mieszkaniową.

6. Początkowo nadmierny liberalizm przy ustalaniu warunków i zasad korzystania z zasiłków dla bezrobotnych.

7. Wchodzenie na rynek pracy wyżu demograficznego jako echa wyżów z lat 80 - tych.

Bezrobocie:

1. rejestrowane (statystyka rejestrowana):

• w stosunku do czynnych zawodowo (np. w XI'99r. 12,2%),

• w stosunku do liczby pracujących poza rolnictwem (np. w XI'99r. 18,7%)

• BAEL czyli badania aktywności ekonomicznej ludności - badanie modułowe prowadzone kwartalnie od 1992 roku przez GUS, dotyczy gospodarstw domowych. Według tego badania za bezrobotnego uznaje się osobę powyżej 15 roku życia, która w ciągu ostatniego tygodnia nie przepracowała ani 1 godziny; służy do porównań międzynarodowych.

CECHY POLSKIEGO BEZROBOCIA:

1. Rosnąca stopa bezrobocia (rejestrowanego).

Rok	Liczba bezwzględna w tysiącach	Stopa bezrobocia
1990	1126,1	6,5%
1991	2155,6	12,2%
1992	2509,3	14,3%
1993	2889,6	16,4%
1994	2838,0	16,0%
1995	2628,8	14,9%
1996	2359,5	13,2%
1997	1926,4	10,3%
1998	1831,4	10,4%
1999	2349,8	13,0%
2000	2702,6	14,8%

Początkowo bezrobocie było małe gdyż przed rokiem 1990 nie było ono rejestrowane i poza tym zatrudnienie ludzi było pozorne, gdyż większość była zatrudniona niepotrzebnie. Do 1993 roku stopa bezrobocia zaczęła wzrastać wiąże się to z restrukturyzacją. Po 1993 roku bezrobocie zaczęło maleć. Ciekawym zjawiskiem są lata 1997 i 1998 gdyż obserwuje się podobną, niską stopę bezrobocia. Od 1998 roku bezrobocie ponownie zaczęło rosnąć.

Bezrobocie wśród kobiet jest zjawiskiem dość trwałym.

Rok	Kobiety
1996	58%
1997	60%
1998	59%
1999	56%
2000	55%

W I połowie lat 90 - tych bezrobocie wśród kobiet wynosiło około 52%, natomiast od 1996 roku stopa bezrobocia wśród kobiet maleje (pozytywne zjawisko).

2. Poziom wykształcenia i wiek bezrobotnych.

Wykształcenie	Lata 90 - te	Rok 2000
Wyższe	1,5% - 2%	2,6%
Średnie LO	ok. 7%	6,2%
Średnie techniczne	ok. 20%	20,8%
Zasadnicze zawodowe	ok. 39%	37,0%
Podstawowe i niepełne podstawowe	ok. 31% - 32%	33,4%

Wiek bezrobotnych	Lata 90 - te	Rok 2000
Do 24 lat	Ok. 34,5%	30,5%
25 - 34 lata	Ok. 27%	26,4%
35 - 44 lata	Ok. 25%	24,3%
45 i więcej	Ok. 15%	18,8%

Zatrudnienie absolwentów szkół (stan z XII w %)

1992	7,4
1993	7,1
1994	7,4
1995	8,3
1996	3,7
1997	4,7

3. Cykliczny charakter bezrobocia w roku kalendarzowym wiąże się to z pracami sezonowymi głównie z budownictwem, sadownictwem i rolnictwem. Bezrobocie zmniejsza się w okresie letnim od czerwca do września.

4. Zróżnicowanie terytorialne bezrobocia.

Przed reformą administracyjną w 1998 roku:

• najniższa stopa bezrobocia była w województwach:

• warszawskie 2,6

• poznańskie 3,2

• krakowskie 4,1

• najwyższa stopa bezrobocia była w województwach:

• słupskie 20,5

• suwalskie 20,0

• elbląskie 19,2

• koszalińskie 19.

W 1999 roku (po reformie administracyjnej):

• najniższa stopa bezrobocia była w województwach:

• mazowieckie 9,6

• śląskie 9,9

• małopolskie 10,3

• wielkopolskie 17,7

• najwyższa stopa bezrobocia była w województwach:

• warmińsko - mazurskie 22,8

• lubelskie 17,5

• zachodniopomorskie 17,5

5. Bezrobocie na rynkach lokalnych.

Istnieją 3 rodzaje powstania: upadek lokalnego przemysłu np. Łódź - przemysł lekki, Wałbrzych - wydobywczy, upadek pewnych branż np. PGR - całe połacie ziem w województwach wschodnich, upadek dużego zakładu pracy będący zatrudnieniem dla mieszkańców miasta i okolic np. w Starachowicach zakłady Stara.

6. Czas pozostawania bez pracy.

Rok	12 miesięcy i więcej
1996	41,0%
1997	44,3%
1998	40,4%
1999	38,7%
2000	44,6%

W styczniu 1999 roku w „Rynku pracy” było 9520 ofert pracy a bezrobocie wynosiło 2046600 osób to jest 215 bezrobotnych na 1 ofertę.

7. Wysoki udział długotrwale bezrobotnych, wysoki udział bezrobotnych bez prawa do zasiłku.

8. Wysoki odsetek bezrobotnych na wsi (ok. 36%)

Stopa bezrobocia w Polsce na tle wybranych krajów Unii Europejskiej.

1996 1997 1999

Anglia 7,5 6,4 5,9

Austria 5,0 10,2 4,5

Belgia 9,6 9,4 10,0

Dania 6,1 5,5 4,3

Finlandia 14,7 12,3 9,8

Francja 12,9 12,7 11,6

Hiszpania 21,6 20,8 15,4

Holandia 6,2 5,2 3,1

Irlandia 11,9 9,9 11,4

Niemcy 9,3 10,0 9,2

Polska 13,2 10,3 12,7

Portugalia 7,2 7,0 4,7

Szwecja 10,4 8,8 6,9

Włochy 12,0 12,1 11,4

Formy walki z bezrobociem:

1. pasywne (ok. 85% środków Funduszu Pracy):

• wypłaty zasiłków dla bezrobotnych,

• świadczenia przedemerytalne,

• wcześniejsze emerytury,

• zasiłki przedemerytalne;

• aktywne

• roboty publiczne - obsługa inwestycji w zakresie infrastruktury lokalnej, są finansowane częściowo z samorządów gmin i z urzędu pracy, są to m.in. roboty budowlane, kanalizacyjne, drogowe, porządkowe, melioracyjne;

• prace interwencyjne - organizowane w ramach umów podpisywanych z pracodawcami i urzędem pracy, mają różne cele np. czasowe zwiększenie produkcji, pomoc w wyjściu z kłopotów finansowych;

• szkolenia, staże absolwenckie, kluby pracy;

• pożyczki i kredyty dla bezrobotnych;

• ulgi podatkowe.

Istnieje problem przy ustaleniu terminu ubóstwa. Czy opierać je na dochodach czy na wydatkach, czy w ubóstwie konsumpcja będzie oparta na „skąpym” jedzeniu czy na „lepszym” jedzeniu? Jak określić minimum? Oraz czy ubóstwo można odnosić tylko do wielkości ekonomicznych.

Ubóstwo:

• majątek fizyczny - wszystkie artykuły konsumpcyjne, może on wytwarzać dochód niepieniężny;

• majątek finansowy - obejmuje akcje, obligacje skarbowe, rachunki bankowe, przynosi dochód pieniężny;

• kapitał ludzki - umiejętności, wykształcenie, ma dwa źródła jest wynikiem przyszłych inwestycji oraz talentu.

Subsystencja - możliwość utrzymania się zależy od:

• zdolności i możliwości pracy; bezrobotni, inwalidzi są najbardziej narażeni na wejście w sferę ubóstwa;

• możliwości ubezpieczenia się i oszczędzania na wypadek ryzyka niezdolności do pracy,

• chęć walki z ubóstwem przy aktualnej kondycji majątkowej, fizycznej.

Mierniki ubóstwa (poprzez określenie linii ubóstwa - B. S. Rowentrez, Anglik, 1801r.)

• bezwzględne (absolutne):

• minimum egzystencji

• minimum socjalne (płaca minimalna)

• względne:

• relatywne

• subiektywne (lata 30 - te; instytut Gallupa)

Rowentrez - ustalał koszyk dóbr biorąc pod uwagę potrzeby fizjologiczne.

Linie ubóstwa - są naukowymi miernikami dochodów osób lub gospodarstw domowych, jakie są niezbędne do utrzymania minimalnego poziomu życia bez poczucia deprewacji.

Linie ubóstwa bezwzględnego.

Koszyk niezbędnych potrzeb: wyżywienie (w gospodarstwach ubogich - powyżej 60%), energia służąca gotowaniu, oświetleniu, ogrzewaniu, ubranie, i podstawowe wyposażenie domu, środki higieny i czystości. Leki, produkty i usługi zaspokajające potrzeby życia codziennego.

Ubóstwo bezwzględne pieniężna wartość koszyka dóbr i usług zaspokajających podstawowe potrzeby.

Minimum egzystencji - podstawowa linia stosowana w definiowaniu ubóstwa bezwzględnego. Jest to koszyk dóbr, który zawiera tylko dobra niezbędne do przeżycia: żywność, odzież chroniąca przed zimnem, dach nad głową i podstawową pomoc lekarską.

Minimum socjalne - jest to taki niski poziom dochodów, który pozwala ludziom normalnie uczestniczyć w życiu społeczeństwa i nie wpaść w ubóstwo, jest określone przez IPiSS (Instytut Pracy I Spraw Socjalnych).

Ubóstwo względne - wartość realna tej linii zmienia się wraz z przeciętnym poziomem życia w danym kraju, społeczeństwie.

Ubóstwo relatywne - koszyk dóbr i usług jest zmienny w zależności od zmian kategorii przeciętnych dochodów lub wydatków.

Linie ubóstwa subiektywnego ustalane są na podstawie badań ankietowych, ankieta zawiera pytania dotyczące poziomu dochodów, które respondenci uważają za wystarczające (pierwsze badania w latach 30 - tych w Instytucie Gallupa w USA).

Sprawa ubóstwa dotyczy także:

• dorobku naukowego z innych dziedzin,

• indywidualnej konsumpcji,

• nieefektywnych wydatków,

• deprewacji,

• patologii czy biedy ( co było pierwsze, co od czego zależy).

Zasięg ubóstwa - iloraz liczby osób ubogich do liczby osób ogółem podawany w procentach.

Głębokość ubóstwa - wskaźnik podawany w procentach, informuje o tym jak „daleko” znajdują się osoby ubogie od linii ubóstwa. Obrazuje dotkliwość sfery ubóstwa, nazywany jest linia dochodową lub wydatkową ludności żyjącej w niedostatku. Interpretacja: jaką minimalną kwotę powinna otrzymać osoba, aby znaleźć się na granicy ubóstwa.

Nierówności w społeczeństwie - jest to bardzo ważne w ubóstwie. Ubóstwo i nierówność to różne pojęcia.

Ubóstwo i nierówność w dwóch różnych społeczeństwach.

Przeciętne dochody	Społeczeństwo 1	Społeczeństwo 2
Ludzie ubodzy (2/3 ludności)	3600 (1/3 dochodów ludności)	5000 (1/4 dochodów ludności)
Ludzie bogaci (1/3 ludności)	10800	20000
Ludzie bogaci i ubodzy łącznie	6000	10000
Rozpiętość (nierówności)	7200	10000

Krzywa Larema

RYNEK PRACY

Eksperci, naukowcy

Pracodawcy (sektor prywatny i publiczny)

Administracja państwowa i lokalna (ministerstwa, urzędy wojewódzkie, PUP-y, KUP)

Uwarunkowania międzynarodowe (np. MOP, UE)

Pracobiorcy (zatrudnieni i bezrobotni

Samorządy gmin i zakładowe oraz organizacje pracownicze (tu: związki zawodowe)

---