polityka społeczna - wykłady

03.X.2002r.

polityka społeczna:

• w znaczeniu działalności praktycznej sztuka realizacji tych działań, których zadaniem jest rozwiązywanie problemów, wpływanie i kształtowanie zachowań i postaw społecznych / problem bezrobocia, ujemnego przyrostu naturalnego etc./; w tym znaczeniu istniała od zawsze, bo od zawsze istniały problemy i napięcia;

• dyscyplina naukowa kształtuje się od XIX w, ma na celu poznanie rzeczywistości z pewnego określonego punktu widzenia; to np. badanie sfery stosunków społecznych związanych z realizacją potrzeb wielkich grup społecznych;

• definicja / Konstanty Krzeczkowski, lata 30/: to badanie celowych zmian zachodzących w strukturze społecznej pod wpływem działalności państwa i innych podmiotów publicznych oraz poszukiwanie najskuteczniejszych środków przyczyniających się do tych zmian;

• socjologia, z kolei, zajmuje się zmianami żywiołowymi;

państwo

• stwarza pewne warunki (zachęcające i zniechęcające do podejmowania pewnego rodzaju działalności)

• dysponuje instytucjami (np. uczelnie może kształtować wykwalifikowane kadry);

• dysponuje 3 rodzajami władzy może zarówno narzucać obowiązki, jak i dawać prawa;

• dysponuje instrumentami ekonomicznymi (daje zasiłki, nakłada podatki, dzieli dochód narodowy)

• może monitorować rzeczywisty przebieg zaprojektowanych zmian

polityka społeczna jako nauka będzie badała samą konstrukcję programu, jego odpowiedniość, a także odpowiedniość zastosowanych narzędzi to jakby recenzja tego, co stosuje się w rzeczywistości;

recenzja = powiedzieć, jaka jest sytuacja oraz prawdopodobny przebieg zmian zachodzących pod wpływem zastosowania danych narzędzi;

środki:

• prawne

• zasady podziału ekonomiczne

• tworzenie instytucji

• kształcenie kadr

• analizy i oceny

polityka społeczna posługuje się pomiarem stosuje system wskaźników, mierników i norm do oceny zjawisk;

• miernik = miara naturalna (np. urodzenia, zgony);

• wskaźnik = miara, która pokazuje kierunek i tempo zmian (np. zmiany przyrostu naturalnego);

• norma = pewien `prawidłowy' poziom (np. tzw. minimum socjalne, norma czasu pracy), miara przedstawiona na podstawie doświadczeń i badań, obserwacji;

przedmiotem zainteresowania polityki społecznej nie są problemy jednostkowe, ale problemy wielkich grup społecznych.

Polityka społeczna ≠ pomoc społeczna ≠ pomoc socjalna

pomoc społeczna - zajmuje się jednostką lub małą grupą (rodziną)

pomoc socjalna - jedna z form działalności pomocy społecznej

polityka społeczna a polityka socjalna wąska polityka podziału różnego rodzaju świadczeń (coś jak wyrównywanie czy uzupełnianie niskich dochodów)

wartościowanie uznaje się pewne kierunki czy tempo zmian za szczególnie ważne czy cenne

wartości:

• solidarność (budowanie więzi w określonej grupie społecznej)

• zasada sprawiedliwości

• zasada wolności (wolność jednostki kończy się tam, gdzie zaczyna się krzywda drugiej jednostki; wolność X-a nie może ograniczać wolności Y-a)

• zasada dobra wspólnego

• zasada godności każdej jednostki (bo człowiek ma przyrodzoną godność, którą wszelkie prawa muszą respektować)

• bezpieczeństwo socjalne: przekonanie, że będąc w jakiejś społeczności i ponosząc na korzyść tej społeczności jakieś ciężary, mam prawo oczekiwać, w przypadku zdarzenia losowego, pomocy na prawie solidarności, takiej, że będzie przestrzegana zasada ochrony mojej godności.

Cele polityki społecznej:

1. przeciwdziałanie bezrobociu, ubóstwu i marginalizacji społecznej;

2. rozwiązywanie ważnych problemów społecznych;

3. przeciwdziałanie narastaniu tzw. kwestii społecznych;

+ ubóstwo: niemożność korzystania z pewnych dóbr społecznych;

+ marginalizacja: odsunięcie od uczestnictwa w życiu społecznym;

szczegółowe polityki społeczne:

1. polityka ludnościowa;

2. polityka rodzinna wzmacnianie funkcji rodziny;

3. polityka kształtowania dochodu oraz warunków bytu materialnego ludności;

4. zatrudnienie i polityka pracy;

5. polityka wynagrodzeń, ochrona pracy;

6. polityka edukacyjna i kulturalna;

7. sfera zabezpieczenia społecznego: system, który ma nam zapewnić bezpieczeństwo socjalne;

8. instrumenty kształtowania ładu społecznego;

10.10.2002r.

• termin polityka społeczna pojawia się w XIX w. u Fourrier'a to szczegółowy przepis na szczęście ludzkości;

• we Francji termin ten funkcjonuje w odniesieniu do pracy;

• w Niemczech rola państwa w stanowieniu ładu społecznego i rozwiązywaniu problemów społecznych;

• Anglia termin „social work” podnoszenie warunków materialnych grup najuboższych; dziś „social science” lub „public policy”, które odnosi się do programów publicznych;

• USA głównie związki z polityka pracy i zatrudnienia, początki to powstawanie biur pracy;

• rozwój II połowa XIX wieku;

1. pierwsze działania dotyczyły ochrony pracy (lata 30. - 50.):

• powstają państwowe inspekcje pracy: ze względu na działalność przemysłu potrzebują wielu pracowników, zatrudniają więc dzieci i kobiety jako tanią siłę roboczą; do tego wysoka wypadkowość i śmiertelność;

• regulacja dopuszczalnego wieku zatrudnienia (dziś - nie młodszy niż 15 lat to osiągnięto dopiero w XX wieku);

• ograniczenie czasu pracy (najpierw do 16h; 8h to lata 20. XX wieku; wolna od pracy niedziela - od końca XIX w. dzięki Leonowi XIII i jego encyklice „Rerum novarum” z 1891r; również pod koniec XIX w. pojawia się tzw. „angielska sobota”, czyli 5-cio dniowy tydzień pracy);

• ograniczenie udziału kobiet w pracach ciężkich, szkodliwych dla zdrowia;

• minimalne wynagrodzenie (pierwsze regulacje - początek XIX w.: najniższa płaca wyliczana w kategorii chleba - ile kosztuje chleb, który zaspokoi dzienne zapotrzebowanie energetyczne dorosłego mężczyzny; następnie płaca ma zapewnić utrzymanie pracownikowi i jego następcy); „Rerum novarum” płaca ma mieć charakter „rodzinny”, tj. zapewnić utrzymanie rodzinie; regulacje prawne już w połowie XIX w.;

• regulacje pojawiły się dlatego, że gdyby tego nie zarobił, trzeba by było mu dopłacić ↔ a dopłaty daje państwo z podatków

• przerost popytu na pracę nad podażą = sytuacja bezrobocia a wtedy ludzie zgadzają się na wynagrodzenie poniżej kosztów utrzymania;

• 1919r. powstanie Międzynarodowej Organizacji Pracy;

2. ubezpieczenia społeczne:

• najpierw jako ubezpieczenia robotnicze (bo było ich najwięcej i w najgorszej sytuacji) - wiążą się ze złymi warunkami pracy, przede wszystkim w górnictwie;

• we współczesnym kształcie pochodzą z Niemiec (Otto von Bismarck):

• 1883r. powstają pierwsze ubezpieczenia chorobowe (niezdolność do pracy z powodu choroby i wszelkich skutków tego); organizowane przez kasy chorych;

choroba

utrata zdolności do pracy znaczne wydatki na leczenie

utrata dochodów

ubezpieczono także macierzyństwo

• 1885r. ubezpieczenie od wypadków przy pracy i chorób zawodowych; dostarcza środków utrzymania podczas okresu niezdolności do pracy;

• 1888r. ubezpieczenie emerytalno - rentowe:

na wypadek utraty zdolności do pracy;

na wypadek starości;

ryzyko utraty żywiciela rodziny;

• przełom XIX i XX w. ubezpieczenia od bezrobocia;

• konstrukcja ubezpieczeń niemieckich:

2. przymusowość;

3. powszechnosć (bo wszyscy musieli się ubezpieczyć);

4. zasada gwarancji państwa (państwo przyjmuje na siebie obowiązek wypłaty wszystkich świadczeń);

5. roszczeniowy charakter ubezpieczeń (jeżeli ubezpieczyłam się i spełniłam warunki, to świadczenie musi być mi dostarczone, czyli wypłacone);

6. publiczny charakter instytucji ubezpieczeń społecznych nie mogą działać dla zysku (np. inwestować powierzonych pieniędzy)

• problemy:

- kto ma płacić?

- na jakich zasadach mają się odbywać wypłaty?

- kto ma dysponować zgromadzonym majątkiem?

W Niemczech: płaci ten, kto przyczynia się do ryzyka lub je powoduje

• chorobowe pracodawca i pracownik płacą składkę;

• emerytalno - rentowe pracodawca, pracownik i państwo po 1/3;

• od wypadków i chorób zawodowych pracodawca;

• od bezrobocia pracodawca, pracownik i państwo po 1/3;

wypłata zależnie od wystąpienia ryzyka na zasadzie proporcjonalności (każdy ma taki sam dostęp do

świadczeń)

dysponowanie środków samorząd ubezpieczonych (wybierany w wyborach tajnych i powszechnych);

Anglia:

• rozpad wielopokoleniowej rodziny (wielkie migracje);

• duża liczba inwalidów pracy;

• rozpad wspólnot lokalnych (upadek feudalizmu);

• projekt posła Both'a:

nikt nie płaci składki;

nikt nie dysponuje kasą;

świadczenie (emeryturę tygodniową) otrzymuje każdy obywatel, który ukończył 65 lat;

• II wojna światowa masowy napływ obywateli brytyjskich z kolonii ogromne obciążenia dla państwa;

• 1942r. Plan Beveridge'a - wielka reforma;

Francja:

• zadania ubezpieczeniowe przekazane samorządom;

• francuska polityka społeczna jest związana z gospodarką rynkową i jej rozwiązaniami jest wolnorynkowa i samorządowa;

wpływy kształtowania się polityki społecznej w Europie:

1. liberalizm: Anglia, USA; rozwiązania rynkowe, duży udział pomocy społecznej kierowanej, adresowanej;

2. konserwatyzm: Niemcy, koniec XIX w., państwo i rodzina + podmioty samorządowe;

3. socjalizm: Skandynawia, szczególnie Szwecja, dominująca pozycja państwa;

do dziś silnie wpływają.

3. rynek pracy:

• najwcześniejsze regulacje w USA

podmioty polityki społecznej:

te instytucje, które realizują zadania polityki społecznej.

kryteria podziału:

1. zasięg działania:

• globalne (ONZ),

• regionalne (Rada Europy),

• krajowe,

• lokalne (np. samorząd gminy Centrum);

1. funkcja:

• ustawodawcze,

• wykonawcze,

• sądownicze,

• kontrolne (aby wydane prawo było przestrzegane: NIK, państwowa inspekcja sanitarna);

1. charakter działania:

• państwowe / niepaństwowe,

• samorządowe,

• non - profit / con - profit,

• stowarzyszenia,

• fundacje;

17.10.2002r.

demografia

• demografia to nauka o prawidłowościach rozwoju społecznego; zajmuje się stanem i strukturą ludności oraz analizą przebiegu podstawowych procesów rozwoju naturalnego;

• naturalny ruch społeczny te wszystkie procesy ludnościowe, które stanowią o rozwoju społeczeństwa: urodzenia, zgony, związki małżeńskie, rozwody;

• ruch wędrówkowy (mechaniczny) migracje, wszystko, co dotyczy przemieszczeń ludności w przestrzeni;

migracje:

• wewnętrzne,

• zewnętrzne: emigracja / imigracja.

• przyrost naturalny różnica między liczbą urodzeń i liczbą zgonów w danym czasie; przyrost naturalny może być ujemny gdy liczba zgonów przewyższa liczbę urodzeń; Polska, 2000r.: liczba ludności zmniejszyła się;

• współczynnik dzietności przeciętna liczba dzieci urodzonych przez kobietę w całym jej okresie prokreacyjnym (15 - 49 r. życia);

• stopa zastępowalności pokoleń:

• prosta zastępowalność: liczba urodzeń = liczba zgonów;

• współczynnik dzietności 2,1 - 2,2 można mówić o prostej zastępowalności;

• jeżeli współczynnik ten spada < 2,1, to liczba ludności na danym terytorium będzie się zmniejszała;

• współczynnik małżeńskości jaka część młodych ludzi w wieku zawierania małżeństw nie wchodzi w związki małżeńskie (dziś - ok. 34%);

• bilans ludności różnica między przyrostem naturalnym i migracjami:

• (liczba urodzeń - liczba zgonów) - migracje = bilans ludności;

• ujemny bilans migracji więcej wyjeżdża niż przyjeżdża;

• struktura demograficzna skład społeczeństwa ze względu na jego cechy demograficzne:

• wiek,

• płeć,

• stan cywilny,

• miejsce zamieszkania,

• cechy społeczno - zawodowe;

demografia (etymol.) opisywanie ludu

• Konfucjusz rozważania: jaka powinna być liczba ludności w stosunku do powierzchni, jaką ona zamieszkuje?

• Platon 5040 osób + niewolnicy (= idealne miasto ma ok. 60 000 mieszkańców);

• 3 typy polityki ludnościowej (używanie instrumentów ekonomicznych i prawnych do regulowania przebiegu procesów społeczno - demograficznych):

1. polityka pronatalistyczna: sprzyjająca zwiększaniu ilości ludności;

2. polityka antynatalistyczna: stosuje narzędzia ekonomiczne i prawne dla zmniejszania liczby ludności;

3. polityka neutralna: nie zachęca ani nie zniechęca do regulowania liczby ludności;

• Platon: proponuje wprowadzenie kar i nagród oraz doradztwa dla młodych w kwestii urodzeń; proponuje raczej doprowadzać do zwiększania liczby ludności, niż do zmniejszania;

• Arystoteles: zbyt duża liczebność ludności powoduje biedę;

• Imperium Rzymskie zdecydowana polityka pronatalistyczna;

• wczesny kapitalizm przyrost ludności powinien być kontrolowany w związku z poziomem produkcji rolnej (by zapewnić dobrobyt);

teorie

1. Tomasz Malthus - 1798r. „Prawo ludności”

• wzrost liczby ludności dokonuje się w postępie geometrycznym, a przyrost produkcji rolnej - w arytmetycznym dlatego powinno się kontrolować liczbę urodzeń;

• obniżyć urodzenia w rodzinach ubogich: ludzie powinni mieć tyle dzieci, na ile ich stać; żeby zapobiec nędzy, trzeba obniżyć liczbę urodzeń;

• maltuzjanizm pierwsza próba zastosowania polityki ludnościowej; ograniczone tempo przyrostu ludności poprzez stosowanie metod prewencyjnych i represyjnych; była to teoria starająca się wyjaśnić procesy ludnościowe;

• teoria neomaltuzjanizmu: ograniczać przyrost naturalny za pomocą regulacji narodzin (środkami polityki ludnościowej;

lata 90. XX wieku wiele teorii trzeba było zweryfikować, bo rozwój ludności poszedł w innym kierunku niż zakładano;

2. Landry - początek XX wieku, teoria przejścia demograficznego

• przejście od wysokiego poziomu urodzeń i wysokiego poziomu zgonów do niskich współczynników i urodzeń i zgonów;

• trójfazowy model przejścia demograficznego:

1. faza wysokiego poziomu urodzeń i wysokiego (ale nierównego) poziomu zgonów;

2. zmniejszenie poziomu urodzeń i umieralności - faza właściwa;

3. kontrolowany przyrost ludności (kontrolowany proces urodzeń i zgonów);

• faza pierwsza charakterystyczna jest dla społeczeństw tradycyjnych (rodziny wielodzietne, wysoki poziom zgonów);

• teoria rozwinięta potem przez Thompsona;

3. Blacker - lata 50. - 60., teoria drugiego przejścia demograficznego

• dalszy spadek dzietności i umieralności (głównie ze względu na dążenie mężczyzn i kobiet do samorealizacji, wysokiego poziomu wykształcenia);

• teoria czterofazowa:

1. opóźnienie wieku i zmniejszenie liczby zawierania małżeństw, mała dzietność, duża liczba rozwodów;

• przejście od naturalnego poziomu prokreacji, charakterystycznego dla społeczeństw o niskim poziomie rozwoju gospodarczego: dużo - około sześciorga - dzieci na jedną kobietę przy średniej długości życia ok. 45 lat;

1. zmniejszenie dzietności (do 3 - 4 dzieci na jedną kobietę);

późny wiek urodzenia pierwszego dziecka;

wzrost liczby urodzeń pozamałżeńskich;

wydłużenie trwania życia - 55 - 65 lat;

3. upowszechnienie środków antykoncepcyjnych;

dalsze zmniejszenie dzietności (< 3 dzieci);

dalsze wydłużenie życia (> 65 lat);

4. zmiana stylu życia;

• faza piąta sformułowana dla tej teorii w latach 80.:

• niski poziom urodzeń;

• dosyć wysoki poziom zgonów;

• stale wydłużająca się długość życia;

• trwały spadek liczby ludności;

• procesy urodzeń analizowana jest:

• liczba urodzeń,

• wiek urodzenia pierwszego i ostatniego dziecka,

• czas oddzielający urodzenie poszczególnych dzieci,

• wiek rodzenia;

• procesy zgonów analizowana jest:

• liczba zgonów (w tym różnica średniej długości życia u obu płci);

• przyczyna zgonu;

• przeciętne trwanie życia ludzkiego syntetyczny wskaźnik używany do określenia stanu rozwoju społecznego i gospodarczego kraju:

• kraje wysoko rozwinięte: mężczyźni: 76 - 77 lat, kobiety > 80 lat; przeciętna różnica miedzy mężczyznami i kobietami wynosi 3 - 4 lata;

• najdłużej żyją Japończycy;

demografia:

• opis ilościowy i jakościowy struktury ludności;

• wyjaśnianie zjawisk;

spisy ludności już w starożytności:

• dla ściągnięcia podatków i wyznaczenia wysokości podatków;

• względy obronności;

• dla celów ekonomicznych;

• żeby wiedzieć, jak szybko przyrasta ludności:

• do XVIII wieku na podwojenie liczby ludności czekano 233 lat;

• w wieku XX już co ok. 35 lat;

lata 80. - 90. znacznie spadło tempo przyrostu naturalnego

zaludnienie ziem polskich:

• 1000 r. 1 250 000 (na podstawie demografii historycznej);

• 1900 r. 19 200 000;

• 2000 r. 38 600 000;

• I wojna światowa ubytek > 6 mln;

• lata 38 - 46 ogromny spadek liczby ludności (do 11 200 000);

• lata 46 - 2000 zwiększenie liczby ludności o 14,5 mln;

• 1955, 1983 wyże demograficzne;

• falowanie wyży i niżów demograficznych:

• 1955 - 793 tys. urodzeń;

• 1983 - 723 tys. urodzeń;

• prognozy demograficzne przewidywany stan i struktura ludności zmiany w strukturze ludnościowej (patrzymy, jak poszczególne roczniki będą się przesuwać w kontinuum czasu i jak będą wymierać);

24.10.2002r.

średnia długość życia w Polsce:

	1931r.	2000r.
mężczyźni	48,2	69,7
kobiety	51,4	78

• w ostatnich 5 latach XX wieku najwięcej dzieci urodziło się w krajach bardzo bogatych Szwajcaria, Norwegia;

• emigracja z krajów o niższym poziomie rozwoju ekonomicznego do tych o wyższym poziomie rozwoju;

• migracje badał Krzywicki na podstawie pamiętników;

• Znaniecki pisał o migracji do USA;

informacje o danych demograficznych:

1. powszechne spisy ludności przez indywidualne pozyskanie informacji (spisy z natury)

• pierwszy spis Egipt, IV w p.n.e.

• regularne spisy w Rzymie dla celów podatkowych i militarnych;

• od XVIII w regularne 1749 Szwecja, 1790 USA, 1879 Rosja;

• od końca XVIII wieku w Polsce (pełny dopiero w 1921r. opracowany przez Ludwika Krzywickiego);

• potem: 1931, 1946 (niepełny nieustabilizowany stan ludności na ziemiach odzyskanych), 1950, 1960, 1970, 1978, 1988, 2002;

• zwykle w grudniu najmniejsza ruchliwość ludności;

• spisujemy (wg. Komisji Ludności ONZ):

• cechy osobowe (płeć, wiek, stan cywilny, narodowość, czasem wyznanie);

• cechy ekonomiczne (zawód, stan społeczny, stosunek pracy, miejsce pracy, źródło dochodów);

• wykształcenie (poziom i rodzaj);

• dane dotyczące miejsca zamieszkania;

• dane o gospodarstwach domowych (ile osób - wielkość, rodzaj - domowe rodzinne / nierodzinne, konkubenci, ktoś + gosposia, stosunek do głowy gospodarstwa domowego);

• dane o rodzinie (liczba dzieci / w tym liczba urodzeń żywych/, długość stażu małżeńskiego, które to małżeństwo, daty urodzeń dzieci);

• gospodarstwo domowe ≠ rodzina:

• gospodarstwo domowe: grupa osób, która wspólnie zamieszkuje, łącząc dochody i wydatki; kategoria ekonomiczna;

• rodzina: grupa osób powiązana ze sobą więzami krwi i powinowactwa; kategoria socjologiczna;

• każdy spis powszechny przeprowadzany jest na podstawie ustawy o spisie powszechnym;

• typy rodzin: pełna bez dalszych krewnych, pełna z dalszymi krewnymi, niepełna bez dalszych krewnych, niepełna z dalszymi krewnymi;

• osoby spokrewnione;

• stan małżeński (stan małżeński, małżeństwo w separacji, konkubinat);

• miejsce urodzenia (dla określenia migracji);

• kiedyś badano umiejętność czytania i pisania, wyznanie, sieroctwo, inwalidztwo;

• spis 2002r. badania dodatkowe na temat płodności i dzietności kobiet (tylko w wybranych okręgach, uczestnictwo dobrowolne), problematyka niepełnosprawnych;

2. informacja bieżąca

• bieżąca rejestracja faktów demograficznych (urodzenia, zgony, zawarte małżeństwa, rozwody)

• charakter sezonowy pewnych zjawisk:

• Polska dużo urodzeń na wiosnę (III, IV);

• rejon Morza Śródziemnego II;

• kraje skandynawskie IV, V;

• zgony większość: późna jesień, wczesna zima (koniec XI, XII i początek I);

• w każdym 1000 niemowląt jest 517 chłopców różnica wyrównuje się po 30r. życia, po 40 r. życia więcej jest kobiet;

3. specjalne badania ankietowe

• np. 1995 - badania dotyczące planów prokreacyjnych kobiet;

• 1997 dotyczące rozwodów;

4. źródła wtórne

• badania socjologiczne,

• statystyczne,

• dokumenty urodzeń,

• o migracjach,

• rejestry;

• w Polsce dane te gromadzone są przez:

• GUS (badania, rejestracja faktów demograficznych);

• Rządowa Rada Ludnościowa (organa doradczy premiera): proponuje kierunki polityki ludnościowej wynikające z sytuacji demograficznej;

POLSKA

• potencjał demograficzny: 8 miejsce w Europie, 29 na świecie;

• dynamika demograficzna - przyrost liczby ludności:

• do połowy lat 80. 0,9%

• potem spadek - w latach 90. 0,15%

• lata 1999 - 2001 stały ubytek ludności (- 0,02% - - 0,03%)

• 1980 - 1998 - wzrost ludności o 2 932 tys.;

• w roku 1999 Polska wkroczyła w fazę zmniejszania się liczby ludności - 22 000 na przełomie 2000/01;

• w latach 90. liczba ludności w Europie ustabilizowała się - 729 mln;

• najwyższe tempo rozwoju ludności ok. 3% w Afryce, najniższe - w Europie;

• od lat 80. przyrost nat. na świecie na poziomie 1,74%; pod koniec lat 90. na poziomie 1%;

• lata 80 - 90 najszybszzy wzrost liczby ludnosci w krajach Oceanii;

• lata 80 - 2000:

• spadek udziału Europejczyków w liczbie ludności świata (z 15,6% do 12%);

• wzrost liczby ludności Afryki i Ameryki południowej (10,7% 13,9%);

• udział Polaków spadek z 0,8% do 0,6%;

• przyrost ludności w krajach Europy Zach. (UE) przy spadku liczby ludnosi krajów Europy Wsch. i Środkowej (Rosja, Ukraina) w latach 90 w żadnym z krajów Unii nie zanotowano depopulacji (spadku liczby ludności) bo aktywna polityka rodzinna i ludnościowa;

• przebieg procesów ludnościowych zależy od:

• liczby urodzeń,

• liczby zgonów,

• migracji;

• najszybciej spada tempo wzrosty w Europie i Ameryce Płn.;

• tempo wzrosu:

• świat - 1,05%;

• Europa - 0,00%;

• Azja - 1,3%;

• Ameryka Płn. i Środkowa - 1,05%;

• Ameryka )Płd. - 2,09%;

• Oceania - 1,79%;

• przyrost liczby ludności na świecie:

• 1980r. - 4 447 mld

• 2000r. - 6 055mld

• najwięcej mieszkańców ma Azja - 3 689 mld;

07.11.2002r.

polityka ludnościowa (demograficzna) a społeczna polityka ludnościowa to system świadomych przedsięwzięć podejmowanych przez państwo i zmierzających do wywołania porządanych zmian w kształtowaniu się procesów demograficznych

• świadome = zaprojektowane wcześniej, przedsiębrane w dziedzinie prawnej, edukacyjnej itp.

• przez państwo polityka ludnościowa to domena kształtowana przez państwo;

• cel wywołanie porządanych zmian dotyczy to wszystkich procesów ludnościowych:

• porządanej liczby ludności;

• porządanej struktury ludności;

• porządanego rozmieszczenia terytorialnego;

• wpływanie na urodzenia / zgony / ruch ludnościowy;

• państwo - może oddziaływać na kształtowanie liczby, struktury, rozmieszczenia terytorialnego;

• ONZ Komisja Ludności konferencje (Bukareszt, Meksysk, Kair, Pekin - co 4 lata) działania, jakie różne kraje powinny podejmować w zakresie politylki ludnościowej; krajom, które jej nie uprawiają proponuje się rozważenie podjecia takiej polityki, zgodnie z prawami człowieka i narodowymi systemami wartości oraz preferencjami celów:

• kraje o małym przyroście naturalnym mają zredukować współczynnik śmiertelności i umożliwić imigrację;

• kraje o zbyt wysokim przyroście mają zmniejszyć współczynnik urodzeń przy małym współczynniku śmiertelności;

• zakres podejmowania działań:

• działania związane z podniesieniem poziomu życia - polityka konsumpcji inwestycji;

• działania na rzecz polityki rodzinnej:

1. polityka finansowa pomoc finansowa rodzicom samotnie wychowującym dzieci, zasiłki;

2. doskonalenie usług bytowych warunki sprzyjające wychowaniu dzieci doskonalenie usług opiekuńczych i wychowawczych;

3. urlopy dla rodziców nie będące przeszkodą w karierze zawodowej; osobista opieka z zasiłkiem w tym okresie;

4. udogodnienia komunalne;

5. pomoc młodym małżeństwom i rodzicom w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych;

• świadczenia finansowe, regulacje prawne, tworzenie warunków w środowisku zamieszkania

• Europejskie Konferencje Ludnościowe - Strasburg, co roku pomoc w łączeniu ról rodzicielskich i zawodowych

• średnioroczne tempo przyrostu naturalnego w procentach;

• po transformacji krajów byłego bloku komunistycznego notuje się w nich ujemny przyrost: Czechy, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia, Rosja, Rumunia, Słowacja, Węgry;

• najszybciej spada liczba ludności w Estonii (- 1,26%) i na Węgrzech (- 1%); Polska - na granicy;

• liczba ludności będzie spadała;

• najszybciej przyrasta ludności w: Irlandii, Holandii, Belgii, Norwegii i Szwajcarii;

• odwrócenie porządku w stosunku do lat 70.;

• zjawiska przyrostu:

• ujemny Europa, najwyższy ujemny Ukraina, Rosja, Węgry; gdzie indziej - dodatni;

• najlepszy przyrost naturalny gdy mamy do czynienia z prostą zastępowalnością pokoleń by rozwój ludności był zrównoważony, współczynnik urodzeń powinien wynosić 2,1 - 2,2;

• deformacja struktury ludności gdy występują duże grupy ludności w tym samym wieku (np. Polska w roku 2030 - 25% ludności będzie w wieku poprodukcyjnym;

• na świecie:

• lata 80. współczynnik urodzeń 3,9;

• lata 90. spadek do 2,9;

• w Polsce:

• lata 80. 2,1;

• lata 90. 1,3;

co się wiąże ze spadającym przyrostem naturalnym:

• wzrost przeciętnego wieku urodzenia pierwszego dziecka (1990 - 23,3; 2000 - 24,1); Polska pod tym względem jest w grupie środkowej: Wielka Brytania - 29 lat, Szwajcaria i Irlandia - 28 lat, Norwegia - 27 lat;

• w Polsce - dwa modele dzietności:

• późny wiek urodzenia pierwszego dziecka - ok. 27 lat kobiety o wyższym wykształceniu;

• 20 - 24 r. życia ze wskazaniem na pierwsze lata;

• koncentracja urodzeń jako urodzeń pierwszych (2000r. - ok. 40% wszystkich urodzeń w miastach to były urodzenia pierwsze); tylko ok. 8% to dzieci czwarte i piąte;

• przeważająca liczba rodzin jednodzietnych;

• zmiana definicji rodziny wielodzietnej: to rodzina z trojgiem dzieci (kiedyś było 4) i więcej; raczej więcej rodzin wielodzietnych na wsi, ale to się szybko wyrównuje ( szybkie ujednolicanie się wzorów rozrodczości);

• urodzenia pozamałżeńskie:

• Islandia najwięcej: ponad 70%;

• Szwecja >50%;

• Francja -35%;

• Niemcy - 18%;

• Grecja, Hiszpania, Włochy - ~ 8%;

• postępuje wraz z liczbą urodzeń;

• 1/3 urodzeń pozamałżeńskich u młodych matek - 15 - 18 r. życia;

• 1/3 urodzeń u kobiet ok. 30 r. życia o ustabilizowanej sytuacji życiowej świadoma decyzja o macierzyństwie;

• dużo porzuconych dzieci;

• jakość urodzeń - ma na nią wpływ:

• zdrowie nowonarodzonych dzieci (ciężar ciała w chwili urodzenia 2500g w Polsce ok. 95%);

• zdrowie, sposób odżywiania oraz tryb życia matki i ojca;

• małżeństwa:

• w nich większość urodzeń realizowana;

• wzrost przeciętnego wieku zawierania pierwszego małżeństwa (Polska - kobiety - ok.24 r. życia, mężczyźni - ok. 26r. życia wcześniej niż w Europie Zachodniej);

• dwa typy zawierania małżeństw: kobiety wyżej wykształcone zawierają małżeństwa później (podobnie jak w UE) - ok. 26 - 28 r. ż., pozostałe ok. 21- 24 r. ż.;

• liczy się natężenie małżeństw w populacji 20 - 29 roku życia;

• 34% nie wchodzi w związki małżeńskie, powstają związki nieformalne (konkubinat) - ale w Polsce niewiele;

• małżeństwa zawiązane / rozwiązane w Polsce stała nadwyżka rozwiązywania małżeństw nad zawiązywaniem (główne przyczyny to zgony i rozwody) ponad 42 tys. rocznie, od 1994 r. rośnie;

• rozwodom sprzyja: wczesny wiek zawierania małżeństwa, nieporozumienia, alkohol, niezgodność charakterów, zdrady;

• w 2000r. w rodzinach rozwiedzionych pozostało 41,6 tys. dzieci poniżej 18 roku życia (duży udział 3-12 latków);

• separacja - instytucja pośrednia, ułatwia życie szczególnie osobom wierzącym;

• zgony - przyczyny (2000r.):

• choroby układu krążenia - 47,7%;

• nowotwory - 23,4%;

• urazy i zatrucia - 7%;

• choroby układu oddechowego - 5%;

• choroby układu trawiennego - 4%;

• inne (nieokreślone) - 6,6%;

• obniżenie śmiertelności - celem polityki ludnościowej;

• nadumieralność mężczyzn w młodej i średniej grupie wiekowej;

14.11.2002r.

• polityka ludnościowa prowadzona bezpośrednio skierowanie środków na ludność;

• polityka ludnościowa prowadzona pośrednio stworzenie odpowiednich warunków do pożądanego rozwoju;

• polityka państw rozwiniętych:

• dużo działań na rzecz kobiet i rodziny (ułatwianie godzenia macierzyństwa i pracy zawodowej) tworzenie przychylnej atmosfery dla podejmowania decyzji prokreacyjnych;

• zakłada się, że decyzja prokreacyjna jest decyzją suwerenną pary czy osoby, a państwo nie może i nie chce w nią ingerować;

• kraje przechodzące transformację największy spadek ilości ludności co można? Odbudować wartość rodzicielstwa poprzez stworzenie warunków, w których posiadanie potomstwa stałoby się jednym z ważniejszych celów życiowych;

• okres transformacji pojawiają się pewne niekorzystne trendy:

• opóźnienie wieku zawierania małżeństw;

• spadek trwałości małżeństw;

• wzrost roli związków kohabitacyjnych (living apart - together);

• większa częstość zawierania rozwodów;

• przesunięcie wieku urodzenia pierwszego dziecka (ok. 25 - 29 lat) obniża się poziom dzietności:

lata 60. - spadek dzietności poniżej prostej zastępowalności pokoleń na wsi;

lata 90. - przeniósł się bardziej do miast;

• rosnący udział urodzeń pozamałżeńskich (rok 2000 - 13%, z czego 35% to dzieci urodzone przez bardzo młode kobiety);

• szerokie rozpowszechnienie środków antykoncepcyjnych;

• z drugiej strony - wydłużenie życia ludności (polepszenie warunków życia, rozwój pro - zdrowotnego stylu życia, rozwój systemu ochrony zdrowia);

Polska:

• korzystna struktura demograficzna:

• znaczny udział ludności w wieku 0 - 17 lat i > 18 lat;

• 14,7% w 2000r. ludności w wieku emerytalnym (ale będzie przybywało);

• 1999r. po raz pierwszy zanotowano spadek liczby ludności w Polsce;

• spadający poziom urodzeń spada udział ludności w wieku 0 - 17 lat (rok 2000 24%);

• udział ludności w wieku produkcyjnym (2000r. 64%):

• kobiety: 18 - 59 lat;

• mężczyźni 18 - 65 lat;

• będzie przyrastało ludności w wieku poprodukcyjnym a to jest grupa głównych konsumentów usług ochrony zdrowia;

• duży udział ludności w niemobilnych grupach wieku, tj. po 40 - 45 roku życia, kiedy trudno już jest zmienić pracę, miejsce zamieszkania etc.

Co z tego wynika dla polityki społecznej?

• sytuacja demograficzna wyznacza zakres zadań ilościowych do wykonania dla polityki społecznej edukacja, rynek pracy (wiemy, ile jest ludności, która np. będzie się ubiegała o pracę lub studia wyższe);

• ochrona zdrowia najintensywniej korzystają dzieci, osoby niepełnosprawne i w wieku poprodukcyjnym;

• ubezpieczenia społeczne angażują ok. 80% wydatków budżetu państwa: wypłaty świadczeń i związanych z nimi uprawnień;

• przebieg procesów ludnościowych pokazuje, czy podjęte w polityce społecznej działania były dostosowane do potrzeb rozwoju demograficznego (niedostosowanie = wysokie koszty społeczne) potrzeba weryfikacji decyzji podejmowanych w polityce społecznej wcześniej;

problem migracji

• Polska jest krajem emigracyjnym głównie Niemcy (>70%), USA, Kanada;

• migracja tymczasowa lub permanentna;

• migracja to problem dla obu krajów tego, z którego ludzie emigrują i tego, do którego emigrują:

• problem przystosowania;

• problem migracji cząstkowej (ludzie młodzi, dobrze wykształceni);

• migracje zastępcze - mają przyjść w miejsce niedoboru ludności komplikacje prawne;

EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ

• nie ma takiego programu, który można by realizować bez odpowiednich środków;

• DzU nr 3 2000r. ustawa budżetowa:

• plan dochodów i wydatków państwa;

• tylko rząd może wnieść projekt ustawy budżetowej;

• aktualna ustawa budżetowa:

• dochody: 145,101,632 mld ;

• wydatki: 185,101,632 mld;

• deficyt: 40 mld

• skąd pieniądze w budżecie:

• podatki (131 mld > 90% dochodów):

~ VAT (od wartości dodanej) 52 - 53% udziału;

~ podatek pośredni - 91,3 mld;

~ podatek od osób fizycznych - 26,5 mld;

~ podatek od osób prawnych (przedsiębiorcy, firmy) - 13,8 mld;

• dochody niepodatkowe 13,3 mld:

~ dywidendy - 600 mln;

~ wypłaty z zysku NBP - 1,9 mld;

~ cła - 3,5 mld;

~ dochody jednostek budżetowych - 6 mld;

~ wpłaty gmin - 247 mln;

~ inne (kary, zajęcia itp.) - > 1 mld;

• dochody zagraniczne - 2000r. 66 mln;

• skąd państwo bierze pożyczki:

• obligacje SP;

• pożyczki zagraniczne;

• pożyczki banków komercyjnych;

• zapłata za kredyt to też wydatki państwa;

• państwo pożycza, żeby:

• rozwijać się,

• spłacić zobowiązania,

• zaspokoić bieżącą konsumpcję;

• dodrukowanie pieniędzy = wzrost inflacji (= spadek wartości) inflacja zawsze uderza w tych, którzy mają najmniej pieniędzy;

• ograniczenie konsumpcji to lepszy sposób;

• PKB całość wytworzonych dóbr i usług; część idzie do budżetu SP (głównie na politykę społ.), a część do gospodarstwa domowego (ono może zagospodarować swoje środki dowolnie);

• reguła Engla: im niższe dochody gospodarstwa domowego, tym wyższy w nich udział wydatków na żywność; im wyższy dochód gospodarstwa domowego, tym bardziej spada w jego wydatkach udział wydatków na żywność);

• wydatki sztywne = wydatki stałe;

• źródła dochodów budżetów gospodarstw domowych:

• praca zarobkowa;

• z gospodarstwa rolnego;

• z przedsiębiorczości (działalności gospodarczej);

• ze świadczeń społecznych;

• inne źródła (darowizny, przemyt, kradzież, hazard etc.);

• pierwsze trzy tworzą wartości;

• świadczenia przeznaczone są do podziału, odjęte z tamtych dochodów (co tworzą wartości) im więcej jest tych, których trzeba utrzymywać, tym mniej jest tych, którzy dochód wypracowują;

21.11.2002r.

• budżet: podział grup wydatków:

części

↓

działy

↓

rozdziały

↓

pozycje

np. Uniwersytet Warszawski: część: uczelnie wyższe,

dział: uniwersytety

rozdziały

wydatki (także inwestycje)

pozycje

• pieniądze w budżecie:

• podatki: pośrednie (VAT, od osób fiz.) / bezpośrednie;

• dochody niepodatkowe;

• Polska - 13, 440 mln gospodarstw domowych;

• przy pomocy podatków pośrednich można wpływać na poziom konsumpcji zachęcają lub zniechęcają w zależności od wysokości podatku (a wysokość podatku ustala rząd i Sejm);

• podatki od osób fizycznych regulowane oddzielną ustawą; 3 progi podatkowe: 19%, 30% i 40%;

• ulgi i zwolnienia zmniejszenie podatku; stosowania zasady prawa nabytego ( do ulgi);

• odpisanie od podatku:

6. od podstawy opodatkowania lub

7. od samego podatku (ulga od zapłaconego podatku);

• wpływ na poziom dochodów gospodarstw domowych przez podatek:

1. prorodzinny podatek dochodowy:

• w zależności od wielkości gospodarstwa domowego i jego składu: np. jeśli rodzina utrzymuje kogoś niepracującego, to podstawa opodatkowania ulega obniżeniu;

• osoba ekwiwalentna (jednostka ekwiwalentna):

• wartość 1 przypisuje się pierwszej osobie dorosłej w gospodarstwie domowym;

• wartość 0,75 każdej następnej osobie dorosłej;

• wartość 0,5 - każdemu dziecku (osobie poniżej 14 r. życia);

• np. jeśli mamy rodzinę 4 - osobową (tj. dwoje dorosłych i dwoje dzieci) mamy 1 + 1 +2, a według skali ekwiwalentności wychodzi następująco: 1 + 0,75 + 0,5 + 0,5 = 2,75 (a osób jest 4);

• prorodzinna skala podatkowa: bierze pod uwagę, ile osób utrzymuje się z dochodu gospodarstwa domowego;

• stosuje ją np. Francja;

• oznacza to, że państwo bierze pod uwagę obowiązki alimentacyjne;

• chodzi o to, żeby dochód pozostał w rodzinie bo rodzina powinna być niezależna ekonomicznie;

• * podatek negatywny np. w Niemczech: zamiast zapłacić podatek, dostaję wyrównanie (kiedy mój należny podatek jest zbyt niski, by wyczerpać ulgę);

2. podatki neutralne:

• jednolita stawka podatku w zależności od wysokości dochodu;

• rodzina wspomagana jest przy pomocy tzw. transferów pieniężnych (różnego rodzaju zasiłków) umożliwia to prowadzenie polityki selektywnej, adresowanej;

argumenty za pierwszym rozwiązaniem:

• rodzina jest niezależna ekonomicznie = nie potrzebuje dopłat w formie zasiłków sama uzyskuje dochód i sama najlepiej nim gospodaruje;

• brak ingerencji służb społecznych w życie rodziny (nie potrzeba specjalnych służb, które podatek zabierają i które go potem rozdzielają);

• źródła dochodów gospodarstwa domowego:

1. praca najemna (stała / dorywcza);

2. praca na własny rachunek (prowadzenie działalności gospodarczej);

3. praca w rolnictwie;

4. dzierżawa gospodarstwa rolniczego;

5. świadczenia z ubezpieczeń społecznych;

6. zasiłki;

7. pozostawanie na utrzymaniu innego gospodarstwa domowego;

8. pozostałe źródła;

• źródła: zarobkowe / niezarobkowe;

• klasyfikacja gospodarstw domowych:

9. ze względu na wiek (np. emeryckie);

10. ze względu na liczbę osób (jednoosobowe, dwuosobowe, wieloosobowe);

11. rodzinne / nierodzinne;

12. ze względu na miejsce zamieszkania;

13. ze względu na poziom wykształcenia głowy rodziny;

• wskaźniki poziomu życia:

1. grupy wydatków gospodarstw domowych żywność: regularne (zastosowanie ma reguła Engla);

2. zasoby gospodarstw domowych:

• pieniężne;

• niepieniężne;

1. oszczędności ich wielkość: czy gospodarstwa domowe zużywają całe środki na bieżącą konsumpcję, czy coś odkładają;

3. warunki mieszkaniowe wielkość i wyposażenie mieszkania (techniczne, podstawowe instalacje: woda, gaz, elektryczność);

4. ochrona zdrowia:

• wydatki,

• stan zaspokojenia potrzeb (w zależności od wieku) gospodarstwa domowego w zakresie ochrony zdrowia,

• leczenie i profilaktyka;

1. wydatki na kształcenie dzieci:

• poziom i struktura tych wydatków,

• częstotliwość korzystania przez dzieci z zajęć fakultatywnych;

1. wydatki na kulturę i wypoczynek zakup dóbr i usług związanych z kulturą i wypoczynkiem;

na podstawie tych wskaźników można wnioskować o poziomie zamożności (lub ubóstwa) gospodarstw domowych;

dane pochodzą z badań budżetów gospodarstw domowych prowadzonych regularnie przez GUS (metody badań m.in. zastosowanie reguły Engla);

• ubóstwo stan niezaspokojenia podstawowych potrzeb;

• podejście do ubóstwa: obiektywne lub subiektywne ( gospodarstwa domowe same oceniają swoje położenie, podstawowe pytanie: „czy dochody wystarczają na związanie końca z końcem?”; GUS to też stosuje);

• z badań ocen subiektywnych wynika, że gospodarstwa domowe oceniają swoją kondycję ekonomiczną jako lepszą niż ta, którą by otrzymały przy pomiarze z wykorzystaniem miar obiektywnych;

• pomiar ubóstwa:

• linie ubóstwa określają ilość ludności ubogiej według kryterium dochodowego i / lub kryterium spożycia;

• minimum socjalne:

@ to wielkość dochodu, która pozwala na to, by utrzymać się na poziomie społecznie akceptowanym;

@ wychodzi od potrzeb społecznych (żywność, mieszkanie, ochrona zdrowia, kształcenie, ubranie,

łączność, transport, etc.

@ gospodarstwo domowe na poziomie minimum socjalnego nie jest zamożne, ale nie cierpi też niedostatku;

@ wartość minimum socjalnego oblicza się dla kilku typów gospodarstw oblicza je IPiSS;

@ pojęcie mylone z pojęciem dochodu gwarantowanego;

@ duża wartość poznawcza;

• minimum egzystencji:

@ to wartość koszyka żywności, możliwie niskiej opłaty mieszkaniowej, odzieży i podstawowej ochrony

zdrowia ustalane w wartościach złotowych;

@ są to wartości dochodu, przy których można z trudem przeżyć, przy założeniu, że nie wystąpi

konieczność poniesienia dodatkowych wydatków;

• ustawowa (urzędowa) granica ubóstwa:

@ miesięczny dochód netto w gospodarstwie domowym, który uprawnia do ubiegania się o świadczenia z

pomocy społecznej;

@ różna dla różnych typów gospodarstw;

@ niższa od najniższej emerytury;

@ ale: pomoc społeczna ma charakter uznaniowy sam niski dochód nie musi być wystarczający do

przyznania świadczenia;

@ ok. 14% ludności (całe lata 90 - między 13,5 - 15% się utrzymuje);

• granica relatywna:

@ połowa średnich dochodów gospodarstwa domowego przeliczona na jedną osobę ekwiwalentną;

@ np. 1000zł: 1/2 z 1000zł to 500zł i mamy: 1 + 0,75 + 2*0,5 (dwie osoby dorosłe i dwoje dzieci), czyli

500 + 375 + 2*250 = 1375zł (a nie 2000zł, jak by było, gdyby liczyć te 500zł razy ilość osób w rodzinie,

czyli 4);

• problem ubóstwa nie jest tylko problemem krajów biednych;

• Polska - 800zł - najniższe wynagrodzenie brutto;

• linię ubóstwa oblicza się w oparciu o parytet siły nabywczej waluty;

• pomiar dochodów gospodarstw domowych zawsze liczony netto (jest to tzw. dochód rozporządzalny);

28.11.2002r.

POLITYKA RODZINNA

• to typ aktywności tych podmiotów, których celem jest zaspokojenie potrzeb rodzin i stworzenie im dobrych warunków życia;

• jest to część polityki społecznej;

• często przywoływana w kontekście polityki ludnościowej (czyli pewnych działań państwa, mających na celu zmiany w stanie i strukturze ludności);

• ma na celu wzmocnić podmiotowość rodziny, jej adresatem jest więc rodzina;

• pierwsze działania przełom XIX i XX wieku;

• pierwsze państwa Szwecja i Francja (bo zauważono spadek urodzeń, a to było wynikiem ubóstwa wielu rodzin);

• zastosowano narzędzia ekonomiczne dziś nazywamy je zasiłkami rodzinnymi: mężczyźni otrzymywali odpowiednie dodatki do wynagrodzenia w zależności od liczby dzieci ( chodziło o poprawę koniunktury demograficznej);

• po II wojnie światowej - tzw. baby boom;

• lata 70. działania nastawione na zwalczanie ubóstwa:

• wyeliminować ubóstwo rodzin poprzez redystrybucję pionową i poziomą (od tych par, które dzieci nie posiadały do tych, które je posiadały);

• chodziło o pewien rodzaj sprawiedliwości społecznej rodzice wychowujący dzieci ponosili ogromne koszty, a transfery socjalne stanowiły niewielką pomoc;

• społeczeństwo, jeśli chce czerpać korzyści z przyszłych pokoleń, musi wspierać rodzinę;

• od lat 70. koncentracja na dwóch celach:

1. godzenie obowiązków rodzicielskich i zawodowych (wprowadzenie i upowszechnienie systemu urlopów i związanych z nimi zasiłków);

2. pomoc rodzinom „słabszym” - nie tylko ubogim, ale przede wszystkim niepełnym i rekonstruowanym (= gdzie jeden z rodziców nie jest rodzicem biologicznym dziecka);

• II przejście demograficzne także wpływ negatywny np. starzenie się społeczeństw, obniżenie współczynnika dzietności;

• obecnie - poszukuje się rozwiązań niestandardowych;

• jednym z częściej spotykanych podziałów polityki rodzinnej jest podział nawiązujący do koncepcji Espinga - Andersena:

1. model liberalny:

• kraje anglosaskie,

• państwo nie ingeruje w rodzinę,

• zakłada się, że w toku rozwoju rodzina przystosowała się do warunków,

• transfery socjalne - ograniczone, skierowane tylko do rodzin ubogich i pomoc ta ma być doraźna, czasowa (by nie uzależnić rodziny od tej pomocy);

2. model konserwatywny:

• Niemcy, Francja,

• rodziny nie zdołały przystosować się do zmieniających się warunków,

• należy je wspomagać, ale pomoc ma być udzielana tylko wtedy, kiedy jest konieczna;

• zasada subsydiarności - pierwszymi podmiotami, które pomagają rodzinie powinny być te jej najbliższe (sąsiedzi, gmina);

• polityka ta ma być zdecentralizowana (głównie samorządy) i uspołeczniona;

3. model socjaldemokratyczny:

• Szwecja, Dania,

• wyrównywanie szans i potrzeb trzeba wyrównywać poziom życia rodzin, wyrównać poziom statusów w obrębie rodziny (np. między współmałżonkami);

• wyrównywanie szans rodzicielskich i zawodowych;

• wyrównywanie praw dziecka (możliwości dziecka w rodzinie);

• polityka rodzinna:

pośrednia	bezpośrednia
programy nie są wprost kierowane do rodzin, ale ich skutki wpływają na warunki życia rodzin (np. charakter polityki mieszkaniowej albo pracy); zazwyczaj nie istnieją odrębne urzędy; przede wszystkim kraje anglosaskie;	ma programy wprost adresowane do rodzin (np. system zasiłków rodzinnych, rozwoju usług opiekuńczych i wychowawczych, ulgi rodzinne jako część systemu podatkowego); na ogół posiadają specjalny urząd ds rodziny; wyróżnienie symboliczne np. w Konstytucji znajdują się zapisy dotyczące tylko rodziny; Luksemburg, Belgia, Francja, Niemcy;

ze względu na zakres podmiotowy:

powszechna	selektywna (adresowana)
wszystkie rodziny są beneficjentami programów; duże wydatki społeczne; dostają i ci, którzy tak naprawdę nie potrzebują; nie stygmatyzują; nie uzależniają; integrują ( tu transfer poziomy); Europa kontynentalna - odejście dopiero po kryzysie naftowym;	wybrane kategorie rodzin, którym coś oferujemy; kraje anglosaskie od zawsze; dajemy tylko potrzebującym i możemy dać im więcej; nieduże nakłady społeczne; wysokie koszty administracyjne (muszą powstać odpowiednie służby); stygmatyzują; zazwyczaj uzależniają od pomocy państwa; powodują nierównomierność, rozwarstwienie, co nie sprzyja integracji;

• podmioty polityki rodzinnej:

1. państwo - zasadniczy i główny;

2. władze lokalne, samorządy;

• ich rola wzrasta, gdy następuje decentralizacja polityki społecznej (obecna w większości krajów europ.);

• zadania związane z usługami opiekuńczymi i wychowawczymi, mieszkaniowymi etc.

• wychodzi się z założenia, że potrzeby rodzin mają charakter lokalny (np. istnienie określonej infrastruktury szkoła);

1. organizacje pozarządowe

• kraje o polityce rodzinnej bezpośredniej w podejściu powszechnym organizacje pozarządowe mają silną pozycję w dialogu, są to wtedy organy silnie opiniodawcze;

• Holandia i kraje skandynawskie nie zgadzają się z systemem państwa i proponują odmienne wartości (np. rodzina jako całość);

• Włochy słaby system zabezpieczenia społecznego; organizacje te wspierają rodziny poza systemem państwa (kompensują braki w tym systemie);

1. pracodawcy

• jako pierwsi w XIX wieku próbowali wyjść na przeciw potrzebom swoich pracowników (np. dodatki do płac);

• koncepcja „personelu dobrobytu” świadczenia poza płacą (np. wykupienie różnych usług);

• rozwijanie możliwości pogodzenia sfer życia prywatnej, rodzinnej i zawodowej np. wprowadzanie nowych rodzajów pracy (tele - praca, praca w domu);

1. służby społeczne (sądy i administracja)

• coraz częściej muszą się wypowiadać na tematy nietypowych sytuacji;

• służby społeczne, przy natłoku przyznanych im spraw, zaczynają działać mechanicznie nie ma więc indywidualizacji, o którą chodziło;

• większość krajów europejskich - sceptyczne;

• Polska - lata 90.:

• raczej używało się sformułowania „polityka społeczna na rzecz / wobec rodzin” niż polityka rodzinna;

• teraz przyjął się termin „polityka rodzinna”;

• również polityka prorodzinna;

• odejście od świadczeń powszechnych (związanych z systemem ubezpieczeń społecznych) do selektywnych - w większości finansowanych z budżetu państwa;

• decentralizacja polityki rodzinnej:

1999r. - na powiat i województwo nałożono zadanie wykonywania polityki rodzinnej;

2001r. - to samo w odniesieniu do gminy;

przy czym nie sformułowano, co się pod tym pojęciem rozumie;

• 1997 - program SLD - UP;

• 1999 - program AWS - UW;

żaden nie został zrealizowany;

05.12.2002r.

• system transferów społecznych = zasiłki;

• system zabezpieczenia społecznego system świadczeń i uprawnień, którego celem jest likwidacja skutków socjalnych zdarzeń losowych; uprawnienia i świadczenia; gwarantuje poczucie bezpieczeństwa socjalnego;

• zdarzenie losowe - występuje w naszym życiu niezależnie od naszych starań, powoduje rozległe skutki jednostkowe i rodzinne;

• system zabezpieczenia społecznego - obejmuje także rodzinę, gospodarstwo domowe;

• bezpieczeństwo socjalne - przekonanie, że w razie wystąpienia ryzyka mam prawo oczekiwać wsparcia i pomocy, opieki;

• 4 podsystemy:

3. system ubezpieczeń społecznych;

4. pomoc społeczna;

5. ochrona zdrowia;

6. pomoc rodzinie (w realizacji jej funkcji);

1. system ubezpieczeń społecznych:

• obowiązkowość - trudno o przewidzenie ryzyka, ponadto trzeba z czegoś zebrać środki;

• powszechność - konieczność rozłożenia ciężaru świadczeń na jak najwięcej osób;

• charakter publiczny - nie mogą działać dla zysku, powołane dla realizacji celu społecznego;

• charakter roszczeniowy;

• gwarantowany przez państwo - gwarantowane ustawowo;

2. system pomocy społecznej:

• zaspokaja te potrzeby, których nie da się zaspokoić z ubezpieczenia społecznego;

• charakter uznaniowy decyzje jednostkowe, indywidualizacja świadczeń świadczenie może, nie musi być przyznane;

3. ochrona zdrowia:

• szereg działań, które mają zapobiegać chorobie: leczenie, rehabilitacja, profilaktyka;

• promowanie zdrowego trybu życia;

4. pomoc rodzinie:

• może się mieścić we wszystkich podsystemach;

• zasiłki rodzinne, wychowawcze, stypendia;

systemy te mają gwarantować bezpieczeństwo socjalne

• ryzyka socjalne w systemie ubezpieczeń społecznych:

4. choroba,

5. wypadek,

6. śmierć żywiciela rodziny,

7. starość,

8. inwalidztwo i niezdolność do pracy,

9. bezrobocie,

10. macierzyństwo,

11. szczególne sytuacje rodzinne;

katalog ryzyk socjalnych = przedmiotowy zakres ubezpieczenia społecznego;

ubezpieczenie społeczne związane jest z pracą;

• system finansowania - 2 techniki:

1. technika ubezpieczeniowa:

• technika składkowa: składka procent od dochodów (pracownik, pracodawca, deficyt - państwo);

1. technika zabezpieczenia:

• nie płaci się składki, świadczenia z budżetu państwa; służby publiczne: policja, wojsko, sędziowie, prokuratorzy;

• wyższe emerytury;

• w 1998r. włączono służby publiczne do systemu składkowego (podjęcie służby od 01.01.1999);

w ubezpieczeniach społecznych obowiązują 2 zasady:

• zasada ochrony praw nabytych (prawa nabyte nie mogą być naruszone);

• zasada ochrony praw w trakcie nabywania - z chwilą wejścia do ubezpieczenia społecznego (praca) lub z chwilą zawarcia umowy ubezpieczenia;

w ubezpieczeniach społecznych:

• nie ma ekwiwalentności między składką a świadczeniem;

• celem nie jest chęć korzystania ze świadczeń (np. choroba);

• podstawą wypłaty świadczenia jest wystąpienie potrzeby;

• celem jest zaspokojenie potrzeby w momencie zrealizowania się ryzyka socjalnego;

• dostęp do świadczeń mają ofiary zdarzeń losowych;

• w przeciwieństwie do ubezpieczeń gospodarczych nie ma zasady ekwiwalentności;

• muszą być zbudowane na innych zasadach niż ubezpieczenia rynkowe;

historia ubezpieczeń społecznych

• do końca XVIII, XIX wieku - wielka rodzina, społeczność lokalna (pan feudalny, proboszcz);

• XIX w zapotrzebowanie na robotników, koncentracja robotników w miastach - oderwanie od środowiska lokalnego; ubóstwo - szczególnie dotyczące niepełnosprawnych, niezdolnych do pracy;

• połowa XIX w związki zawodowe - w razie bezrobocia, kasy robotnicze - niewydolne, gdy kryzys i potrzeba zasiłków;

• Niemcy Bismarck wprowadził w 1883r. pierwsze ubezpieczenia społeczne:

• chorobowe kasy chorych; ubezpieczono całość ryzyka: utratę zarobku, prawo do świadczeń ochrony zdrowia, macierzyństwo;

• obowiązkowe i powszechne, zbudowane na zasadzie solidarności;

• kolejne ubezpieczenia w 1884r. - od wypadku przy pracy i choroby zawodowej: rozległe skutki - utrata zarobku, śmierć żywiciela rodziny; jedyne ubezpieczenie, gdzie składki płaci pracodawca; im wyższe ryzyko, tym wyższe składki (od 0,5% do 8%);

• lata 86 - 88: ubezpieczenie emerytalno - rentowe: 3 ryzyka inwalidztwo, starość, śmierć żywiciela rodziny połączone w jednej kasie i jednym typie ubezpieczenia; wejście w życie - 1889;

• najbardziej kosztowne świadczenie rentowe; ubezpieczone razem, bo trudno od razu przewidzieć, kto zostanie emerytem, a kto rencistą;

• początek lat 90 - ubezpieczenie od bezrobocia;

• 1995 - ubezpieczenie od niesamodzielności życiowej;

• dla każdego typu ubezpieczenia - instytucje w Niemczech: kasy chorych i instytucje ubezpieczeń społecznych; kasa specjalna od wypadków przy pracy, od bezrobocia - Krajowy Urząd Pracy;

• dlaczego państwo dopłaca do emerytur i rent?

• ludzie starzy mają prawo do udziału w zysku, do tego majątku, który został wytworzony ich pracą;

• ludzie są konsumentami określonej kategorii towarów i usług; ludzie starzy muszą mieć środki na zakup tych towarów;

12.12.2002r.

system zabezpieczenia społecznego - aspekty prawne

• przeciętna liczba emerytów i rencistów: 9, 400 tys.(dane z 2001r.) ok. 25% całej dorosłej ludności Polski;

• na 100 osób pracujących przypadało 63 świadczeniobiorców;

• tendencje wskaźnik obciążenia ludności jest coraz wyższy; ubezpieczenia rolnicze - tendencja odwrotna (bo zmniejsza się odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie);

• konstrukcja prawna systemu:

• ustawa z 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (ubezpieczenia pracownicze, realizowane przez ZUS);

• ustawa o systemie zaopatrzenia pracowników policji i innych służb (realizowana przez MSWiA);

• ustawa o systemie zaopatrzenia wojska (realizowana przez MON);

• oddzielnie dla sędziów i prokuratorów (realizuje Ministerstwo Sprawiedliwości);

• ustawa z 1994r. - system ubezpieczeń społecznych rolników (wykonawcą KRUS);

• pierwsze trzy składają się na system powszechny i zaopatrzeniowy;

• ubezpieczenia pracownicze kilka ustaw, ale jedna zasadnicza (ta o s.u.s.):

• ustawa i emeryturach i rentach z FUS z 17.12.1997;

• ustawa o otwartych funduszach emerytalnych z 28.08.1998 (?);

• ustawa o pracowniczych programach emerytalnych z 22.08.1998r.;

• 30.10.2002 ustawa reguluje zagadnienia ubezpieczenia od wypadków przy pracy i chorób zawodowych, reguluje kwestie związane z wypłatą świadczeń;

• 25.06.1999 reguluje zasady udzielania świadczeń w czasie choroby i ciąży (m.in. zasiłek chorobowy i macierzyński, rehabilitacyjny…);

• 08.1997 ustawa o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych: środki gromadzone ze składek pracodawców, ale ta składka to coś jak kara - płacona, jeśli pracodawca nie zatrudnia ustawowych 6% osób niepełnosprawnych w ogóle pracowników; środki gromadzi i dysponuje nimi PFRON; realizacja polityki społecznej związanej z osobami niepełnosprawnymi należy do samorządu powiatowego - cele nakreśla pełnomocnik rządu ds osób niepełnosprawnych ale okazuje się, że ok. 60% środków PFRON jest wydawana centralnie;

• osoby niepełnosprawne różne formy i źródła pomocy:

• renta inwalidzka (= renta z tytułu niezdolności do pracy) z każdego źródła właściwego dla ubezpieczeń powszechnych, jeżeli osoba taka ma uprawnienia do świadczeń z ubezpieczenia społecznego;

uprawnienia te zależą od wieku, opłacania (i wysokości) składki oraz od grupy inwalidztwa;

• pomoc społeczna (regulowana ustawą z 29.11.1990) dostarcza świadczeń osobom bez uprawnień do świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych (w postaci zasiłku stałego) np. osoby niepełnosprawne od dziecka, albo których inwalidztwo nastąpiło przed ukończeniem 18 r. życia;

• rozdział orzecznictwa o niepełnosprawności i niezdolności do pracy:

1. powiatowy zespół do orzekania o niepełnosprawności wydaje orzeczenia co do stopnia, w jakim dana osoba jest niezdolna do pracy ( cele rentowe);

2. powiatowe centrum pomocy rodzinie tu orzeka się o niepełnosprawności ( cele nierentowe);

• obowiązek rehabilitacji w stosunku do osób, którym grozi utrata zdolności do pracy w Polsce ta rehabilitacja ogranicza się do medycznej (brak społecznej i zawodowej);

• wydatki na rehabilitację: PFRON, budżety kas chorych, ubezpieczenie społeczne;

• osoby niepełnosprawne - ok. 14% ludności (5,5 mln), a po spisie powszechnym z 2002 roku może okazać się więcej;

• kwestia bezrobotnych:

• art. 67 Konstytucji (gwarancje konstytucyjne odsyłają do ustawy, która reguluje sposób rozwiązania problemu);

• osoba bezrobotna pozostająca bez pracy nie z własnej woli;

• 14.12.1994 - ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu dokładna definicja osoby bezrobotnej;

• świadczenia z tytułu bezrobocia realizowane są przez Powiatowe Urzędy Pracy (instytucje samorządowe od 2000r.) dzięki środkom z Funduszu Pracy (ok. 70% ze składek pracodawców: składka = 2,45% wynagrodzenia pracownika);

• ochrona bezrobotnych:

1. pomoc socjalna w formie świadczeń pieniężnych;

2. pomoc w odzyskaniu lub uzyskaniu zatrudnienia (pomoc pracodawcom w tworzeniu nowych miejsc pracy, a bezrobotnym w nabywaniu nowych kwalifikacji);

• Polska pierwsze regulacje dotyczące bezrobotnych - 1989r.

• za rok 2001: 85% wydatków z Funduszu Pracy to wydatki na zasiłki dla bezrobotnych, a tylko 10% na aktywne formy zwalczania bezrobocia;

• zasiłek może być pobierany przez 6 - 12 miesięcy w zależności od stopy bezrobocia na danym terenie;

• środki na zwalczanie bezrobocia: składki pracodawców, dotacje z budżetu państwa;

• w przyznawaniu zasiłków mamy raczej do czynienia z uznaniowością niż z roszczeniowością czyli raczej pomoc społeczna niż ubezpieczenie (a składkę płacimy jak na ubezpieczenie);

• świadczenia rodzinne:

• Konswencja nr 102 MOP z 1952r. o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego (zakres podmiotowy i przedmiotowy ubezpieczenia społecznego)

• Europejski Kodeks Zabezpieczenia Społecznego z 1964r.

• Polska i inne kraje próba oddzielnych regulacji, wyłączenia z systemu ubezpieczeń społecznych; Polska - wyodrębnienie w 1995r, finansowane z budżetu państwa;

• ryzyko, jakie ubezpieczają to niedostatek dochodu w rodzinie ze względu na strukturę demograficzną,

• mają wspierać funkcje rodziny;

• ustawa z 01.12.1954 o zasiłkach opiekuńczych, rodzinnych i wychowawczych;

• granica dochodu gospodarstw domowych 50% przeciętnego wynagrodzenia w roku poprzedzającym pobieranie świadczenia waloryzacja cenowa (tj. z uwzględnieniem wskaźnika przeciętnego wzrostu cen);

• świadczenia rodzinne mają charakter roszczeniowy i gwarantowany;

• ubezpieczenie choroby:

• choroba bardzo rozległe skutki;

• potrzebne świadczenia ochrony zdrowia: na podstawie ustawy z 06.02.1997 o ubezpieczeniach chorób i ochronie zdrowia powołała kasy chorych (działają od 01.01.1999) zbierają składki od wszystkich zobowiązanych do ich opłacania (= wszystkich, którzy uzyskują dochód) 7,75% dochodu;

• z budżetu państwa: badania naukowe, budowa i unowocześnianie infrastruktury, kształcenie lekarzy;

• Narodowy Program Zdrowia (po raz pierwszy - 1995) cele związane ze zmianą stylu życia, kształtowanie środowiska pracy i życia, które sprzyjałoby polepszaniu zdrowia;

• nakłady na ochronę zdrowia liczymy % PKB, % wydatków na ochronę zdrowia z ogółu wydatków publicznych i wydatki na jednego potencjalnego użytkownika;

19.12.2002r.

polityka zatrudnienia:

• jedna ze szczegółowych polityk społecznych;

• ściśle związana z polityką gospodarczą;

• praca, kapitał, ziemia podstawowe wartości, ale praca jest najważniejsza, bo dzięki niej przekształcana są wszystkie inne wartości;

• działalność organów państwowych i społecznych;

• zmierza do zapewnienia pełnego zatrudnienia, najbardziej efektywnego wykorzystania dostępnej siły roboczej;

co wpływa na zasoby pracy:

1. aspekt ilościowy

• struktura demograficzna ludności:

• wiek przedprodukcyjny: 0 - 17

• wiek produkcyjny 18 -59 / 64

• wiek poprodukcyjny: 60↑ / 65↑;

• o zasobach pracy decyduje, ile jest ludności w wieku produkcyjnym (tj. zdolnej i chętnej do pracy);

• ważne, ile z nich to osoby aktywne zawodowo (zatrudniona i bezrobotna), a ile to bierne (np. pozostające na urlopach wychowawczych, pobierające zasiłek wychowawczy lub macierzyński, uczące się w systemie dziennym etc.);

• efektywne wykorzystanie zasobów pracy taki system zatrudnienia, który tworzy wartości materialne, które pozwalają zaspokajać ważne potrzeby ludności (relacja zysków do poniesionych kosztów); zatrudnienie produktywne;

• pełne zatrudnienie: chodzi o ukształtowanie takiego rynku pracy, na którym każdy, kto jest zdolny i chętny do pracy, pracę znajduje i jest to praca dostosowana do jego możliwości i kwalifikacji;

• wydajność pracy: stosunek efektów do nakładów, jakie zostały poniesione na uzyskanie danego efektu; zależy od poziomu zainwestowania w tworzenie stanowiska pracy ( poziom technologiczny wyposażenia i samo wyposażenie stanowiska pracy, czyli jego uzbrojenie w to się inwestuje) oraz od poziomu organizacji pracy; jeżeli praca nie jest wydajna, to nie można do niej dokładać praca ma przynosić określone zyski (efekty);

• efektywność pracy ≠ intensywność pracy intensywność oznacza, ile się pracuje i jest siła rzeczy ograniczona wydajnością organizmu ludzkiego;

• struktura zatrudnienia:

• analiza zatrudnienia według 3 sektorów (trójsektorowa struktura zatrudnienia);

• I sektor: rolnictwo, rybołówstwo, leśnictwo;

• II sektor: przemysł, budownictwo, transport;

• III sektor: usługi bezpośrednie zaspokajanie potrzeb ludzkich;

• usługi: materialne / niematerialne;

• analiza ta pokazuje, jak poszczególne sektory się rozwijają:

@ stale zmniejsza się zatrudnienie w I sektorze (2 - 6%; Polska - 26%);

@ w drugim sektorze procent ten waha się między 25 - 30; tu także stałe zmniejszanie się zatrudnienia,

szczególnie tam, gdzie wytwarza się dobra materialne (żyw siłę roboczą zastępują maszyny);

@ najszybciej rozwija się III sektor, a szczególnie usługi niematerialne ( zbieranie, przetwarzanie i

przekazywanie informacji, przekazywanie wiedzy - usługi edukacji, usługi kultury, ochrony zdrowia);

tracą natomiast na znaczeniu usługi materialne (np. naprawy, utrzymanie obiektów etc.);

• możliwości przesunięć między sektorami są ograniczone ze względu na:

@ poziom wykształcenia (jakość kapitału ludzkiego) wymaga rozbudowy systemu kształcenia, a zmiany

takie wymagają lat;

@ istnienie określonych potrzeb i istnienie odpowiednich środków ekonomicznych na zakup tych usług

zamożność społeczeństwa i poziom rozwoju gospodarczego;

• Polska - 9,5% ogółu ludności ma wykształcenie wyższe, a wśród ludności wiejskiej jest to zaledwie 2%;

29

---