SCENARIUSZ

Instytucja, w której powstał scenariusz	Uniwersytet Łódzki Wydział Filologiczny Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Kierunek: Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo
Przedmiot	Dydaktyka w bibliotece szkolnej i pedagogicznej
Opieka merytoryczna i metodyczna	dr Mariola Antczak
Tytuł	Uczymy się korzystać z podstawowych źródeł informacji - encyklopedii i słowników
Poziom nauczania	III klasa Szkoły Podstawowej
Data powstania	2011
Czas trwania lekcji	45 min.
Cel główny	Zapoznanie uczniów z pojęciami źródło informacji, encyklopedia, słownik, ich podziałem, budową, cechami charakterystycznymi.
Cele operacyjne	Uczeń: definiuje pojęcia: źródło informacji, encyklopedia, słownik, aparat pomocniczy, indeks, żywa pagina omawia podziała poznanych na lekcji źródeł informacji odróżnia encyklopedie od słowników na podstawie znajomości ich podziału (encyklopedie: ogólne, specjalne; słowniki: językowe, rzeczowe) wyszukuje hasła i dociera do informacji poprzez dobór odpowiednich źródeł korzysta z encyklopedii i słowników w oparciu o znajomość ich aparatu pomocniczego porządkuje wyrazy zgodnie z alfabetem klasyfikuje źródła informacji zgodnie z podanym podziałem słowników i encyklopedii
Materiały dydaktyczne	wybrane encyklopedie i słowniki karteczki w 5 kolorach (na wizytówki) - dla każdego ucznia po 1 wachlarze z papieru w 5 kolorach odpowiadających kolorom wizytówek (na oznaczenie stolików) taśmy klejące - po 1 dla grupy nożyczki - po 1 parze dla grupy magnesy klej marker - 2 sztuki kserokopie karty pracy ucznia (por. zał. 1) - dla każdego ucznia po 1 kserokopie ćwiczeń (por. zał. 5) - dla każdego ucznia po 1 kserokopie krzyżówki (por. zał. 6) - dla każdego ucznia po 1 koperty (po jednej dla grupy) zawierające materiały do sporządzenia notatki podczas lekcji (por. zał. 4, 1) tablica (por. zał. 1, 2, 3) kłębek włóczki
Aranżacja wnętrza	Ławki ustawione do pracy w 5 grupach oznaczone kolorowymi wachlarzami z papieru. Tablica przyczepiona magnesami w widocznym miejscu w klasie.
Formy pracy	grupowa, zbiorowa, indywidualna
Metody	podające: wykład informacyjny, pogadanka, objaśnienie praktyczna: ćwiczenia, sporządzanie notatki problemowa: klasyczna metoda problemowa aktywizująca: burza mózgów, pajęczynka, krzyżówka
Spis załączników	Załącznik 1: Karta pracy ucznia, wzór tablicy. Załącznik 2: Źródło informacji, encyklopedia, słownik - materiały na notatkę z lekcji. Załącznik 3: Jak korzystać z encyklopedii i słowników, aparat pomocniczy - materiały na notatkę z lekcji. Załącznik 4: Elementy aparatu pomocniczego - materiały do wykorzystania na lekcji. Załącznik 5: Ćwiczenia - materiały dla uczniów. Załącznik 6: Krzyżówka - materiały dla uczniów.
Bibliografia	1. Andrzejewska J., Edukacja czytelnicza i medialna. Tablice, Warszawa, 2006, tablice 46-47, 49, 56. 2. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej. Cz.1 Suwałki, 1998, 8385345043, Cz. 2 Suwałki, 2000, 8390612070. 3. Mały Słownik języka polskiego, pod. red. Zofii Łempickiej, Warszawa, 1969, s. 529-530. 4. Wielka encyklopedia PWN, t. 8, Warszawa, 2002, s. 243. 5. Wielka encyklopedia PWN, t. 25, Warszawa, 2004, s. 246.

CZĘŚĆ LEKCJI	CZAS	ZADANIA	CELE OPERACYJNE	MATERIAŁY DYDAKTYCZNE	METODY	ZAŁĄCZNIKI
1	2	3	4	5	6	7
WPROWADZENIE	4 min	Przy wejściu do sali nauczyciel rozdaje uczniom kartki w 5 kolorach - na wizytówki. Nauczyciel prosi uczniów o zajęcie miejsc przy oznaczonych stolikach, odpowiadających kolorom otrzymanych przez nich kartek. Uczniowie zapisują imiona na kartkach i przyklejają je do ubrania. Nauczyciel przedstawia temat lekcji i omawia jej cele.		kartki w 5 różnych kolorach złożone w wachlarze do oznaczenia stolików kolorowe kartki w 5 kolorach do sporządzenia wizytówek taśmy klejące - po 1 na grupę nożyczki - po 1 parze na grupę	podająca: wykład informacyjny aktywizująca: wizytówki
CZĘŚĆ ZASADNICZA	7 min	Nauczyciel zapisuje temat lekcji na tablicy - Uczymy się korzystać z podstawowych źródeł informacji - encyklopedii i słowników. Nauczyciel prosi uczniów o podanie skojarzeń do słowa źródła informacji i zapisuje odpowiedzi na tablicy. Nauczyciel wyjaśnia zasady uzupełniania kart do pracy indywidualnej (por. zał. 1). Wskazuje uczniom moment ich wypełnienia podczas lekcji - po podaniu i objaśnieniu każdej z definicji (por. zał. 2) Nauczyciel rozdaje karty pracy ucznia (por. zał. 1). Nauczyciel podaje definicję `źródeł informacji' oraz prezentuje ich podział na bezpośrednie i pośrednie prosząc wskazanych uczniów o przykłady (por. zał. 2). Po każdej definicji znajdującej się na karcie pracy indywidualnej (por. zał. 1) nauczyciel prosi wybranego przez niego ucznia o uzupełnienie tablicy (por. zał. 1).	Uczeń: definiuje pojęcie `źródła informacji' dokonuje podziału źródeł	karton do zapisania propozycji uczniów kserokopie karty pracy ucznia (por. zał. 1) tablica (por. zał. 1) mazak	aktywizująca: burza mózgów podająca: wykład informacyjny praktyczna: tworzenie notatki	zał. 1 zał. 2
		8 min	Nauczyciel zadaje pytania dotyczące definicji `encyklopedii' i `słownika' uzupełniając i poprawiając odpowiedzi uczniów. Podaje podział omawianych źródeł informacji (por. zał. 2). Nauczyciel podaje zasady korzystania z encyklopedii i słowników (por. zał. 3) oraz objaśnia pojęcie `aparatu pomocniczego'. Nauczyciel rozdaje grupom koperty (por. zał. 4) i prosi uczniów o wybranie z nich karteczek, których hasła składają się na aparat pomocniczy. Nauczyciel prosi uczniów o wskazanie elementów aparatu pomocniczego w rozdanych przez niego encyklopediach i słownikach.	Uczeń: definiuje pojęcia: `encyklopedia', `słownik', `aparat pomocniczy', `indeks', `żywa pagina' dokonuje podziału encyklopedii i słowni-ków rozpoznaje składniki aparatu pomocniczego omawia zasady korzystania z encyklo-pedii i słowników	koperty zawierające rozcięte kartki z elementami aparatu pomocniczego do przy-klejenia na tablicę (por. zał. 4) - po 1 kopercie dla każdej grupy klej mazak wybrane encyklope-die i słowniki	podająca: pogadanka, objaśnienie wykład informacyjny problemowa: klasyczna metoda problemowa praktyczna: tworzenie notatki	zał. 2 zał. 3 zał. 4

	18 min	ĆWICZENIA (por. zał. 5, 6) Nauczyciel wyjaśnia sposób wykonywania zadań (por. zał. 5). Rozdaje uczniom karty pracy - po 1 na ucznia. Wskazani przez nauczyciela uczniowie przedstawiają odpowiedzi. Nauczyciel koryguje je. Nauczyciel wyjaśnia uczniom sposób rozwiązywania krzyżówki (por. zał. 6). Rozdaje uczniom krzyżówki - po 1 na ucznia. Prosi wybraną osobę o odczytanie hasła.	Uczeń: dokonuje podziału omawianych źródeł informacji odróżnia encyklopedie od słowników na podstawie znajomości ich podziału porządkuje wyrazy zgodnie z alfabetem wyszukuje hasła i dociera do informa-cji poprzez dobór odpowiednich źródeł	wybrane encyklo-pedie i słowniki kserokopie ćwiczeń (por. zał. 5, 6) - po 1 dla każdego ucznia	problemowa: klasyczna metoda problemowa ćwiczenia praktyczne aktywizująca: krzyżówka	zał. 5 zał. 6
PODSUMOWANIE	5 min	Nauczyciel zadaje i objaśnia pracę domową: „Odpowiedz na pytanie: z jakich encyklopedii i słowników korzystasz w domu?”. Przykładowe pytania nauczyciela na zakończenie pracy: - Jakim źródłem informacji jest przewodnik, encyklopedia, katalog biblioteczny? - Gdzie znajdziesz informacje o ptakach? - Czy w słowniku ortograficznym znajdziesz znaczenie słowa `informacja'? Ocena pracy uczniów.	Uczeń: utrwala i weryfi-kuje poznane infor-macje		podająca: pogadanka
INFORMACJA ZWROTNA	3 min	Uczniowie, rzucając do siebie kłębek włóczki, odpowiadają na pytanie: „Co podobało/ nie podobało mi się na dzisiejszej lekcji? Czego dowiedziałem się na dzisiejszych zajęciach?”	Uczeń: ocenia lekcję weryfikuje zapamiętane informacje	kłębek włóczki	aktywizująca: pajęczynka

Załącznik 1: Karta pracy ucznia, wzór tablicy.

ENCYKLOPEDIE I SŁOWNIKI
TERMIN		DEFINICJA
ŹRÓDŁO INFORMACJI			publikacja zawierająca zbiór wyrazów z ich objaśnieniami, ułożony według określonej zasady (najczęściej alfabetycznie) PODZIAŁ …………………………… …………………………… ………………… ………………… …………………
ENCYKLOPEDIA			dokument, z którego czerpane są informacje zaspokajające określone potrzeby informacyjne PODZIAŁ ……………………… ………………………
SŁOWNIK			publikacja zawierająca zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (ogólna, uniwersalna, powszechna) lub jednej dziedziny wiedzy (specjalistyczna) PODZIAŁ ……………………… ………………………
APARAT POMOCNICZY			elementy informacyjne, które ułatwiają korzystanie z publikacji ELEMENTY: …………………… …………………… …………………… …………………… …………………… …………………… …………………… ……………………
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Andrzejewska J., Edukacja czytelnicza i medialna. Tablice, Warszawa, 2006, tablice 46-47, 56.

WZÓR WYPEŁNIENIA

ENCYKLOPEDIE I SŁOWNIKI
TERMIN		DEFINICJA
ŹRÓDŁO INFORMACJI			publikacja zawierająca zbiór wyrazów z ich objaśnieniami, ułożony według określonej zasady (najczęściej alfabetycznie) PODZIAŁ językowe rzeczowe ogólne specjalne przekładowe (narodowe)
ENCYKLOPEDIA			dokument, z którego czerpane są informacje zaspokajające określone potrzeby informacyjne PODZIAŁ bezpośrednie pośrednie
SŁOWNIK			publikacja zawierająca zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (ogólna, uniwersalna, powszechna) lub jednej dziedziny wiedzy (specjalistyczna) PODZIAŁ ogólne specjalne (powszechne, uniwersalne) (dziedzinowe)
APARAT POMOCNICZY			elementy informacyjne, które ułatwiają korzystanie z publikacji ELEMENTY: •spis treści •spis ilustracji •spis map i planów •spis tabel •wykaz skrótów •żywa pagina •słownik terminów •indeksy: nazwisk, nazw geograficznych, rzeczowy, tytułów, krzyżowy
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Andrzejewska J., Edukacja czytelnicza i medialna. Tablice, Warszawa, 2006, tablice 46-47, 56.

Załącznik 2: Źródło informacji, encyklopedia, słownik - materiały na notatkę z lekcji.

ŹRÓDŁO INFORMACJI - dokument, z którego czerpane są informacje zaspokajające określone potrzeby informacyjne.

.

ŹRÓDŁA INFORMACJI

bezpośrednie pośrednie

(dostarczają bezpośrednich informacji) (kierują do innych źródeł informacji)

np. encyklopedie, słowniki, np. Internet, pani bibliotekarka,

przewodniki, informatory katalogi bibliotek

ENCYKLOPEDIA - publikacja zawierająca zbiór wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (ogólna, uniwersalna, powszechna) lub jednej dziedziny wiedzy (specjalistyczna).

ENCYKLOPEDIE

ogólne specjalne

(powszechne, uniwersalne) (dziedzinowe)

• wielkie, np. Wielka Encyklopedia PWN. T. 1-30 Encyklopedia Wiedzy o Książce,

• średnie, np. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN Encyklopedia Przyrody

• małe, np. Mała Encyklopedia Powszechna PWN

SŁOWNIK - publikacja zawierająca zbiór wyrazów z ich objaśnieniami, ułożony według określonej zasady (najczęściej alfabetycznie).

SŁOWNIKI

językowe rzeczowe

ogólne specjalne przekładowe

(narodowe)

Przykłady słowników:

• ogólne: Słownik języka polskiego

• specjalne: Słownik ortograficzny, Słownik wyrazów obcych, Słownik terminologiczny

• przekładowe: Słownik angielsko-polski

• rzeczowe: Słownik geografii świata

Źródło: opracowanie własne na podstawie:

Andrzejewska J., Edukacja czytelnicza i medialna. Tablice, Warszawa, 2006, tablice 46-47.

Wielka encyklopedia PWN, t. 8, Warszawa, 2002, s. 243.

Wielka encyklopedia PWN, t. 25, Warszawa, 2004, s. 246.

Załącznik 3: Jak korzystać z encyklopedii i słowników, aparat pomocniczy - materiały na notatkę z lekcji.

JAK KORZYSTAĆ Z ENCYKLOPEDII I SŁOWNIKÓW

1. Zapoznać się z uwagami i objaśnieniami wstępnymi.

2. Zorientować się, jaki jest układ treści: hasłowo-alfabetyczny czy rzeczowy.

3. Dobrze znać kolejność liter w alfabecie.

4. Wybrać właściwy tom (w wydawnictwie wielotomowym) na podstawie oznaczeń na jego grzbiecie.

5. Posługiwać się aparatem pomocniczym.

APARAT POMOCNICZY

APARAT POMOCNICZY - elementy informacyjne, które ułatwiają korzystanie z publikacji

ELMENTY APARATU POMOCNICZEGO:

1. Spis treści.

2. Spis ilustracji.

3. Spis map, planów.

4. Spis tabel.

5. Wykaz skrótów (m. in. tytułów czasopism).

6. Indeksy (skorowidze)

• nazwisk

• nazw geograficznych

• rzeczowy (przedmiotowy)

• tytułów

• krzyżowy

• Słownik terminów.

• Żywa pagina.

OBJAŚNIENIE POJĘĆ:

• indeks (skorowidz) - spis wyrazów (najczęściej alfabetyczny) ułatwiający odnalezienie w publikacji nazwy, terminu poprzez podanie numeru strony

• żywa pagina - informacja góry strony nad tekstem, zawierająca tytuł dzieła lub rozdziału, a w encyklopediach tytuł pierwszego hasła (na stronie parzystej) i ostatniego (na nieparzystej) lub literę, od której rozpoczyna się termin

Źródło: opracowanie własne na podstawie:

Andrzejewska J., Edukacja czytelnicza i medialna. Tablice, Warszawa, 2006, tablice 49, 56.

Mały Słownik języka polskiego, pod. red. Zofii Łempickiej, Warszawa, 1969, s. 529-530.

Załącznik 4: Elementy aparatu pomocniczego - materiały do wykorzystania na lekcji.

spis treści	spis ilustracji
wykaz skrótów	obwoluta
spis map i planów	spis tabel
czcionka	cena książki
indeksy: nazwisk, rzeczowy nazw geograficznych, tytułów, krzyżowy	słownik terminów
żywa pagina	wers
okładka	autor książki
margines	kolumna

Materiały do powiększenia i rozcięcia (por. zał. 1).

ROZWIĄZANIE: spis treści, spis ilustracji, wykaz skrótów, spis map i planów, spis tabel, indeksy: nazwisk, rzeczowy, nazw geograficznych, tytułów, krzyżowy, słownik terminów, żywa pagina.

Źródło: opracowanie własne.

Załącznik 5: Ćwiczenia - materiały dla uczniów.

Uczymy się korzystać z podstawowych źródeł informacji -

- encyklopedii i słowników. Ćwiczenia.

Zadanie 1.

Ułóż podane wyrazy w kolejności alfabetycznej:

publikacja, mapa, spis treści, encyklopedia, ilustracja, strona

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 2.

Sprawdź poprawność pisowni wyrazów. Właściwą formę podkreśl. Napisz z jakiego źródła informacji skorzystałeś. Przyporządkuj to źródło do poznanego podziału encyklopedii i słowników.

a) ja b/p łko

b) ch/h ałas

c) pieka rz/ż

d) dw u/ó jka

Źródło informacji: …………………………………………………………

Przyporządkowanie: .………………………………………………………

Źródło: opracowanie własne.

Zadanie 3.

Odpowiedz na pytania. Napisz z jakiego źródła skorzystałeś. Przyporządkuj te źródła do poznanego podziału encyklopedii i słowników.

a) Podaj datę urodzenia Mikołaja Kopernika.

Odpowiedź: .…………...…………………………………………………

Źródło informacji: …………………………………………………………

Przyporządkowanie: .………………………………………………………

b) Podaj tytuły dwóch powieści napisanych przez Henryka Sienkiewicza.

Odpowiedź: .…………...…………………………………………………

Źródło informacji: …………………………………………………………

Przyporządkowanie: .………………………………………………………

c) Podaj miejsce urodzenia Juliusza Słowackiego.

Odpowiedź: .…………...…………………………………………………

Źródło informacji: …………………………………………………………

Przyporządkowanie: .………………………………………………………

d) Jak miał na imię ojciec Fryderyka Chopina?

Odpowiedź: .…………...…………………………………………………

Źródło informacji: …………………………………………………………

Przyporządkowanie: .………………………………………………………

Źródło: opracowanie własne.

ODPOWIEDZI

Zadanie 1.

encyklopedia - ilustracja - mapa - publikacja - spis treści - strona

Zadanie 2.

a) jabłko

b) hałas

c) piekarz

d) dwójka

Przykładowe źródło informacji: Polański E., Słownik ortograficzny. Warszawa 2002

Przyporządkowanie: słownik językowy specjalny

Zadanie 3.

a) Odpowiedź: 19 lutego 1473

Przykładowe źródło informacji: Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. Warszawa 2004

Przyporządkowanie: encyklopedia ogólna średnia

b) Odpowiedź: Krzyżacy, Quo vadis, Potop, Ogniem i mieczem

Przykładowe źródło informacji: Olinkiewicz E., Język polski. Słownik encyklopedyczny. Wrocław 1999

Przyporządkowanie: encyklopedia specjalna

c) Odpowiedź: Krzemieniec

Przykładowe źródło informacji: Jakowska K., Podręczny słownik pisarzy polskich. Warszawa 2006

Przyporządkowanie: słownik rzeczowy

d) Odpowiedź: Mikołaj

Przykładowe źródło informacji: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. Warszawa 2004

Przyporządkowanie: encyklopedia ogólna wielka

Źródło: opracowanie własne.

Załącznik 6: Krzyżówka - materiały dla uczniów.

Uczymy się korzystać z podstawowych źródeł informacji -

- encyklopedii i słowników

Polecenie: uzupełnij krzyżówkę wpisując prawidłowe odpowiedzi na pytania. Po rozwiązaniu odczytaj i zapisz hasło w wyznaczonym miejscu.




1. Źródła informacji dzielimy na pośrednie i …

2. … pomocniczy to elementy informacyjne ułatwiające korzystanie z publikacji

3. Encyklopedie dzielimy na specjalne i …

4. Inna nazwa indeksu

5. Publikacja zawierająca zbiór wyrazów z ich objaśnieniami, ułożony według określonej zasady.

6. Według niego ułożone są hasła w encyklopediach i słownikach.

Hasło: .…………………………………………………………………

ROZWIĄZANIE KRZYŻÓWKI

B	E	Z	P	O	Ś	R	E	D	N	I	E
A	P	A	R	A	T
	O	G	Ó	L	N	E
S	K	O	R	O	W	I	D	Z
S	Ł	O	W	N	I	K
A	L	F	A	B	E	T




Źródło: opracowanie własne.

1.

2..

3.

5. 5.

6.

4.

1.

2.

3.

5.

6.

4.

---