Zioła

Bogna Piechura

Cele ogólne:

• zapoznanie się z niektórymi ziołami i ich przeznaczeniem,

• korzystanie z wiadomości i umiejętności nabytych na botanice, geografii, plastyce, technice,

• kształtowanie umiejętności pracowania z atlasami, przewodnikami i podręcznikami,

• umiejętność selekcjonowania i wyszukiwania istotnych wiadomości

• kształcenie wrażliwości estetycznej.

Wprowadzenie

Dlaczego temat jest interesujący dla dzieci?

Zajęcia dotyczą ziół, z którymi uczniowie spotykają się podczas wycieczek szkolnych, rodzinnych wyjazdów i pracy w ogródku. Jednak nie każdy potrafi rozpoznać zioła, nie zna ich wszechstronnego wykorzystania i zastosowania. Zajęcia stanowią okazję do poznania nazw ziół, rozpoznawania ich za pomocą atlasów, przewodników, zmysłów węchu, smaku i wzroku. Dzieci będą mogły w praktyce poznać wykorzystanie ziół sporządzając napar, odwar, proszek, macerat, pobawić się w układanie bukietów lub zestawienie barwnych i pachnących potpourri.

Cały scenariusz składa się z zajęć obejmujących wycieczkę do sklepu zielarskiego, oraz część odbywającą się w klasie, która jest rozwinięciem tematu przez ćwiczenia praktyczne, dyskusję, indywidualną i zespołową pracę.

Uczniowie będą mogli wykorzystać umiejętności i wiadomości nabyte na zajęciach botaniki, geografii, plastyki, techniki, w sposób umiejętny je powiązać i wyciągnąć wnioski.

Miejsce tematu zajęć w programie kształcenia.

Zajęcia przeznaczone są dla uczniów klas VI. Mogą być przeprowadzone w ramach treści programowych przyrody jako uzupełnienie wiadomości o roślinach. Temat też może być również realizowany na zajęciach kółka biologicznego.

Podstawowe informacje dla nauczyciela

Zioła to gatunki z różnych grup systematycznych i różnych rejonów geograficznych. Od prawieków stosowane były w lecznictwie. Wraz z rozwojem wiedzy i rozwojem społeczeństw informacje o ziołach, ich stosowaniu i dawkowaniu zaczęto zapisywać. Użycie ziół do przyrządzania potraw jest tematem napisanej w I w. n.e. pierwszej rzymskiej książki kucharskiej.

Zielarstwo to wiedza o roślinach leczniczych, ich hodowli, uprawie, o zbiorze i przechowywaniu surowców roślinnych, a także o przygotowaniu z nich preparatów leczniczych.

Napar - płyn otrzymywany przez zalanie wrzątkiem ziół. Napary ziołowe wykorzystuje się do picia, płukania jamy ustnej, do mycia włosów.
Odwar - świeżo przyrządzony wyciąg wodny z roślinnych surowców leczniczych, otrzymywany przez zalanie rozdrobnionego surowca zimną wodą i późniejsze ogrzewanie aż do odparowania połowy płynu.
Macerat - produkt otrzymywany z rozdrobnionych ziół zalanych olejem roślinnym, octem lub alkoholem.
Proszek - drobno roztarte w moździerzu lub w młynku włókna rośliny lub nasiona.
Potpourri - mieszanki zapachu kolorowych kwiatów i liści umieszczone w specjalnym naczyniu.

Do przeprowadzenia zajęć proponuję następujące zioła:

• rumian szlachetny,

• melisę lekarską,

• biedrzeniec anyż,

• tymianek pospolity,

• lubczyk ogrodowy,

• miętę pieprzową,

• bazylię pospolitą,

• koper ogrodowy.

Piśmiennictwo

Zych B., Kujawska K. - Przewodnik do rozpoznawania zwierząt i roślin. Warszawa 1994 Oficyna Wydawnicza "Delta W-Z"
Podbielkowski Z. - Rośliny użytkowe. Warszawa 1992, WSiP S.A.
Bremness L., 1991, Wielka księga ziół Encyklopedia Warszawa 1991, Wiedza i Życie
Bonenberg K. - Rośliny użyteczne człowiekowi. Warszawa 1988, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych
Encyklopedia przyrody. Optimus Pascal Multimedia SA, 1996
Encyklopedia Multimedialna. PWN, 1998

Opis lekcji

1. Wycieczka do sklepu zielarskiego - poznanie ziół, ich wykorzystania i zastosowania.

2. Sprawdzenie wiedzy o ziołach i ich zastosowaniu metodą "burzy mózgów".

3. Każda z grup opracowuje po dwa zioła wybrane przez nauczyciela. Uczniowie biorą pod uwagę zastosowanie, pochodzenie, wyróżniają i nazywają składowe części rośliny. Uzupełniają grupową kartę pracy nr 1. Rozpoznają zioła po wyglądzie i zapachu.

4. Omawianie zadań przez każdą grupę:

- uczniowie uzupełniają planszę z zastosowaniem ziół przyklejając kartki z nazwami roślin w odpowiednim miejscu;

- na mapie indukcyjnej świata zaznaczają obszary pochodzenia ziół (różne kolory kartek symbolizują daną roślinę);

- na podstawie plansz uczniowie określają składowe części roślin i cechy charakterystyczne zioła;

5. Uczniowie uzupełniają indywidualne karty pracy nr 1,2,3.

6. Poszczególne grupy wymieniają się torebkami z ziołami (wąchają, rozcierają, smakują, oglądają ilustracje na torebkach). Uzupełnianie grupowej karty pracy nr 2.

7. Każda z grup wykonuje napar, proszek, macerat, odwar (karta pracy nr 3).

8. Uzupełnianie indywidualnej karty pracy nr 4.

9. Podsumowanie i wyciągnięcie wniosków.

10. Zadania domowe dla chętnych.

Po zajęciach uczniowie:

• potrafią rozpoznać wybrane zioła;

• znają zastosowanie ziół;

• potrafią wskazać na mapie fizycznej świata miejsca pochodzenia ziół;

• będą poprawnie posługiwać się pojęciami takimi jak: napar, odwar, proszek, macerat, potpourri;

• potrafią używać zioł w gospodarstwie domowym

• potrafią korzystać z przewodników i atlasów

.

Aranżacja klasy Klasa jest podzielona na cztery grupy. Dzieci siedzą przy odpowiednio pogrupowanych i wyposażonych w pomoce stolikach.
Nauczyciel powinien przypominać uczniom o zachowaniu ostrożności oraz służyć pomocą przy wykonywaniu naparu czy odwaru.

Lista potrzebnych rzeczy

• ilustracje ziół;

• okazy ziół;

• opakowania z ziołami;

• atlasy ziół (po 2 na grupę);

• przewodniki z ziołami (po 2 na grupę);

• indywidualne karty pracy nr 1,2,3,4,5;

• zadania dla grup - grupowe karty pracy nr 1,2,3;

• mapa indukcyjna świata;

• flamastry;

• arkusz papieru;

• karteczki z nazwami ziół

• taśma klejąca;

• karteczki kolorowego papieru;

• 4 opaski na oczy;

Zestaw do sporządzenia maceratu:

- świeże zioła; ocet; szklane naczynie;

Zestaw do sporządzenia naparu:

- świeże zioła; żaroodporne naczynie; wrzątek;

Zestaw do sporządzenia odwaru:

- nasiona lub łodygi ziół; żaroodporne naczynie lub garnek;

- woda; jednopalnikowa kuchenka elektryczna;

Zestaw do sporządzenia proszku:

- moździerz; nasiona.

Grupowa karta pracy nr 1
Na podstawie zgromadzonych pomocy (atlasy, przewodniki, plansze) uzupełnij tabelę:

Nazwa zioła	Pochodzenie	Zastosowanie

Grupowa karta pracy nr 2
Polecenie: Zawiążcie oczy jednemu z kolegów. Dajcie mu do powąchania i posmakowania różne zioła. Czy można je rozpoznać po zapachu lub smaku?

Grupowa karta pracy nr 3
Korzystając z pomocy nauczyciela sporządź napar, odwar, proszek, macerat.

Indywidualna karta pracy nr 1
Zaznacz na mapie konturowej świata obszary pochodzenia ziół.

Indywidualna karta pracy nr 2
Nazwij składowe części roślin.

Indywidualna karta pracy nr 3
Rozpoznaj zioła i napisz, jak się one nazywają.

Indywidualna karta pracy nr 4
Wyjaśnij znaczenie wyrazów:

1. Napar

2. Odwar

3. Macerat

4. Proszek

5. Potpourri

Indywidualna karta pracy nr 5

Uzupełnij krzyżówkę:

				1
			2
				3
						4
5

1. Niezbędna w kuchni śródziemnomorskiej.

2. Roślina, której kwiat działa łagodząco na rany i wypryski.

3. Drobno roztarte w moździerzu nasiona.

4. Składowa część rośliny.

5. Zioła mają tam szerokie zastosowanie.

Zadanie domowe dla chętnych
Wykonaj z ziół bukiet i potpourri.

---