Psychologiczne aspekty zachowań człowieka w organizacji

dr Lidia Domańska

Kompetencje społeczne

Anna Matczak mówi, że kompetencje społeczne można rozumieć „jako umiejętności warunkujące efektywność radzenia sobie w określonych sytuacjach społecznych, nabywane przez jednostkę w toku treningu społecznego”

Matczak A. (2001). Kwestionariusz kompetencji społecznych. Podręcznik. Warszawa:

Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Umiejętności społeczne

Umiejętności społeczne, jak piszą L. Karen i Ph. D. Bierman, to konkretne i obserwowalne zachowania w danych sytuacjach społecznych.

Karen L., Bierman Ph. D. (2003). Gale Encyclopedia of Psychology: Social competence.

Jednostka w grupie

• Wpływa na otoczenie społeczne poprzez behawioralną ekspresję swych myśli i uczuć

• Bada procesy interpersonalne poprzez:

• spostrzeganie i myślenie o sobie w odniesieniu do innych (poznanie społeczne)

• relacje interpersonalne (agresja, współpraca, rywalizacja)

• Analizy społeczne (grupy, reprezentacje społeczne)

Otoczenie społeczne

Czynniki, które pobudzają lub ograniczają działania jednostki :

• inni ludzie

• całe grupy

• normy, wartości

• prawo

• warunki bytowe

• inne

Czynniki wpływające na zachowanie jednostki w grupie

• Postawy

• Osobowość

• Postrzeganie

• Uzdolnienia

• Motywacja

• Uczenie się

• Samoocena

Postawy

Są to względnie trwałe pozytywne lub negatywne oceny emocjonalne o naturze i właściwościach - przedmiotów, ludzi lub zdarzeń.

Postawy wobec pracy:

. zadowolenie z pracy

. zaangażowanie w pracę

. zaangażowanie w organizację

Od czego zależy zadowolenie z pracy ?

• od intelektualnych wyzwań ( brak ich powoduje znużenie)

• sprawiedliwego wynagrodzenia (zgodnego z oczekiwaniami)

• odpowiednich warunków pracy (bezpiecznie, wygodnie, czysto)

• dobra atmosfera wśród współpracowników (akceptacja)

Dysonans poznawczy

Powstaje gdy występują różnice pomiędzy postawa, a postępowaniem lub miedzy dwiema postawami.

Przykład:

Szef firmy budującej człowiek o przekonaniach

autostrady proekologicznych

Osobowość

Jest to zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych.

Zdeterminowane są biologicznie indywidualnie oraz poprzez czynniki społeczno -kulturowe, które wpływają na zachowanie się człowieka w aspekcie emocjonalnym, intelektualnym, wolicjonalnym (wola) i behawioralnym (zachowania postrzegane na zewnątrz)

Cechy osobowości:

• Temperament

• Postawy

• Cechy fizjonomiczne

• Cechy morfologiczne

• Zdolności

• Potrzeby

• Zainteresowania

Powstawanie osobowości

• nie jest nam dana od samego początku

• przez czynniki genetyczne mamy tylko predyspozycje do danej postawy

• kontakt z innymi tworzy postawę

• nie potrafimy o sobie sadzić w izolacji od innych

• znaczący inni - jaźń odzwierciedlona.

Znaczący inni

Są to osoby, które w procesie rozwoju jednostki wywierają lub wywierały szczególny wpływ na kształtowanie się jej zachowań, poglądów, uczuć, postaw. Jednostka związana z nimi emocjonalnie, przejmuje ich sposób widzenia świata, jako własny.

Typy osobowości -koncepcje

Wg I. P. Pawłowa

melancholik

sangwinik

flegmatyk

choleryk

Koncepcje osobowości wg temperamentu Hipokratesa i Carla Yunga

Socjolodzy wyróżniaj typ osobowości:

• samosterowny lub wewnatrzsterowny - cechuje go własna ocena sytuacji i odpowiedzialność (np. jestem bezdomny, bo piłem, nie pracowałem, nie dbałem o rodzinę, czyli jest to moja wina)

• konformistyczny lub zewnatrzsterowny - obchodzi go ocena innych ludzi, zależy mu na ich akceptacji, współodpowiedzialność (np. jestem bezdomny bo miałem ciężkie życie, ojciec alkoholik, nie było pieniędzy na naukę, matka o mnie nie zadbała, czyli to nie jest moja wina)

Typy osobowości wg C. A. McKannela

• zdobywcy -zaspakajają własne ambicje i cele, czerpiąc przyjemność z życia

• cierpiętnicy -osiągają cele ale tracą przyjemność z życia

• aspiranci -nie osiągają własnych celów, ale potrafią żyć przyjemnie

• frustraci -nie spełniają celów ani przyjemności.

Typy osobowości wg J. L. Hollanda

Istnieje zależność pomiędzy wymiarem osobowości a efektywnością zawodową

• realistyczny - zdolności manualne

• badawczy - analizy, diagnozy

• artystyczny - intuicja, wyobraźnia

• społeczny - zdolności werbalne

• przedsiębiorczy - zarządzanie, wywieranie wpływu

• konwencjonalny - zdolności urzędnicze, z danymi

Postrzeganie

Jest to proces, za pośrednictwem którego ludzie organizują i interpretują swoje zmysłowe odczucia, aby nadawać sens swojemu otoczeniu.

Dwa poziomy procesu postrzegania

• poziom sensoryczno-motoryczny -ma charakter automatyczny i dokonywany jest przez narządy zmysłowe, najważniejsze z nich (wzrok, słuch, dotyk) odbierają bodźce, dzięki czemu rozpoznawane są np. dźwięki, kolory, szorstkość, gładkość.

• poziom znaczeniowo-czynnościowy -występuje jako prostszy i jako bardziej złożony proces percepcji. Na prostszym poziomie odbieranym bodźcom nadawane jest znaczenie, np. można spostrzec człowieka, jego uśmiech.

Na bardziej złożonym poziomie możliwe jest nadawanie spostrzeżeniu pogłębionego znaczenia, tj. dostrzeganie tego, co przeżywa człowiek -jego uczuć, pragnień, postaw w stosunku do zjawisk itp.

Co wpływa na postrzeganie ?

• postawy

• osobowość

• motywacje

• zainteresowania

• doświadczenia

• cechy obserwowanego przedmiotu

• sytuacja lub miejsce w której następuje postrzeganie

Postrzeganie - proces atrybucji

Proces atrybucji - jest to wnioskowanie na podstawie wyglądu i zachowań drugiej osoby o jej intencjach, cechach charakteru, zdolnościach, postawach i motywacjach

Czynniki sprawdzające

• Wyjątkowości -wyjątkowo się tak człowiek zachował, normalnie postępuje inaczej

• Zgodności - czy postępowanie obserwowanego człowieka jest zgodne z działaniem innych ludzi w takiej samej sytuacji, czy różni się (powszechność zjawiska)

• Konsekwencji - czy człowiek postępuje tak samo w dłuższych okresach czasu i w innych okolicznościach

Uzdolnienia

Trójpierścieniowy model zdolności J. S. Renzulliego, 1978

Motywacja

Oznacza proces, który wywołuje, ukierunkowuje i podtrzymuje określone zachowania ludzi spośród innych, alternatywnych form zachowania, w celu osiągnięcia określonych celów

Warunki motywacji

• Osiągniecie celu musi być postrzegane przez człowieka jako użyteczne

• Prawdopodobieństwo realizacji celu przez jednostkę musi być wyższe od zera

Motywacja

Bodziec Odpowiednie Cel

(np. potrzeba) zachowanie (pożądany wynik)

Uczenie się

Jest to względnie trwała zmiana zachowań, wynikająca z wiedzy i nabywania doświadczenia.

W procesie uczenia się wyróżniamy:

• otoczenie

• prawo efektu

• kształtowanie (uczenie się poprzez własne błędy)

• modelowanie (uczenie się poprzez obserwowanie otoczenia)

Prawo efektu : nagradzane czynności są powtarzane, karane są zaniechane.

Samoocena

Jest to zespół sadów i opinii, które jednostka słyszy i odnosi do siebie, czyli uogólniona postawa ewaluatywna w stosunku do samego siebie, która wpływa zarówno na nastrój, jak i zachowania oraz wywiera silny wpływ na pewien zakres zachowań osobistych i społecznych

Czynniki kształtujące samoocenę:

1. anatomiczno-fizjologiczne (np. niepełnosprawność, wygląd a rekrutacja)

2. psychospołeczne (np. socjalizacja pierwotna - skutki procesu wychowania w domu rodzinnym na przyszłe życie dziecka)

Źródła samooceny:

1. odnoszone sukcesy i doznawane porażki (np. praca a jednostka)

2. porównywanie się z wzorami (np. idol medialny)

3. opinie osób na których nam zależy (np. mój chłopak i ja)

Samoocena - rodzaje

SAMOOCENA

stabilna niestabilna

adekwatna nieadekwatna

zaniżona zawyżona

Podsumowanie

Znajomość omówionych czynników może być wykorzystywana pozytywnie lub negatywnie tzn. by lepiej rozumieć i komunikować się z innymi ludźmi lub nimi manipulować i wykorzystywać ich.

Przykład - list do rodziców

Poznanie społeczne

• Badanie społecznej wiedzy, jej treści i struktury

• Badanie procesów przetwarzania tej wiedzy (odbiór, modyfikacja, przechowywanie, schematy, odtwarzanie, generowanie planów działania)

• Pozwala na zrozumienie zachowań społecznych i czynników je modyfikujących

Poznanie społeczne

Schematy cech

Schemat :

= pamięć semantyczna (wiedza ogólna np. czym jest prawo)

= struktura umysłowa reprezentująca wiedzę i doświadczenia (np. zostałem zwolniony z poprzedniej firmy ponieważ w trakcie jej wykonywania byłem pod wpływem alkoholu)

Egzemplarze schematów

= pamięć epizodyczna (wybiórcze wspomnienia - dobre i złe, które biorę pod uwagę analizując obecne sytuacje)

Schematy

• Stereotyp to uogólniona reprezentacja grupy osób wyodrębnionej z uwagi na jakaś łatwo zauważalną cechę określającą społeczną tożsamość członków danej grupy (np. płeć, narodowość, wiek).

• Schemat roli społecznej to zbiór oczekiwań co do zachowań odpowiednich czy typowych dla osób zajmujących określoną pozycję społeczna, np. zawodową (schemat nauczyciela lub lekarza), albo rodzinną (matka, syn).

Cztery typy (schematy cech) kobiet

Obiekt seksualny

• piękna

• modna

• uwodzicielska

• flirtująca

• popularna

Mamuśka

• 
  schludna

• macierzyńska

• łagodna

• kochająca

• opiekuńcza

Skrypt

Są to typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań

Struktury skryptu:

• poznawcza - pozwala na rozumienie zdarzeń, wnioskowanie na podstawie zdarzeń obserwowanych o innych, nie obserwowanych zdarzeniach; wpływa na zapamiętywanie zdarzeń

• wykonawcza - stanowi gotowy program działania, który może zostać wykonany szybko, automatycznie, bez namysłu, bez świadomych decyzji i bez pochłaniania zasobów operacyjnych umysłu.

Skrypt a zachowanie

Warunki konieczne aby skrypt wpłynął na zachowanie:

1. skrypt musi być wykształcony jako trwała struktura wiedzy:

• kulturowa : np. USA -How are you ?

• indywidualna : np. kłótnia jako ostateczne rozstanie

2. skrypt musi być zaktywizowany np. skrypt podrywanie

3. człowiek musi dysponować regułą wejścia w skrypt tj. zasadą na mocy której podejmuje rolę jednego z aktorów interakcji np. podrywanie zostaje uruchomione „jeżeli jest ładna i uśmiechnie się po moim pierwszym zdaniu”

Sąd o drugim człowieku

Podsumowanie

Najważniejszym przejawem cech człowieka są jego zachowania, które stanowią też główną podstawę do wnioskowania o cechach.

Wpływ czynników na interakcję

Interakcję społeczną możemy ogólnie określić jako proces wzajemnego oddziaływania co najmniej dwóch osobników ludzkich.

Uczestników interakcji nazywamy aktorami społecznymi.

Dwa podejścia do interakcji

• Jako wzajemne oddziaływanie racjonalnych podmiotów, które dążą do realizacji własnych interesów :

• wymianę -rozumianą jako dobrowolną transakcję pomiędzy osobnikami, w której wszyscy uzyskują korzyść

• grę (o sumie zerowej -gdzie suma dóbr o które toczy się gra, jest określona i każdy z graczy może wygrać jedynie kosztem innych, o sumie zmiennej -gdzie nagrody pochodzą z zewnętrznego źródła, a uczestnicy gry mogą wszyscy razem zyskać lub stracić)

• Jako komunikację partnerów, którzy swoim działaniom przypisują znaczenia i poddają je interpretacji :

• komunikacja symboliczna -składają się na nią dwa procesy: odczytywania znaczenia zachowań drugiej osoby i przekazywanie jej informacji, jak zamierzamy postąpić i jakiego zachowania oczekujemy od niej

• manipulowanie wrażeniami -w procesie interakcji mamy do czynienia nie tylko z treściami przekazywanymi za pomocą symboli werbalnych lub niewerbalnych, ale także z wrażeniami które jednostka świadomie lub nieświadomie wywołuje

• ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury interakcji - schematyczność zachowań

Interakcje -podsumowanie

Interakcje społeczne przybierają często postać skomplikowanej sieci wzajemnych oddziaływań jednostek. Mają charakter dynamiczny, a wiec ciągle się tworzą i zmieniają, chociaż zawierają również stałe elementy, określone np. zwyczajem, normami, prawem.

4

jednostka

Typ układu nerwowego

słaby

silny

zrównoważony

bezwładny

niezrównoważony

ruchliwy

Melancholik

NEUROTYCZNOŚĆ

RÓWNOWAGA EMOCJONALNA

INTROWERSJA

EKSTRAWERSJA

Flegmatyk

Sangwinik

Choleryk

apatia

lęk

sztywność

refleksyjność

pesymizm

powściągliwość

nietowarzyskość

spokój

drażliwość

niepokój

agresja

wybuchowość

zmienność

impulsywność

optymizm

aktywność

bierność

ostrożność

powaga

pojednawczość

wysoka kontrola

solidarność

zrównoważenie

łagodność

towarzyskość

otwartość

gadatliwość

wrażliwość

niefrasobliwość

żywość

beztroska

przywódczość

Schematy

Sądy

Wymiary

Profesjonalistka

• ambitna

• inteligentna

• wykształcona

• stanowcza

• wyzwolona

Sportsmenka

• energiczna

• zdrowa

• sprawna

• niepaląca

• zainteresowana sportem

Selekcja

atrybucje

Integracja danych

Wnioskowanie asocjacyjne

(skojarzeniowe)

Sąd o obiekcie

Twórczość

Zaangażowanie w pracę

Ponadprzeciętne zdolności

---