UKŁAD ODDECHOWY i Opieka
1.Cechy prawidłowego oddechu i jego zaburzenia.
Oddychanie jest procesem mającym na celu zaopatrywanie organizmu w tlen i odprowadzenie
dwutlenku węgla będącego końcowym produktem przemiany materii.
Dokonując oceny procesu oddychania należy zwrócić uwagę na:
-częstość oddechów,
-jakość oddechów,
-rytm oddychania,
-dokładnie rejestrując wszelkie odchylenia od wartości prawidłowych.
Jeden oddech to wdech i wydech .
Wdech jest procesem czynnym i odbywa sie przy udziale najważniejszego mięśnia oddechowego -przepony.Wydech jest procesem biernym zależnym od elastyczności pęcherzyków płucnych i ściany klatki piersiowej oraz elastyczności i drożności drzewa oskrzelowego.
Częstość oddechów zależy od wieku:
-noworodek oddycha z częstotliwością -40-50/min
-małe dziecko oddycha z częstotliwością-18-25/min
-dorosły oddycha z częstotliwością-16-20/min
Wzrost liczby oddechów następuje przy:
-gorączce
-zmniejszonej ilości hemoglobiny we krwi
-bólach w klatce piersiowej
-duszności.
Fizjologicznie oddech ulega przyspieszeniu w czasie wysiłku fizycznego i reakcji emocjonalnych.
Spadek liczby oddechów następuje przy:
-zatruciach środkami nasennymi i morfiną
-urazach czaszkowych.
Fizjologicznie oddech zwalnia się w czasie snu i hiperwentylacji.
Jakość oddechów
Oddech prawidłowy to oddech:
regularny,
równomiernie głęboki,
wykonywany bez wysiłku,
wykonywany przez nos,
bez szmerów,
bez zapachu (zapachy po spożyciu pokarmów lub używek),
z równomiernym unoszeniem i opadaniem boków klatki piersiowej,
z unoszeniem klatki piersiowej podczas wdechu,a opadaniem podczas wydechu.
W warunkach patologicznych można obserwować zmiany w oddychaniu, takie jak:
oddech zwolniony,
oddech nieregularny,
przez usta (nawilżać wyschnięte błony śluzowe, dostarczać płynu do picia lub płukania),
nadmierna wentylacja płuc (hiperwentylacja),
zmniejszona wentylacja płuc (hipowentylacja),
bezdech,
utrudniony wydech (w astmie oskrzelowej),
duszność wydechowa,
duszność wdechowa,
oddychanie wysiłkowe np. oddechy z udziałem dodatkowych mięśni międzyżebrowych, zapadaniem dołków podobojczykowych,napinaniem skrzydełek nosa.
Szmery oddechowe słyszalne w czasie oddychania mogą przybierać charakter:
prawidłowych szmerów oddechowych (oddech prawidłowy),
świstów (przy zwężeniu dróg oddechowych),
furczeń (w astmie oskrzelowej),
trzeszczeń (w obrzęku płuc).
Woń powietrza wydychanego może być:
bez zapachu (oddech prawidłowy),
o zapachu acetonu( zgniłych jabłek)- w cukrzycy,
o zapachu amoniaku- w śpiączce mocznicowej
o zapachu alkoholu -w śpiączce alkoholowej
o zapachu zgnilizny-przy braku higieny jamy ustnej i niektórych schorzeniach żołądka.
Rytm oddechowy
rytm oddechu powinien być regularny, równomiernie głęboki.
regularne oddechy -oddech prawidłowy
oddech Biota - po kilku głębokich oddechach następuje krótkotrwałe zatrzymanie oddechu,występuje przy uszkodzeniu ośrodka oddechowego
oddech Kussmaula (gonionego psa)- bardzo głębokie, regularne oddechy z krótkimi okresami bezdechu, występuje w cukrzycy i kwasicy
oddech Cheyne'a - Stokesa - coraz głębsze, a następnie coraz płytsze oddechy, kończące się na chwilowym bezdechu,występuje w niewydolności serca
oddech paradoksalny -klatka piersiowa unosi się podczas wydechu
oddychanie przez usta-występuje przy niedrożności nosa spowodowanej stanem kataralnym ,skrzywieniem przegrody nosa,polipami lub przerostem trzeciego migdałka
oddech charczący,głęboki przez otwarte usta ,z odrzuceniem głowy do tyłu może wystąpić w agonii
oddech powierzchowny i szybki -w przypadku bólu.
W stanie zdrowia wydech jest nieco dłuższy niż wdech.W chorobach płuc (astma oskrzelowa)wydech jest utrudniony i znacznie sie wydłuża.
Sposób oddychania :
-tor piersiowy-w czasie oddechu unosi się klatka piersiowa(głównie kobiety)
-tor brzuszny-w czasie oddechu unosi się brzuch(gółwnie mężczyźni).
Oddychanie klatką piersiową i oddychanie przeponą.
Rozszerzająca się klatka piersiowa powoduje wessanie powietrza do płuc. Zmniejszając swoją pojemność wypycha powietrze na zewnątrz. Płuca przystosowują się biernie do ruchów klatki piersiowej i przepony. Przepona odgrywa przy tym główną rolę, działając na kształt miecha. Oddech przeponowy jest wspomagany oddychaniem klatki piersiowej. Dlatego też z wiekiem, gdy sprężystość ścian klatki piersiowej stopniowo się zmniejsza, piersiowy tor oddychania traci powoli swoje znaczenie.
W pozycji leżącej przeważa znacznie brzuszny typ oddychania.
2.Duszność.
Jest objawem subiektywnym polegającym na uczuciu braku powietrza i trudności w oddychaniu.
Objawem duszności jest:
-wzmożona praca dodatkowych mięśni oddechowych,
-przyjmowanie pionowej pozycji ciała,
-świst oddechowy (stridor),
-sinica,
-niepokój pacjenta.
Przyczyny duszności:
A/ zmiany w układzie krążenia:
-niewydolność krążenia, w której zwalnia się prąd krwi i komórki odczuwają brak tlenu,
-osłabienie pracy lewej komory serca przy towarzyszącym zaleganiu krwi w płucach, płuca tracą swoją sprężystość i zdolność dokładnego przewietrzania co prowadzi do niedoboru tlenu w tkankach (charakter napadowy, najczęściej w nocy, przy dużym zastoju w płucach dochodzi do obrzęku płuc),
-po krwotokach, przy obniżonym poziomie hemoglobiny (niemożność dostarczenia odpowiedniej ilości tlenu do komórek). Trzeba ocenić czy jest to duszność wysiłkowa, czy spoczynkowa.
B/ zmiany w układzie oddechowym:
-przeszkoda mechaniczna (ciało obce, nowotwór, błonica),
bardziej niebezpieczna jest duszność pojawiająca się nagle;
-zmniejszenie czynnej powierzchni oddechowej płuc, np. w obrzęku, zapaleniu, zawale serca, nowotworach płuc, rozedmie,
-uczuleniu, np. w dychawicy oskrzelowej, na skutek skurczu oskrzelików utrudniającego wydech,
-zadziałaniu toksyn bakteryjnych na ośrodek oddechowy.
C/ inne przyczyny: nerwice niedokrwistości choroby zakaźne zatrucia
D/ w warunkach fizjologicznych duszność występuje podczas: wysiłku fizycznego wzrostu wysokości (góry).
Podział duszności:
- wdechowa -jest najczęściej następstwem osłabienia pracy serca, zastoju i nadciśnienia w żyłach płucnych, a niekiedy i anatomicznego zwężenia górnych dróg oddechowych. Powietrze z trudnością przedostaje się do pęcherzyków płucnych, oddech ulega spłyceniu i przyspieszeniu, mięśnie oddechowe mocno napinają się, a dolne przestrzenie międzyżebrowe zapadają się przy wdechu. Jest ona charakterystyczna dla niedomogi serca.Chory ma trudności z wprowadzeniem powietrza do płuc,charakterystyczne jest unoszenie klatki piersiowej do góry.
- wydechowa-jest zazwyczaj związana ze zmniejszeniem elastyczności pęcherzyków płucnych lub zwężeniem oskrzelików.
Obserwuje się ją w rozedmie płuc, zapaleniu oskrzeli, dychawicy oskrzelowej itp. Utrudnienie oddychania dotyczy przede wszystkim wydechu, który jest aktem biernym. Dodatkowe mięśnie wydechowe ulegają przy wydechu silnemu napięciu, aby czynnie wesprzeć akt wydechu.Wydech jest wydłużony i pogłębiony z towarzyszącym charakterystycznym świstem.Chory często wykonuje wydech przez zasznurowane usta.
- wdechowo-wydechowa -duszność o charakterze mieszanym charakteryzuje się jednoczesnym utrudnieniem wdechu i wydechu. Występuje w wielu przewlekłych lub podostrych chorobach narządu oddechowego, współistniejących z chorobami układu krążenia, zwłaszcza serca.
- wysiłkowa-duszność tę można różnie interpretować w zależności od sytuacji, w jakiej występuje, rodzaju trudności i dodatkowych cech. Długi albo za szybki bieg wywołuje zadyszkę, co jest naturalne. Nieprawidłowe jest natomiast pojawienie się zadyszki już po najmniejszym wysiłku.
Zadyszka przy wysiłku wskazuje na to, że zachodząca w płucach wymiana powietrza jest niewystarczająca w stosunku do wkładanego wysiłku. Mogą być 2 powody tej sytuacji: albo czynność płuc jest nieprawidłowa, albo objętość krwi utlenianej w płucach jest za mała w stosunku do zapotrzebowania narządów na tlen. W tym drugim przypadku kłopoty mogą być pochodzenia sercowo - naczyniowego albo ze strony krwi.
W pierwszym przypadku przyczyną duszności jest niedrożność albo zmniejszenie pojemności płuc. Duszność wysiłkowa może pojawiać się również przy urazach klatki piersiowej lub przepony, uniemożliwiając prawidłowe ruchy oddechowe.
Stopnie duszności wysiłkowej:
-I -występuje przy dużym wysiłku np.bieg
-II-występuje przy umiarkowanym wysiłku np.marsz pod górę
-III-występuje przy niewielkim wysiłku np.spacer po płaskim terenie
-IV-występuje przy minimalnym wysiłku np.wykonywanie czynności higienicznych
- spoczynkowa -świadczy o zaawansowaniu choroby,utrudnia codzienne życie
- okresowa
- stała
W przebiegu niektórych chorób duszność pojawia się stopniowo ,nasilając się czasem w ciągu kilku lat.Na początku ma związek z wysiłkiem ,w późniejszym okresie występuje również w spoczynku,ograniczając maksymalnie wydolność fizyczną chorego.
W niektórych chorobach nasilenie duszności następuje po wyjściu choergo z ciepłego pomieszczenia na zimne powietrze ,podczas chodzenia pod wiatr ,we mgle.
Pacjent odczuwający duszność cierpi na :
-bezsenność
-obniżony nastrój
-poczucie uzależnienia od innych osób
-zmiejszony apetyt
-trudności w przyjmowaniu pokarmów.
Do najczęściej spotykanych stanów nagłej duszności należą napady:
astmy (dychawicy) oskrzelowej.
Każdy napad duszności, któremu towarzyszy sinica, stwarza konieczność natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego.
Duszność w astmie oskrzelowej
Napad duszności spowodowany jest nagłym zwężeniem drobnych oskrzeli i oskrzelików wskutek skurczu warstwy mięśniowej oraz obrzęku błony śluzowej oskrzeli.
Objawy. Zaczyna się pogłębiającym uczuciem braku powietrza i lękiem. Chory przyjmuje pozycję siedzącą lub stojącą i opiera się zwykle rękami o jakiś przedmiot, np. łóżko, stół, parapet okna itp. Czasem chory biegnie do okna, otwiera je szeroko. Oddech stopniowo staje się coraz bardziej utrudniony, przede wszystkim w fazie wydechowej.
W domowym postępowaniu doraźnym należy:
uspokoić chorego,
zapewnić dopływ dużej ilości świeżego powietrza,
rozpiąć odzież uciskającą klatkę piersiową,
ułatwić choremu przyjęcie najdogodniejszej dla niego pozycji.
Astma oskrzelowa jest chorobą przewlekłą, a napady duszności pojawiają się od czasu do czasu. Chorzy mają zwykle w domu różne środki łagodzące i przerywające napad.
W schorzeniach jednostronnych płuc
-pozycja na boku, co łagodzi bóle i pozwala swobodnie oddychać zdrowym płucem i dostarczać organizmowi jak najwięcej tlenu,
-w zapaleniu opłucnej należy zwrócić uwagę, aby chory nie leżał na chorym boku, ponieważ ucisk sprzyja powstawaniu zrostów opłucnej.
Pielęgnacja chorego z dusznością:
-ułożenie chorego w pozycji zmniejszającej duszność: wysokiej lub półwysokiej z pochyleniem do przodu
-prawidłowy mikroklimat na sali (wietrzenie,temperatura 18-20 stopni C,wilgotność 50 %)
-luźna bielizna osobista
-kontrola podawanego tlenu
-obserwacja tętna i oddechu
-stała obecnośc opiekuna
-wykonywanie czynności pielęgnacyjnych za pacjenta
-dieta lekkostrawna
-obserwacja wypróżnień
-relaksacja
-wykonywanie inhalacji
-oklepywanie i pomoc przy odkrztuszaniu.
3.Sinica.
Sinica jest to niebieskie lub sinoczerwone zabarwienie skóry i błon śluzowych spowodowane zwiększoną zawartością hemoglobiny zredukowanej we krwi włośniczkowej,spowodowane spadkiem wysycenia krwi tlenem.
Może być wyrazem:
-przyśpieszonego zużycia tlenu w tkankach (duży wysiłek fizyczny),
-zwolnionego prądu krwi,
-mieszania się krwi tętniczej z żylną przy wadach wrodzonych,
-upośledzonej wymiany gazowej w płucach.
Sinica pochodzenia sercowego obejmuje najpierw wargi, nos i płatki uszu, w następnym etapie obejmuje dystalne części ciała-palce rąk i stóp.
Sinica skóry pochodzenia płucnego występuje przy zaburzeniach utleniania krwi w pęcherzykach płucnych i upośledzeniu wydalania dwutlenku węgla.
Sinica występuje tym wyraźniej im lepszy jest skład morfologiczny krwi chorego. W umiarkowanej niedokrwistości jest ona mało wyraźna, a w ciężkiej niedokrwistości nie występuje wcale.
Pielęgnowanie:
-zakładanie skarpetek bezuciskowych
-ciepłe okrycie stóp
-ubiór z długim rękawem .