28.Przełom roku 1956 - „Odwilż”. Historyczne i polityczno-społeczne uwarunkowania przełomu i jego efekty w kulturze. „Odwilżowe” publikacje A. Ważyka, J. Andrzejewskiego, K. Brandysa. Pokolenie „Współczesności” (zwł. J. Harasymowicz, St. Grochowiak). M. Białoszewski. Z. Herbert. Proza Marka Hłaski (główne etapy literackiej kariery; tematyka i problematyka pisarstwa; najważniejsze właściwości poetyki twórczości). Pismo „Po prostu”.
- śmierć Stalina w 05. 03. 1953 r. - artykuły czołobitne, hołdy Stalinowi składają m. in. Iwaszkiewicz, Tuwim, Broniewski, Dąbrowska, Konwicki
- IV 1956 - Chruszczow przedstawia referat „O kulcie jednostki i jego następstwach” - demaskowanie nadużyć stalinizmu; początkowo tajny z czasem, stopniowo rozpowszechniany, przyniósł nadzieje na zmiany ustrojowe
- zwolnienie z więzienia Gomułki, rehabilitacja innych więźniów
- 27.06.1956 - strajk w ZNTK'u (Zakłady Naprawy Taborów Kolejowych) w Poznaniu (dawna fabryka Cegielskiego) dał początek masowym manifestacjom (ja tylko ze swej strony dodam że to nie były manifestacje mające na celu zmienianie ustroju jak się dzisiaj sądzi tylko za chlebem) krwawo stłumione,
- dojście Gomułki do władzy 19.10. 1956
J. Andrzejewski
- Złoty lis '55 - zastanowienie się nad mechanizmem dziecięcej fantazji oraz nieuchronnym procesem jej tłumienia i zaniku pod naciskiem koniczności współżycia z otoczeniem; aluzja do ograniczenia praw człowieka
- Wielki lament papierowej głowy z '56 - akcent samokrytyki autora zw. z wcześniejszymi socrealistycznymi publikacjami; wiele lat zatrzymywane przez cenzurę
A. Ważyk
- Poemat dla dorosłych '55 w Nowej Kulturze (za zgoda Hofmanna, zwolnionego później) - o Nowej Hucie jako o porażce socjalizmu -> brud, złe warunki pracy, fatalne warunki bytowe, odwoływał się do autorytetu partii jako siły mogącej naprawić sytuację; bardzo popularny, otwierał ludziom oczy; nastąpiła bardzo szybka reakcja władzy -> akcja propagandowa, wysyłanie dziennikarzy do Nowej Huty, w śród nich był Kapuściński<- napisał reportaż „To jest prawda o Nowej Hucie” w Sztandarze Młodych; oparty o tekst Ważyka, potwierdzający jeszcze mocniejszymi słowami i przykładami stan; w efekcie partia podjęła działania w celu poprawy
K. Brandys
- Obrona Grenady '56 - w Twórczości - o młodych ludziach chcących przedstawić sztukę Majakowskiego „Łaźnia”, nie zgadza się na to dr V. ale w końcu ulega i i sztuka została wystawiona; liczne kpiny na temat tego tekstu
- Matka Królów '57 - opowiadanie o matce mężczyzn (Królów) zaangażowanych w socrealizm, triumfują ci którym udało się ustawić a nie socjalizm (film Zaorskiego)
Inne teksty rozliczeniowe:
Dąbrowska - Na wsi wesele '55 - negatywne skutki socjalizmu na wsi - kolektywizm
Kołakowski - Światopogląd i krytyka `55 w Nowej Kulturze, - krytyka demaskacja (wcześniej Kołakowski był marksistą), artykuł filozoficzny
Poezja odwilżowa:
Jasturn - Poezja i prawda '55; Gorący popiół `56
Woroszylski - Z rozmów 1955 - `56
Pokolenie '56 - Współczesności
Współczesność - dwutygodnik, z Warszawy, główny organ pokolenia '56, pierwszym redaktorem był Szymański
Debiuty 5 poetów: (starsi) Herbert, Białoszewski, (młodsi) Czyż, Drozdowski, Harasymowicz
- Bryll, Rymkiewicz, Kozioł, Poświatowska - debiuty między 56 -58, urodzeni w latach 30tych, doświadczenie pokoleniowe to wydarzenia października `56
Marek Hłasko - 1934 - 1969 w Niemczech, debiut w 54 Baza Sokołowska - uznany przez autora za życiowy błąd (odpowiedzią autorską miał być Następny do raju)
- w '56 Pierwszy krok w chmurach
- '58 - nagroda wydawców ( w komisji zasiadali m. in. Dąbrowska, Przyboś, Kossak, Iwaszkiewicz) - pokonał m.in. Andrzejewskiego, Bartnego, Mrożka
- „atak” ze strony Sandauera - bez taryfy ulgowej - docenienie wartości estetycznej lecz zarzucił Hłasce wtórność tematów amerykańskich, schematyzm bohaterów - S. chciał być raczej jego przewodnikiem duchowym
- wyjazd na stypendium w '58 - oficjalnie do Paryża - publikuje tam Cmentarze i Następnego do raju w konsekwencji w kraju uznają go za zdrajcę, w Trybunie Ludu ukazuje się artykuł „Primadonna jednego tygodnia” gdzie atakuje się go bezpośrednio, nieobiektywnie (negatywną cechą prozy Hłaski miało być podobieństwo do Steinbecka i Hemingwaya)
- etykieta zdrajcy towarzyszyła mu do końca życia `
- nigdy już nie wrócił do kraju
Charakterystyka prozy:
- związki z prozą amerykańską
- bohaterowie outsiderzy i zepchnięci na margines społeczny
- czarność rzeczywistości i losów bohaterów (jako odreagowanie optymizmu socrealizmu)
- bohaterowie są młodzi - Pierwszy krok w chmurach, np. w Bazie sokołowskiej również idealistami (ale ogólnie to opowiadanie jest takie idealistyczne - socjalizm rządzi, dlatego Hłasko uznał je za porażkę i wolał żeby mu jej nie wypominano - tak jak pisałam odpowiedzią na Bazę jest Następny…- tutaj bohaterami są przestępcy zesłani przez los - nigdzie indziej ich nie chcieli - do bazy leśnej w Karkonoszach, mieli wozić dłużycę. Część z nich ginie (Apostoł, Dziewiątka), dwóch odjeżdża (Partyzant - ucieka, Warszawiak- na końcu, kiedy przyjeżdżają już nowe wozy), Orsaczek trafia do więzienia a Zabawa zostaje. W całym opowiadaniu, tak przynajmniej mi się wydaje, najgorsza jest Wanda żona Zabawy (szczególna cecha prozy Hłaski - mizoginizm). Jedyna kobieta chce wydostać się z bazy i w tym celu robi wszystko np. sypia z Dziewiątką.)
Zbigniew Herbert 1924-1998, debiutował tomem wierszy Struna światła w 1956, cykl utworów o Panu Cogito, postaci zanurzonej we współczesności, a jednocześnie mocno zakorzenionej w europejskiej tradycji kulturowej
- w Prapremierze pięciu poetów (obok Herberta byli to: Miron Białoszewski, Bohdan Drozdowski, Stanisław Czycz, Jerzy Harasymowicz) na łamach "Życia Literackiego" (nr 51 z grudnia 1955).
-w 1956 ukazał się jego debiutancki tomik: Struna światła;
-`57: Hermes, pies i gwiazda.
- Studium przedmiotu `61
- Napis ` 69.
- `74Pan Cogito
- mitologiczne opowieści, starożytni bohaterowie i dzieła sztuki- mechanizm szczególnej demitologizacji - odrzucić kulturowe nawarstwienia , dotrzeć do pierwowzorów, stanąć oko w oko z antycznymi bohaterami; przeszłość- ożywiane postaci i zdarzeń jako zrozumienia historii i chwili obecnej, przeszłość miarą teraźniejszości.
- niechęć do systemów, które wyjaśniają wszystko, tłumaczą rozwój wydarzeń nieuchronną logiką dziejów
- prosta obserwacja -historia terenem panoszenia się zła, któremu wiecznie przeciwstawia się garstka niezłomnych
- jednostka nie jest w stanie zmienić biegu historii, ale zobowiązana jest do stawienia, mimo wszystko, beznadziejnego oporu
- etyczny fundament twórczości: przekonanie, że słuszność danej sprawy i celowość działań podejmowanych w jej obronie nie zależy od szansy na zwycięstwo
- pogląd iż cechą współczesnego świata jest istnienie granic między dobrem a złem, degeneracja języka odbierająca słowom jednoznaczność, powszechna dewaluacja wartości
- mający świadomość własnej śmieszności bohater
- prowokowanie sytuacji granicznych aby sprowokować zło, zmusić je do ujawnienia oblicza.
- surowa ocena współczesności
- nie idealizuje historii - pomnikowy obraz starożytnych bohaterów może być fałszywy
- pytanie o ład i sens świata, a zatem także o obecność w tym świecie Boga
- wizerunki Boga: -> wszechmocny, zimny, doskonały i odległy, budzi zdecydowaną niechęć
->poprzez swoje zstąpienie na ziemię odbóstwiony, a zatem bezsilny (Kapłan, Rozmyślania Pana Cogito o odkupieniu)
- krytyka tzw. bogów ozdobnych - utrwalonych w posągach, rycinach, - antyczni bogowie to puste formy
Barbarzyńca w ogrodzie, z zagranicznej podróży; '62, tematem są konkretne widziane miejsca i rzeczy, dwa eseje historyczne - opowieść o albigensach i o prześladowaniu zakonu templariuszy, jest podróżą współczesną i podróżą w czasie.
Martwa natura z wędzidłem `93 roku i poświęcony jest siedemnastowiecznemu malarstwu holenderskiemu.
Labirynt nad morzem głównie eseje poświęcone kulturze i historii starożytnej Grecji,
Jaskinia filozofów,
Rekonstrukcja poety przywołuje postać Homera
Miron Białoszewski 1922 -1983, w czasie okupacji prowadził w latach 1942-1944 konspiracyjny Teatr Swena. Po kapitulacji powstania wywieziony z ojcem do obozu tymczasowego w Lamsdorf
-debiutował w "Życiu Literackim" w 1955 w ramach Prapremiery pięciu poetów obok wierszy m.in. Herberta,
- pierwszy tom jego wierszy, Obroty rzeczy '56 - historyczne ballady (Ballady rzeszowski - gotyk, Ballady peryferyjne - secesja,) spotkanie z tym co przeszłe - parafraza Bogurodzicy: Stara pieśń na Binnarową - jarmarczność kształtów i kolorystyki, deformacja, kurz, pokraczność nie przeszkadzają w zachwycie; Karuzela z madonnami - powtórzenia, wyliczenia, grafia i budowa rytmiczna mają ukazać cykliczny, kołowy ruch karuzeli z matkami trzymającymi dzieci zestawione z madonnami np. Rafaela ; Szare eminencje - przykłady nowego przeżywania kontaktu z przedmiotami codziennego użytku, rekwizytami niepoetyckimi jak łyżka durszlakowa, piec kaflowy (Szare eminencje zachwytu - łyżka durszlakowa w formie modlitewnej,) - spojrzenie na rzeczy codziennego użytku bez uprzedzeń i nawyków a z szacunkiem i zaciekawieniem, kosmos mieszkania
- w wszystkich tomach poetę interesuje to co poboczne, niedoceniane, pozornie nieistotne, więc nie odkryte i nieznane
- „ja” przedmiotem analizy
- Rachunek zachciankowy (1959) - manifest lingwistycznego eksperymentatora , Mylne wzruszenia (1961) oraz Było i było (1965) - naśladuje strumień zdarzeń, utwory w postaci zapisków z dziennika, np. Z dziennika. ,25.XI.62
- 1970 Pamiętnik z powstania warszawskiego, spisał swe przeżycia powstańcze.
Rachunek zachciankowy `59
Mylne wzruszenia `61
St. Grochowiak 1934-1976 ,
- turpizm jako odreagowanie realizmu socjalistycznego, odrzucenie estetyki, pytania o piękno itd.
- debiutował w 1951 roku wierszami Ave Maryja i Notuję Deszcz, publikując je w piśmie "W oczach młodych" (dodatku do "Słowa Powszechnego"). Pierwszy kompletny tom, Balladę rycerską, wydał w roku 1956 , 1956 roku wydał powieść, Plebanię z magnoliami, debiut w roli dramatopisarza miał miejsce w 1961
W poezji poszukiwał nowych form ekspresji, przeciwstawił się tradycyjnej interpretacji "piękna".
programowym wręcz przykładem jest wiersz Płonąca żyrafa.
-w późniejszym okresie swojej twórczości skłaniał się ku klasyczności i zgodzie na reguły dnia codziennego (bunt nie przemija, bunt się ustatecznia).
- wrażliwość na barwy np. kolor czarny symbolizował śmierć lub żałobę, zielony - rozkład ciała, błękitny - nieograniczone przestrzenie, niebo, a także życie, czerwony - aktywność, życie[1].
Plebania z magnoliami wyszła w roku „odwilży”, nie była wolna od rozwiązań typowych dla powieści produkcyjnej o walce klasowej na wsi na ziemiach odzyskanych, w centrum konfliktu bogatych kułaków z ideowymi komunistami autor umieścił duchownego - proboszcza Grzegorza, w Karabinach Grochowiak powrócił do postaci księdza, tym razem przedstawia go jako człowieka bez wiary, zniszczonego wojną, który pragnie znaleźć schronienie u biskupa, inspirację egzystencjalizmem, bohaterowie nie potrafią znaleźć własnego miejsca na świecie, pogrążeni we własnych obsesjach i lękach, "zarażeni" śmiercią. '"Trismus"' - próba spojrzenia na czas wojny z perspektywy wroga, Niemca. Książka to opowieść o zarządcy obozu, którego młoda żona, początkowo zachwycona silnym charakterem głównego bohatera, stopniowo traci wiarę w słuszność ideologii nazistowskiej i zasadność istnienia obozu.
Ballada Rycerska `56
Menuet z pogrzebaczem 58
Trismus `58
Karabiny `65
J. Harasymowicz, 1933-1999, poeta, założyciel grup Muszyna i Barbarus.
debiutował w 1953 roku, publikując wiersze i prozę poetycką w "Życiu Literackim". pierwszym tomikiem z 1956 roku - Cuda.
Jego twórczość charakteryzowała się "przesyceniem" opisów, co czyniło wymyślone przez niego mitologie niezwykle szczegółowymi i sprawiającymi wrażenie realnych. Interesował się kulturą Łemków oraz słowiańsko-chrześcijańską, do których to zainteresowań często odnosił się w swoich utworach.
Z poezji Jerzego Harasymowicza wywodzi się termin kraina łagodności, Harasymowicz był pisarzem płodnym, umierając zostawił po sobie ponad 40 tomów wierszy, liczne wybory wierszy i 2 bajki dla dzieci sprzedane łącznie w liczbie ponad
m. in. :
Cuda ` 56
Powrót do kraju łagodności `57
Wieża melancholii `58
Po prostu - od `47 - jako pismo partyjne, podatne na wpływ ideologów PZPR, od `55 tygodnik studentów i młodej inteligencji, szereg nowatorskich i odważnych artykułów. W końcu lat 50tych władze pisma opowiadają się oficjalnie za zmianami - poparcie Węgrów w powstaniu, doprowadzała do dyskusji, krytyka okresu „błędów i wypaczeń”. Pismo pokoleniowe, tygodnik promował młodych i niepokornych (w składzie red. był Hłasko), za sprawą Po prostu został powołany Klub Krzywego Koła - dyskusyjny klub działający w Warszawie; w październiku 1957 zamknięto pismo z obawy że może się stać zalążkiem sprzeciwu wobec władzy i rewizji poglądu marksistowsko- leninowskiego w Polsce ; decyzję kwestionowały środowiska inteligenckie - wybuchły zamieszki i na uczelnie wprowadzono MO - brutalnie stłumiło wystąpienia.