1. Nowe idee, teorie, wynalazki, kształtujące kulturowe oblicze początków XX wieku.

(ponieważ Hutnikiewicz, którego mamy w opracowaniach obowiązkowych jest książką starą i przesyconą frazesami z poprzedniej epoki to w przypadku filozofii i nowych idei posłużę się notatkami z wykładu)

1. Filozofia

Pragmatyzm - kształtuje filozoficzne i artystyczne nurty na gruncie amerykańskim XIX / XX; reprezentanci: James, Pierce

Pierce - logik, teoria pragmatyczna na gruncie logiki

James - psycholog, zwracał uwagę na praktyczne konsekwencje idei, przekonań - koncentracja na skutkach; nie rezygnowali z weryfikacji ->przydatna jako argument na rzecz prawdziwości;

„Podstawy psychologii” - 1890 - James - opisany strumień świadomości (Joyce „Ulisses”; Woolf)

H. Bergson - bergsonizm - „O bezpośrednich danych świadomości” - 1889

- wyróżnienie jaźni głębokiej - intuicja

-odrzucenie determinizmu, stereotypów

- pęd życiowy (elan vital) - życiowy dynamizm; bodziec zewnętrzny pozwala uniknąć wyczerpania; przezwyciężenie oporu materii; ewolucja twórcza (coś co trwa jednocześnie się rozwija); sprzeciw wobec mechanizacji

- intuicjonizm - poznanie intuicyjne tzn. osobiste, bezpośrednie jako przeciwieństwo poznania naukowego tzn. ze słyszenia, mosty (filozofia i nauka);

- trwanie - tożsame z czasem a nie związane z nim;

- czas fizykalny (zegary, kalendarze) i czas świadomości (trwania, np. dłuży mi się, nie dający się podzielić)

- sprzeciw wobec koncepcji kartezjuszowskiej (przecie mechanicznemu obrazowi uniwersum, świadomości oddzielonej od ciała)

- u Prousta - doświadczenia na materii czasu

- w literaturze: Miciński, Przybyszewski, Irzykowski, Leśmian

Benda - krytyk, 1927 - „Zdrada klerków” (klerk- profesjonalista, wykształcony, przeciwstawiony laikowi; forsowanie wartości niepraktycznych, w II poł. XIX w. zwraca się do masowej publiczności - zaczątek do „Zdrady…”)

Katastrofizm

Spengler - „Upadek Zachodu” (I t. 1918; II t. 1922) - cywilizacja Zachodu zmierza ku katastrofie, (technologia) cywilizacja jest degradacją kultury (religii, sztuki, filozofii)

- cywilizacja -> technika, luksus, bogactwo, pragmatyzm

- kultura -> „coś więcej”, duchowość

- zarzuty wobec Spenglera: wtórność, powinowactwa z Nietsche, zachwycały się nim masy

- podstawa katastrofizmu - dobry znak rozpoznawczy

- związki z Witkacym

- katastrofizm jest diagnozą, sposobem myślenia o kulturze nie filozofią

Fenomenologia

Husserl - wiedza bezzałożeniowa, spostrzeżenie bardziej źródłowe niż pamięć - uchwycenie bezpośrednie;

- później: Ingarden; Gombrowicz „Dziennik…”

Angielska szkoła filologiczna

Heidegger - istota skończona przesiąknięta jest troską o własne bysie, skazana jest na ciągłe upadanie - bycie ku śmierci (Sein-zum-Tode)

- przedstawiciele: Russell, Croce, Tatarkiewicz, Chwistek,

2. Psychologia

Rodzą się dwie koncepcje:

1. Psychoanaliza - Freud, Jung

- dynamiczny rozwój psychologii i jej wpływ na literaturę XIX oraz XX wieku

- 1899 - „Objaśnienie marzeń sennych”

- 1891 - „Psychopatologia…”

- zwrot ku życiu i podświadomości (Freudowskie id, ego, superego)

- wpływ w:

- rozwoju prozy psychologicznej i utrwaleniu mechanizmów nieświadomych

- koncepcjach surrealistycznych (Salvador Dali) ->nie chce zdyskredytować

nauki a jedynie dopełnić obrazu człowieka, zainteresowanie snem

- niezaakceptowany w pełni przez naukę

2. Behawioryzm - Watson

- zachowawczość

- w literaturze jako technika behawiorystyczna - Hemingway, Borowski (po wojnie)-> narrator nie dokonuje introspekcji - opisane są tylko zachowania, jako świadectwo życia, doświadczenie uczuć a nie ich opis

3. Nauka

Całkowitą rewolucją w nauce było odkrycie dokonane przez Einsteina - słynne E=mc² - czyli pomijając kilka nieistotnych regółek szczególna i ogólna teoria względności - najogólniej mówiąc dzięki temu:

- czas absolutny nie istnieje

- istnieje wielość czasów

- przestrzeń jest wyznaczana przez ciała, rzeczy poruszające się w niej

- materię zaczęto rozumieć jako elektromagnetyczną energię wchłaniającą cząstki (wcześniej gęsta masa)

E= mc² - kojarzenie energii z czymś niematerialnym, ulotnym; materia miała być czymś zależnym na swój sposób od materii

Drugim naukowcem, nieco mniej znanym był Heisenberg, który w 1924r. sformułował zasadę niepewności. Czyli:

- w świecie fizyki panuje całkowita przypadkowość - wcześniej był determinizm

- wszystkie zjawiska są niepewne i niekonieczne

- zaprzeczenie zasadzie przyczynowo-skutkowej -> brak prawidłowości

Dynamiczny rozwój techniki, związany był z I wojną światową.

Radio - pierwsza publiczna audycja radiowa została nadana w 1914, w 1926 uruchomiono pierwszą rozgłośnię w Polsce

Telefon wcześniej telegraf zrewolucjonizowały komunikację.

Pierwsze filmy - nieme - „Wjazd pociągu na stację” braci Limier (nie chciało mi się sprawdzać jak to powinno być napisane), „Gabinet doktora Cagliari” ; „Naosferatu”

Stworzono automobil - Benz (grunt niemiecki), Ford (USA)

Zbudowano również (jedna z najpiękniejszych rzeczy na świecie) aeroplan

Sztuka - głównie futuryści ze swym pędem - przekształcał swoje struktury tak oby oddawały istnienie techniki (uczucia, doświadczenia)

Wraz z narodzinami kina, radia rodzi się również kultura masowa - spowodowało to przewartościowanie sztuki, zwrot ku masowemu odbiorcy (skamandryci) i szukanie inspiracji w masowości.

Zaczęły się dynamicznie rozwijać miasta - ośrodki kultury, społeczeństwa masowe.

Wzrastała świadomość polityczna - demokracja parlamentarna, emancypacja kobiet (wymuszona co prawda wojną).

Narodziły się klasy społeczne - po rewolucji. Skandaliczne warunki bytowe poddały dobry grunt dla nowych idei - Marks, Engels, Lenin. Myśl rewolucyjna - równość . Surrealizm.

Źródła:

- notatki z wykładu (jednego)

- Hutnikiweicz- „Od czystej formy do literatury faktu”

- ociupinkę zwykłej encyklopedii PWN

Wymieszać, posolić, opieprzyć, wstawić do piekarnika. Nudzić przez 3 godziny i notatka gotowa. Wziąć nóż i obciachać. Smacznego!!! (Mam nadzieję że wam się nie bluzgnie wiktem po tym)

3

---