Stanisław Ignacy Witkiewicz - 1885 - 1939
- syn St. Witkiewicza - krytyka sztuki, publicysty i malarza (twórca stylu zakopiańskiego)
- wychowany pod kierunkiem ojca
- liczne kontakty za młody z młodopolską elitą
- dzieciństwo i młodość w Zakopanem
- w 1914 po wybuchu wojny wyjeżdża do Rosji - epizod niewyjaśniony
- czynny w ruchu awangardowym
- 1918-1922 - w ruchu formistów
- 1922-1923 - w Zwrotnicy
- malarz
- dzieła:
- Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia - 1919
- Szkice estetyczne - 1922
- Teatr - 1923
- podkreślał fakt odzyskania niepodległości jako przełomowy w literaturze
-poezja wieszcza na drugi plan
- na pierwszy plan sfera przeżyć metafizycznych
- poszukiwanie wrażeń, nowości
-dramaty:
- znanych 38 z tytułu
- Szewcy 1934 (wystawiona w 1957) - zakończyły twórczość dramatyczną
- Tumor Mózgowicz 1921
- powieść (katastroficzne) :
- Pożegnanie jesieni - 1927
- Nienasycenie - 1930
Seksualność, czarny wymiar, psychoanaliza, powieść jako skupisko potworności epoki
- filozofia:
- Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia zak. w 1917 wyd. w 1935
- istnienie implikuje wielość, istnienie jest nieskończone przy ograniczoności jednostki
- estetyka czystej formy:
- pragnienie zgody między doznaniami a poczuciem jedności i tożsamości
- niepokój metafizyczny jako odróżnienie człowieka od zwierzęcia i jednostki od tłumu
- religia porządkuje uczucia a filozofia pojęcia
- sztuka jest szczególną konstrukcją „jakości prostych” (doznań zmysłowych) układającą te jakości w Czystą Formę
- Czysta Forma - układ składników dzieła (dźwięki w muzyce, barwy i kształty w malarstwie) który zapewnia twórcy i odbiorcy odczucie jedności w wielości
- dzieło sztuki rodzi się z niepokoju metafizycznego
- teoria teatru:
- teatr = dramat
- NIE realizmowi i naturalizmowi, symbolizmowi i strachowi, narodowej posłudze, społecznemu pouczeniu, prawdzie psychologicznej, prawdopodobieństwu, kategoriom estetycznym i literackim
- fantastyka, humor, zawiłość, niezwykłość zdarzeń, okropności, metafizyczna ambicja, parodia, ludyczne igranie postaciami,
- postacie grają o tajemnicę
- groteska
- tematyka dramaturgii:
- t. wtajemniczenia - chłopiec i dziewczyna wprowadzeni w dorosłość np. Nowe wyzwolenie
- t. upadku tytana - zakładanie fantastycznych państw w klubach dla wtajemniczonych - np. Mątwa
- t. losu artysty/ filozofa w społ. kataklizmie - proroctwo końca cywilizacji - np. Matka
- proroctwo końca cywilizacji:
- cała kultura powstała dzięki nieprzeciętnym jednostkom
- uspołecznienie - podporządkowanie celów jednostki społeczeństwu
Konstanty Ildefons Gałczyński - 1905-1953
- debiut: wierszem: Wiatr w zaułku - 1923
- 1926- do Cyrulika Warszawskiego
- 1926 - do gr. Kwadryga
- w 1930 ślub z Rosjanką Natalią Awiłow - liryczna bohaterka wielu liryków
- 1933-1936 - mieszka w Wilnie, zbliża się do żagarystów
- twórczość satyryczna wywodząca się ze Skamandra
-Piekło polskie - 1926 w Cyruliku W…
- Koniec świata - 1929, wizja końca świata w stylu ludowej zabawy
- Bal u Salomona - 1933
- Proroctwa - 1934
- często parodiował w stylu średniowiecznym, renesansowym czy barokowym
- katastrofizm prześmiewczy
Bolesław Leśmian - 1877-1937
- młodość w Kijowie - skutkowało to tym że tworzył również po rosyjsku
- debiut: Sad rozstajny -1912
- w 1901 do Warszawy - wuj Antoni Lange
- liczne podróże
- 1920 - Łąka
- 1936 - Napój cienisty - ściemnienie tonacji, śmierć
- w 1933 publikuje w Wiadomościach Literackich i Skamandrze
- nurt ludowy - pierwotne wartości metafizyczne i estetyczne
- statut poety nowoczesnego
- cechy poetyki:
- zmysłowość - jako sposób doświadczania świata
- kult przyrody
- watki egzystencjonalne - śmierć
- inspiracje folklorem: ballada, demonologia
- leśmianowskie neologizmy - filozofia języka, przewartościowanie i odświeżenie słów
- oniryzm i metafizyka
- narracyjność
Karol Irzykowski - 1873-1944
- krytyk literacki
- Słoń w składzie porcelany - 1934
-atakował prawie każdą grupę literacką:
- Skamander - programofobia
- futuryzm - niezrozumialstwo i wtórność, plagiatorstwo
- formistów - formalizm
- swoisty adwokat diabła literatury 20-lecia
- twórczość prozatorska: Spod ciemnej gwiazdy - 1922
Witold Gombrowicz - 1904-1969
- debiuty: w 1933 „Pamiętnik z okresu dojrzewania” - mroczne wstydliwości, wynaturzenia seksualne, mrok Bytu
- Ferdydurke - 1937 - wyzwalający humor, nawiązani do XVIII powiastki filozoficznej, łamanie zasady
umowności świata, typy bohaterów (zamiast charakterów), satyra społ. - kult., wyszydzenie zacofanego systemu edukacji (Słowacki wielkim poetą był), naiwne postępowanie sfer inteligenckich, wyszydzenie idei MP bratania się z ludem, upupianie- infantylizacja, gęba - zarzucanie chamstwa lub panoszenia się, karykaturalne sytuacje: pojedynek na miny, jedzenie przez uszy, gwałt przez ucho; krytyka Formy, kupa - wielka bijatyka, Józio rozbija międzyludzkie konwencje lecz ponosi porażkę - ucieczka przed gębą możliwa jest tylko w gębę, Pimko - belfer, pimkoizm - wszystko co po belfersku nadęte i zakłamane w polskiej kulturze, kompromitacja za pomocą niedojrzałości; opozycja: młodość - dorosłość, dojrzałość - niedojrzałość, forma - chaos
- pojawia się równocześnie z Schulzem
- określano go: analityk, prześmiewca, mitodestruktor, działacz i agresor
Bruno Schulz - 1892-1942
- w Drohobyczu jako Żyd
-grafik
- nauczyciel
- Noc listopadowa - 1928 - wydany dopiero w 1936 w zbiorze Sanatorium pod klepsydrą
- Sklepy cynamonowe - 1933
-podobieństwa do Kafki i Leśmiana
- tomy opowiadań:
- w pierwszej osobie
- wspomnienia z dzieciństwa i wczesnej młodości spisane przez dorosłego narratora
- kreacjonizm - klucz interpretacji jest w tekście; ojciec głównego bohatera wcale nie był chory
psychicznie (ojciec Schulza już tak)
-autobiorgafizm - odłączenie wątków biograficznych autora nie jest całkiem możliwe - miasto, ojciec,
sklep, dom rodzinny, zdarzenia (bezdomny) - wzorce dla kreacji
- mitologizm - polemiki z księgą Rodzaju, mitologia grecka (włóczęga - Edyp), ojciec - prorok,
patriarcha, gosposia - bogini ogniska domowego, struktura świata zmitologizowanego - będący prawdą jedynie dla tego kto wierzy w mit nie poddając go w wątpliwość, specyfika czasu - czas mitu (kolisty, powtarzalny, niekonkretny, wiosna) i czas historii (linearny ,mechaniczny), mitologizacja dziecięca widziana okiem dorosłego - na zasadzie wspomnienie staje się mitem,
- oniryzm - podróże przez czas, ludzie dowolnie uformowani, brak ciemnych nastrojów
(przeciwieństwo do Kafki)
- język - bogactwo leksyki, poetyzacja, nieprzeźroczystość, kreacja rzeczywistości przez słowa o
głębszym znaczeniu, reguły deformacji świata, konkretyzacja metafor
Stefan Żeromski 1864-1925
- debiut: Rozdziobią nas kruki, wrony…
-Przedwiośnie - 1924 (1925)
Michał Choromański 1904-1972
- debiut: Biali bracia - 1931
- Zazdrość i medycyna - 1933