Problemy zdrowotne w populacji nieprodukcyjnej

Ze względów zdrowotnych do populacji nie produkcyjnej zalicza się osoby z populacji poproducyjnej (wiek powyżej 60 lub 65 lat) i z populacji osób, w różnym wieku ale niepełnosprawne

(z przyczyn zawodowych i biologicznych .

Zdrowe osoby, w wieku rozwojowym, tj. do 18 roku życia, zaliczane są do populacji przedprodukcyjnej.

W rzeczywistości jest to także populacja nieprodukcyjna, wymagająca przygotowania do życia, czyli nakładów finansowych i intelektualnych. W populacji tej 1-2% osób, to osoby o niepełnosprawności biologicznej, „inwalidzi biologiczni”.

Niepełnosprawność

Definicja (wg WHO): osoba niepełnosprawna oznacza człowieka (dziecko lub osobę dorosłą, w każdym wieku), który nie może samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia, indywidualnego lub społecznego, na skutek wrodzonego albo nabytego upośledzenia sprawności fizycznych lub psychicznych.

Na podstawie wieloletnich badań odróżnia się niepełnosprawność:

1. wrodzoną (wady genetyczne i ciążowe),

2. nabytą (zawodową) i

3. wtórną (po rekonwalescencji).

Na podstawie licznych prac i własnych wieloletnich obserwacji praktycznych można wyróżnić następujące rodzaje niepełnosprawności:

1. Niepełnosprawność o podstawach biologiczno-medycznych, w której zawarte są zaburzenia funkcji fizjologicznych, psychicznych i często anatomicznych.

Osoby takie często wymagają merytorycznej pomocy ze strony lekarzy, pielęgniarek, rehabilitantów i fizjoterapeutów. Sytuacja taka stwarza problemy lecznicze, rekonwalescencyjne i rehabilitacyjne, głównie osobie poszkodowanej jak i najbliższemu środowisku.

b) Niepełnosprawność środowiskowo-społeczna, ściśle jakościowo łączy się z uszkodzeniami i niewydolnością biologiczną w postaci niemożności wykonywania zawodu (także pracy w gospodarstwie domowym) i związaną z tym małą przydatnością rodzinną i społeczną, oraz często z koniecznością korzystania z pomocy osób najbliższych, a także z pomocy samorządowej opieki społecznej, co przez osobę niepełnosprawną, często jest przyczyną odczuwanego „odrzucenia”, „nieprzydatności” itd..

Mechanizmy zaburzeń rozwojowych i somatycznych

a) przyczyny ewolucyjne i genetyczne, czyli dziedziczenie nieprawidłowego (nieprzydatny zestaw fragmentów kodu matki i ojca) albo częściej uszkodzonego w środowisku (promieniowanie, leki) kodu genetycznego i związane z tym zaburzenia rozwoju narządów organizmu;

b) przyczyny płodowe, czyli niekorzystny wpływ organizmu matki na rozwój płodu, jak niedożywienie, zakażenia płodu przez wirusy (np. różyczki), urazy w czasie ciąży i w czasie porodu (często o nieprawidłowym przebiegu), szkodliwy wpływ niektórych leków;

c) w czasie wieku rozwojowego, to jest do 18 roku życia, niekorzystne wpływy środowiska między innymi niedożywienie, urazy, wypadki, zatrucia, choroby (np. wirusowe zapalenia układu nerwowego jak choroba Heinego-Medina, zapalenia mózgu );

d) w wieku produkcyjnym, (to jest od 18 do 60 r. kobiety i do 65 r. życia mężczyźni): urazy, wypadki (komunikacyjne), zatrucia, choroby zawodowe i choroby psychiczne

e) w wieku poprodukcyjnym; starzenie się organizmu i związana z tym, nasilająca się wraz z wiekiem, jego niewydolność, niepełnosprawność i niesprawność. Jest to najczęstsza ilościowa w populacji i jakościowa, nasilająca się w przedziałach wiekowych, przyczyna niepełnosprawności. Szeroko te problemy omawiane są w zakresie gerontologii (nauka o starości) i geriatrii (leczenie chorób osób starszych).

Podczas epidemiologicznych analiz nasilenia niepełnosprawności w danej populacji, bierze się pod uwagę wymienione wyżej sytuacje.

Pomiary niepełnosprawności indywidualnej

Zależnie od potrzeb i sytuacji osób niepełnosprawnych stosowane są liczne miary zakresów niepełnosprawności.

Pierwsze zagadnienie to analiza (przez osoby zainteresowane) zakresu podstawowych możliwości samoobsługowych w życiu codziennym.

Zawiera się to w pytaniu „czy i na ile potrzebna jest w tym zakresie pomoc osób drugich?” Zależnie od zakresu samoobsługi może być konieczne przydzielenie opieki stałej, czasowej lub dorywczej.

Przykładem jednego z takich pomiarów może być, szeroko używany w Europie, tzw. kwestionariusz EASY-Care - w zasadniczej części przeznaczony do oceny sprawności w zakresie czynności życia codziennego (ADL - Activities of Daily Living). Uwzględnia on zarówno czynności instrumentalne (I-ADL) (m.in. sprzątanie, przygotowywanie posiłków, robienie zakupów, korzystanie z telefonu, przyjmowanie lekarstw, poruszanie się poza domem i t. p.), jak i czynności podstawowe z zakresu samoobsługi (P-ADL), (przyjmowanie posiłków, sprawność zwieraczy, korzystanie z WC, wanny). Pod względem ADL badanych kwalifikuje się jako sprawnych, niezależnych od pomocy innych jedynie w I-ADL lub uzależnionych w I-ADL i P-ADL (jeśli występuje przynajmniej jedna niesprawność w zakresie czynności samoobsługi).

Wybrane dane statystyczne dotyczące niepełnosprawności.

Tabela 23 . Niepełnosprawni w Polsce (wg GUS)

Lata	Liczba ludności (w tys.)	Liczba niepełnosprawnych	% niepełnosprawnych
1988	37.885	3.735	10,15
1994	38.581	3.935*	9,8
1996	38.639	2.943*	7,62
Przewiduje się na 2010 r.	ok. 38.400	??? **	ok. 22 - 25%

* - osoby korzystające z pomocy opieki społecznej

** - zmieniane są przepisy prawne i uznawanie niepełnosprawności.

Na poniższej tabeli przedstawiono dość dokładne dane oparte na wynikach spisu powszechnego w 2002 r..

Tabela 24. Struktura niepełnosprawności

Ludność w Polsce w 2002 r.	Odsetki 100	Razem ( w tyś.) 38230,
Niepełnosprawni:	14,30	5460
"Prawni”	11,65	4450
"Biologiczni"	2,64	1006
w 1988 było	10,55	3800
Przybyło (przez 15 l.)	4,55	1700

Wybrane potrzeby i trudności osób niepełnosprawnych.

a) Potrzeby medyczne, Są to potrzeby związane z leczeniem takich chorób jak: choroby układu krążenia, występujące u ponad 60% osób niepełnosprawnych, choroby układu mięśniowo-kostno-stawowego i tkanki łącznej, występujące u około 50% osób niepełnosprawnych, choroby układu oddechowego, występujące u około 22% osób niepełnosprawnych oraz urazy i wypadki, a ściśle ich następstwa, występujące u około 30% osób niepełnosprawnych.

b) Potrzeby socjalne

Praca zawodowa jest bardzo ważnym czynnikiem stabilizującym sytuacje życiową osób niepełnosprawnych. Dotyczy to zarówno aspektów finansowych jak i zamierzeń życiowych oraz marzeń. Brak pracy jest jednocześnie barierą w integracji społecznej i zawodowej. Istotny wpływ na aktywność zawodową w ogóle maja takie cechy, jak wiek, wykształcenie, kwalifikacje, doświadczenie.

Niezbędne jest więc wspieranie działań zwiększających zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

Istnieje też konieczność objęcia ich:

1. poradnictwem zawodowym, a także kształceniem zawodowym, czemu służyć mogą programy specjalne.

2. Istnieje konieczność zapewniania osobom niepełnosprawnym w podeszłym wieku stałej opieki.

Niepełnosprawność kobiet.

• kobiety częściej niż mężczyźni stają się niepełnosprawne

na skutek chorób przewlekłych (różnica 13%),

• niższy jest natomiast wśród nich odsetek niepełnosprawności spowodowanej wypadkami i urazami (różnica o 12%).

• Zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn najczęstszymi przyczynami niepełnej sprawności są dysfunkcje narządu ruchu oraz choroby układu krążenia. Te ostatnie są jednak częstszą przyczyną niepełnosprawności kobiet niż mężczyzn (różnica o 6,5%)

• Nieco częściej wśród nich obserwujemy także choroby psychiczne i ogólnie zły stan zdrowia.

• Kobiety częściej zasilają grupę tzw. inwalidów biologicznych, nie posiadających orzeczenia komisji lekarskiej o niezdolności do wykonywania pracy zawodowej (k - 18%, m - 13,2%), podczas gdy mężczyźni posiadają częściej status inwalidy prawnego.

Niepełnosprawność wtórna

Za niepełnosprawność wtórną lekarze-rehabilitanci uważają utratę z różnych przyczyn, przez osobę niepełnosprawną, utrzymanych lub odzyskanych podczas rehabilitacji wielu funkcji życiowych, społecznych czy zawodowych.

Obecnie wtórna utrata sprawności często wynika z zaniedbań natury organizacyjnej a także z trudnej sytuacji ekonomicznej i braku pracy.

Nierzadko powodem popadania we wtórną niepełnosprawność jest brak uznania (akceptacji) przez rodzinę, brak normalnych perspektyw partnerskiego współżycia i niechęć do stosowania działań rehabilitacyjnych przez same osoby zainteresowane, a także ich rodziny.

Działania organizacji międzynarodowych

Od ponad 12 lat w pełni, a częściowo już w latach 70-tych i 80-tych, pod nadzorem WHO i przy finansowaniu przez Bank Światowy, pod kierunkiem Christophera Murraya i Alana Lopeza przy współpracy licznych, poważnych ośrodków naukowych na świecie, prowadzono badania Globalnego Obciążenia Chorobami (Global Burden of Disease Study - GBD).

Wnioski z tych badań; O zdrowotności populacji decyduje nie tylko jakość (zawodowa), ilość i wiek zmarłych, nie tylko jakość i ilość chorób lecz także ilość i jakość urazów (przy pracy i w wypadkach komunikacyjnych) a szczególnie duże znaczenie zdrowotne i ekonomiczne mają następstwa chorób i urazów, nazywane niepełnosprawnością lub niesprawnością.

W polskich ustawach, szczególnie w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. ustalono trzy stopnie niepełnosprawności, jako: znaczny, umiarkowany i lekki.

Odpowiadające sobie orzeczenia stopnia niepełnosprawności

Dawny system orzecznictwa	OBECNY SYSTEM ORZECZNICTWA (od dnia 1 września 1997 r.)
orzeczenie komisji lekarskiej ds. inwalidztwa i zatrudnienia	orzeczenie lekarza orzecznika ZUS	orzeczenie powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności
I grupa inwalidzka	całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji	znaczny stopień niepełnosprawności
II grupa inwalidzka	całkowita niezdolność do pracy	umiarkowany stopień niepełnosprawności
III grupa inwalidzka	częściowa niezdolność do pracy lub celowość przekwalifikowania zawodowego	lekki stopień niepełnosprawności

Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych uchwalone na 48 sesji Zgromadzenia Narodów Zjednoczonych - wybrane problemy

Do zasad tych głównie należą:

Dostępność - państwo ma obowiązek tworzyć programy działania zmierzające do udostępnienia niepełnosprawnym środowiska życia, a także wprowadzić rozwiązania ułatwiające dostęp do informacji i środków komunikacji międzyludzkiej wobec osób dotkniętych jakąkolwiek formą niepełnosprawności.

Edukacja - jest to zasada równych możliwości w zakresie edukacji podstawowej, średniej i wyższej, a także o charakterze integracyjnym dla niepełnosprawnych w różnym wieku. Działania podejmowane przez administrację państwową powinny być kierowane tak, aby kształcenie osób niepełnosprawnych stanowiło integralną część systemu oświaty.

Zatrudnienie - należy wyrównać możliwości wykonywania zajęcia na rynku pracy dla osób niepełnosprawnych mieszkających na wsi i w miastach. W aktualnej sytuacji naszego kraju jest to bardzo trudne, szczególnie na wsi.

Zabezpieczenie socjalne i środki utrzymania - państwo, w miarę ekonomicznych możliwości, powinno udzielać osobom niepełnosprawnym wsparcia finansowego w postaci dodatku do dochodu oraz wprowadzać systemy zabezpieczeń socjalnych i społecznych. Konieczna tu jest organizacja dobrej kontroli uzasadnień wsparcia finansowego i materialnego.

Życie rodzinne i ochrona osób niepełnosprawnych - państwo chroni (prawnie i administracyjnie) integralność osobistą, chroni przed dyskryminacją osóby niepełnosprawne, ze względu na związki seksualne, małżeństwo i rodzicielstwo, czyli pełne uczestnictwo w życiu rodzinnym.

Kultura - osobom niepełnosprawne powinny mieć możliwość uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych na równych prawach..

Sport i rekreacja - działania administracji państwowej mają zapewnić osobom niepełnosprawnym równe możliwości uprawiania sportu i rekreacji. Dotyczy to udostępniania takich miejsc jak hotele, plaże, hale sportowe, sale gimnastyczne itp. Nie tworzenie i likwidacja barier architektonicznych w budowanych domach, osiedlach i środowisku komunikacyjnym.

Religia - państwo zapewnia równoprawne uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu religijnym ich społeczności, a celem tych działań ma być m. in. eliminacja dyskryminacji niepełnosprawności.

Państwo ponosi także odpowiedzialność finansową za krajowe programy i działania skierowane na tworzenie równych szans osobom niepełnosprawnym. Państwo powinno także metodami uznanymi naukowo monitorować sytuację w środowisku osób niepełnosprawnych i na tej podstawie planować przedsięwzięcia w zakresie polityki społecznej i zdrowotnej oraz wnosić inicjatywy prawodawcze.

Przykłady zakresu działań urzędów zdrowia publicznego na rzecz osób niepełnosprawnych

Rehabilitacja jest to proces opieki nad osobą, która ma naruszoną sprawność fizyczną i/ lub umysłową na skutek wypadku, choroby lub wady wrodzonej, spełniany poprzez leczenie, przystosowywanie psychologiczne, zawodowe i socjalne do uzyskania niezależności od innych osób w pełnieniu codziennych czynności życiowych oraz do uzyskania zdolności do pracy w warunkach dostosowanych do kalectwa.

Rehabilitację można podzielić na leczniczą, psychologiczna, zawodową i społeczną.

Zagadnienia epidemiologiczne w fizjoterapii

Fizjoterapia, jako metoda podstawowa lub pomocnicza w leczeniu i rehabilitacji a często także we wzmacnianiu zdrowia pacjenta (np. w sporcie), stosowana jest w licznych zakresach przydatności i potrzeb przy użyciu licznych, specyficznych metod. Stąd wywodzi się różnorodność warunków pracy fizjoterapeuty (np. różnice podczas stosowania aparatury elektrycznej i elektronicznej i podczas stosowania balneoterapii) i różnorodność możliwych sytuacji sprzyjających nie zamierzonemu przenoszeniu zakażeń z osoby na osobę. Każde stanowisko pracy fizjoterapeuty powinno mieć specyficzną instrukcję postępowania z uwzględnieniem, m. in. zagadnień BHP.

Epidemiologiczne zabezpieczenie zdrowia osób rehabilitowanych w zakładach zamkniętych i półotwartych

Podstawą do poznania zagadnień epidemiologicznych dotyczących wszystkich zabiegów i czynności fizjoterapeuty są opracowania dotyczące możliwości dodatkowych zakażeń pacjentów, podczas ich kontaktów diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, zarówno w otwartej (przychodnie, laboratoria) jak i w zamkniętej (szpitale sanatoria) ochronie zdrowia. Z epidemiologicznego punktu widzenia zabiegi fizjoterapeutyczne oznaczają się szeregiem swoistych możliwości przypadkowego przenoszenia zakażeń w ciągach: pacjent - fizjoterapeuta - inny pacjent; pacjent - przedmioty (w pokoju zabiegowym) - inny (kolejny) pacjent; pacjent - fizjoterapeuta - przedmioty - inny pacjent.

Główna zasada postępowania fizjoterapeuty jest następująca: zabiegi fizjoterapeutyczne nie mogą być przyczyną (drogą) szerzenia zakażeń i chorób z jednego pacjenta (rekonwalescenta) na innych pacjentów za pośrednictwem fizjoterapeuty i/lub przedmiotów w pokoju zabiegowym.

Podczas zabiegów fizjoterapeutycznych mogą być przenoszone zakażenia bakteriami i wirusami (rzadziej innymi zarazkami), czego nie można w pełni wykluczyć, w następujących

sytuacjach :

1. Z osoby poddawanej zabiegom (bezpośrednio lub pośrednio) na inną, kolejną osobę poddawanej zabiegom, za pośrednictwem rąk fizjoterapeuty, za pośrednictwem aparatów (ich końcówek), za pośrednictwem prostych przedmiotów, jak fotele, krzesła, stoły, kozetki i inne. Obowiązuje tu odpowiednie postępowanie opisane w rozdziale o zakażeniach szpitalnych.

2. Z osoby poddawanej zabiegom (ale zakażonej) do organizmu fizjoterapeuty. Obowiązują tu odpowiednie przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP).

Organizacja pracy

Ważną rolę w zabezpieczaniu zdrowia pacjentów podczas zabiegów rehabilitacyjnych spełnia dobrze przemyślana organizacja pracy, zarówno w czasie jak i w przestrzeni. Są to:

1. Opracowane dotychczas i opanowane przez fizjoterapeutę procedury postępowania (instrukcje) podczas wykonywania poszczególnych zabiegów i czynności organizacyjnych i czystościowych. Dokładne przestrzeganie wykonywania tych procedur.

2. Harmonogram przyjęć pacjentów, z uwzględnieniem ich zdrowia i rodzajów zabiegów a także dostatecznej ilości czasu na każdy zabieg i na przygotowanie do następnego zabiegu.

3. Higiena własna i najbliższego miejsca (sali, przedmiotów, aparatów) wykonywanych zabiegów. Codzienna zmiana ubioru ochronnego. Codzienne (wieczorne) sprzątanie korytarzy i sal zabiegowych oraz dezynfekcja miejsc szczególnie narażonych na kontaminacje.

4. Współpraca z lekarzem (ami) i pielęgniarką (ami) osoby rehabilitowanej. Tu mieszczą się dokładne badania pacjenta, m. in. np. czy ma zakażenia skóry gronkowcami lub grzybami.

5. Podział zabiegów pacjentów na: a) „grupy zamknięte”, tj. przebywających w szpitalu lub w sanatorium, ze ściśle określonymi przez lekarzy zabiegami; b) „grupy otwarte”, tj. przychodzących na zabiegi rehabilitacyjne i decydujących o rodzaju i ilości zabiegów (często za odpłatnością); c)”grupy mieszane, pół otwarte”, tj. pacjenci z grup zamkniętych i pacjenci przychodzący z własnymi potrzebami rehabilitacyjnymi.

6. Zabezpieczenie odpowiedniej dezynfekcji sprzętu używanego przez kolejnych pacjentów poddawanych zabiegom oraz sprzętu przekazywanego do czasowego użytku przez pacjentów, jak laski, kule, wózki i in.

W powyższych punktach mieszczą się sposoby przerywania dróg przenoszenia zakażeń, z jednych osób na inne osoby, w czasie zabiegów rehabilitacyjnych.

Intensywna terapia

W czasie wykonywania zabiegów zaliczanych do intensywnej terapii, z epidemiologicznego punktu widzenia należy zwracać uwagę na:

a) kontakty własnego organizmu z krwią pacjenta i możliwością zabrudzenia nią otoczenia (aparatów, stołów, łóżek itp.). Należy temu zapobiegać i przeprowadzać odpowiednią dezynfekcję.

b) podobną uwagę należy poświęcać innym wydzielinom i wydalinom pacjenta i postępować jak w punkcie a.

c) po ukończeniu intensywnych zabiegów, jeśli to jest niezbędne, należy dowiedzieć się czy pacjent nie jest chory lub nie jest nosicielem zarazków. W razie pozytywnej informacji należy przeprowadzić konsultację z odpowiednim lekarzem-specjalistą.

Pacjent w domu

Nierzadko zabiegi fizjoterapeutyczne są stosowane w domu (miejscu zamieszkania) pacjenta. Obowiązują wówczas te same procedury postępowania, tj. by nie zakazić się samemu, nie zakażać pacjenta i nie wynosić zarazków z domu pacjenta do innych pacjentów.

1

---