Artyzm średniowiecza (na podstawie B. Walczak Zarys dziejów języka polskiego)
Duży dystans czasowy, jaki nas dzieli od tej odległej epoki, stosunkowo niewielka liczba tekstów o charakterze wyraźnie literackim i wynikające stąd trudności odtworzenia obowiązujących w średniowieczu zasad poetyki i ówczesnej wrażliwości estetycznej - wszystko to było powodem długo utrzymującej się opinii o niskim poziomie, wręcz prymitywizmie językowo-stylistycznym utworów średniowiecznych. Dopiero ostatnie lata przyniosły zdecydowaną zmianę tych poglądów. Wnikliwa i uwzględniająca uwarunkowania historyczne analiza dowodzi niespodziewanie wysokiego poziomu językowo-stylistycznego, wersyfikacyjnego (w wypadku tekstów wierszowanych) i kompozycyjnego takich utworów, jak Bogurodzica i niektóre inne pieśni religijne (Jezus Krystus, Bóg człowiek, Posłuchajcie, bracia miła), Kazania Świętokrzyskie, przekłady Psałterza i Biblii (Psałterz floriański, Psałterz puławski, Biblia Królowej Zofii), legendy o świętych (Legenda o świętym Aleksym), niektóre utwory dydaktyczno-umoralniające (Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią) i inne. Teksty o charakterze praktyczno-użytkowym, pozbawione jakichkolwiek ambicji literackich, odbijające (jak roty sądowe) stosunkowo wiernie ówczesny żywy język mówiony, świadczą, że średniowieczny język artystyczny tekstów o charakterze literackim daleko odbiegał od żywej, codziennej mowy. Było tak m.in. dlatego, iż większość średniowiecznych tekstów literackich powstawała pod wpływem literatury łacińskiej i piśmiennictwa czeskiego, najczęściej jako przekłady, przeróbki i parafrazy utworów łacińskich, nierzadko za pośrednictwem czeskim. Stąd w ich składni, słownictwie i frazeologii odnajdujemy wiele elementów obcych, głównie łacińskich i czeskich. Nie bez znaczenia była też tutaj służebna w stosunku do liturgii rola średniowiecznej polszczyzny artystycznej. Względy kultowe, wymóg wierności wobec łacińskiego oryginału lub wzorca - powodowały, że z każdym ćwierćwieczem język ten stawał się coraz bardziej archaiczny.
Najogólniej mówiąc średniowieczny model stylistyczny cechowały następujące właściwości: przewaga w słownictwie elementów abstrakcyjnych nad konkretnymi; Wielka rola liczby, wyrażająca się w częstym stosowaniu symetrycznych, kompozycyjnych układów dwójkowych, trójkowych, czwórkowych itd., rozmaitego rodzaju wyliczeniach i powtórzeniach; nominalizm stylistyczny ujawniający się w przewadze ilościowej rzeczowników nad czasownikami i w częstym posługiwaniu się nominalnymi (tzn. opartymi na rzeczownikach, przymiotnikach i zaimkach, a nie na czasownikach) konstrukcjami składniowymi; Umiejętne wykorzystywanie w celach stylistycznych apostrofy i wołacze; wielka rola różnego rodzaju nagromadzeń i paralelizmów na wszystkich piętrach struktury tekstu (szczególnie w słownictwie i składni); kunszt wersyfikacyjny w poezji i retoryczna dyscyplina w prozie.
Liczne i ostre rygory formalne wraz ze wspomnianą już zależnością od obcych wzorców i wymogiem wierności wobec przekładanych, przerabianych czy parafrazowanych pierwowzorów - powodują jednak, że w okresie późnego średniowiecza język artystyczny staję się coraz bardziej szablonowy.