Arystoteles, Poetyka - pojęcia
Mimesis - od funkcji mima (gra- akcja), jedyna kategoria, łącząca poezję i twórcze naśladowanie. Twórczo naśladując przyrodę, można ja przedstawić taką, jaka jest lub brzydszą. Zdarzenia przedstawione nie są realne (rzeczywiste), a możliwe na zasadzie prawdopodobieństwa i konieczności. Twórca może przedstawić rzeczywistość taką, jaka jest, ale też taka jaka powinna być lub nawet taką, której nie ma, a jej istnienie w realnym świecie jest niemożliwe. Naczelną zasadą jest tylko zasada prawdopodobieństwa- eliminacja przypadkowości w doborze i układzie elementów świata przedstawionego. Staje się on dzięki mimetyczności autonomiczny (odmienny ontycznie od realnego).
Proces mimetyczny:
-tworzenie świata przedstawionego, co nie jest równoznaczne z kopiowaniem rzeczywistości
-mimesis- rzeczywistość przedstawiona w dziele sztuki; dziś- fikcyjność.
Trzy odmienne aspekty procesu mimetycznego:
Przedmioty naśladowania (działanie ludzi lepszych, gorszych i takich, jacy są w rzeczywistości);
Środki, czyli tworzywo, jakim posługuje się naśladowca (słowo, rytm, melodia);
Sposób, czyli forma, w jakiej przebiega proces naśladowczy (narracyjny, dramatyczny, narracyjno-dramatyczny);
Dynamis - który jest tu rozumiany jako element formalny, decydujący o doborze odpowiednich środków dla odpowiedniego przedmiotu i sposobu naśladowania.
Perypetia - najmocniej budują dramat: litość i trwogę. Zmiana biegu zdarzeń w kierunku przeciwnym intencjom działania postaci, np. Edyp chce przeciwstawić się przepowiedni a nieświadomie ją wypełnia.
Rozpoznanie - (anagnorisis); zwrot od nieświadomości do rozpoznania:
Zewnętrznego - znamię Orestesa w Elektrze;
Wewnętrznego - Edyp rozpoznaje siebie jako zabójcę ojca (wyżej cenione przez Arystotelesa).
Tragedia - naśladowcze przedstawienie akcji (wtedy fabuła [mythos] jest najważniejsza); akcja:
Poważna (bo świat tragedii jest lepszy niż rzeczywisty);
Skończona ( zamknięta całość musi mieć początek, środek i koniec);
Posiadająca odpowiednie wielkości (taka, która jest łatwa do zapamiętania w całości).
Fabuła dla Arystotelesa jest odpowiednio długa, jeśli w jej ramach jest możliwe przejście w tragedię - ze szczęścia w nieszczęście przez zbłądzenie, a w komedii - z nieszczęścia w szczęście; język jest ozdobny (decorum, jak się mówi w danej sytuacji) i odmienny w różnych częściach dzieł (zróżnicowanie na partie mówione, śpiewane - autor mówi od siebie, daje głos postaciom, forma dramatyczna a nie narracyjna); przez wzbudzenie litości i trwogi - by doprowadzić do oczyszczenia z tych uczuć - katharsis - cel przypisany tragedii.
Fabuła prosta [haploi]- zdaniem Arystotelesa najmniej wartościowa, epizodyczna, dodawanie epizodów, które łącza się przez bohaterów, a nie przez związki logiczne, przyczynowo- skutkowe. Jest to pisanie sztuki dla popisów aktora, a nie maja one wartości dramatycznych.
Fabuła zawikłana [peplegmeoi] - ma perypetie lub/ i rozpoznanie.
Składniki tragedii:
Fabuła [mythos] - najważniejsza, ponieważ celem tragedii jest naśladowanie akcji,
Charakter postaci [ethe] - zespół cech wewnętrznych postaci, popychający je do poczynań
Myślenie [dianoia] - jest ono też głównym celem ( zdolność wyrażania w mowie tego, co w danej sytuacji jest istotne, tym zajmuje się „Retoryka”);
Język (wysłowienie) [leksis] - kompozycja słowna, posiadająca formę wiersza i dialogu- związana z formą języka.
Widowisko [opsis] - najluźniej związany ze sztuką poetycka element, ale odbiorcy lubią efekty widowiskowe. Wykorzystywane najbardziej, gdy fabuła jest słabo napisana. Jest ono dość konwencjonalne.
Śpiew [melopoiia]- najważniejsza ozdoba tragedii, nie jest elementem przebiegu zdarzeń, nie łączy się z postaciami.
Podział tragedii - prolog, epizody, eksodos i chór (a tej jeszcze na parodos i stasimon);
Pathos - trzeci składnik fabuły; bolesne lub zgubne zdarzenie np. naoczne przedstawienie , zabójstwa, śmierci, rozpaczy.
Katharsis - kategoria psychologiczna, ściśle związana z tragedią, która w czasie oglądania ma wzbudzić litość i trwogę (= współczucie i strach) i przez to „oczyszczać” te uczucia. Oczyszczanie to ma dokonywać się przez przeżycie litości (nad postacią szlachetną, cierpiącą niesłusznie) i trwogi (przez wczucie się w los postaci, który może się nam przydarzyć). Litość i trwogę w tragedii może wzbudzić: widowisko (gorszy sposób), układ zdarzeń, fabuła (lepszy sposób).
Idealny bohater tragedii - ani specjalnie cnotliwy, ani przewrotny; bohaterowie o charakterach: szlachetnych, odpowiednich, zgodnych z tradycją; takie, by wynikało z nich rozwiązanie tragedii;
Naśladowanie - to pokrewieństwo rodzajowe, różnica gatunkowa. Dramat wyróżnia się techniką (środkami poetyckimi), tragedię i komedię różnią przedmioty naśladownictwa. Tragedia przedstawia poważnych bohaterów. Zasada prawdopodobieństwa pozwala wyeliminować wszelką przypadkowość w doborze przedstawionego świata, który jest autonomiczny, zbudowany ze składników:
-przedmiotów naśladowania,
-środków, czyli tworzywa, jakim posługuje się naśladowca,
-sposób, forma, w jakiej przebiega proces naśladowczy.
Naśladować można na trzy sposoby:
kiedy osoby naśladowane są lepsze niż w rzeczywistości (tragedia);
kiedy są takie same jak w rzeczywistości;
kiedy są gorsze niż w rzeczywistości (komedia).
Umiejętność naśladowania nie jest tym samym co tworzenie przez sztukę wiernego obrazu rzeczywistości, to raczej przedstawienie w sposób artystyczny.
Tragedia a epos - Porównuje tragedię z epopeją, mówiąc, że tragedia jest doskonalsza od epopei, ponieważ przedstawia rzeczy w sposób zwięzły, a również dlatego, że zawiera takie składniki: jak śpiew i oprawa sceniczna, więc jest bogatsza niż epopeja; W swoim dziele nie używa słowa epika, tylko epos jako poemat heroikomiczny. Sporadycznie go przywołuje, natomiast liryce prawie wcale nie poświęca uwagi.
Poeta a historyk - „Historyk i poeta różnią się przecież nie tym, że jeden posługuje się prozą, a drugi wierszem, bo dzieło Herodota można by ułożyć wierszem i mimo to pozostałoby ono historią, jak jest nią w prozie. Różnią się oni natomiast tym, że jeden mówi o wydarzeniach, które miały miejsce w rzeczywistości, a drugi o takich, które mogą się wydarzyć. Dlatego też poezja jest bardziej filozoficzna i poważna niż historia; poezja wyraża przecież to, co ogólne, historia natomiast to, co jednostkowe.”