U. Eco: Poetyka dzieła otwartego

• tradycyjnie - dzieło muzyki klasycznej - zespolenie dźwięków zorganizowanych. Teraz - pozostawienie swobody wykonawcy;

• „dzieło otwarte” - określa stosunki między dziełem a interpretatorem. Autor tak komponuje dzieło, by odbiorca uzyskał wrażenie estetyczne zamierzone przez autora - w tym sensie dzieło jest zamknięte. Możliwość interpretacji - dzieło otwarte;

• poetyka dzieła otwartego - ma inspirować interpretatora do własnych odbiorów, nieskrępowanych przez konieczność odczytu. Ale też każde dzieło sztuki wymaga od odbiorcy swobodnej i twórczej reakcji;

• w średniowieczu - alegoryzm - dzieła można rozumieć na 4 sposoby - dosłownie, alegorycznie, moralnie lub mistycznie. Wtedy dzieło jest w pewnym sensie otwarte - tu jest pewna liczba rozwiązań estetycznych, z góry określona; to dzieło nie ma nieskończonych możliwości interpretacji;

• barok - negacja jasnej i statycznej określoności klasycznej formy renesansu. Tu dzieło „otwarte” w nowoczesnym znaczeniu. Poszukiwanie ruchu i iluzjonizm wykluczają obserwację z uprzywilejowanego miejsca;

• [nowoczesny człowiek nie szuka w dziele sztuki jawnego i łatwego piękna, ale widzi w nim tajemnicę godną zgłębienia, s. 31];

• oświecenie / romantyzm - koncepcja poezji „czystej”. Utwór ma budzić wiele domniemań, mieć wiele znaczeń, może być podziwiany na różne sposoby;

• świadoma koncepcja dzieła otwartego pojawia się w symbolizmie w II połowie XIX wieku („Sztuka poetycka” Verlaine'a). Mallarme - nie wolno narzucać czytelnikowi jednoznacznej interpretacji tekstu;

• „Ulisses” Joyce'a - najlepszy przykład dzieła otwartego;

• „Finnegans Wake” - podstawę wieloznaczności tworzy kalambur - słowo pun, w którym łączą się różne rdzenie, dające różne źródła aluzji;

• poetyka teatralna Brechta - akcja dramatyczna = ekspozycja pewnych stanów napięcia, Brecht ukazuje widzowi fakty, nic nie sugeruje, nie przynosi rozwiązań;

• od baroku do symbolizmu - „otwarcie” dzieła oparte na teoretycznej, intelektualnej współpracy odbiorcy, który ma interpretować stworzone dzieło sztuki. W „Scambi” Pousseura - odbiorca współuczestniczy w tworzeniu dzieła;

• utwory nieukończone (w sferze dzieł otwartych) - „dzieła w ruchu” - w literaturze np. Mallarme „Księga” - tu nawet strony nie miały kolejności, utwór miał być szeregiem nieoprawionych oddzielnych zeszytów, ale nie został ukończony;

• sztuka nie poznaje świata, a go dopełnia. Formy przybierane przez sztukę odzwierciedlają sposób, w jaki nauka widzi rzeczywistość;

• dzieło otwarte - niesie w sobie echa tendencji nauki współczesnej. Dzieło - pole możliwości (pole - spojrzenie na stosunki między przyczyną i skutkiem, jako wzajemne oddziaływanie różnych sił, dynamizm struktury; możliwość - tendencja nauki do rezygnacji ze statycznego porządku i świadomość plastyczności zachowań;

• dzieło otwarte - pozbawione koniecznego i możliwego do przewidzenia zakończenia, wolność interpretatora - forma nieciągłości. Każde wykonanie nie wyczerpuje możliwości dzieła, każda realizacja nadaje dziełu kształt, każde odczytanie jest zadowalające, ale i niekompletne, bo nie daje symultanicznego obrazu wszystkich możliwych interpretacji. Nie osiągnie się syntezy elementów dzieła. W dziele autor przejmuje rolę Boga - czuwa nad organizacją dzieła;

• s. 51 / 52 dzieło w ruchu stwarza możliwość wielu indywidualnych interwencji, nie stanowi jednakże zachęty do interwencji bezkształtnych i chaotycznych;

• autor pozostawia odbiorcy dzieło do dokończenia, ale wie, że to zawsze będzie jego dzieło, bo proponuje możliwości ukierunkowane;

• słownik nie jest dziełem, chociaż jest otwarty;

• dzieło - produkt pracy twórczej jednej osoby;

• dzieła otwarte - 1) zapraszają odbiorcę do tworzenia dzieła z autorem, 2) niektóre mają zdolność rodzenia wewnętrznych relacji, które ma wybrać odbiorca, 3) każde dzieło sztuki jest otwarte na interpretacje. Tym zajmuje się współczesna estetyka;

• poetyka dzieła w ruchu ustala nowy rodzaj stosunków między artystą i odbiorcą, ustala nowy stosunek między kontemplacją i korzystaniem z dzieła sztuki; dzieło dzięki niej zdobywa nową pozycję w społeczeństwie.

---