Konsumpcja
Determinanty konsumpcji społeczeństwa
Analiza konsumpcji w skali makro - badanie konsumpcji całego społeczeństwa danego kraju
Deretminanty:
poziom i tempo rozwoju gospodarczego
procesy demograficzno - społeczne
oddziaływanie państwa
A. Poziom i tempo rozwoju gospodarczego
→ Poziom rozwoju gospodarczego danego kraju jest zazwyczaj mierzony wielkością produktu krajowego butto (PKB)
→ dynamika rozwoju gospodarczego - wyrażają ją indeksy zmian PKB (przyrostów lub spadków)
→ PKB - skumulowany a zarazem syntetyczny wykaz (efekt) procesów gospodarowania w określonym przedziale czasu. Wielkość i zmiany PKB można analizować w ujęciu globalnym bądź na jednego mieszkańca (per capita).
→ PKB wyraża globalną wartość produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku
→ wielkość PKB można obliczać na trzy sposoby:
metoda sumowania prouktów - określenie ogólnej wartości wszystkich dóbr materialnych i usług wytworzonych w danym kraju w ciągu roku
metoda sumowania dochodów - dochody uzyskane z produkcji dóbr i usług
metoda sumowania dodatków poniesionych na zakup produkcji finalnej (wydatków konsumentów, inwestorów, państwa oraz salda obrotów za granicą)
Metoda 1:
dobra finalne - produkty nabywane przez gospodarstwa domowe
dobra inwestycyjne - produkty nabywane przez przedsiębiorstwa
wartość dodana - przyrost wartości dóbr na danym etapie procesu ich wytwarzania
→ obliczony tą metodą PKB jest wyrażony w cenach czynników produkcji
Metoda 2:
→ wartość PKB jest wyrażona również w cenach czynników produkcji
Metoda 3:
→ wartość PKB jest wyrażona w cenach rynkowych
Różnica między PKB w cenach czynników produkcji a cenach rynkowych:
PKB w cenach rynkowych jest miarą produkcji według cen płaconych przez ostatecznych nabywców produktów, czyli cen, w których kalkulacji uwzględniono podatki pośrednie (VAT, akcyzę), a także ewentualne subsydia państwowe
Podatki pośrednie powodują wzrost ceny rynkowej, natomiast subisydia jej obniżenie
PKB w cenach rynkowych jest więc większy od PKB w cenach czynników produkcji o różnicę między sumą podatków pośrednich płaconych przez przedsiębiorstwa a subisydiami otrzymywanymi przez niektóre z tych firm
→ właścicielami części czynników produkcji mogą być osoby mieszkające za granicą (posiadacze akcji, udziałów, kont bankowych)
→ dlatego też, by uwzględnić krajowe transfery dochodów czynników produkcji wprowadza się kategorię produktu narodowego brutto PNB
→ PNB - suma dochodów osiąganych przez gospodarstwa domowe danego kraju, niezależne od miejsca zaangażowania posiadanych przez te gospodarstwa czynników produkcji (pracy i kapitałów)
→ PNB = PKB powiększonemu lub pomniejszonemu o saldo dochodów z tytułu zaangażowania czynników produkcji za granicą (płac i zysków), może być mniejszy lub wększy od PKB
→ jeśli PNB pomniejszymy o amortyzację (równowartość zużycia zasobów kapitału trwałego) to otrzymamy wielkość produktu narodowego netto PNN, wyrażonego w cenach czynników produkcji (PNN=DN= dochód narodowy)
dochody pierwotne - suma dochodów gospodarstw domowych uzyskanych bezpośrednio z działalności gospodarczej
dochody rozporządzalne gospodarstw domowych - od DN należy odjąc część dochodów, która nie jest wypłacana gospodarstwom domowym (CIT), powstała różnica jest dochodem pierwotnym; od tych dochodów należy odjąć kwotę PIT oraz składki na ubezpieczenia społeczne, a dodać trasfery socjalne na rzecz gospodarstw domowych (emerytury, renty, zasiłki)
Analizując wpływ PKB na poziom, dynamikę i strukturę konsumpcji trzeba uwzględnić:
wielkość i dynamikę produktu krajowego globalnie i na 1 mieszkańca
podstawowe makroproporcje podziału produktu krajowego - podział na konsumpcję oraz oszczędności
rozkład społeczny tworzeniai podziału produktu krajowego brutto, a zwłaszcza dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych
→ im wyższa jest dynamika rozwoju gospodarczego, tym zazwyczaj szybciej zwiększa się poziom konsumpcji, a tym samym poprawia poziom życia społeczeństwa
B. Procesy demograficzne i społeczne
Różnica między sposobem oddziaływania czynnika gospodarczego a oddziaływaniem czynnika demograficznego:
analizując wpływ PKB uwzgldniamy w zasadzie tylko stronę podażową (ilość i strukturę środków zaspokojenia potrzeb oferowanych przez system gospodarczy)
analiza procesów społecznych i demograficznych daje w przybliżeniu pogląd na wielkość i strukturę potrzeb, czyli popytu konsumpcyjnego
między procesami gospodarczymi a demograficznymi występuje bezpośrednie sprzężenie zwrotne, wynikające z tego, że społeczeństwo to nie tylko konsument efektów gospodarczych, ale również ich tówrca - bezpośredni czynnik produkcji
Analizując demograficzne uwarunkowania konsumpcji danego społeczeństwa, należy zwrócić uwagę na:
liczbę ludności, jej dynamikę i źródła rozwoju demograficznego
zmiany w strukturach ludności według płci i wieku, aktywności zawodowej, wykształcenia oraz według miejsca zamieszkania
zmiany w systemach wartości, aspiracji i wzorcach zachowań
→ aby nastąpił odczuwalny wzrost konsumpcji społeczeństwa, tempo wzrostu gospodarczego musi być wyższe od tempa wzrostu liczby ludności
→ źródłami wzrostu liczby ludności są przyrost naturalny (różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgodnów) oraz migracje
depopulacja - przyrost naturalny przyjmuje wartości ujemne, czyli liczba ludności zaczyna się zmniejszać
C. Oddziaływanie państwa
państwo opiekuńcze - państwo, które uczestniczy w życiu gospodarczym oraz przyjmuje na siebie wiele funkcji opiekuńczych w stosunku do obywateli (p. socjalne, dobrobytu)
rola państwa - usuwanie niesprawności rynku, czyli korygowanie rynkowych mechanizmów alokacji zasobów
współczesne zadania państwa w gospodarce rynkowej sprowadzają się do realzacji trzech kategorii funkcji:
alokacyjnej
dystrybucyjnej
stabilizacyjnej
alokacyjna - działalość prowadząca do lepszej alokacji zasobów wytwórczych, które nie podejmują prywatne podmioty gospodarcze (wytwarzanie dóbr publicznych - usług edukacyjnych, medycznych etc)
dystrybucyjna - aktywna rola państwa w podziale PKB oraz majątku ogólnospołecznego prowadzącą do ich sprawiedliwego podziału w społeczeństwie - zmniejszenie dysproporcji społecznychm jakie mogłyby powstawać w warunkach nieskrępowanego działania mechanizmów rynkowych
stabilizacyjna - działanie państwa na rzecz stabilności gospodarczej - zapobieganie recesjom gospodarczym, dbanie o właściwe proporcje rozwoju gospodarczgo
→ państwo wykonuje te funkcje za pośrednictwem prowadzonej polityki fiskalnej (wydatki rządowe, polityka podatkowa) oraz pieniężnej (kreowanie podaży pieniądza na rynku)
państwo oddziałuje na poziom i strukturę konsumpcji społeczeństwa przez:
politykę dochodów i cen (bezpośrednie i pośrednie oddziaływanie państwa na poziom i strukturę dochodów realnych społeczeństwa, czyli jego siły nabywczej
politykę społeczną ze szczególnym uwzględnieniem polityki kulturalnej, oświatowej i socjalno - zdrowotnej
2. Hipotezy
A. Hipoteza dochodu absolutnego Johna M. Keynesa
badał związki między dochodami ludności a konsumpcją
prawo psychologiczne - konsumpcja rośnie wraz z dochodami, lecz jej przyrost jest mniejszy od przyrostu dochodu
rozpatrywał wpływ na konsumpcję wielkości łącznych, czyli absolutnych bieżących dochodów rozporządzalnych
wyniki jego studiów określa się mianem hipotezy dochodu absolutnego
jeżeli wraz ze wzrostem dochodów maleje w nich udział konsumpcji, to równocześnie rośnie udział oszczędności, czyli wraz ze wzrostem dochodów obniża się skłonność do konsumpcji, a rośnie skłonność do oszczędzania
B. Hipoteza dochodu permanentnego (stałego) Miltona Friedmana
kwestionuje główne wątki hipotezy Keynesa
uważa, że poziom wydatków konsumpcyjnych nie jest uzależniony wprost od wielkości bieżących dochodów rozporządzalnych, lecz przede wszystkim od przeciętnego dochodu uzyskiwanego w dłuższym, przynajmniej kilkuletnim okresie
dochód ten nazywa dochodem permanentym
konsument nie kieruje się w swych decyzjach nabywczych poziomem łącznych, aktualnie uzyskanych dochodów, lecz indywidualnie oszacowanym dochodem stałym rozumianym jako średnia ważona poziomu dochodów z ostatnich lat oraz oczekiwanego dochodu przyszłego
zakup dóbr trwałych jako forma oszczędzania, inwestycji
czynniki powodujące zmianę relacji konsumpcji do dochodu permanentnego należą:
→ poziom stopy procentowej (im wyższa tym niższa konsumpcja)
→ stosunek między dochodem a posiadanym majątkiem (im wyższy majątek tym wyższa konsumpcja)
→ stopień niepewności co do przyszłych dochodów (im wyższy, tym niższa konsumpcja)
→ wiek i stan rodzinny konsumenta (w sposób indywidualny)
→ uwarunkowania kulturowo - społeczne, jak: rasa, narodowość, tradycje, wykształcenie itp. (w sposób indywidualny)
Hipoteza cyklu życia Franco Modiglianiego i Alberta Ando
hipoteza racjonalnych oczekiwań
ludzie kształtują swój poziom i strukturę konsumpcji nie tylko na podstawie wielkości aktualnie pozyskiwanego strumienia dochodów czy też oszacowanego wolumenu wspomnianych dochodów permanentnych w perspektywie kilku lat, ale uwzględniają także spodziewane przyszłe dochody w skali całego życia
o konsumpcji i jej zmianach w rzeczywistości będą decydować dochody z okresów poprzednich, bieżący dochód rozporządzalny oraz oczekiwany w perspektywie życia dochód przyszły
o wyborze ścieżki konsumpcji decyduje prognoza przyszłych dochodów w długim horyzoncie czasu
Hipteza dochodu relatywnego Jamesa S. Duesenberry'ego
stopień zadowolenia gospodarstwa z osiąganej konsumpcji jest wysoce uzależniony od poziomu konsumpcji otoczenia, zwałszcza grupy społecznej (rodziny, sąsiadów), która jest świadomie bądź podświadomie naśladowana, a jej dochody są najbardziej zbliżone do dochodów tego gosodarstwa
im wyższy jest standard konsumpcji innych gospodarstw, tym niższa jest satysfakcja z własnej konsumpcji
efekt pokazowy, naśladownictwa - czasem świadoma, czasem nieświadoma skłonność człowieka do porównywania się z innymi ludźmi, naśladowania ich stylów życia
konsumpcja rośnie wraz ze wzrostem dochodów