WELFARE STATE - POWSTANIE, ROZWÓJ, KRYZYS
welfare state - państwo opiekuńcze, państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego - koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej.
Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych.
PRZYCZYNY POWSTANIA
Wizje dobrego życia
→ socjalne funkcje państwa mają pomóc w osiąganiu „dobrego życia”
→ Robson - bez wizji społeczeństwa dobrobytu nie ma sznas na odpowiednie państwo dobrobytu
→ wizję welfare state można znaleźć już w pracach m.in Locke'a, Hobbes'a, Rosseau i Milla
Prawa obywatelskie
→ welfare state oznacza, że państwo bierze na siebie prawa socjalne obywateli
→ Marshall twierdzi, że państwo dobrobtu stało się gwarancją, iż prawa osobiste i polityczne, które obywatele nabyli wcześniej, będą mogły być faktycznie urzeczywistnione
→ ludziom nie wystarczała równość wobec prawa, gdyż była zbyt formalna, proceduralna (tzn nie zapewniała równych możliwości, szans w życiu)
Modernizacja kapitalistyczna
→ realizacja praw socjalnych przez państwo oznacza, że obywatele i najbliższe im instytucje, takie jak rodzina, sąsiedzi, gmina, parafia nie potrafią w sposób tradycyjny zaspokoić swoich potrzeb socjalnych i muszą sięgać po pomoc państwa < ZASADA POMOCNICZOŚCI, SUBSYDIARNOŚCI PAŃSTWA
→ te instytucje przestały wystarczać, gdy umocnił się rynek, nastąpiło uprzemyslowienie i rozwinął się kapitalizm
→ Durkheim - widział potrzebę budowy instytucji integracji społeczej, uważał, że do funkcji państwa należą także funkcje socjalne, choć nie chodziło mu o całkowitą kontrolę państwa nad gospodarką i życiem społecznym. Dotyczyło to szczególnie Europy.
Cele państwa socjalnego
Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje do eksportu[potrzebne źródło] itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami. Współcześnie duża część wydatków realizowana jest poprzez finansowanie organizacji pozarządowych[1].
W analizach porównawczych modeli państwa dobrobytu rozwinięto rozmaite typologie. Esping-Andersen rozróżnia na przykład trzy typy państwa dobrobytu: reżimy liberalne (np. USA), reżimy konserwatywne (np. Niemcy) oraz reżimy socjaldemokratyczne (np. Szwecja). Kategoryzacja ta bazuje na trzech czynnikach: zależności między państwem a rynkiem w oferowaniu usług społecznych, jakości i rodzaju tych usług oraz oddziaływaniu polityki społecznej na społeczne uwarstwienie i społeczny podział władzy.
Harold L.Wilensky i Charles N. Lebeaux w książce pt. Industrial Society and Social welfare (Społeczeństwo przemysłowe i pomoc socjalna) przedstawili dwie koncepcje welfare state, które dominują w USA. Pierwsza z nich to:
Koncepcja rezydualna polega na tym że rodzina i rynek w normalnym społeczeństwie zaspokajają potrzeby socjalne ludzi.
Czasem pojawia się też trzecia struktura która występuje w postaci socjalnej, oznacza to że dwie pierwsze struktury mają problem z funkcjonowaniem, życie rodzinne jest zakłócone a w gospodarce panuje kryzys. Ta koncepcja była popularna w Stanach Zjednoczonych przed kryzysem w 1929roku, ponieważ lepiej przystawała do tradycyjnej amerykańskiej ideologii odpowiedzialności jednostkowej.
Koncepcja instytucjonalna polega na zaspokojeniu standardowych potrzeb życiowych, np. zdrowotnych. Pomoc socjalna jest normalną i akceptowalną funkcja nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego ze względu, iż należy pomagać jednostkom w samorealizacji. Przyjęcie pomocy nie może nikogo stygmatyzować. Socjaldemokratyczne wartości takie jak: bezpieczeństwo, równość, humanitaryzm czynią pojęcie "klasy nieszczęśliwców". W praktyce Stanów Zjednoczonych realizuje się koncepcję pośrednią, ponieważ używane są obydwie koncepcje. Wilensky i Lebeaux nie zgadzają się z twierdzeniem że umacnianie się drugiej koncepcji podważa indywidualistyczny charakter amerykańskiej struktury społecznej i kultury. Kilka lat później typologię Wilensky'ego i Lebeaux wzbogacił Richard H. Titmuss, dodając do niej przemysłowy model osiągnięciowo-wykonawczy. W modelu tym "potrzeby socjalne zaspokajane są na podstawie merytokratycznej, na podstawie osiągnięć w pracy i wydajności"
Liberalne welfare state - przykładami tego są USA, Kanada i Australia. W tych krajach pomoc socjalna jest bardzo skromna, a ludzie którzy ja przyjmują uważani są za nieudaczników. Pomoc socjalna przyjmowana jest przez osoby o niskich dochodach, których jest jednak niewielu. Model ten sprzyja dualizmowi klasowo-politycznemu, jego dekomodyfikacja jest niska.
Konserwatywne (korporacjonistyczne) welfare state - przykładami są Niemcy, Austria, Francja, Włochy. W tych krajach prawa socjalne nabywało się przez różnice statusowe, co było uwarunkowane dziedzictwem korporacjonistyczno-państwowym oraz spuścizną po feudalizmie. To państwo nadawało te prawa. Na kształtowanie modelu miał wpływ socjalizm oraz kościół, mimo tego iż kościół miał pewne opory, jednak poparł państwo opiekuńcze jako instytucję pomocniczą. Dekomodyfikacja jest w tym reżymie średnia.
Socjaldemokratyczne welfare state - w tym państwie dekomodyfikacja jest bardzo wysoka. Tutaj przykładem są kraje skandynawskie, gdzie pomoc socjalną przyjmują nie tylko klasy robotnicze, ale też klasy średnie. W tych krajach odrzucony jest dualizm państwa i rynku. Państwo chce zapewniać jak najwyższe standardy a nie tylko pomoc najuboższym. Ideałem w tym wzorze jest rozwój niezależności jednostkowej. Państwo swą odpowiedzialnością obejmuje wszystkie osoby w państwie od tych najmłodszych aż po ludzi starszych, biednych, bezrobotnych. Państwo kładzie bardzo duży nacisk na łączenie pomocy socjalnej i pracy. Koszty utrzymywania tego uniwersalistycznego, socjaldemokratycznego i dekomodyfikacyjnego systemu pomocy socjalnej są bardzo wysokie, tak wysokie że zagrożone jest akumulacją.
James Buchanan zbudował typologię welfare state opartą na sposobach dokonywania transferów przez państwo. Wyróżnił on dwa typy państwa:
Państwo socjalistyczne, bierze ono na siebie zadanie zapewnienia ludziom dóbr i usług wcześniej przez siebie wyprodukowanych.
Państwo transferowe, państwo to nie dostarcza ludziom dóbr i usług, ale każe płacić jednym podatki aby następnie oddać je w postaci pomocy socjalnej dla drugich.
Welfare state - w którym transfer pomocy socjalnej dokonuje się zgodnie z wyraźnie zdefiniowanymi normatywnymi zasadami ustalonymi w procesie ustawodawczym.
Państwa przemiałowego (churning state - określenie Anthony'ego de Jasaya) w tym państwie o tym, od kogo i w jakiej wysokości bierze się podatki a następnie komu się je transferuje decyduje siła przetargowa rozmaitych interesów, stąd bierze się też określenie "społeczeństwo przemiałowe"
Idea państwa opiekuńczego jest krytykowana przez prawicowe partie polityczne o charakterze konserwatywnym lub liberalnym[2].
„
Państwo opiekuńcze tworzy społeczeństwo klientów systemów społecznych. Bezpośrednimi ofiarami państwa opiekuńczego stają się ludzie młodzi i kobiety. To oni najczęściej są bez pracy, bo przywileje zyskiwane przez różne grupy zawodowe i społeczne deformują taki rynek pracy
”
„
Model państwa opiekuńczego jest w pewnym sensie podobny do państwa komunistycznego. Uzależnia ludzi.
”
Krytyka ze strony skrajnej lewicy akcentuje klasowy charakter państwa, istnienie obok państwowej i społecznej, również prywatnej własności środków produkcji oraz istnienie rynku i brak planowości w sferze ekonomicznej.
Popierają ją najczęściej partie socjaldemokratyczne i centrowe.