Rozdział I
ISTOTA I GENEZA PAŃSTWA.
1. Historyczne próby definiowania i pojmowania państwa.
Do przełomu XV i XVI różnie się definiowało nazwę instytucji, którą dzisiaj nazywamy państwem. Dla starożytnych Greków było to pojęcie Polis, zaś dla Rzymian miejską gminą obywatelską było civitas, republika Rzymska - republika, a cesarstwo Rzymskie - imperium. W średniowieczu powszechne były łacińskie nazwy: regnum - regne, Reich, reign, regno. Obok tych nazw wskazywano także terra (Land), co podkreślało znaczenie posiadania ziemi jako czynnika decydującego o władzy w państwie. W Polsce stanowej terminologia jaka była stosowana najczęściej to: rzeczpospolita, regnum, królestwo, korona, policja. Prekursorem stosowania jednego terminu na określenie państwa był Machiavelli. Dzięki niemu od XVI do XVIII stosowano termin stato od status jako państwo m.in we Francji, Anglii, Niemczech.
Od tysiącleci filozofowie i prawoznawcy próbują udzielić odpowiedzi na pytanie, czym jest państwo. Pierwszą poważną, wartą odnotowania próbą określenia jest definicja Arystotelesa. Uważał on, że "państwo jest wspólnotą równych, mającą na celu możliwie doskonałe życie, że państwo to wspólnota zdolna do samowystarczalności". Szeroki rozgłos w czasach nowożytnych uzyskała definicja państwa sformułowana przez niemieckiego uczonego G. Jellinka. Uznał on, że państwo to instytucja, która musi posiadać trzy zespolone ze sobą elementy, a mianowicie władzę najwyższą (suwerenną), ludność i terytorium. Dlatego, jego definicja państwa uznawana jest jako trójelementową definicję państwa.
W historii myśli politycznej bardzo popularne było i pozostało do dzisiaj socjologiczne ujęcie państwa, traktujące je jako pewną zbiorowość ludzką - organizację, grupę społeczną. Zbliżona do takiego postrzegania państwa jest definicja Znamierowskiego. Wskazywał on że państwo jako organizacja władcza jest niezbędne dla dużych społeczności, żyjących na dużym terytorium. Celem państwa jest obrona członków tej grupy oraz utrzymanie porządku wewnętrznego.
2. Definicja państwa i jego zasadnicze cechy.
Próba sformułowania definicji państwa jest trudna z dwóch powodów. Po pierwsze państwo używane jest dzisiaj w przynajmniej 3 znaczeniach: jako szczególnego rodzaju globalna organizacja społeczeństwa, jako struktura organów władzy publicznej, aparat państwowy, piramida organów i urzędów, oraz jako podmiot prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych. Po drugie - istnieje ogromna ilość definicji państwa. Biorąc pod uwagę wszystkie definicje państwa które się ukazały w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat można sformułować następującą definicję: państwo to organizacja społeczeństwa-suwerenna, polityczna, globalna, terytorialna, przymusowa i hierarchiczna, zapewniająca wewnętrzny ład społeczny.
Państwo jest organizacją społeczeństwa, tzn. jest wielką społeczną grupą docelową, opartą na sformalizowanym członkostwie - obywatelstwie i wyposażoną we władzę publiczną. Państwo jest również organizacją suwerenną (najwyższą) i zawiera w sobie dwa składniki: samodzielność i nieograniczoność. Samodzielność wyraża się tym, że jest ono w podejmowanych działaniach niezależne od jakichkolwiek innych podmiotów. Nieograniczoność jako element suwerenności oznacza że państwo może podejmować takie decyzje i działania jakie chce. Suwerenność państwa przejawia się na dwu płaszczyznach: wewnętrznej i zewnętrznej. W płaszczyźnie wewnętrznej podmioty znajdujące się na jego terytorium muszą się podporządkować jego decyzjom oraz działąniom i faktycznie to czynią. Suwerenność państwa na zewnątrz wyraża się tym, że układa ono swoje stosunki międzynarodowe z innymi państwami i organizacjami na zasadzie równorzędności. Państwo jest organizacją polityczną, której zasadniczym celem jest sprawowanie władzy, rządzenie ludźmi, kierowanie społeczeństwem lub jego częścią. Jest również organizacją globalną, ponieważ obejmuje całe społeczeństwo danego kraju i tym różni się od przed państwowych form organizacji społeczeństwa. Państwo ma charakter organizacji terytorialnej, czyli związanej absolutnie z określonym obszarem, terytorium.
Jest organizacją przymusową, tzn. że przynależność do państwa ma charakter przymusowy już w momencie narodzin. Oraz organizacją hierarchiczną, co oznacza że istnienie współczesnych państw opiera się na działaniu rozbudowanego aparatu władzy państwowej, aparatu o wielopiętrowej strukturze.
3. Główne koncepcje genezy państwa i współczesne sposoby powstawania państw.
Koncepcje teistyczne - wiążą one powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej. Występują w różnych religiach. Punktem wyjścia jest przyjęcie tezy o boskim pochodzeniu państwa. W niektórych ujęciach tych koncepcji bóg się wcielał w osobę władcy lub był po prostu władcą. Główni teoretycy wczesnego chrześcijaństwa Paweł z Tarsu oraz Augustyn głosili pogląd, że każda władza państwowa pochodzi od Boga. Natomiast Tomasz z Akwinu uważał, że od Boga pochodzi tylko sama zasada (idea) władzy a państwo jest dziełem ludzi. Kościół katolicki nadal akceptuje tezę o boskim pochodzeniu władzy.
Koncepcja powstania państwa w drodze naturalnego rozwoju- Arystoteles w dziele Polityka wskazywał, że państwo należy do tworów natury, że człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie. Określał człowieka jako istotę polityczną. Państwo jest społecznością naturalną w tym sensie, że różne małe grupy nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka. Musi więc istnieć wspólnota większa, wspólnota wszystkich mniejszych wspólnot, czyli państwo. Naturalna droga powstania państwa to kształtowanie się z mniejszych wspólnot. Państwo odpowiada wymogom i potrzebom człowieka.
Koncepcja umowy społecznej - wywodzi się ze starożytności. Rozwój nastąpił w XVII i XVIII w. Koncepcje te były sprzeciwem tezy o boskim pochodzeniu państwa i władzy. Do najwybitniejszych przedstawicieli tej koncepcji zalicza się Hobbes'a, Locke'a oraz Rousseau. Powstanie państwa tłumaczono jako zjawisko historyczne, które powstało przez czynniki społeczne o charakterze wewnętrznym, zaistniałym w trakcie rozwoju pierwotnej wspólnoty. Trzeba było wypracować treści umowy szczególnego rodzaju zawieranej między członkami społeczeństwa wzajemnie (umowa o zjednaniu się) oraz między członkami społeczeństwa i władzą (umowa o podporządkowaniu się). Zawieranie tej umowy to długotrwały proces historyczny. Ludzie umówili się, że przekażą prawo rządzenia sobą pewnej jednostce, lub ciału zbiorowemu. Koncepcja ta miała być najważniejszym argumentem na rzecz zasady suwerenności ludu, miała zabezpieczać równość ludzi jako podstawę ich wolności.
Koncepcje podboju i przemocy - Popularna na przełomie XIX i XX w. Przedstawiciele tej koncepcji głosili, że państwo powstało jako rezultat podboju jednych ludów przez inne i stosowanie przemocy przez zwycięzców wobec zwyciężonych dla utrzymania ich w ryzach. Walka pomiędzy grupami społecznymi traktowano jako podstawowy i niezależny proces społeczny. Państwo podboju i przemocy było organizacją zwycięzców, którzy pozostając w mniejszości, przy użyciu przemocy rządzili zwyciężonymi. Podział w państwie na rządzących i rządzonych opierał się na odmienności pochodzenia i różnicy ras.
Koncepcja rozwarstwiania klasowego - Zazwyczaj nazywana marksistowską koncepcją genezy państwa, a w ostatnim okresie historyczną koncepcją powstania państwa, a także rozwarstwienia klasowego lub rozpadu wspólnot ludzkich. Koncepcja została sformułowana przez Morgana. Główne założenie koncepcji wyrażało się w twierdzeniu, że powstanie państwa było czynnikiem szeregu wewnętrznych przeobrażeń, przez wszystkim ekonomicznych.
Współczesne sposoby powstawania państw - W całym XX wieku przybyło prawie 140 nowych państw. Na podstawie przemyśleń A. Klafkowskiego można stwierdzić następujące sposoby powstawania państw:
-Wyzwolenie się narodu z zależności od innego narodu zorganizowanego w państwo.
-Oderwanie części terytorium określonego państwa i utworzenie na nim nowego państwa.
-Podział państwa na kilka nowych.
-Utworzenie nowego państwa na podstawie aktu prawa międzynarodowego.
1