Podstawowa tożsamość makroekonomiczna najogólniej opisująca zależności w gospodarce jako całości, która charakteryzuje się otwartością (występuje eksport i import) oraz w której działa państwo jako podmiot gospodarowania (podatki i transfery), wygląda następująco: C + G + I + NX ≡ Y ≡ Yd + (T - R) ≡ C + S + (T - R) Gdzie: Y - wartość produktu krajowego brutto Yd - dochody osobiste do dyspozycji (realne) C - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych S - oszczędności I - wydatki na dobra inwestycyjne G - wydatki rządowe na zakup dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych NX - eksport netto (eksport minus import) R - transfery rządowe do gospodarstw domowych i sektora prywatnego (subwencje, dotacje) T - podatki i inne płatności niepodatkowe MIERNIKI MAKROEKONOMICZNE produkt krajowy brutto ( PKB) - miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, bez względu na to, kto jest ich właścicielem PKB w cenach rynkowych - miara produkcji rynkowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi PKB w cenach czynników wytwórczych - miara produkcji rynkowe z pominięciem podatków pośrednich dochody netto z tytułu własności lub pracy za granicą - różnica pomiędzy dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą a odpływem dochodów z własności lub pracy należnych cudzoziemcom produkt narodowy brutto ( PNB) - pieniężny wskaźnik bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych (nabywanych przez ostatecznych użytkowników), wytworzonych w gospodarce w danym okresie (równe sumie wartości dodanych i sumie dochodów czynników produkcji); suma PKB i dochodów netto z pracy lub własności za granicą (miara całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju - bez względu na miejsce świadczenia usług) produkt narodowy netto ( PNN) - produkt narodowy brutto pomniejszony o odpisy amortyzacyjne majątku trwałego przedsiębiorstw dochód narodowy (DN) - całość dochodów wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (procenty - kapitał, renty - ziemia i płace - praca) równa całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w PNN dochody osobiste (DO) - ta część dochodu narodowego, która jest wypłacana poszczególnym jednostkom (osobom fizycznym) dochody osobiste do dyspozycji (DOD) - dochody osobiste NX - poziom inwestycji przez stopę procentową (im więcej pieniędzy, tym niższa stopa procentowa, tym większe inwestycje); w takiej sytuacji poziom inwestycji zależy również od preferencji płynności (jej utraty) b) marginalna stopa produkcyjności kapitału pobudza inwestycje jeśli jest wyższa od stopy procentowej c) psychologia zachowań przedsiębiorców (przewidywania) wpływa na inwestycje, gdyż inwestycje wpływają na przyszłe zyski (przyszły zbyt towarów i usług): d) paradoks oszczędzania: wzrost oszczędności w stosunku do dochodu powoduje spadek mnożnika, przez co zmniejsza się dochód, co powoduje realne zmniejszenie oszczędności (a przez to również inwestycji)

pomniejszone o kwotę podatków osobistych i opłat niepodatkowych Metody obliczania PNB: a) wydatkowa - sumowanie wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa prywatne, przedsiębiorstwa publiczne, agendy rządu i agendy władzy regionalnej oraz sektor międzynarodowy (eksport netto b) dochodowo-zasobowa - sumowanie płatności dochodowych wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (wynagrodzenia pracowników, dochody właścicieli przedsiębiorstw, dochody z rent, zyski przedsiębiorstw) wraz z pośrednimi podatkami od przedsiębiorstw i amortyzacją Rodzaje PNB: a) nominalny - liczony w cenach bieżących b) realny - liczony w cenach stałych (uzyskany przez zastosowanie deflatora, wyrażającego wpływ inflacji: PNB nominalny podzielony przez deflator) ZRÓWNOWAŻONY POZIOM PRODUKCJI Okrężny przepływ dochodów i wydatków (zasobów rzeczowych i pieniężnych) w gospodarce polega na dostarczania przez gospodarstwa domowe przedsiębiorstwom czynników produkcji, za które otrzymują wynagrodzenie (Y) umożliwiające nabywanie dóbr i usług (C) dostarczanych przez przedsiębiorstwa (wydatki gospodarstw stanowią więc wpływy przedsiębiorstw i odwrotnie). Odpływy z obiegu okrężnego: a) oszczędności (S) - część kwoty zarobionej przez gospodarstwa domowe, która nie została wydana b) podatki (T) - środki finansowe przeznaczone na funkcjonowanie państwa c) import (Q) - wydatki gospodarstw domowych na dobra wytworzone poza obiegiem Dopływy do obiegu okrężnego: a) inwestycje zamierzone (I) - przewidziane i planowane zakupy dóbr kapitałowych, używanych do produkcji innych dóbr i usług (nie zalicza się do nich zapasów produkcyjnych, stanowiących inwestycje nie zamierzone) b) wydatki rządowe (G) - zakupy dóbr i usług przez państwo c) transfery rządowe (R) - środki materialne przekazane w formie subwencji, dotacji, zasiłków gospodarstwom domowym d) eksport (X) - sprzedaż dóbr poza obiegiem W modelu uwzględniającym wszystkie odpływy i dopływy do obiegu, globalny zagregowany popyt wynosi: A = C + I + G + R + NX, gdzie: A - zagregowany popyt, C - popyt konsumpcyjny (gospodarstw domowych), I - popyt inwestycyjny (przedsiębiorstw), G - wydatki rządowe, R - transfery rządowe, niż inwestycje ---» krótkotrwała równowaga oszczędności i inwestycji przechodząca w: oszczędności > inwestycje ---» nadprodukcja ---» spadek inwestycji ---» efekty mnożnikowy powoduje wielokrotnie zmniejszenie dochodu ---» zmniejszenie oszczędności ---» równowaga pomiędzy oszczędnościami i inwestycjami na niskim poziomie ---» dochód przestaje maleć i wzrastają inwestycje. Oszczędności i inwestycje równoważone są tu przez poziom dochodu narodowego. Popyt na pieniądz wydawany na planowane i nie planowane transakcje przedstawia zatem formuła: , gdzie: MT - suma transakcyjnego i ostrożnościowego popytu na pieniądz; Y - dochód nominalny; k - czynnik proporcjonalności Wytworzyłby się

eksport netto (różnica pomiędzy eksportem a importem) Wytworzony w takim modelu dochód narodowy jest dzielony wg formuły: Y = C + S + T, gdzie: Y - dochód narodowy, C - popyt konsumpcyjny, S - oszczędności, T - podatki Obieg (gospodarka) znajduje się w stanie równowagi, gdy globalny popyt jest równy globalnej podaży, czyli gdy A = Y (produkcja przedsiębiorstw jest tu rozumiana jako dochód właścicieli czynników produkcji), co prowadzi do formuły: S + T + Q = I + G + R + X Gospodarka znajduje się więc w równowadze, gdy suma odpływów z obiegu okrężnego jest równa sumie dopływów do tego obiegu. Podział dochodu na część przeznaczoną do konsumpcji (C) i na oszczędności (S) zależy od krańcowej, psychologicznej skłonności do konsumpcji (c), albo (rozumując odwrotnie) od krańcowej psychologicznej skłonności do oszczędzania (s). Wyrażają to wzory: gdzie oznacza konsumpcję autonomiczną, niezależną od rozmiarów dochodu. Kolejny elementy zagregowanego popytu nie zależą od dochodu, więc można je traktować jako wielkości autonomiczne: , gdzie W związku z tym zmiany dochodu (np. podatki) będą powodowały zmiany wzdłuż krzywej zagregowanego popytu określonej wzorem, a zmiany w obrębie innych czynników będą powodowały przesunięcie krzywej zagregowanego popytu w górę lub w dół. Poziom produkcji (dochodu) nazywamy zrównoważonym jeśli rozmiar produkcji jest równy występującemu zagregowanemu popytowi. Gospodarkę, która sama zmierza do takiego stanu nazywamy stabilną. EFEKT MNOŻNIKOWY Mnożnik - stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych; określa jak mocny wpływ wywołują zmiany w popycie autonomicznym na zmianę w dochodzie narodowym. Efekt mnożnikowy polega na zwielokrotnieniu wzrostu dochodu narodowego pod wpływem jednorazowego zwiększenia popytu autonomicznego. Zachodzi on wówczas, gdy w gospodarce będą istnieć wolne zasoby czynników produkcji (nie wykorzystane zdolności wytwórcze, umożliwiające wzrost produkcji). Wartość mnożnika zależy od poziomu konsumpcji w ramach danej gospodarki, a wiemy że wpływa na nią krańcowa, psychologiczna skłonność do konsumpcji: , wielkość podatków, czyli wysokość (równowagi płatniczej) i zwiększenia rezerw banków centralnych; kraj mające deficyt w bilansie płatniczym mogą sprzedawać SDRs krajom o nadwyżce w bilansie płatniczym, krajowi wyznaczonemu przez MFW do skupu SDRs, bądź samemu MFW; kraje mogą korzystać z SDRs bezwarunkowo, w zamian muszą jednak płacić odsetki od SDRs i skupować SDRs, gdy zostaną do tego wyznaczone POLITYKA FISKALNA Polityka fiskalna (budżetowa) - zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. Całkowity popyt na pieniądz jest więc sumą popytu transakcyjnego, ostrożnościowego i spekulacyjnego: . PODAŻ PIENIĄDZA Podaż pieniądza można zdefiniować jako sumę gotówki oraz depozytów: , gdzie: M - podaż pieniądza; CU - zasób gotówki; D - zasób depozytów. Na podaż pieniądza wpływają: a) ludność, która decyduje o podziale posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty: - stosunek ten rośnie, gdy zwiększa się udział konsumpcji w PNB (gotówka zależy od konsumpcji, a depozyty od dochodu). b) banki, które określają stosunek swoich rezerw do posiadanych pieniędzy: ; stosunek ten zależy od poziomu rezerw obowiązkowych, rynkowej stopy procentowej (im jest wyższa, tym większe straty ponosi bank trzymając niedochodowe rezerwy), stopy dyskontowej (wysoka stopa dyskontowa zmusza banki do utrzymywania wysokich rezerw nadwyżkowych, aby nie narażać się na konieczność pożyczki w banku centralnym), stopnia niepewności banku co do dopływów i odpływów depozytów (im wyższa niepewność, tym wyższe rezerwy), popytu na pożyczki. c) bank centralny, który decyduje o wielkości bazy monetarnej, składającej się z gotówki oraz rezerw banków komercyjnych trzymanych w banku centralnym: .   Baza monetarna jest nazywana pieniądzem wielkiej mocy, gdyż jej zwiększenie przynosi wielokrotnie większy wzrost podaży pieniądza w gospodarce: , gdzie: M - podaż ieniądza, H - baza monetarna, a mnożnik

dochodów realnych: oraz krańcowa skłonność do importu, wyrażona w formule: . Po uwzględnieniu tych zależności mnożnik przyjmuje następującą postać: . Efekt działania mnożnika będzie więc tym większy: - im większa część dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję (im większe c), - im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na podatki (im mniejsze t), - im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na zakup dóbr importowanych (im mniejsze m). ODROCZONE FUNKCJE KONSUMPCJI Prosta funkcja konsumpcji dotyczy konsumowania bieżącego dochodu, w praktyce mamy jednak do czynienia z tzw. odroczoną funkcją konsumpcji , która mówi o tym, że konsumpcja w okresie t odnosi się do dochodu z poprzedniego okresu (konsumenci odkładają dochód, by wydać go w następnych okresach). Fazy obrotu ekonomicznego: a) odroczenie Robertsona - przedział czasowy pomiędzy uzyskaniem dochodu Y a jego zaplanowanym wydaniem na zakupy; odroczenie to związane jest z przewidywaniami i oczekiwaniami gospodarstw domowych; gdy dochód się zmienia odroczenie to może powodować nie zamierzone oszczędności dodatnie lub ujemne b) odroczenie Lundberga - przedział czasowy pomiędzy zakupem dóbr (wydaniem dochodu, popytem) a produkcją (a właściwie jej dostosowaniem); odroczenie to wynika z przewidywań i oczekiwań przedsiębiorstw; przy zmianach dochodu (wydatkowanego) może prowadzić do nie zamierzonych inwestycji dodatnich lub ujemnych c) odroczenie produkcja-dochód - przedział czasowy pomiędzy przychodami przedsiębiorstwa z produkcji a opłatą czynników tej produkcji w postaci dochodu gospodarstw domowych Teoria cyklu życia (analizuje motywy oszczędzania): • oszczędności z okresu aktywności zawodowej gwarantują konsumpcję na stare lata (z uwzględnieniem wydatków na dzieci) • konsumpcja jest jednakowa w każdym okresie życia • konsumpcja jest mechanizmem związanym z wydawaniem dochodu całego życia, a nie dochodu bieżącego • konsumpcja całego życia jest równa dochodowi życia: , gdzie: C - planowany poziom konsumpcji L - lata życia Z - dochody z pracy N - lata aktywności zawodowej porcja konsumpcji w jednym roku życia: , gdzie to współczynnik aktywności zawodowej funkcja oszczędności (na lata życia): oszczędności z okresu - zapewnia środki finansowe na pokrycie wydatków publicznych - umożliwia makroekonomiczne kształtowanie popytu - umożliwia realizację celów społecznych

zatrudnienia równają się konsumpcji w okresie spoczynku, co przy stałym poziomie konsumpcji, wyraża formuła: realne bogactwo: - jego maksimum osiągamy w momencie przejścia na emeryturę, a w jego skład wchodzi również bogactwo początkowe (darowizna, spadek) funkcja konsumpcji: , gdzie: a - skłonność do konsumowania realnego bogactwa, c - skłonność do konsumpcji dochodu do dyspozycji (zarobków) konsumpcja w danym momencie (T): część realnego bogactwa i część bieżących dochodów (przy ) funkcja konsumpcji: , gdzie Y^P to ciągły dochód do dyspozycji ciągły dochód: , gdzie: Y - dochód bieżący, Y-1 - dochód poprzedni, m - udział konsumpcji w dochodzie (zawsze mniejsze od 1) Interpretacja równości I = S: a) teoria klasyczna - oszczędności określają inwestycje, a równowagę ustala się przez zmianę stopy procentowej, dostosowując popyt na inwestycje do podaży kapitału, będącej wynikiem oszczędzania b) teoria keynesowska - inwestycje określają oszczędności, a równowagę ustala się przez zmiany dochodu narodowego z uwzględnieniem danej skłonności do oszczędzania Wpływ zjawisk ekonomicznych na poziom inwestycji: a) ilość pieniądza wpływa na a) regulowanie podaży pieniądza - dostosowywanie jej do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nieuniknionego wzrostu cen za pomocą: * bazy monetarnej (pieniądza wielkiej mocy) obejmuje gotówkę znajdującą się w obiegu oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych; jej wielkość wpływa na podaż pieniądza poprzez mnożnik kreacji pieniądza, którego wielkość zależy od współczynnika rezerw banków komercyjnych oraz od stosunku ilości gotówki do ilości depozytów * podaż pieniądza = wskaźnik kreacji pieniądza * baza monetarna * stopy procentowej polega na ustalaniu stopy procentowej i dostarczaniu odpowiedniej ilości pieniądza w formie kredytów dla banków komercyjnych b) operowanie zmianami stopy procentowej - określanie "ceny" kapitału; stopa procentowa pełni funkcję wskaźnika-informatora o polityce pieniężnej państwa oraz funkcję bodźca (wpływa na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych) c) oddziaływanie na kurs walutowy (stabilizacja) Instrumenty polityki pieniężnej: a) oddziaływanie na płynność bankową: * stopa dyskontowa określanie stopy procentowej stosowanej przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym * operacje otwartego rynku działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych i wywieraniu w ten sposób wpływu na rezerwy gotówkowe banków komercyjnych * rezerwy obowiązkowe część rezerw, która nie może być wykorzystywana przez banki komercyjne do udzielania pożyczek (wyraża się ją w procentach wartości depozytów złożonych w danym banku) b) bezpośrednia kontrola kredytów bankowych - ograniczanie drogą administracyjną wzrostu kredytów bankowych (racjonowanie kredytów) Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna → zwiększanie podaży pieniądza (obniżanie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych) Krzywa IS Krzywa IS to zestaw takich kombinacji stóp procentowych i poziomu dochodu, że rynek dóbr jest w stanie równowagi. Jest ona nachylona ujemnie. Analitycznie wyraża ją równanie: , gdzie: A - wydatki autonomiczne, niezależne od dochodu i stopy procentowej; b - współczynnik wrażliwości wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej; α - mnożnik (dotyczący zagregowanego popytu); i - stopa procentowa; Y - dochód. Zmiany współczynników b i α, czyli zmiany w skłonności do inwestycji, konsumpcji i importu, decydują o nachyleniu krzywej IS (im wartość współczynników większa tym bardziej płaska). Nachylenie to mówi, w jakim stopniu zmiany stopy procentowej oddziaływują na poziom dochodu. Zmiany w wydatkach autonomicznych (polityce fiskalnej) decydują o położeniu krzywej IS. Ekspansywna polityka fiskalna (wzrost wydatków rządowych i obniżenie podatków) przesuwa krzywą na prawo w górę. Krzywa LM Krzywa LM jest zestawem kombinacji stóp procentowych i poziomów dochodu, które zapewniają równowagę na rynku pieniężnym. Jest ona nachylona dodatnio. Analitycznie wyraża ją równanie: , gdzie: k - współczynnik wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany dochodu realnego; h - współczynnik wrażliwości realnego popytu pieniężnego na zmiany stopy procentowej; M/P*h - to minimalna stopa procentowa (wynikająca z określonej, stałej podaży pieniądza). Nachylenie krzywej LM zależy od k (im większe tym krzywa bardziej stroma) i h (im mniejsze tym krzywa bardziej stroma). Jeżeli k/h → 0 (h → ∞) to krzywa LM jest pozioma, a popyt jest niezmiernie wrażliwy na stopę procentową (pułapka płynności). Jeżeli k/h → ∞ (h → 0) to krzywa LM jest pionowa, a popyt niewrażliwy na stopę procentową (przypadek klasyczny).

---