IV rozdział: Cele i funkcje państwa
I. Rozumowanie terminu cel państwa
-cel państwa posiada wielowątkową historię, bowiem jest nierozerwalnie związane z podstawowymi koncepcjami filozoficznymi rozważającymi najogólniejsze zagadnienia, takie jak cel ludzkiego życia, istota szczęścia itp.
Problematyka celu państwa wiąże się z koniecznością wyjaśnienia istoty (bytu) i działalności państwa jako całości, a nie tylko z zajmowaniem się poszczególnymi organami państwa.
Zagadnienie cel państwa uważany jest za jeden z najbardziej podstawowych problemów nie tylko teoretycznych, ale także polityczno-społecznych nauki o państwie.
Państwo jest instytucja celową (celowością, o charakterze teleologicznym), jest przygotowane i wyspecjalizowane w osiąganiu określonych celów i w działalności swej zmierza do ich urzeczywistnienia.
Termin cel państwa rozumiany jest zazwyczaj jako stan rzeczy (rezultat), którego osiągnięcie ośrodki władzy państwowej uznają za niezbędne dla organizacji państwowej.
Cele państwa wyznaczane są przez ludzi, nie ma bowiem obiektywnych, samoistnych, niezależnych od świadomości ludzkiej celów państwa (ani celów instytucji państwowych).
Ludzie wytyczający cele państwa to jednostki i grupy sprawujące władzę.
Wyróżnione cele np.
-cele globalne (finalne)
-cele cząstkowe (etapowe)
Realizacja celów cząstkowych ma przybliżać urzeczywistnienie celu globalnego.
Cele musza być więc osiągalne, musza mieć zdolność mobilizowania szerokich kręgów społeczeństwa, nie mogą kolidować z interesami społeczności międzynarodowej, a zwłaszcza z interesami innych wpływowych państw .
Biorąc te elementy pod uwagę wyróżnia się
-cele realne
-cele utopijne (nieosiągalne).
II. Próby charakteryzowania celów państwa
podstawowym celem państwa jest zachowanie własnego istnienia (trwania)-bez spełnienia tego warunku nie jest możliwa realizacja jakiegokolwiek innego celu, z uwagi na zakończenie bytu organizacji państwowej. Wynika z tego że każde państwo musi strzec swej niepodległości i nienaruszalności swego terytorium.
cele wobec państwa zewnętrznych- państwo musi samo osiągnąć cel lub których osiąganie ma innym, przez własne działanie zapewnić
zapewnienie dobra wspólnego- ogółu
zapewnienie bezpieczeństwa jego obywatelom
zagwarantowanie wolności
zagwarantowania panowania ekonomicznego i politycznego tej lub innej grupy społecznej
zapewnienie ładu wewnętrznego
zapewnienie każdemu udziału w dystrybucji dóbr wytwarzanych w społeczeństwie.
realizowanie zasad moralności; rozwijanie kultury
wcielanie w życie wymogów religii
służbę sprawiedliwości
strzeżenie dziedzictwa narodowego itp.
III. Pojęcie funkcji państwa
* funkcja państwa- to całokształt jego działalności w określonej sferze życia społeczeństwa, albo jeden z podstawowych kierunków działalności państwa.
IV. Problem klasyfikacji funkcji państwa.
S. Zawadzki zaproponował stosowanie trzech kryteriów dla wyodrębnienia funkcji państwa:
zakres aktywności państwa w danej sferze życia społeczeństwa, mierzony m.in. wysokością podatków państwowych, liczebnością i rozmiarami aparatu państwowego działającego głównie w tej dziedzinie życia, rozmiarami i intensywnością aktywności prawodawczej w tej sferze itp.
Znaczenie działalności państwa w danej dziedzinie życia społeczeństwa, zarówno z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb ogólnospołecznych, jak z punktu widzenia potrzeb interesów grup społecznych dominujących w danym państwie
Specyficzne cechy działalności państwa w danej sferze życia społeczeństwa, różnicujące tę działalność od aktywności państwa w innych sferach życia społecznego.
Kierując się tymi kryteriami S. Zawadzki wyróżnił pięć funkcji państwa:
wewnętrzną,
gospodarczo-organizatorska,
kulturalno-wychowawcza
socjalna,
zewnętrzna.
1)biorąc pod uwagę terytorialny zasięg działania państwa wyróżniamy:
funkcje wewnętrzne, realizowane na terytorium państwa i w stosunku do podmiotów wewnętrznych,
funkcję zewnętrzną, realizowana poza terytorium państwa w stosunku do podmiotów zewnętrznych,
2)w ramach funkcji wewnętrznych wyodrębniamy ze względu na zasadnicze strefy życia społecznego, w jakich przejawia się działalność państwa:
funkcję ochrony ustroju,
funkcję gospodarczą,
funkcje socjalną,
funkcje kulturalno-wychowawczą.
V. Charakterystyka funkcji państwa
Funkcja wewnętrzna
*funkcja ochrony ustroju:
jest to pierwszoplanowa funkcja dla każdej organizacji państwowej, bowiem jej skuteczna realizacja warunkuje zachowanie charakteru ustrojowego danego państwa.
Na funkcję tę składa się:
całokształt działalności państwa w wewnętrznej sferze stosunków społecznych
zmierzającej do utrzymania i umacniania istniejącego ustroju politycznego oraz ustroju społeczno gospodarczego .
Funkcja ochrony ustroju urzeczywistniana jest przez aktywność państwa przejawianą w trzech co najmniej kierunkach
zapewnianie porządku i bezpieczeństwa publicznego- państwo pilnuje porządku i bezpieczeństwa na swoim terytorium,
zabezpieczenie istniejącego systemu władzy- państwo zarządza terytorium za pomocą aparatu administracyjnego np. sady, organy administracji, prokuratura, policja itp.
Organy te stosują różnorodne środki: akty normatywne, orzeczenia sadowe, środki przymusu, akty administracyjne.
ochrona życia i nietykalność cielesnej obywateli.
Funkcja gospodarcza
Państwo zarządza gospodarka i finansami kraju.
Model społecznej gospodarki rynkowej- polega na zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania gospodarki, zwłaszcza da zachowania konkurencji i zapobiegania monopolizcji rynku. Państwo musi stale oddziaływać na gospodarkę, stwarzając warunki rozwoju działalności gospodarczej. Tak realizowana funkcja oznacza istnienie interwencjonizmu państwowego w gospodarce, a interwencjonizm znany jest wielu współczesnym państwom.
Funkcja socjalna
Funkcja ta ma zapewnić obywatelom tzw. zabezpieczenia społeczne np. ubezpieczenia społeczne, ochronę zdrowia, pomoc społeczną zapewnienie odpowiednich warunków pracy, bytowania itp.
Właściwa realizacja funkcji socjalnej stanowi ważny czynnik zapewnienia pokoju społecznego.
Funkcja kulturalno-wychowawcza
Państwo organizuje system edukacji i instytucji kulturalnych, służący rozwojowi intelektualnemu społeczeństwa.
Cele funkcji kulturalno-wychowawczej:
wpajanie wiedzy- członkom społeczeństwa, upowszechnianiu zdobyczy cywilizacyjnych, rozpowszechnianiu dóbr kulturalnych.
kreowanie i upowszechnianie w społeczeństwie idei politycznych i wartości ideologicznych- wyznaczanych przez siły rządzące, kształtowanie postaw i zachowań obywatelskich dotyczących życia społecznego i funkcjonowania państwa, które są korzystne z punktu widzenia ustroju społeczno-gospodarczego i ustroju politycznego państwa.
Funkcja zewnętrzna
Funkcja zewnętrzna państwa to całokształt działalności prowadzonej w ramach stosunków z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi.
Cele funkcji zewnętrznej:
zapewnienie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz- ochrona jego terytorium, ochrona interesów wspólnoty politycznej i obywateli, zapewnienie korzystnych stosunków z innymi państwami,
utrzymywanie i rozwijanie stosunków z innymi państwami- stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych.
1