KONSTYTUCJA Z 2 KWIETNIA 1997R.
-TRYB UCHWALENIA KONSTYTUCJI
Konstytucja, która obowiązywała w 1989r. kończy się pod koniec 1992r. Najważniejszą nowelizacją konstytucji z 29 grudnia 1989r. była zmiana nazwy państwa, godła oraz ustroju politycznego.
23 marca 1992r. Sejm uchwalił ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP. Zaczęto prace nad przygotowaniem nowej konstytucji. Pierwsze projekty pojawiły się pod koniec lat 80-tych i na początku lat 90-tych miały tylko charakter autorski.
Na podstawie ustawy utworzono komisję konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego. W jej skład weszło 56 osób, 46 posłów i 10 senatorów. Zgodnie z regulaminem przewodniczącym był poseł, a jego zastępca senator. Utworzono 10 podkomisji, które zajęły się przygotowaniem treści konstytucji. Ustawa stanowiła, że projekty powinny wpłynąć do komisji konstytucyjnej do końca kwietnia 1993r. Prawo inicjatywy mIały naczelne organy władzy.
Tryb pracy wymagał czasu. Przewidywano, że komisja przygotuje jednolity projekt, zostanie on przedstawiony przed Zgromadzeniem Narodowym w 3-stopniowym czytaniu.
17 października 1992r. uchwalono ustawę o wzajemnych relacjach, tzw. „Mała Konstytucja”.
Dzięki temu zniesiono konstytucję lipcową. Prace nad nową konstytucją trwały 5 lat, od chwili uchwalenia Małej Konstytucji.
Zgłoszono 7 projektów ustawy zasadniczej, wszystkie zgłoszono pod koniec kwietnia oprócz projektu zgłoszonego przez Senat I kadencji (1989-1991). Projekty zgłosił prezydent Wałęsa oraz projekty parlamentarne zgłoszone przez SLD, PSL, KPN, PC, UW. Komisje konstytucyjne powołały dodatkowe osoby, w celu uzupełnienia o charakterze przedstawiciela (Rada Ministrów, prezydent).
W dwóch projektach -KPN, prezydenckim- proponowano prezydencką formę rządów. Nawiązywały on chętnie do konstytucji kwietniowej. W pozostałych nawoływano do parlamentarno- gabinetowej formy rządów. Za wyjątkiem UW projekty odwoływały się do konstytucji marcowej z 1921r.
Prace w początkowych latach były opieszałe. Po roku 1993r., po wyborach parlamentarnych zmienił się skład parlamentu. Sejm nie miał poparcia społecznego, dlatego, że poza parlamentem znalazła się grupa 35% wyborców, którzy oddali głosy na partie, które nie miały reprezentantów w parlamencie. Sejm zdecydował się na nowelizację. 22 kwietnia 1994r dokonał nowelizacji ustawy o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP. Wprowadzono zapis o projekcie obywatelskim( 500.000 obywateli ma prawo zgłoszenia projektu). Zgłoszono jeden projekt obywatelski, który uzyskał 960.000 podpisów. Komisja konstytucyjna na początku września 1994r.projekt ten przyjęła.
I czytanie odbyło się na początku września 1994r. Rozstrzygnięto najpierw kwestie dotyczące źródeł prawa. W efekcie powstał rozbudowany projekt konstytucji. Po drugim czytaniu odesłano go z powrotem do komisji i wróciła ponownie do Zgromadzenia Narodowego w 1997r. 2 kwietnia 1997r, konstytucja została uchwalona. Prezydent wniósł 60 poprawek, z czego połowa została przyjęta przez ZN. Zgodnie z obowiązującymi przepisami na dzień 25 maja 1997r. zarządzono ogólnonarodowe referendum mające charakter zatwierdzający. Ustawa konstytucyjna nie wymagała frekwencji. Frekwencja była poniżej 50%, z czego połowa opowiedziała się za konstytucją. Konstytucja obowiązuje od 17 października 1997r.
Charakter konstytucji:
szczególny sposób uchwalenia konstytucji- inny tryb uchwalenia niż ustawy zwykłej
szczególny tryb dokonywania zmian- utrudnienia w zmianie
szczególna systematyka konstytucji- materiał w konstytucji nie jest przypadkowy. Jeżeli jest rozdział poświęcony Sejmowi i Senacie, a później rozdział dotyczący prezydenta to oznacza, że władza ustawodawcza dominuje nad władzą wykonawczą.
- SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWA
Określając system organów państwowych Konstytucja RP przyjmuje za punkt wyjścia trójpodział władzy i zarazem wyróżnienie trzech zasadniczych funkcji państwa, jakimi są: stanowienie prawa, jego wykonywanie (co wiąże się z administrowaniem), a także rozstrzyganie sporów prawnych. W oparciu o postanowienia Konstytucji, można wyodrębnić cztery grupy organów państwowych. Obejmują one: l) organy ustawodawcze, 2) organy wykonawcze, 3) sądy i trybunały, 4) organy kontroli państwowej i ochrony prawa.
Warunkiem pozwalającym na wyodrębnienie wskazanych czterech grup organów są: zasady ich organizacji, tryb funkcjonowania, struktura wewnętrzna, a także charakter stosunków występujących między tymi organami. Wymienione grupy organów obejmują organy państwowe, które można określić jako samoistne. Nazwa ta obejmuje organy działające bezpośrednio w imieniu państwa, realizujące jego funkcje i zadania, które podstawy prawne swego istnienia mają w Konstytucji lub w ustawach. Dysponują one kompetencjami o charakterze władczym. Ich przeciwieństwem są organy niesamoistne, które funkcjonują wewnątrz organów samoistnych, działają w ich imieniu i spełniają zadania pomocnicze, stąd pozbawione są kompetencji władczych. Byt tych organów opiera się zazwyczaj nie na postanowieniach Konstytucji, a na aktach w rodzaju regulaminu wewnętrznego organu samoistnego.
Organy ustawodawcze
Grupa ta obejmuje obydwie izby parlamentu, a więc organu, którego zadania w zakresie stanowienia prawa mają szczególne znaczenie. Parlament uchwala nie tylko ustawy, ale również podejmuje uchwały, wśród których mogą występować akty normatywne, a także realizuje funkcję ustrojodawczą, dysponując prawem dokonywania zmian w obowiązującej Konstytucji.
Organy władzy ustawodawczej, a więc Sejm i Senat (art. 95) realizują szerszy zakres kompetencji, który nie ogranicza się bynajmniej do stanowienia norm prawnych zajmujących wysoką rangę w systemie źródeł prawa. Posiadają także uprawnienia kreacyjne, obejmujące powoływanie i odwoływanie konstytucyjnie wskazanych centralnych organów państwa, mają także prawo kontroli wykonywania ustaw, a Sejm dysponuje prawem kontroli rządu i ministrów. Może on stosować środki odpowiedzialności parlamentarnej zarówno stosunku do rządu (odpowiedzialność solidarna - art. 158), jak i jego członków (odpowiedzialność indywidualna - art. 159). Sejm ma także prawo stawia;
członków Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (art. 15 zaś Zgromadzenie Narodowe uchwałę taką może podjąć w stosunku do Prezydenta RP - odpowiedzialność konstytucyjna (art. 145).
Działalność polegająca na stanowieniu prawa wymaga, aby parlament - obydwie jego części składowe a więc Sejm i Senat, były zbudowane w oparciu o zasadę wieloosobowości i kolegialności działania. Cecha ta odnosi się zarówno do organów samoistny tej grupy, tj. Sejmu i Senatu, jak też ich organów wewnętrznych, a więc niesamoistnych, spełniających rolę pomocniczą. Dotyczy to przede wszystkim komisji parlamentarnych, które odgrywają tak ważną rolę w działalności parlamentu.
Organy wykonawcze
W działalności organów państwowych tej grupy rolę dominującą odgrywa wykonawstwo; obejmuje ono nie tylko stosowanie aktów normatywnych w konkretnych sytuacjach, ale również wydawanie własnych aktów prawnych opartych na aktach pochodzących od organów władzy ustawodawczej i w celu ich wykonania.
W grupie tej Konstytucja wymienia: Prezydenta Rzeczypospolitej i Radę Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawach komitetów, a także wojewodowie.
W świetle przepisów Konstytucji Prezydent zajmuje pozycję ustrojową jako samodzielny, jednocześnie ważny podmiot realizujący koncepcję równoważenia władz. Jest więc nie tylko elementem dwuczłonowej władzy wykonawczej, ale również arbitrem i mediatorem.
W grupie tej szczególną pozycję zajmuje Rada Ministrów, której Konstytucja poświęca wiele uwagi. Jest to konsekwencją zakresu kompetencji, jakie rząd otrzymał, ale także miejsca, jakie zajmuje w strukturze aparatu państwowego i w stosunkach wobec innych ogniw administracji.
Działalność administracyjna (wykonawcza) nakłada na Radę Ministrów szereg obowiązków wobec parlamentu. Należy do nich składanie informacji i sprawozdań z działalności rządu, w pierwszym rzędzie sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej, a także stanowienia aktów prawnych wykonawczych.
Organy administracji rządowej są zbudowane na zasadzie hierarchicznego podporządkowania, stąd Konstytucja określa uprawnienia nadzorczo-kontrolne i koordynacyjne Rady Ministrów oraz Prezesa Rady Ministrów wobec podporządkowanego im aparatu administracji rządowej.
Terminem „administracja" Konstytucja posługuje się w różnorakim sensie, a zakres tego pojęcia ulega zróżnicowaniu. Najszerszym z pojęć stosowanych w Konstytucji jest administracja publiczna, na którą składają się dwa człony. Pierwszy z nich to administracja rządowa, obejmująca zarówno organy centralne, jak i terenowe. Człon drugi to samorząd terytorialny. Zespoleniu tych dwu członów, zharmonizowaniu ich działania służy instytucja nadzoru, którą spełnia wobec samorządu Prezes Rady Ministrów i wojewodowie.
Sądy i trybunały
Konstytucja z 1997 r. wprowadza nowe regulacje, które charakteryzują się tym, że:
a) organy prokuratury, które wcześniej już znalazły się wśród organów podporządkowanych Radzie Ministrów, straciły konstytucyjne podstawy istnienia, uległy dekonstytucjonalizacji. Ich byt opiera się aktualnie na ustawie;
b) w jednym rozdziale Konstytucji zawarte zostały regulacje prawne odnoszące się do wszystkich sądów i trybunałów.
Sądy i trybunały stanowią odrębną władzę, niezależną od innych władz w państwie.
Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe). Do Sądu Najwyższego należy sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych, natomiast kontrolę działalności administracji publicznej spełnia Naczelny Sąd Administracyjny, któremu powierzono także badanie zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
Trybunały stanowią rodzaj sądownictwa szczególnego. Trybunał Konstytucyjny otrzymał ważne zadania w zakresie chronienia nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa. Natomiast Trybunał Stanu orzeka w sprawach o naruszenie Konstytucji lub ustaw przez osoby zajmujące kierownicze stanowiska w państwie, a także przez posłów i senatorów.
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa
Funkcje kontrolne Konstytucja powierza szerokiemu kręgowi organów państwowych. W tym celu wyposaża je w uprawnienia kontrolne lub nadzorcze (Sejm, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów itp.). Niezależnie od tego Konstytucja wyodrębnia organy kontroli w ścisłym znaczeniu.
Wyspecjalizowanym organem kontrolnym, mającym już wieloletnią tradycję w strukturze aparatu państwowego w Polsce jest Najwyższa Izba Kontroli. Jej istnienie w ramach modelu charakteryzującego się niezależnością od rządu ma istotne znaczenie dla kontroli administracji rządowej, pomaga także w realizacji funkcji kontroli, jaką spełnia Sejm.
Od roku 1987 skład organów kontrolnych uległ poszerzeniu, w wyniku powołania instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich. Została ona utworzona w celu ochrony wolności i praw jednostki. Do grupy tej doszła, na mocy ustawy z 15 października 1992 r.. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, jako organ państwa stojący na straży wolności słowa, realizacji obywatelskiego prawa do informacji, jako stróż interesu społecznego w radiofonii i telewizji.
Wszystkie one odgrywają istotną rolę w dziedzinie kontroli i ochrony prawa.
3