KONSTYTUCJA PRL /22 lipca 1952/
Zrywała z trójpodziałem władzy poprzez wprowadzenie Rady Państwa. Wprowadzała zasadę jednolitości władzy. Władza najwyższa należała do sejmu jak emanacji woli ludu; jemu podporządkowane były sądownictwo i władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa. Opracowana została przez Bolesława Bieruta.
Sejm - liczył 460 posłów, był przedstawicielem ludu pracującego i przez niego mógł być odwołany; czteroprzymiotnikowe wybory; większością głosów przyjmował ustawy, wybierał Przeydium (marszałkiem zawsze przedstawiciel ZSL); na pierwszym posiedzeniu powoływał Prezesa RM wraz z RM oraz Radę Państwa; uchwalał budżet i narodowe plany społ-godspo; obradował w trybie sesyjnym które odbywały się w terminach wybranych przez Radę P.
Władza wykonawcza - należała do RM i Rady P.
Rada Państwa - organ kolegialny, wybierany co 4 lata na pierwszym posiedzeniu sejmu. W jej skład wchodzić mogli posłowie na sejm PRL; przedstawicieli wybirano z klucza partyjnego; mogła wydawać dekrety które musiały być zatwierdzone na sesji sejmu; reprezentowała PRL, ratyfikowała umowy międzynar; nadawała obywatelstwo PRL i stosowała prawo łaski; brak prawa weta; inicjatywa ustawodawcza
Władza sądownicza - Sąd Najwyższy nadzorował pozostałe sądy, które dzieliły się na rejonowe, wojewódzkie i partykularne.
NOWELA KWIETNIOWA /1989/
Przywróciła Senat, który miała prawo do wnoszenia poprawek do ustaw oraz prawo inicjatywy ustawodawczej. Przywróciła też urząd Prezydenta / w miejsce Rady Państwowej/ i wprowadziła Krajową Radę Sądownictwa / organ do proponowania nominacji sędziowskich/.
Sejm - brak możliwości wydawania dekretów z mocą ustawy; możliwość samorozwiązania na mocy uchwały.
Senat - ograniczenia ustawodawcze; współudział w uchwalaniu ustaw; prawo do ponownego rozpatrzenia ustawy niepodpisanej przez prezydenta.
Prezydent - wybierany na 6 lat przez Zgromadzenie Narodowe; jedynym przezydentem PRL był gen. Wojciech Jaruzelski; uprawnienia: funkcje reprezentacyjne, zwoływał pierwszy Sejm, desygnował kondydata na premiera, prawo weta wobec ustaw, nadzór nad radami narodowymi, rozwiązywał Sejm gdy ten nie powołał rządu lub nie uchwalił budżetu; ponosił odpowiedzialność tylko konstytucyjną.
NOWELA GRUDNIOWA /1989/
Całkowicie zmieniała 1 rozdział konstytucji. Zmieniono nazwę na RP, usunięto artykuły o kierowniczej roli partii oraz przyjaźni z ZSRR. Pojawiły się nowe zasady ustrojowe - zasada demokratycznego państwa prawa, zasada sprawiedliwości społ, pluralizm polityczny, swoboda działalności gosp., i ochrona własności. Przyniosła też zmiany symboliczne - przywrócenie korony orłu białemu Herbie.
KONSTYTUCJA MARCOWA /17 marca 1921/
Wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Suwerenem był Naród, który sprawował władze przez wybranych w wyborach przedstawicieli. Istaniał trójpodział władzy.
Władza ustawodawcza - dwuizbowy parlament, które w określonych przypadkach łączyły się w Zgromadzenie Narodowe /wybór przezydenta, przyjęcie jego przysięgi i okresowo rewizja Konstytucji/; kadencja 5 lat; Sejm miał inicjatywe ustawodawczą, a Senat prawo weta wstrzymującego projekt ustawy na 30 dni; Pralament mógł być rozwiązany przed upływem kadencji na mocy uchwały Sejmu lub przez Prezydenta.
Władza wykonawcza - premier z RM i prezydent
Prezydent - kadencja 7 lat; mógł odwołać rząd, zwołać sesje sejmowe, obsadzać funkcje wojskowe, był najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych; mógł wypowiedzieć wojnę i zarzeć pokój za zgodą Sejmu; pełnił funkcje reprezyntacyjną; akty prawne nabierały mocy po kontrasygnacie premiera i odpowiedniego ministra;
Rada Ministrów - odpowiedzialna politycznie i konstytucyjnie przed Sejmem; odpowiedz polit wyrażała się w możliwości udzielenia wotum nieufności, a konstyt w możliwości stawiania członków przed Trybunałem Stanu;
Władza sądownicza - podzielona na trzy piony: powszechne z Sądem Najwyższym na czele, administracyjne z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym i wojskowe; istniał tez TS przed którym odpowiadał prezydent i ministrowie; pozostałe władze nie mogły ingerować w orzecznictwo;
NOWELA SIERPNIOWA / 2 sierpnia 1926/
Miała charakter antyparlamentarny; przwidywała wzocnienie roli prezydenta. Sejm utracił prawo samorozwiązania; prezydent mógł wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, samodzielnie rozwiązywać izby parlamentu. Zmniejszono parlamentarna kontrole nad rządem. Poprzez postanowienia NS zaczeła się kształtować przewaga władzy wykonawczej nad ustawodawczą.
KONSTYTUCJA KWIETNIOWA /23 kwietnia 1935/
Podpisana przez Ignacego Mościckiego; wprowadzała ustrój prezydencki-autorytarny; gwarantowała podstawowe prawa i wolności obywatelskie ale były one ogrnaiczone przez dobro powszechne czyli dobro państwa.
Prezydent - władza zwierznia wobec parlamentu i rządu; prerogatywy niewymagające kontrasygnaty; mianowanie premiera i ministrów; zwoływanie i rozwiązywanie Sejmu i Senatu; wskazanie następcy na czas wojny; mianowanie i odwoływanie Naczelnego Wodza; prawo łaski; funkcja reprezentacyjna w stsosunkach międzynar; zwierzchność nad siłami zbrojnymi; wybierany przez Zgromadzenie Elektorów; kadencja 7 lat;
Rząd - domniemane kompetencje czyli kierownie sprawami niesastrzeżonymi dla innych organów; premier reprezentował rząd na zewnątrz, kierowć pracami i ustalać ogólne zasady polityki państwa; odpowiedzialny przed prezydentem który mógł rozwiązać w każdym momencie; przy wotum nieufności decydował prezydent - rozwiązywał albo rząd albo parlament.
Sejm - funkcja ustawodawcza; kontrola nad działalnościa rządu; ustalanie budżetu; nakładanie podatków na obywateli; ograniczono immunitet parlamentarny; licza posłów 208
Senat - udział w uchwalaniu wotum nieufności rządowi lub ministrowi, uchylanie zarządzeń wprowadzających stan wyjątkowy; kadencja 5 lat
SEJMOKRACJA - konstytucja marcowa dając niezwykle duże uprawnienia parlamentowi, a zwłaszcza izbie niższej - Sejmowi czyniła z niego dominujący organ państwa i osłabiała bardzo władzę wykonawaczą. Krytyka sejmokracji i rozczarowanie modelem ustrojowym państwa stało się główną przyczyną przeprowadzenia przez Józefa Piłsudskiego przewrotu majowego. Nowela sierpniowa i rządy sanacji spowodowały zmianę ustroju (znaczny spadek znaczenia parlamentu oraz wzmocnienie egzekutywy, zwłaszcza prezydenta).
SANACJA - (uzdrowienie) otoczna nazwa rządzącego obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, powstała w związku z głoszonym przez Józefa Piłsudskiego hasłem „sanacji moralnej” życia publicznego w Polsce, wysuwanym w toku przygotowań i w okresie przewrotu majowego 1926. Główną organizacją polityczną sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928-1935). Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnych
CENTROLEW - sojusz partii centrowych i lewicowych zawiązany w 1929 w celu zwalczania systemu rządów sanacji obozu Józefa Piłsudskiego. W skład Centrolewu weszły: PSL "Wyzwolenie", PSL "Piast", Narodowa Partia Robotnicza, PPS, Stronnictwo Chłopskie i Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji (patrz chrześcijańska demokracja). W wyniku łamania przez obóz sanacyjny zasad obowiązujących w państwie demokratycznym ugrupowania opozycyjne wywodzące się z kręgów lewicowych i centrowych postanowiły się zjednoczyć. W ten sposób w 1929 powstał Centrolew, który dążył do obalenia rządów autorytarnych i przywrócenia w Polsce rządów parlamentarnych. W czerwcu 1930 koalicja Centrolewu na Kongresie Obrony Prawa i Wolności Ludu w Krakowie, proklamowała m.in. walkę o usunięcie dyktatury Józefa Piłsudskiego, aż do zwycięstwa oraz chciała powołania "rządu zaufania" Sejmu i społeczeństwa.
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego (BBWR) - organizacja polityczna okresu międzywojennego w Polsce utworzona w roku 1928 przez Walerego Sławka. Skupiała drobniejsze ugrupowania polityczne i grupy mniejszości narodowych, a także zwerbowała kilku posłów z Polskiej Partii Socjalistycznej i PSL "Piast". BBWR nie określał siebie jako partii politycznej. Wykonywał szereg funkcji politycznych, ale jednocześnie charakteryzował się wieloma cechami odróżniającymi go od klasycznie definiowanych partii politycznych. Przede wszystkim w jego skład wchodzili ludzie i całe grupy o różnych interesach i poglądach, których łączył przede wszystkim stosunek do Józefa Piłsudskiego. Ponadto Blok był organizacją utworzoną przez władzę polityczną, a więc "od góry", podczas gdy regułą jest droga odwrotna - partia polityczna tworzy władzę po wygranych wyborach parlamentarnych. Dodatkowa różnica - BBWR nie dążył do zdobycia władzy, ale do utrzymania i umocnienia już posiadanej.Po przewrocie majowym zwolennicy marszałka Józefa Piłsudskiego podjęli działania mające na celu umocnienie pozycji zwycięzców w aparacie państwa, głównie w armii i administracji publicznej. W tym celu postanowiono utworzyć w ramach systemu politycznego własną reprezentację polityczną, która mogłaby w przyszłości zdominować parlament i przeprowadzić postulowaną od dawną zmianę konstytucji. Piłsudczycy postanowili odciąć się od lewicy parlamentarnej, dążyć do unicestwienia endecji, ale otworzyć się na konserwatystów i koła gospodarcze. BBWR został założony z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. W styczniu 1928 Piłsudski polecił Waleremu Sławkowi stworzyć organizację, która mogłaby wystartować w wyborach. Po zaproponowaniu stworzenia BBWR Piłsudski pozwolił im działać na własną rękę. Pierwotnym celem powstania BBWR było utworzenie porozumienia wyborczego. Program polityczny stowarzyszenia miał opierać się na filozofii sanacji. BBWR zaczął szybko zdobywać poparcie wielkich właścicieli ziemskich i przemysłowców. wolennicy Piłsudskiego dążyli do prokurowania rozłamów w różnych partiach politycznych, aby w ich wyniku "wyciągać" z tych ugrupowań osoby przychylne Marszałkowi. M.in. w 1926 roku miało miejsce oddzielenie się od Narodowej Partii Robotniczej (NPR) grupy NPR - Lewica o obliczu zdecydowanie prosanacyjnym. W czerwcu 1926 roku powstał Związek Naprawy Rzeczypospolitej, a na przełomie 1927 i 1928 miał miejsce szereg rozłamów w kilku partiach ludowych. BBWR powstaje w listopadzie 1927 roku, na jego czele staje Walery Sławek. Odezwa programowa tej organizacji pojawia się 19 stycznia 1928 roku. W skład Bloku wchodzi Partia Pracy, Związek Naprawy Rzeczypospolitej i propiłsudczykowskie formacje konserwatywne.Program BBWR-u opierał się na kilku podstawowych punktach:
kult wodza, czyli Józefa Piłsudskiego
krytyka „partyjniactwa” jako zjawiska mającego destruktywny wpływ na państwo
konieczność zmiany konstytucji - postulowanie przyznania większej władzy prezydentowi i ograniczenia uprawnień sejmu
solidaryzm społeczny
program nie poruszał tematu uregulowań spraw dotyczących gospodarki