CZAS WOLNY
Problematyka czasu wolnego jest przedmiotem zainteresowania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych, a także polityki i instytucji społecznych. Pracują nad mim socjolodzy i psycholodzy, prawnicy i urbaniści, inżynierowie i ekonomiści, lekarze i pedagodzy. Czas wolny jest jednym z ważniejszych problemów współczesnego człowieka. Stanowi przecież składnik, który stanowi o jakości życia.
Szczególne miejsce zajmuje w naukach pedagogicznych. Najczęściej przyjmuje się, że czas wolny jest to czas do dyspozycji danej osoby, po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych, np. pracy zawodowej, nauki w szkole i w domu oraz niezbędnych czynności domowych. Czas wolny wykorzystuje się do wypoczynku, czyli regeneracji sił fizycznych i psychicznych, rozrywki, działalności społecznej o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym, rozwoju zainteresowań i uzdolnień przez zdobywanie wiedzy i amatorską działalność artystyczną, techniczną, naukową, sportową.
Głównymi czynnikami czasu wolnego są postęp techniczny, wzrost wydajności pracy i dalsze skracanie na jego podstawie - dnia pracy.
Istnieje wiele definicji ( w zasadzie bardzo zbliżonych) czasu wolnego,np. A. Kamiński pojęciem tym określił czas wolny od pracy zawodowej ( u uczniów i studentów od zajęć szkolnych), zarobkowej pracy dodatkowej ( u osób uczących się - od odrabiania lekcji), dojazdów do pracy (szkoły), zaspakajania podstawowych potrzeb organizmu, obowiązków rodzinnych i domowych. Wyróżnił także i zdefiniował style spędzania czasu wolnego, które są uwarunkowane właściwościami psychofizycznymi jednostki oraz przyswajanymi w rozwoju osobowym rolami społecznymi, wzorami i wzorcami kultury. Autor ten zauważył zależność pomiędzy stylem życia a stylem spędzania wolnego czasu.
K. Czajkowski napisał: czas wolny dziecka to ten okres dnia, po realizacji czasu na naukę szkolną, spożycie posiłków, sen, odrabianie lekcji i niezbędne czynności domowe. Wolny czas dziecka obejmuje także działalność społeczną (np.działalność w harcerstwie, samorządzie szkolnym, itp.) Czas wolny dzieci to czas, który może być również przeznaczony na odpoczynek, rozrywkę i zaspokojenie osobistych pasji.
Natomiast T. Wujek stwierdza, że za czas wolny uczniów należy uważać taki czas, który pozostaje mu po zaspokojeniu potrzeb organizmu, wypełnieniu obowiązków szkolnych i domowych, w którym może on wykonywać czynności kierując się własnym upodobaniem, związane z wypoczynkiem, rozrywką i rozwijaniem własnych zainteresowań.
Czas wolny człowieka dorosłego, to coś zupełnie innego niż czas wolny dziecka.
Sytuacja społeczno - ekonomiczna dziecka jest inna niż dorosłego człowieka - bardzo się różni co pociąga za sobą inną możliwość organizacji czasu wolnego. Dziecko cechuje brak doświadczeń życiowych i niedojrzałość psychiczna, co uzależnia je od dorosłych. Wybór czasu wolnego przez dzieci, młodzież podlega wielu ograniczeniom, co wynika z zależności materialnej od dorosłych. Mają większą wolność od ograniczeń społecznych i nakazów, a mniejszą niezależność w podejmowaniu decyzji. Nawet zabawa to odpowiedzialny wybór formy spędzania czasu wolnego.
„Czas wolny człowieka stał się współcześnie jednym z zasadniczych problemów życia społecznego. Przeważa pogląd, że celowo organizowane wychowanie ma być nie tylko przygotowaniem do pracy, ale także do racjonalnego spędzania czasu tj. wdrażaniem do kulturalnego i wartościowego wypoczynku oraz aktywności służącej samorealizacji jednostki” Sposób spędzania wolnego czasu dzieci i młodzieży nie może być tylko i wyłącznie ich sprawą., czy tylko sprawą ich rodziców. Czas wolny jest wartością społeczną, o sposobie wykorzystania tej wartości decyduje wychowanie, które powinno być tak zorganizowane, aby od najmłodszych lat kształtowało umiejętność jego racjonalnej organizacji. Często jednak brak celowego i przemyślnego oddziaływania rodziców na dzieci w czasie wolnym, przy czym nie wykorzystuje się go jako istotnego czynnika w procesie kształtowania osobowości. Niewielka część rodziców dba o dobór przedmiotów ułatwiających organizację czasu wolnego, czynnie sprawuje opiekę nad doborem rozrywki i charakterem wypoczynku. Część dzieci ma okolicznościowy dostęp do rozrywek oświatowo - kulturalnych. Jest tu więc świadome zainteresowanie rodziców postaci zakazu, krytyki, postawie życzliwej , albo obojętnej.
Ważny jest udział dziecka w planowo zorganizowanych formach spędzania czasu wolnego jest to podstawowy warunek zachowania odpowiednich proporcji między poszczególnymi rodzajami aktywności poznawczej i ruchowej, oraz zdobycia i utrwalania korzystnych z punktu widzenia przyzwyczajeń i nawyków.
W rozkładzie dnia dziecka dominuje wypoczynek bierny (szczególnie bardziej poszkodowanego na zdrowiu), a zarazem jednostronny, zbyt małą uwagę zwraca się na rekreację oraz stymulujące ogólny rozwój dziecka
Udział szkoły i placówek pozaszkolnych jest zbyt mały w organizacji czasu wolnego oraz zbyt duża ilość sytuacji w których dziecko jest pozostawione bez opieki po zajęciach lekcyjnych.
Inny problem to czas wolny dziecka nauczanego indywidualnie w domu.
Często rodzice nie widzą potrzeby racjonalnej organizacji czasu wolnego dziecka, co wynika m.in. z funkcjonujących jeszcze w społeczeństwach stereotypów.
Charakter wypoczynku dziecka jest niejako „odbiciem” sposobu spędzania czasu wolnego przez dorosłych członków rodziny.
Czas wolny jest szansą, ale i zagrożeniem, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży. Nadmiar tego czasu, nieumiejętność jego spożytkowania, lenistwo, wygodnictwo i pustka wewnętrzna mogą doprowadzić do różnego rodzaju dewiacji. Czas wolny wypełniony pustką i bezczynnością sprzyja popadaniu w pijaństwo i narkomanię, konsumpcjonizm i zależność od taniej rozrywki.
W związku z tym ważna jest umiejętność właściwego wypełniania czasu wolnego.
Red: T. Pilch, Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Warszawa 2003
A. Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza, Warszawa 1965.
K. Czajkowski , Wychowanie do rekreacji, Warszawa 1979
T. Wujek, Praca domowa i czynny wypoczynek ucznia, Warszawa 1974 .
Fr. Wojciechowski, Dziecko niepełnosprawne w środowisku wiejskim, Rzeszów 1993
Tamże str. 119