CZAS WOLNY

Czas wolny to czas, który zostaje po wypełnieniu wszystkich obowiązków związanych z
pracą,

rodziną,

życiem

społecznym,

potrzebami

fizjologicznymi.

Czas wolny to pojęcie, które znane już było ludziom pierwotnym. Wypoczynek po pracy –
podstawowy element wolnego czasu – był zjawiskiem znanym ludzkości od zarania
dziejów. W polskiej literaturze uznaje się powszechnie definicję przedstawioną w 1968 r.
przez francuskiego socjologa J. Dumazadiera, który określił czas wolny jako: „zespół
zajęć, którym jednostka może się z własnej woli poświęcić w okresie wolnym od
obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych, albo w celu wypoczynku i rozrywki,
w związku z dążeniem do bezinteresownego rozwoju swojej wiedzy i wykształcenia lub
dobrowolnego udziału w życiu społecznym, jak też w celu rozwoju własnych,
nieskrępowanych zdolności twórczych".
Wolny czas w życiu człowieka to szereg różnorodnych, wzajemnie przenikających się
funkcji. Jego brak ma silny i ujemny wpływ na zdrowie, stosunek do ludzi i osiągnięcia
osobiste. Wolny czas mądrze wypełniony odpowiednimi zajęciami ma zasadnicze i
pozytywne znaczenie dla rozwoju osobowości jednostki. Jedną z podstawowych funkcji
czasu wolnego jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych ucznia. Drugą funkcja czasu
wolnego jest rozrywka. Celem rozrywki jest dostarczenie różnorodnych wrażeń, radości i
zadowolenia. Funkcja rozrywki polega na kompensowaniu monotonii dnia, obowiązków
rodzinnych i szkolnych, nudy, powtarzających się codziennie czynności. Ważną funkcją
czasu wolnego jest także rozwijanie zainteresowań.
Czas wolny można ująć w różnych aspektach:
socjologicznym, psychologicznym i pedagogicznym. W aspekcie socjologicznym zwraca
się uwagę na spędzanie czasu wolnego w zespole rówieśników, które prowadzi do
bardziej wydajnego i wytrwałego działania, niż działanie indywidualne. W aspekcie
psychologicznym w młodym człowieku widzi się poszukiwacza nowych wrażeń, odkrywce
nowych obszarów, który rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia. Funkcja
społeczna wolnego czasu polega na aktywizowaniu jednostki, którego celem jest
włączenie jej do życia w społeczeństwie, aby w rezultacie wykształcić w niej umiejętność
świadomego w nim uczestnictwa, wyboru partnerów, podporządkowania się przepisom i
obyczajom.
Historia czasu wolnego
Społeczeństwo tradycyjne (feudalne) (preindustrialne)
- małe skupiska wiejskie
- miejsce zamieszkania było miejscem pracy
- czas wolny był przemieszany z czasem pracy
- praca i czas wolny był zdeterminowany rocznym cyklem przyrody (pory roku) oraz

świętami religijnymi

- podział społeczeństwa na klasy społeczne, gdzie szlachta miała więcej czasu wolnego

niż chłopi

Społeczeństwo nowoczesne (przemysłowe, industrialne)
- wyjazdy ludzi do pracy do dużych miast
- rozdział miejsca zamieszkania i miejsca pracy
- podział czasu na pracę i czas wolny
- praca była wyznacznikiem stylu życia
- rozwój wiedzy,
- powszechność edukacji
Społeczeństwo usługowe (postindustrialne)
- rozwój medycyny (dłuższe życie) - rozwój sfery usług,
- rozwój komunikacji
- szybki rozwój wiedzy
- nowe zawody
- zwiększenie ilości czasu wolnego.
Pojęcie i problem czasu wolnego pojawił się wraz ze społeczeństwem przemysłowym i
związaną z nim standaryzacją produkcji. W społeczeństwie tradycyjnym problem ten nie
był istotny, gdyż nie rozgraniczano czasu wolnego i czasu pracy. W dużej mierze na

pojawienie się tego problemu, miało miejsce wykonywania pracy, różne od miejsca poza
pracą, co z kolei wiązało się z przebywaniem w dwóch różnych społecznościach w obu
przypadkach.
Aktywność ludzka także zmieniała się poprzez stulecia:
- aktywność umysłowa z każdym stuleciem rosła, najszybciej od XIX wieku
- aktywność fizyczna maleje z każdym stuleciem wraz z rozwojem technologii
Kategorie czasu wolnego:

1. czas wolny krótki - kilka godzin w ciągu dnia na swoje własne zajęcia
2. czas wolny średni - obejmuje weekendy i dni wolne od pracy
3. czas wolny długi - obejmuje urlopy, wakacje, ferie.

Takie rozgraniczenie ma uzasadnienie w przypadku form turystycznych i rekreacyjnych
(uprawianych w czasie wolnym), które najczęściej rozpatrywane są w kategoriach dnia,
tygodnia, lub sezonu (najczęściej rocznego).
Funkcje czasu wolnego:

1.

funkcja regeneracyjna (wypoczynkowa)

2.

funkcja rozrywkowa

3.

funkcja rozwojowa

Determinanty podejmowania zachowań wolnoczasowych:
1. czynniki biologiczne:

•

stan zdrowia

•

poziom sprawności fizycznej

•

typ budowy somatycznej

2. czynniki psychiczne:

•

osobowość

•

temperament

•

inteligencja

•

wartości, zainteresowania, potrzeby

3. czynniki społeczno-demograficzne:

•

płeć

•

wiek

•

wykształcenie

•

pozycja społeczna

•

styl życia

4. czynniki gospodarczo-ekonomiczne:

•

sytuacja materialna

•

dochody

•

ilość czasu wolnego

•

dostępność do urządzeń rekreacyjnych

W czasie wolnym organizacja i rodzaj zajęć zależy między innymi od:

•

preferencji, zainteresowań, przyzwyczajeń danej osoby

•

wieku

•

rodzaju wykonywanej pracy

•

innych obowiązków

•

ilości dostępnego czasu (dzień powszedni, weekend, urlop, wakacje)

•

możliwości finansowych

Czas wolny przeznaczany jest zazwyczaj na różnego rodzaju zajęcia:

•

wypoczynek czynny i bierny,

•

rozrywka,

•

rozwijanie zainteresowań,

•

turystykę.

Wychowanie do czasu wolnego
Teoretyczne i praktyczne przygotowanie człowieka do umiejętnego spożytkowania czasu
wolnego.
Człowieka do umiejętnego spożytkowania czasu wolnego powinny przygotować:

1.

środowisko rodzinne od wczesnych lat, wskazując właściwe wzorce korzystania z
wolnego czasu, np. organizując wyjazdy, choćby poza miasto i wspólne gry i
zabawy;

2.

szkoła, która ma obowiązek wychowywać, powinna uczyć wykorzystania turystyki
i rekreacji przez organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu
wolnego, np. wycieczki, obozy lub choćby gry i zabawy w czasie wolnym;

3.

organizacje pozaszkolne, środowiskowe, domy kultury itp. organizując różnego
typu zajęcia, imprezy sportowe, biwaki, wycieczki itp.

Szczególną rolę w przekazywaniu wzorców spędzania wolnego czasu spełnia rodzina oraz
grupa rówieśnicza.
Organizacją wolnego czasu dla dzieci i młodzieży zajmują się różnego rodzaju instytucje,
stowarzyszenia, organizacje młodzieżowe i społeczne takie jak szkoły, świetlice,
biblioteki, kluby osiedlowe, młodzieżowe domy kultury, PTTK, ZHP, TKKF, zakłady pracy,
organizacje chrześcijańskie. Oferują one następujące formy zajęć: koła zainteresowań,
zajęcia artystyczne, sportowe, odczyty, wycieczki i inne. Podobne formy wymienione
organizacje oferują ludziom dorosłym. Podstawowa funkcja opiekuńczo-wychowawcza
wyraża się w tworzeniu na terenie szkoły i środowiska jak najbardziej korzystnych
warunków intensyfikujących rozwój psychiczny i somatyczny dzieci i młodzieży, a także
ludzi dorosłych.
Funkcje turystyki i rekreacji w czasie wolnym:

1.

regeneracyjna - wypoczynek, regeneracja sił,

2.

rozrywkowa - miłe spędzanie czasu w odpowiednim towarzystwie,

3.

rozwojowa - poszerzanie wiedzy o świecie,

4.

kompensacyjna - wyrównanie wszelkiego rodzaju braków i niedociągnięć,

5.

kreacyjna - twórcze spełnienie się w zajęciach,

6.

katartyczna - odreagowanie, ucieczka od problemów,

7.

integracyjna - poznanie nowych ludzi,

8.

adaptacyjna - pomoc w przystosowaniu się do nowych warunków otoczenia,

wzmożonego wysiłku fizycznego,

9.

stymulatywna - wspomaganie i pobudzanie rozwoju psychicznego i fizycznego,

10.

korektywna - przeciwdziałanie i niwelowanie odchyleń,

11.

emancypacyjna - uwolnienie się od ograniczeń, nakazów, zakazów,

12.

ekonomiczna - obniża wydatki na leczenie ( profilaktyka),

13.

społeczno - ideologiczna- kreowanie odpowiednich wzorców zachowań,

14.

lokalizacyjna - umiejętność i sposób spędzania czasu wolnego, który lokalizuje

jednostkę w społeczności (prestiż).

Bariery utrudniające uczestnictwo w turystyce i rekreacji:

1.

bariera poznawcza (poziom wiedzy),

2.

bariera psychologiczna (nietrwałe motywacje, małe aspiracje, lęk przed ośmiesze-
niem),

3.

bariera kulturowa (brak tradycji spędzania wolnego czasu),

4.

bariera ekonomiczna (niski poziom dochodów, wysokie ceny sprzętu sportowego),

5.

bariera ideologiczna (próba pogodzenie wypoczynki konsumpcyjnego i
aktywnego).