Uśmiech i zdrowy śmiech u dziecka, umiarkowany, w miarę wyrazisty, opanowany jest dowodem jego zdrowia fizycznego, dobrego samopoczucia i odprężenia psychicznego. Śmiech bywa reakcją ,,fizjologiczną na namiar energii w organizmie”. (Matusiewicz, 1976).
Często dzieci, śmiejąc się, starają się rozśmieszyć dorosłych dla uniknięcia kary. Czynią to z reguły dzieci starsze, o wyższym poziomi rozwoju intelektualnego. ,,(...) Niektóre dzieci zdają sobie z tego sprawę i świadomie to wykorzystują, starając się zaskakującym i zabawnym powiedzeniem, gestem, miną itp. rozładować gniew rodziców i wywołując ich ciepły i serdeczny śmiech uniknąć kary”.
Wesołość, śmiech jest niejako organicznie przynależny szczęśliwemu dzieciństwu.
Funkcje humoru w życiu dziecka
Humor spełnia wielorakie funkcje w życiu dziecka. Jak wszystko, co dotyczy delikatnej materii humoru, jest trudne do zdefiniowania, tak też jego funkcje trudno podzielić, usystematyzować. Wchodzą one po prostu w korelacje. Jeden dowcip może realizować kilka funkcji.
Funkcja zabawowa - czyli odprężająco-rozrywkowa. W wesołej ruchowej zabawie, w czasie kontaktu dziecka z pełnym komizmu utworem, w obcowaniu z pogodną, pełną dowcipu osobą dziecko odpręża się, łatwiej znosi negatywne stany psychiczne, uwalnia się od zahamowań.
2) Funkcja terapeutyczna - pozostaje w ścisłej korelacji z funkcją zabawową. Niwelacja stresów i frustracji w wesołej zabawie pomaga w ukształtowaniu zdrowej psychiki dziecka.
3) Funkcja poznawcza - realizuje się poprzez zaspokojenie ciekawości świata dzieci w sposób dowcipny, zaskakujący.
Wszelkie zakłócenia ustalonego porządku, przestawienie, przemieszczanie przedmiotów, wywołują u dzieci odczucia komizmu, są swoistym sposobem poznawania świata, pomagają dziecku utrwalić wiedzę o prawach kierujących światem realnym.
Dziecko łatwiej zapamiętuje wiadomości ujęte w formę wesołego wierszyka, dowcipnego tekstu, przedstawione w formie zainscenizowanej lub poparte humorystycznymi przykładami.
4) Funkcja wychowawcza - mimo pozornej niedorzeczności - humor, śmiech, śmieszność - są doskonałym instrumentem wychowawczym modelującym charakter.
Wagę wychowawczej roli śmiechu podkreślił J. I. Krasicki w ,,Monachomachii”: ,,I śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się przywar nie z osób natrząsa...” Czyniąc przedmiotem śmiechu niepożądane zachowania i działania dziecka uzyskujemy lepsze efekty wychowawcze niż przez perswazję i nudne często pouczenia. Śmiejąc się z błędów dzieci trzeba je także nauczyć śmiania się z samego siebie i unikania ich na przyszłość.
Komizm spełni funkcję wychowawczą, jeżeli poczucie będzie żartobliwe, łagodne. Należy unikać drwiny, która obraża i poniża dziecko, a nie wychowuje. Jak w każdym przypadku trzeba zachować umiar i właściwe proporcje, po prostu umiejętnie operować komizmem.
Techniki humoru w przedszkolu
Uniwersalną techniką w przedszkolu jest z pewnością naśladownictwo. Pod tym pojęciem mieści się zarówno proste naśladownictwo dźwięków, gestów, itp., jak i szerzej pojmowane naśladownictwo postawy, sposobu bycia wychowawcy.
(...) Dwa domy. W jednym, gdy ojciec stłukł talerz przy myciu, matka go skrzyczała. W drugim ojciec podczas sprzątania strącił lampę, rozbiła się. ,,Żebyś ty wiedział, jaką msz głupią minę!” - roześmiała się mama. To z drugiego domu wyrośnie dziecko, które będzie czasami umiało dostrzec zabawny aspekt nawet przykrości”.
Sposób na drobne porażki i dokuczliwości w dużym stopniu wyrabia się dzięki wzorom otoczenia.
Kształcenie poczucia humoru związane jest ściśle z kształtowaniem całej osobowości dziecka, jego uczuć i ogólnego poglądu na świat.
Skarbnicą wartości wychowawczych są książki przekazywane w formie opowiadania, inscenizacji. Ciekawe i piękne teksty literackie przekazane dzieciom przez nauczycielkę dostarczają im treści wzbogacających wiedzę ogólną, inspirują zabawę, dają dużo radości i wyzwalają poczucie humoru.
Inscenizacja, teatrzyk stwarzają możliwość zastosowania różnych rodzajów humoru, zarówno słowo-intelektualnego, jak i sytuacyjnego, oczywiście są dostępne ich percepcji.
Młodsze dzieci dobrze bawią się elementami dźwiękowymi i powtórzeniowymi. Śmieszą je wyrażenia onomatopeiczne, jak: człap-człap, tur-tur, kic-kic, śmieszne brzmiące wyrazy: Tralalonek, Tralaliszka, Bombek-Bombek, Trąbek, a także zabawne nazwy zwierząt: Kozucha Kłamczucha, kaczka Dziwaczka, Wróbelek Elemelek, itp.
Szczególnie lubiane przez dzieci jest przebieranie. Przebieranie jest formą śmieszności stroju. Dzięki przebieraniu jedna osoba udaje inną. Dzieci bawią się doskonale przemieszczeniem przedmiotów - wystarczy samochody ułożyć w łóżeczkach dla lalek i przykryć kołderkami. Dzieci już się śmieją, bo dostrzegają niedorzeczność tej sytuacji. Śmieją się z zaskakujących historyjek obrazkowych, dowcipów rysunkowych. Reagują wesoło na mimikę, pantomimę, pozę, gestykulację. Z radością uczestniczą w zabawnych konkursach, zawodach, wróżbach. Ważny jest współudział nauczycielki w zabawie. Chodzi tu zarówno o zorganizowanie warunków, pokierowanie zabawą, a często wręcz przyjmowanie roli w zabawie przez nauczycielkę.
Humor, śmiech, śmieszność - mimo pozornej niedorzeczności - są doskonałym instrumentem wychowawczym.
Prostą formę humoru - rozśmieszanie - stosuje się w przedszkolu najczęściej do zredukowania nadmiernego pobudzenia emocjonalnego. Rozśmieszenie płaczącego dziecka ułatwia opanowanie płaczu. Z pomocą humoru można wyciszyć przeżycia agresywne i zniwelować upór wychowanka. Wywiera to lepszy skutek niż perswazja.
Humor jest zjawiskiem wieloaspektowym. Wpływa na różne składniki życia psychiczneo i społecznego, w tym także na proces uczenia się.
Do przykładu - trzylatkom dużą trudność sprawia samodzielne ubieranie się. Nauka przyporządkowania części garderoby poszczególnym częściom ciała może przebiegać w sposób wesoły, humorystyczny. Nauczycielka najpierw pokazuje właściwe przyporządkowanie, a potem celowo myli się. Dzieci w sposób spontaniczny prostują pomyłki, przy czym w ich świadomości utrwala się prawidłowo przeznaczenie poszczególnych elementów ubrania. A wszystko to odbywa się w sposób atrakcyjny, w atmosferę ogólnej wesołości. Ta niezwykle prosta technika humoru pobudza uwagę dzieci, ułatwia zapamiętywanie, zapobiega znużeniu prozaicznymi poniekąd czynnościami samoobsługowymi, pobudza zainteresowanie nimi.
Trudne dla dzieci wiadomości ujęte w formę wesołego wierszyka lub poparte humorystycznymi przykładami stają się łatwo przyswajalne i na długo pozostają w pamięci.
Taka technikę humoru można zaproponować dzieciom starszym, które mają już pewna wiedze i doświadczenie. Przykład - J. Tuwim ,,Cuda i dziwy”
Spadł kiedyś w lipcu Śnieżek niebieski, Szczekały ptaszki, Ćwierkały pieski. |
Fruwały krówki Nad morską łąką, Śpiewało z nieba Zielone słonko... |
Dzieci starsze doskonale orientują się, że tak nie jest. Przy okazji myślą o tym, jak w przyrodzie jest naprawdę. Wywołuje to u nich satysfakcję intelektualną, że już tak dużo wiedzą. A przy okazji bawią się doskonale.
W barwnym świecie humoru, jak w naukach ścisłych, jak w uporządkowanej siłami natury przyrodzie - każdej akcji odpowiada reakcja. Przekazywanie i podawanie humoru dzieciom aktywizuje je do twórczości własnej.
,,W warunkach przedszkola od nauczycielki zależy, czy ta aktywność w zetknięciu z realnymi przeszkodami osłabnie, czy też znajdzie ujście i dalsze warunki rozwoju”.
Wprawdzie ,,figle płatane przez dzieci bywają czasem kłopotliwe, a nawet przykre. Na niemądry żart najlepiej reagować żartem lepszym, dowcipniejszym. Do dobrych, dowcipnych figlów trzeba się włączyć, poprzeć je czynnie lub udawać, że się o nich nie wie. Kultura żartu to rzecz cenna. Dobrze, jeśli człowiek nabywa ją wcześnie.
Humor pojawia się we wszystkich formach pracy, podejmowanych z dziećmi w przedszkolu. Ma przeważnie charakter spontaniczny, nie zaplanowany, umiejętnie stosowany przez nauczycielkę może łagodzić konflikty, ułatwić naukę, pomaga w tworzeniu miłej serdecznej atmosfery.