Wspieranie rozwoju
dziecka na Litwie
Na świe cie za uwa ża się wy raź ną ten den cję
do wspie ra nia roz wo ju dziec ka. Uza leż nio ne jest to jed nak od tra dy cji edu ka cyj nych, kul tu ro wych oraz sy tu acji po li tycz no -eko no micz nej da ne go kra ju.
n Danuta Al-Khamisy
Nie pod le głość Li twy w1990 r. sta ła się Poraz pierw szy mó wi się tu oprzy sto so wa -
prze słan ką do re
for mo wa nia sys
te -
niu pro
gra mów na
ucza nia po
szcze gól nych
mu oświa
ty. Wkrót
ce po tym wy
da rze niu
przed mio tów, aby umoż
li wić kształ
ce nie
w 1991 ro ku wy szła usta wa o in te gra cji so -
dzie ci w for mie cał ko wi tej lub czę ścio wej in -
cjal nej osób nie peł no spraw nych. Do ku ment
te gra cji. W pla
ców ce oświa
to wej po
win -
ten okre śla pra wa dzie ci o spe cjal nych po -
na funk cjo no wać ko mi sja do spraw kształ ce -
trze bach do kształ ce nia w in sty tu cjach znaj -
nia spe cjal ne go.
du ją cych się jak naj bli żej miej sca za miesz -
ka nia, a więc w przed
szko lach i szko
łach
Usta wo daw stwo na Li twie za pew nia
ogól nych.
dzie ciom i ich ro dzi com moż li wość
W 1992 r. mi ni ster oświa ty za twier dził
wy bo ru na ucza nia. W związ ku z tym
kon cep cję oświa ty na Li twie oraz pro gram
re for my edu
ka cyj nej na Li
twie. Pod
sta wą
wie le dzie ci nie peł no spraw nych
sys te mu oświa ty są war to ści, ta kie jak: mi -
za czę ło uczęsz czać do szkół
łość bliź nie go, rów ność, to le ran cja. Za sa dy w miej scu za miesz ka nia.
oświa ty li tew skiej to: hu ma nizm, de mo kra -
cja, toż sa mość na ro do wa, od no wa.
W od po wie dzi na po trze by co raz licz -
W 1997 ro ku za koń czył się pierw szy etap
niej szej gru
py dzie
ci nie
peł no spraw nych
re for my edu ka cyj nej na Li twie. Wy szły pod -
w pla ców kach kształ ce nia ogól ne go, w 1993
sta wo we ak ty praw ne re gu lu ją ce róż no rod -
ro ku Ko le gium Mi ni ster stwa Oświa ty i Kul -
ne dzie dzi ny oświa ty, pro jek ty pro gra mów
tu ry przy
ję ło uchwa
łę o try
bie udzie
la nia
ogól nych i dla po szcze gól nych klas. Wy da no spe cjal nej po mo cy pe da go gicz nej dzie ciom no we pod
ręcz ni ki ja
ko wy
nik wie
lu prze
-
nie peł no spraw nym w szko le ogól nej. Po sta -
kształ ceń w tre ściach na ucza nia.
no wie nie to moż na uwa żać ja ko wy raź ny po -
Dla dzie ci o spe cjal nych po trze bach edu -
stęp na dro dze do kształ ce nia dzie ci nie peł -
ka cyj nych two rzo no no we pro jek ty i mo de le no spraw nych z ich zdro wy mi ró wie śni ka mi.
kształ ce nia. Dzie
ci, któ
re do 1990 ro
ku
24
W y c h o w a n i e w P r z e d s z k o l u
ły ja
ko nie na
da ją ce się
Dru gi etap re for my obej mu je re ali za cję
do kształ ce nia, szcze
gól nie ze sprzę
żo ną
na stę pu ją cych ce lów:
nie peł no spraw no ścią, za
czę to kształ
cić
l Mo der ni za cja szkol nic twa i stu diów oraz w ośrod kach szkol
nych zwa
nych „Vil
tis”
po pra wa ja ko ści na ucza nia.
(Na dzie ja).
l Po pra wa wa
run ków szko le nia i stu diów
W 1998 ro
ku wy
szła zno
we li zo wa -
pe da go gów spe cjal nych.
na z 1991 r. usta wa RL o oświa cie, któ ra
l Har mo ni za cja sys te mu edu ka cji.
okre śla ro
lę służb pe
da go gicz no -psy cho lo -
W tro sce o dzie ci nie peł no spraw ne prio -
gicz nych w oce
nie spe
cjal nych po
trzeb
ry te tem dru gie go eta pu jest two rze nie ta kie -
kształ ce nia dzie ci, pra wa ro dzi ców i dzie ci go sys
te mu szkol
nic twa, któ
ry bę
dzie
do wy bo ru przed szko la i szko ły znaj du ją cej uwzględ niał rów
ne moż
li wo ści na każ
dym
się naj bli żej miej sca za miesz ka nia. Art. 3, eta pie kształ ce nia.
pkt. 16 tej usta wy de fi niu je po ję cie tej służ -
by i okre śla jej funk cje. Jest to za tem „…in -
Sa mo rzą do wa służ ba pe da go gicz no -
sty tu cja bu dże to wa, któ ra za zgo dą ro dzi -
-psy cho lo gicz na do ko nu je szcze gó ło wej ców usta
la spe
cjal ne po
trze by edu
ka cyj ne
oce ny osób nie uczęsz cza ją cych
dziec ka, kwa li fi ku je do kształ ce nia spe cjal -
ne go i udzie la po mo cy pe da go gicz nej i psy -
do pla có wek oświa to wych, tak że
cho lo gicz nej dzie
ciom, ro
dzi com, in
sty tu -
i tych uczą cych się w szko łach
cjom oświa to wym i do mom opie ki”. Od tej
ogól nych i w do mu.
po ry na wet naj bar dziej upo śle dzo ne dzie ci ma ją pra wo do kształ ce nia. Jak in for mu ją
da ne, do 1990 ro ku oso by o śred nim i znacz -
W ro ku 2000 za twier dzo no sześć ak tów
nym za bu rze niu umy sło wym nie by ły ob ję te praw nych, któ
re uzu
peł nia ją Usta
wę
edu ka cją, tyl ko opie ką.
o kształ ce niu spe cjal nym. Są to m.in.:
Do ku ment ten okre śla rów nież struk tu rę
l Tryb oce
ny spe
cjal nych po
trzeb edu
ka -
kształ ce nia spe cjal ne go, pod sta wy za rzą dza -
cyj nych oso by. Usta la on in sty tu cje i spe -
nia i or ga ni zo wa nia kształ ce nia dzie ci nie -
cja li stów, któ
rzy oce
nia ją spe
cjal ne po
-
peł no spraw nych w wie
ku przed
szkol nym
trze by edu
ka cyj ne oso
by od na
ro dzin
i wcze snosz kol nym. De
fi niu je też po
ję cie
do 21 ro ku ży cia. Spe cjal ne po trze by edu -
ko mi sji kształ ce nia spe cjal ne go funk cjo nu -
ka cyj ne dzie ci od na ro dzin do 13 ro ku ży -
ją cej w szko le (art. 3, pkt. 17): „…. jest to
cia oce
nia ze
spół spe
cja li stów służ
by
gru pa spe cja li stów, któ ra do ko nu je wstęp -
wcze snej re ha bi li ta cji, zgod nie z wy ma ga -
nej oce ny po trzeb spe cjal nych dzie ci w szko -
nia mi Mi
ni ster stwa Ochro
ny Zdro
wia.
le, kie ru je je do placówek służb pe da go gicz -
Oce nę spe cjal nych po trzeb edu ka cyj nych
no -psy cho lo gicz nych, roz
wią zu je kwe
stie
dzieci od na ro dzin do 3 ro ku ży cia nie
or ga ni za cji i tre ści na ucza nia.
uczęsz cza ją cych do placówek służ
by
Usta wo daw stwo na Li
twie za
pew nia
wcze snej re ha bi li ta cji i osób od 3 do 21
dzie ciom i ich ro dzi com moż li wość wy bo ru
ro ku ży cia do ko nu je Ko mi sja Kształ ce nia placówek i form na ucza nia. W związ ku z tym
Spe cjal ne go da nej pla ców ki edu ka cyj nej.
wie le dzie
ci nie
peł no spraw nych za
czę ło
Sa mo rzą do wa służ
ba pe
da go gicz no -psy -
uczęsz czać do szkół w miej scu za miesz ka nia.
cho lo gicz na do ko nu je szcze gó ło wej oce -
No wo cze sny sys
tem kształ
ce nia dzie
ci
ny osób nie uczęsz cza ją cych do pla có wek
nie peł no spraw nych wspie ra ny jest przez no -
oświa to wych, tak
że i tych uczą
cych się
wo po
wsta łą sieć usług pe
da go gicz no -psy -
w szko łach ogól
nych i w do
mu. Je
że li
cho lo gicz nych, co po
wo du je, że licz
ba
w szko le nie ma ko mi sji ds. kształ ce nia
uczniów w szko
łach spe
cjal nych w ro
ku
spe cjal ne go, a dzie ci ma ją pro ble my edu -
szkol nym 1999/2000 zmniej szy ła się o 43%.
ka cyj ne, wte
dy kie
row nik in
sty tu cji
5 / 2 0 0 6
25
za zgo dą ro dzi ców zwra ca się do służ by Do przed szko li oraz grup przed
szkol -
pe da go gicz no -psy cho lo gicz nej.
nych przyj mo wa ne są dzie ci do 7 ro ku ży cia ze spe
cjal ny mi po
trze ba mi edu
ka cyj ny mi,
Tryb kwa li fi ko wa nia
po przed sta wie niu od po wied nich do ku men -
do kształ ce nia spe cjal ne go
tów orze ka ją cych.
Dzie ci o spe cjal nych po trze bach edu ka -
Kształ ce nie spe cjal ne na Li twie re ali zo -
cyj nych od naj młod sze go wie ku do 3 lat są
wa ne jest w opar ciu o ogól ne za sa dy edu ka -
kwa li fi ko wa ne do przed
szko la czy też
cji i za sa dy kształ ce nia spe cjal ne go. Są one do udzie le nia spe cjal nej po mo cy pe da go gicz -
na stę pu ją ce:
nej w do mu po wstęp nej dia gno zie je go spe -
1. Rów ne moż li wo ści, czy li dzie ciom nie peł -
cjal nych po trzeb przez SPP. Po dob na służ ba
no spraw nym two rzo ne są jed na ko we wa -
kwa li fi ku je dzie ci od 3 do 7 lat do kształ ce nia run ki na ucza nia i kształ ce nia jak in nym
spe cjal ne go w pla ców ce przed szkol nej.
człon kom spo łecz no ści lo kal nej.
Szkol na ko mi sja ds. kształ ce nia spe cjal -
2. In te gra cja ozna
cza ją ca kształ
ce nie i sa
-
ne go z pe da go giem spe cjal nym czy lo go pe -
mo kształ ce nie się osób nie
peł no spraw -
dą za twier dza zmo dy fi ko wa ny pro gram na -
nych wraz z in ny mi człon ka mi spo łe czeń -
ucza nia dla ta
kie go ucznia, któ
re mu ten
stwa i rów no praw ny udział w je go ży ciu.
pro gram wy star cza.
3. De cen tra li za cja
przez udział ro
dzi ny,
spo łecz no ści oraz lo kal nych in sty tu cji sa -
mo rzą do wych w kształ ce niu osób ma ją -
Do przed szko li oraz grup
cych spe cjal ne po trze by.
przed szkol nych przyj mo wa ne są dzie ci
4. Po wszech ność, czy
li kształ
ce nie wszyst
-
do 7 ro ku ży cia ze spe cjal ny mi
kich osób ma ją cych spe cjal ne po trze by.
po trze ba mi edu ka cyj ny mi,
5. Cią głość, a więc kształ ce nie i sa mo kształ -
po przed sta wie niu od po wied nich
ce nie się osób nie peł no spraw nych przez
do ku men tów orze ka ją cych.
ca łe ży cie.
6. Kon ty nu acja i gięt kość, czy li zgod na dzia -
łal ność szkół spe cjal nych i ogól nych, za -
Je że li uczeń po wi nien uczyć się we dług
pew nia ją ca kon ty nu ację kształ ce nia osób
zmo dy fi ko wa ne go pro gra mu, czy pro gra mu nie peł no spraw nych.
spe cjal ne go, a w szkol nej ko mi sji brak jest 7. Funk cjo nal ność kształ ce nia przez kształ -
spe cja li stów, wte
dy kształ
ce nie spe
cjal ne
to wa nie sa
mo dziel no ści osób nie
peł no -
usta la SPP, któ ra do ko nu je oce ny po trzeb
spraw nych i zdol no ści do ży cia w ota cza -
spe cjal nych ucznia.
ją cym śro do wi sku.
Uczniom wy ma ga ją cym po mo cy lo go -
pe dy, kształ
ce nie spe
cjal ne wy
zna cza
Za da nia kształ ce nia spe cjal ne go
szkol na ko mi sja ds. kształ ce nia spe cjal ne -
1. Po moc dzie ciom nie peł no spraw nym w ro -
go na pod
sta wie przed
sta wio ne go przez
zu mie niu ogól nych war to ści ludz kich.
szkol ne go lo go pe dę wnio sku oce ny mo wy
2. Przy go to wa nie oso
by nie
peł no spraw nej
i moż li wo ści ko
mu ni ka cyj nych dziec
ka
do sa mo dziel ne go ży cia w ota cza ją cym je
oraz li sty uzgod nio nej wcze śniej z ob słu gu -
śro do wi sku.
ją cą szko łę SPP i za twier dzo nej przez kie -
3. Udzie la nie wy
kwa li fi ko wa nej po
mo cy
row ni ka szko ły. W tym przy pad ku, je śli nie pe da go gicz no -psy cho lo gicz nej oso
bom
ma w przed
szko lu czy szko
le lo
go pe dy,
nie peł no spraw nym.
dziec ko jest ba da ne i kwa li fi ko wa ne przez 4. Za pew nie nie rów nych praw oso bom nie -
SPP.
peł no spraw nym w zdo by wa niu po cząt ko -
For ma kształ ce nia spe cjal ne go mo że być
we go, pod
sta wo we go i śred
nie go wy
-
przy zna na na sta łe lub na pe wien okres.
kształ ce nia oraz za wo du.
26
W y c h o w a n i e w P r z e d s z k o l u
run ków do in
te gra cji
przy za ło że niu, że zre ali zu je się ha sło „pie -
w kształ ce niu osób nie
peł no spraw nych
nią dze za dziec
kiem”. Na
le ży prze
wi dzieć
w szko łach ogól nych.
do dat ko we środ ki nie zbęd ne na wy po sa że -
Licz ba dzie ci nie peł no spraw nych uczą -
nie pla
có wek, opła
ca nie spe
cja li stów, aby
cych się w przed
szko lach spe
cjal nych
in te gra cja by ła efek tyw na.
zmniej sza się z ro ku na rok.
Am bi cją władz oświa
to wych na Li
twie
Na Li twie po wsta je co raz wię cej służb
jest edu ka cja dla wszyst kich, stwo rze nie wa -
wcze snej re ha bi li ta cji przy pla ców kach opie -
run ków do kszta
łe nia dzie
ci do lat 16,
ki zdro wot nej; obec nie jest ich po nad 35.
z uwzględ nie niem ich moż li wo ści i róż no -
Po ło wę Li twy obej mu je już sieć służb pe da -
rod no ści po
trzeb. W ra
por cie OECD
go gicz no -psy cho lo gicz nych za
rów no szcze
-
stwier dza się, że szko
ła li
tew ska po
win -
bla sa
mo rzą do we go, jak i okrę
go we go.
na na dal iść w kie
run ku in
te gra cji dzie
ci
Funk cjo nu je też Cen
trum Pe
da go gicz no -
i mło dzie ży w sys te mie kształ ce nia ogól ne -
-Psy cho lo gicz ne z 8 od dzia ła mi. Roz sze rza go, być bar
dziej ela
stycz ną w sto
sun ku
się sys tem ba dań i ocen po trzeb spe cjal nych do dzie ci o róż nych zdol no ściach i po trze -
dzie ci. W więk
szo ści przed
szko li i szkół
bach, do sto so wy wać me to dy do moż li wo ści funk cjo nu ją ko mi sje ds. kształ ce nia spe cjal -
dziec ka, a nie od wrot nie.
ne go, w wie lu ogól nych szko łach spe cjal nej Am bi cją władz oświa to wych na Li twie
po mo cy pe
da go gicz nej i psy
cho lo gicz nej
udzie la ją spe cja li ści. Uczy nio no też waż ny jest edu ka cja dla wszyst kich, stwo rze nie krok w kie run ku przy go to wa nia za wo do we -
wa run ków do kszta łe nia dzie ci do lat 16, go przy szłych na uczy cie li. Wszyst kie po ma -
z uwzględ nie niem ich moż li wo ści
tu ral ne i wyż sze uczel nie wpro wa dzi ły tre ści i róż no rod no ści po trzeb.
z za kre su pe da go gi ki spe cjal nej i psy cho lo -
gii kli nicz nej. Wy ni ka to z na ro do wej kon -
cep cji kształ ce nia pe da go gów, któ ra wy raź -
W ce lu pod no sze nia efek tyw no ści kształ -
nie okre
śla wy
ma ga nia do
ty czą ce
ce nia spe cjal ne go oraz wy mia ny idei i do -
kwa li fi ka cji każ de go na uczy cie la, któ ry koń -
świad czeń edu ka cji in te gra cyj nej w 1997 mi -
czy stu
dia. Ma on być zdol
nym do pra
cy
ni stro wie oświa
ty Li
twy, Ło
twy i Es
to nii
z dzieć mi o spe cjal nych po trze bach edu ka -
zwró ci li się do Ra dy Mi ni strów państw pół -
cyj nych kształ cą cych się w for mie peł nej in -
noc nych o wspar cie dla re ali za cji De kla ra cji te gra cji.
z Sa la man ki w kra jach bał tyc kich. W wy ni ku Trud no ści go
spo dar cze, wpły
wa ją ce
po ro zu mie nia na Li twie wio sną 2000 ro ku
na fi nan so wa nie oświa ty, utrud nia ły wspar -
roz po czę to re ali za cję pro jek tu „Szko ła dla cie dla pro gra mu rzą do we go prze wi du ją ce -
wszyst kich”, któ ry trwa do dzi siaj. Po cząt ko -
go mo
der ni za cję kształcenia, któ
re mia
ło
wo Li twa wraz z Ło twą i Es to nią włą czo ne
pod nieść ja
kość na
ucza nia dzie
ci nie
-
by ły do pro jek tu na za sa dzie ob ser wa to rów, peł no spraw nych. W związ ku z tym pań stwo
obec nie są ak tyw ny mi je go uczest ni ka mi.
li tew skie nie jest w sta nie za pew nić pra wa do na uki wszyst
kim potrze
bu ją cym dzie
-
Opie ka nad dziec kiem o spe cjal nych
ciom nie
peł no spraw nym, mi
mo gwa
ran cji,
po trze bach edu ka cyj nych
ja kie za pi su je Kon sty tu cja RL i De kla ra cja Przy wró ce nie nie
pod le gło ści na Li
twie
Kon wen cji Praw Dziec ka. Bez rze czo we go
roz po czę ło re or ga ni za cję sys te mu wy cho wa -
wspar cia rzą du przed szko la i szko ły li tew -
nia przed szkol ne go. Dzie ci z wa da mi w roz -
skie oraz ad mi ni stra cje sa mo rzą do we nie są wo ju prze waż nie mia ły swo je miej sce w spe -
w sta nie roz
wią zać te
go pro
ble mu sa
mo -
cjal nych pla ców kach przed szkol nych, któ re
dziel nie. Dą ży się do re ali za cji efek tyw ne go po sta wi ły so
bie za cel udzie
la nie po
mo cy
mo de lu fi
nan so wa nia sys
te mu oświa
ty
dzie ciom nie peł no spraw nym w in te gra cji ze 5 / 2 0 0 6
27
bar dziej ak
tu al ne za
-
l dzie ci, któ rych mo wa się nie roz wi ja z po -
da nie spe
cjal nych przed
szko li to wy
kry cie
wo du osła bio ne go słu chu, po wol niej sze -
i do sko na le nie moc nych stron dziec ka, kom -
go roz wo ju psy chicz ne go, za bu rzeń in te -
pen so wa nie luk w roz wo ju je go oso bo wo ści, lek tu, pa
to lo gii po
stę po wa nia, skut
ków
ja kie po wsta ły na sku tek wa dy. W 2000 ro ku pa ra li żu mó zgo we go,
pra wie 4000 dzie ci z róż ny mi dys funk cja mi l dzie ci ją ka ją ce się.
uczęsz cza ło do przed szko li, lo go pe dycz nych Pla ców ka pro wa dzi pra ce we dług pro gra -
żłob ków, przed szko li dla dzie ci cier pią cych mów opar tych na edu ka cji ca ło ścio wej, mię -
na cho ro by dróg od
de cho wych, z wa
da mi
dzy in ny mi „Ve ri ne lis” O. Mon ke vi cie ne dla wzro ku, słu chu, za bu rze nia mi w roz wo ju in -
dzie ci w wie ku przed szkol nym. Głów nym je -
te lek tu.
go ce lem jest roz wi ja nie mo wy nie roz wi nię -
W przed szko lu spe cjal nym by wa rów nież
tej u dzie ci w wie ku przed szkol nym przez
od dział żłob ko wy, w któ rym dzie ci prze by -
róż no rod ne jej uak tyw nia nie.
wa ją ca ły dzień, a nie któ re na wet ca ły ty -
Wszy scy pe da go dzy ma ją wy kształ ce nie
dzień. Są to z re gu ły do syć du że bu dyn ki,
wyż sze lub śred nie spe cjal ne i na dal pod no -
w któ rych mie ści się oko ło 12 grup.
szą i do sko na lą swo je kwa li fi ka cje. Przy za -
sto so wa niu no
wo cze snych mo
de li lo
go pe -
Trud no ści go spo dar cze, wpły wa ją ce
dycz nych przed
szko le to osią
ga bar
dzo
na fi nan so wa nie oświa ty, utrud nia ły
do bre efek ty z dzieć mi z syn dro mem Do -
wspar cie dla pro gra mu rzą do we go
wna. Ze spół pe da go gów pró bu je do po móc
prze wi du ją ce go mo der ni za cję
tym dzie ciom w ukształ to wa niu od po wied -
niej kon cep cji oso by nie peł no spraw nej i do -
kształcenia, któ re mia ło
po móc im w in te gro wa niu się ze spo łe czeń -
pod nieść ja kość na ucza nia
stwem, unie za leż nia jąc się od in nych osób.
dzie ci nie peł no spraw nych.
Ko mi sja pe
da go gicz no -psy cho lo gicz -
na dzia ła ją ca w przed szko lu peł ni też funk -
Jed nym z wzor
co wych przed
szko li spe
-
cję kon sul ta cyj ną dla ro dzi ców dzie ci z za -
cjal nych, oglą da nych prze ze mnie pod czas
bu rze nia mi mo
wy dla re
jo nu dziel
ni cy,
wi zy ty w Wil nie, jest przed szko le „Ciau sku -
mia sta, a na wet po wia tu.
tis”. Zgod nie z pra wa mi nor ma tyw ny mi, po -
Przed szko le sta wia so bie za cel przy go to -
win no do nie go uczęsz czać 140 dzie ci z wa -
wa nie dzie ci do na uki w szko łach ogól no -
da mi mo
wy, lecz uczęsz
cza ich od 150
kształ cą cych i do in
te gra cji ze spo
łe czeń -
do 155. Wśród nich są dzie ci z na stę pu ją cy -
stwem.
mi wa da mi:
l dzie ci z za bu rze nia mi fo ne tycz ny mi i fo -
no lo gicz ny mi mo wy, nie znacz nym nie do -
ro zwo jem mo wy, przy tym z za bu rze nia -
mi pro ce sów po znaw czych,
l dzie ci z symp
to ma ty ką neu
ro lo gicz ną
DA NU TA AL -KHA MI SY
oraz śred nim i znacz nym nie do ro zwo jem
dr, Uni wer sy tet War szaw ski
mo wy (ala lia, dyz ar tria, ry no la lia),
(Wy dział Pe da go gicz ny)
28
W y c h o w a n i e w P r z e d s z k o l u