Pozytywizm. Ramy czasowe epoki i hasła pozytywizmu polskiego i europejskiego.
Pozytywizm to okres w literaturze polskiej, mający swój początek po klęsce powstania styczniowego (1864) , a koniec około roku 1890. Centrum polskiego pozytywizmu znajdowało się w Warszawie, tu działali czołowi polscy literaci i publicyści drugiej połowy XIX wieku. Nazwa pozytywizm pochodzi od tytułu czołowego dzieła , zawierającego program epoki- Augusta Comte'a „Wykłady filozofii pozytywnej”. Słowo „pozytywny” oznaczało w XIX wieku realny i symbolizowało ideologię epoki.
Ramy czasowe. Europa:
1860- realizm
1880- debiuty symbolistów
Polska
1864- 1880 Fazy:
faza przedpowstaniowa (przed 1864 r.)
faza literatury tendencyjnej (1864- 1875)
faza nowelistyki (1875- 1880)
faza dojrzałego realizmu
faza schyłkowa, równoległa z Młodą Polską.
Filozoficzne podstawy pozytywizmu.
August Comte- „Wykłady filozofii pozytywistycznej”
myśl ludzka ma służyć poprawie życia
nacisk na poznanie jednostki
filozofia ma sens praktyczny, „pozytywny” oznaczało realny, użyteczny, pewny.
Hipolit Taine- twórca determinizmu.
życie i działalność człowieka jest z góry określona
czynniki wpływające na osobowość człowieka to: rasa, środowisko, moment historyczny
Herbert Spencer- twórca ewolucjonizmu
cała rzeczywistość podlega ewolucji
ewolucyjna zmienność rzeczywistości
John Stuart Mill- twórca utylitaryzmu
to, co dobre, jest pożyteczne
postulat użyteczności wszystkich dzieł ludzkich, nawet literatury i sztuki
w swoim działaniu kierowanie się dobrem ogółu.
Fakty z historii:
Europa:
1867- powstanie monarchii Austro- Węgry
1870- wojna francusko- pruska
1871- komuna paryska
1881- zamach na cara Aleksandra II
1889- II Międzynarodówka
1893- Przymierze Prus i Rosji.
Polska:
1863- wybuch powstania styczniowego
1864- klęska powstania
1873- A. Świętochowski „Praca u podstaw”, P. Chmielowski „Utylitaryzm w literaturze”.
Pozytywizm rozwijał się stopniowo. To epoka prozy. Pozytywizm cechowały: wiara w naukę, postulaty scjentyzmu, reformy edukacji, postulaty stawiania i realizowania praktycznych celów. Pozytywiści walczyli o równouprawnienie kobiet i asymilację Żydów. Formułowano poglądy, opierając się na dwóch podstawowych postulatach: pracy organicznej i pracy u podstaw.
PRACA ORGANICZNA- postulat ten wywodzi się z teorii Herberta Spencera. Postulowano unowocześnienie przemysłu, rolnictwa, handlu i całej gospodarki kraju, bo tylko wtedy naród będzie mocny i odzyska niepodległość. Podstawy pracy organicznej zostały sformułowane między innymi w „Szkicu programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa” Bolesława Prusa.
PRACA U PODSTAW- postulat kładł nacisk na edukację, wykształcenie wszystkich grup społecznych, zwłaszcza tych najniższych. Inteligencja miałaby uczyć chłopów organizowania się w ramach kółek rolniczych i samorządów gminnych. Postulowano walkę z analfabetyzmem, z czym wiązała się budowa szkół, dbanie o poprawę warunków życiowych ludzi żyjących w biedzie. Takie postulaty przedstawił czołowy programo- twórca polskiego pozytywizmu- Aleksander Świętochowski w „Pracy u podstaw” („Przegląd Tygodniowy” 1873 ok.).
Głównym ośrodkiem kształtowania się myśli ideologicznej pozytywizmu była Warszawa, jej twórcami byli: A. Świętochowski, B. Prus, P. Chmielowski, J. Ochorowicz, K. Kraushar. Pozytywizm przejawił się w myśli polityczno- społecznej, a zwłaszcza w publicystyce i literaturze, decydująco wpłynął na rozwój publicystyki, tworząc nowoczesne formy polemiki społeczno- politycznej, krytyki literackiej i eseistyki. Pozytywizm przyniósł rozkwit polskiej powieści i noweli.
LITERATURA POZYTYWISTYCZNA. PODZIAŁ.
PUBLICYSTYKA:
dzienniki ( Gazeta Polska, Gazeta Warszawska, Kurier Codzienny, Kurier Warszawski)
tygodniki ( Bluszcz, Głos, Przegląd Tygodniowy, Tygodnik Ilustrowany)
dwutygodniki (Niwa)
miesięczniki (Ateneum).
Najważniejsi felietoniści pozytywizmu to: Jan Lam, A. Świętochowski, B. Prus, H. Sienkiewicz. Reprezentanci idei pozytywizmu: E. Orzeszkowa, B. Prus, H. Sienkiewicz, J. Lam, M. Konopnicka, M. Bałucki, A. Dygasiński.
Publicystyka odegrała ważną rolę, propagowano na łamach pism programy i problemy społeczeństwa polskiego.
Aleksander Świętochowski „Praca u podstaw” fragment
„Każdy kto zmierzy te pozycje w ich odległości dzisiejszej i przed laty choćby tylko piętnastu, otrzyma olbrzymią różnicę. Tam kmieć jest półniewolnikiem w pracy, w życiu, w majątku, zależnym od dziedzica, tu znowu jest istotą swobodną, ma swoją własność , swoje prawa, swoją nawet zupełną autonomię. (..) Ta wielka przemiana odbywa się szybko przed naszymi oczyma przez reformę państwa. (...) Obywatele ziemscy, tak jak i wieśniacy, znaleźli się wobec nagłej przemiany stosunków zupełnie nieprzygotowani. I tu, i tam zbyt spóźniona niedojrzałość przeszkodziła w osiągnięciu należytej sumy zysków. Jakże się głównie objawiała ta niedojrzałość wśród obywateli ? Niskim wykształceniem i anachronicznymi pojęciami. Na jałowym gruncie szlacheckiej tradycji wyrósł spróchniały przesąd, że poddaństwo chłopa jest normalnym jego stanem, że pańszczyzna jest tak słusznym czynszem dla pana, jak pogarda i ucisk zapłatą dla poddanego (...) W sprawie tej cały ciężar obowiązków złożonym być musi na element oświeceńszy, tj. na obywateli ziemskich. Zadanie ich przedstawia się w takim kształcie: dla dobra ogółu, kmieci i własnego winni oni środkami ustawą nie wzbronionymi zdobyć wpływ na sprawy ludu i jego życiowy rozwój, nawiązać pomiędzy nim a sobą pasmo ścisłych spójni. Naturalnie, mówimy tu przede wszystkim o wpływach moralnych, a nie zwierzchniczych.” „Przegląd Tygodniowy” 1873, nr 10.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.