1. Wyjaśnij genezę nazwy i ramy czasowe epoki.
Poprzednia epoka wywodziła swą nazwę od klejnotu , ich następcy
wzieli nazwę od światła. I taka była filozofia nowej epoki:oświecenia
,rozumu,samoświadomości myślicieli, którzy zarzucali ciemnotę i
zacofanie poprzednikom. Nazywano oświecenie także wiekiem rozumu
i wiekiem filozofów. Termin oświecenie powstał w Niemczech. Nowy
prąd szybko ogarnął Anglię Francję a wkrótce całą Europę.Oświecenie
w Europie trwało od końca XVII wieku aż do początkówromantyzmu
czyli do wieku XIX .W polsce od połowy XVIIdo 1822r
2. Dlaczego oświecenie określa się mianem epoki rozumu
Ponieważ znamiennym i istotnym pojęciem był racjonalizm to znaczy
wiara w rozum, w to że jest on najistotniejszą cechą i siłą człowieka,
Racjonaliści odwoływali się często do twierdzenia Kartezjusza „myślę
więc jestem”.Ów filozof jedyną pewność tego świata upatrywał właśnie
w myśleniu człowieka. W dobie oświecenia zmalał religijny wymiar ludz-
kiego istnienia, natomiast nastąpił rozwój nauk przyrodniczych ,matmyfiz
3.Jakie okoliczności historyczne określiły nową epokę w Europie
Były to czasy kiedy dominację w Europie jako potężna monarch stanowiła
Francja i jej władca Ludwik XIV.Dwór się bawił a ludność buntowała się
przeciw niemu. Później nastąpiła Rewolucja Francuska, zburzenie Bastylli
i ścięcie głów pary królewskiej.Dopiero po fali terroru i krwawej rzezi nastą-
pił dyrektoriat Napoleona.Wydarzenia tej miary miały wpływ na całą Europe
która była świadkiem wzrostu potęgi,bogactwa i biedy az w końcu upadku Fr.
4.Wymień i wyjaśij podstawowe pojęcia określające charakter oświecenia
Krytycyzm-buł podstawą myślicieli nowej epoki wobec tradycyjnych instytu-
cji politycznych i religijnych, takich jak Kościół, władza monarsza.Zostały po-
ddane krytyce stare ideały, w ih miejsce wstąpił ideał nowy - czyli wiedza
Racjonalizm-wywodzi się od Kartezjusza i eksponuje rolę rozumu w docho-
dzeniu do prawdy i wiedzy .Najistotniejszą cechą i siłą człowieka wg, tej konc-
epcji jest rozum a przesądy,zabobony trzeba odrzucić
Empiryzm-pogląd uznający doświadczenie za jedyny sposób poznawania św-
iata.Nic co nie jest sprawdzone eksperymentalnie nie jest prawdą.Emiryzm stał
się źródłem rozwoju nouk przyrodniczych i zachwiania nauk religijnych,Stąd
powstały nowe pogłady w kwestiach religii deizm,ateizm,sensualizm.
5. Jakie trzy nurty zapanowały w literaturze oświecenia.
Klasycyzm -Racjonalizm jako podstawowy punkt ideologii. Sztuka ma realizo-
wać prawdęi piękno .Twórcy nawiązują do antyku i starożytnych ideałów .Obo-
wiązuje jedność czasu,miejsca iluzji,jednolitość stylu(N.Boileau Wolter , D.Defoe
Sentymentalizm-Ośrodkiem nurtu jest uczucie,wrażliwość,serce,natura. Ojcem
sentym. jest Jan Jakub Rousseau. Empiryzm i sensualizm są metodami poznania
świata. Sentymentaliśći tworzą sielankę i powieść sentymentalną (Laurence Stern.)
Rokoko- Najważniejszą kategorią stylu jest piękno.Utwory rokoko są ulotne,lekkie
wdzięczne i eleganckie (precyzyjne w formie).Opowiadano o flircie, namiętnościach
miłości zmysłowej (Charles de Lacios, Beumarchais )
6.Wymień nazwiska filozofów oświeceniowych
Kartezjusz, Wolter, John Locke, Monteskiusz, Rousseau, Diderot, Dawid Hume
Immanuel Kant
7.Wymień przedstawicieli oświecenia europejskiego i ich dzieła
Francja- Wolter - Kandyd, D.Diderot - Kubuś Fatalista i jego pan, Monteskiusz -
O duchu praw, d'Alembert - redaktor encyklopedii, Rousseau - Nowa Heloiza
Anglia- D.Defoe - Robinson Crusoe, J.Swift - Podróże Guliwetra, J.Fielding -
Tom Jones, L.Sterne - Podróże Sentymentalne
Niemcy- J.W. Goethe - Faust , F.Schiller - Zbójcy
Polska- I.Krasicki A.Naruszewicz F.Zabłocki F.Bohomolec J.U.Niemcewicz
8.Co możesz powiedzieć o dziele i sylwetce twórczej Woltera
Wolter zajmuje W filozofii i literaturze francuskiej czołowe miejsce. Jest typowym
reprezentantem epoki, wybitną, intelektualną jednostką, głosi swobodę przekonań
racjonalizm, potrzebę dąrzenia do szczęścia i dobrobytu.Dzieło filozoficzne Woltera
to„Listy z Anglii” i Traktat o tolerancji , poza tym pisał szereg powiastek filozoficzn.
m.in. Kandyd ,tragedie,poematy(Dziewica Orleańska) Słownik filozoficzny, Listy
filozoficzne
9.Jakie ważne wydarzenia historyczne określają oświecenie w Polsce
Punkt wyjścia polskiego oświecenia to lata 40 XVIII w. zakończenie zaś lata 20 XIX
I faza wczesna - do 1764 r. -czasy saskie
Upadek gospodarczy kraju zniszczonego wojnami,epoka anarchii i upadku oświaty
II faza 1764 S.A.Poniatowski zostaje królem.Rozpoczyna się epoka stanisławowska
III faza 1797 po rozbiorach kraju pojawiły się pierwsze próby i starania o odbudo-
wę państwowośći .Lata następne w całej Europie zdominowała epoka Napoleona
10.Jakie prądy literackie zdominowały polskie oświecenie
Klasycyzm- prąd najważniejszy,najbardziej nośny znaczeniowo i zgodny z filozofi-
czną ideologią epoki.Klasycyzm polskiego oświecenia tworzy literaturę zaangażow-
aną w sprawy kraju, przypisuje poezji cele użytkowe, wraca do ideałów starożytnych
Np. modne gatunki tego nurtu to bajka, satyra,komedia poemat heroikomiczny.Mo-
dne też są klasyczne ideały : jasność,harmonia,prostota,kunszt języka. Reprezenanci
I.Krasicki A.Naruszewicz, F.Zabłocki, F.Bohomolec, J.U.Niemcewicz
Sentymentalizm- ten nurt jest bardziej uczuciowy, nastawiony na wnętrze człowieka
na jego indywidualizm niż na cele publiczne i polityczne.Literatura ma ukazywać
wewnętrzne życie człowieka, kształtować więzy międzyludzkie, ukazywać jakie kon-
flikty i napięcia przeżywa człowiek, gdy odszedł od natury w stronę cywilizacji. Gat-
unki typowe dla nurtu to sielanka, wiersze i powieść sentymentalna. Reprezenanci:
Franciszek Karpiński, D Kniaźin, F.S.Jezierski, W.Bogusławski, J.Jasiński.
Rokoko- styl który traktujemy jako późną fazę baroku, jest teź wstępną fazą oświe-
cenia.Dotyczy to raczej sztuki użytkowej(porcelana meble),architektury,silny jest
w malarstwie.W literaturze wyraża się w ulotnych, lekkich utworach dworskich .
Podstawową wartością wg. tego stylu jest piękno. Obcowanie człowieka ze sztuką
ma być nie nauką jak w kłasycyzmie, nie jak w sentymentalizmie, lecz po prostu
przyjemnością. Reprezenanci: S.Trembecki, I.Potocki, F.K.Węgierski
11.Podaj przykład i omów cechy komedii obyczjowej.
Przykładem jest „ Fircyk w zalotach ” F.Zabłockiego Rzecz ddzieje się na sarmac-
kiej prowincji, a ostrze satyry uderza w obyczje w owym dworkupanujące .Ośrod-
kiem akcji jestschematyczny chwyt: łowca posagów, zupełnie zrujnowany,usiłuje
zdobyć młodą wdówkę.Początkowo absolutnie interesowny, napotykając na opór
, zdawało się łatwego łupu, zaczyna odczuwać prawdziwe uczucie, wreszcie gorącą
miłość.Finał - nie Fircyk łapie w sidła posag, lecz cnota łowi w sidła Fircyka.Pou-
czenie z tej komedii wypływa: dla zalotników i dla kobiet, dla mężów i dla żon. A
dlatego, że rzecz krąży wkoło intrygi miłosnej, ukazuje obyczaje bez wplątywania
tematu polityki - komedia, zresztą na wzór Moliera jest komedią obyczjową
12.Czym jest bajka jako gatunek - omów kompozycję bajek I.Krasickego
Załorzenia twórczości Krasickiego,tak pasujące do bajek to: jasność, prostota
precyzja, dydaktyzm. Bajka to utwór krótki, posiadający fabułkę zwykle wiersz-
owany i co najważniejsze zawierający praktyczne pouczenie,sąd moralny,pointę
która wynika z przytoczenia przykładu, sytuacji ilustrującej myśl.Bajki dzielą się
na narracyjne i epigramatyczne. I.Krasicki używa obu form.Często jego baki op-
arte są na kontraście np.siła-słabość dobro-zło mądrość-głupota.Z reguły są para
boliczne czyli przedstawiony obrazek jest tylko pretekstem do wywnioskowania
morału. Bajki te zawierają uniwersalne prawdy , są skrótowe i zwięzłe. Całościo-
wo prezentują autorską wizję świata w którym panuje siła i przebiegłość, a głup-
otawygrywa z mądrością, Autor nie zgadza się z takim światem - wydźwięk
bajek można określić jako sceptycyzm i krytycyzm autora.
13. Świat baje I.Krasickiego. Jakie wady ludzkie krytykuje poeta
Szczur i kot - napiętnowanie pychy i zarozumialstwa
Ptaszki w klatce - tęsknota za wolnością
Filozof - „ jak trwoga to do Boga ” chwiejność poglądów człowieka
Jagnię i wilcy - prawo siły zwycięża słabego, którego nic nie chroni
Dewotka - fałsz źle pojętej wiary
Malarze - opłacalność obłudy i pochlebstwa, a nie prawdy i szczerości.
14.Omów satyrę „ Do Króla ” Jakiego środka użył tu poeta
W pierwszej chwili wydaje się że jest naganą skierowaną do króla Stanisława
Augusta. Ale okazuje się że poeta użuł przewrotnego sposobu, aby ukazać wrogów
i krytyków króla. Mówiąc to co mówi, reprezentant sejmowych krzykaczy, kryty-
kuje przede wszystkimwłasne wady, ciasnotę poglądów,gadulstwo,bezmyślność
wieczną skłonność do wytykania cudzych wad.a zatem używa tu Krasicki ironii
Satyra jeat natomiast monologiem skierowanym do króla, wziętym w cudzysłów
co znaczy że wypowiedź - monolog nie pochodzi od samego poety
15.Na czym polego kompozycja poematu heroikomicznego.Podaj przykłady
Istota tego gatunku wynika z samej nazwy, jest to poemat „hero” i „komiczny”
czyli takie literackie małżeństwo poematu heroicznego i komicznego.Cały sens
tego typu utworu opiera się na sprzeczności między patetycznym, wzniosłym
stylem narracji, charakterystycznymdla eposu, opiewającego wzniosłe czyny, a
błachą komiczną treścią.Inaczej mówiąc są to „wielkim głosem opisane sprawy
komiczne”.Najlepszy przykład to żab z myszami opisana stylem homeryckim
eposu - czyli starożytna Batrachomiomachia. I.Krasicki napisał trzy poematy her-
oikomiczne Myszeida, Monachomachia, Antymonochomatia
16.Na czym polega wartość twórczości I.Krasickiego
I.Krasicki uważany jest za najważniejszego twórcę oświecenia i jeszcze więcej za
wzór i przykład umysłu oświeconego. Na osobowość człowieka oświeconego skła-
da się wiele cnót: wykształcenie, erudycja, inteligencja, talent, dar wymowy, błysk-
otliwość słowa, pewna postawa wobec świata: krytyka jego wad, ale nie pozbawio-
na dowcipu, ironiczna, cięta, ale elegancka. Poprzeglądzie twórczości Krasickiego
rozumiemy, że to wszystko autor baje i satyr realizyje w swoim życiu. Nawet fakt
że był smakoszem, znawcą sztuki, wielbicielem kwiatów pasuje do portretu wysu-
blimowanego twórcy oświecenia. A jego twórczość zadziwia po dziś dzień bo jest
bardzo różnorodna. Od krótkiej bajki po powieść taki wybór świadczy o wszechst-
tronności uzdolnień