Dekameron
W języku greckim deka hemeron oznacza „dziesięć dni”, tytuł „Dekameron” można by więc przetłumaczyć jako Księgę dziesięciu dni. W rzeczywistości obejmuje dni czternaście, gdyż bohaterowie spędzają w podmiejskim domu dwa tygodnie - od środy do środy, ale tylko dziesięć dni przeznaczają na opowiadanie. Całego ich pobytu poza miastem dotyczy opowieść ramowa złożona z obszernego Wprowadzenia do Dnia I oraz Wprowadzeń i Zakończeń do kolejnych Dni. Odautorski Wstęp i Posłowie nie są z nią bezpośrednio powiązane. Wstęp ma charakter dedykacyjny, choć nie jest skierowany do konkretnej osoby, ale do kobiet w ogóle. Książka jest przeznaczona właśnie dla nich, autor wyraża nadzieję, że jego dzieło będzie dla niewiast źródłem radości i rozrywki oraz dobrych rad, czego unikać należy i za czym iść trzeba. „Dekameron” jest to ujęty ramą kompozycyjną zbiór stu nowel opowiadanych w ciągu dziesięciu dni przez siedem kobiet - Pampineę, Fiammettę, Filomenę, Emilię, Laurettę, Neifile i Elizę oraz trzech mężczyzn - Panfila, Filostrata i Dionea, którzy schronili się przed zarazą, jaka panowała we Włoszech w 1348 roku, w willi w okolicach Florencji. Młodzi spotykają się w kościele Santa Maria Novella i za namową Pampinei postanawiają wspólnie opuścić dręczone zarazą miasto. Na każdy dzień opowieści wybierają spośród siebie króla (królową), którego będą słuchać, on zaś ma dbać, by umilać czas współtowarzyszom. Osoba ta wyznacza pod koniec dnia „panowania” swego następcę oraz decyduje o tym, kto będzie narratorem kolejnej historii. Bohaterowie rozmawiają głównie o miłości - bynajmniej nie platonicznej. Miłość jest w tych nowelach najwyższą wartością i największą siłą władającą człowiekiem, co autor pokazuje bez osłonek i fałszywej pruderii, ale też bez wulgarności, w sposób pozbawiony złego smaku. Nikt przed nim nie wyraził tak wymownie i w duchu nadchodzących nowych czasów podziwu dla piękna kobiecego ciała i miłości zmysłowej. Jak mówi jedna z postaci - lepiej pokutować za to, czego się użyło, aniżeli żałować tego, czego się nie zaznało. Pracując nad „Dekameronem”, autor oparł się w większości przypadków na ustnych przekazach krążących wśród jemu współczesnych. Nadawał im cechy własnej osobowości i poglądów na świat, nie dbając zbytnio o oryginalność tematów. W tych krótkich historiach Boccaccio ukazał życie epoki renesansu w całym jego bogactwie. Często opisywał przygody erotyczne, ale zawsze łączył je z podziwem dla zmysłowości i rozumu, sprawności ludzkiego umysłu.
Giovanni Boccaccio (1313-1375) - wczesnorenesansowy pisarz włoski, przyjaciel Petrarki. Młodość spędził w Neapolu, gdzie odbywał praktykę handlową, studiował prawo i przebywał na dworze królewskim. Większość swego życia spędził jednak we Florencji. Autor łacińskich prac erudycyjnych, a także poematów epickich, kilku powieści w języku włoskim, wierszy, „Żywota Dantego” oraz komentarza do „Piekła” tego twórcy i łacińskiego zbioru wiadomości mitologicznych „O pochodzeniu bogów pogańskich”. Najwybitniejszym jego dziełem jest „Dekameron” (1349-1351, w Polsce wydany w latach 1874-1875). Dziś autor „Dekameronu” należy do klasyków literatury nie tylko włoskiej, ale i światowej, a nowela skonstruowana przez niego była wzorem naśladowania dla wielu pisarzy, m. in. dla Bolesława Prusa: „Kamizelka” i „Katarynka”.
„Sokół” to dziewiąta opowieść Dnia V. Jej narratorką jest Fiammetta, będąca tego dnia „królową”. Jak sama ujawnia, historię tę zaczerpnęła od Coppo di Boghese Domenichi'ego, poważanego obywatela Florencji, który umiał mówić tak udatnie, językiem ozdobnym, i wspomnień miał tyle, że pod tym względem nikt z nim w paragon wchodzić nie mógł.
Głównym bohaterem jest Federigo degli Alberighi, młody szlachcic florencki i biegły rycerz, zakochany w szacownej damie - Giovannie, uznawanej za jedną z najpiękniejszych kobiet w tym mieście. Dla zyskania jej przychylności Federigo bierze udział w licznych turniejach, czyni jej drogie podarunki i wydaje uczty, co doprowadza go do ruiny finansowej. Kobieta jednak nie odwzajemnia jego uczuć, jest żoną innego mężczyzny, któremu pozostaje wierna. Utraciwszy niemal wszystko z wyjątkiem ukochanego sokoła i skromnej podmiejskiej posiadłości, Federigo opuszcza miasto i udaje się do swego majątku w Campi, gdzie jego źródłem utrzymania stanowią polowania z sokołem. W tym czasie umiera mąż donny Giovanny, a wdowa wraz synkiem udaje się na lato do swych włości położonych niedaleko majątku rycerza. Chłopiec szybko zaprzyjaźnia się z Alberighim, a jego wielkim marzeniem jest posiadać sokoła, który do niego należy. Po pewnym czasie dziecko ciężko zachorowuje. Opiekującej się nim matce zwierza się ze swego skrytego pragnienia. Jest głęboko przekonany, że uzyskanie sokoła pomogłoby mu wrócić do zdrowia. Giovanna, mając na względzie przeszłość, nie śmie prosić Federiga o tak wielką przysługę, jednak w końcu miłość do dziecka zwycięża i kobieta decyduje się osobiście udać się do rycerza, by przedstawić mu całą sprawę. Usłyszawszy, że ukochana kobieta pragnie, by zaprosił ją na obiad, Federigo uświadamia sobie, że nie ma czym godnie jej ugościć, postanawia więc upiec sokoła. Po obiedzie Giovanna wyjawia mu swą wielką prośbę. Słuchając jej słów, mężczyzna zalewa się łzami z rozpaczy, że nie może ofiarować jej ptaka. Synek kobiety umiera kilka dni po tym zdarzeniu. Kobieta bardzo boleje nad utratą ukochanego dziecka, jednak z uwagi na swoją majętność i młody wiek, bracia namawiają ją do ponownego zamążpójścia. Giovanna ulega ich naciskom, stawiając jednak warunek, że jedynym, którego zgodzi się poślubić, jest Federigo. Mężczyźni akceptują decyzję siostry, a Giovanna i jej drugi mąż w szczęściu dożywają swoich dni. Teoria sokoła Tzw. „teoria sokoła” sformułowana została w 1871 roku przez niemieckiego poetę i nowelistę P. Heysego na podstawie utworu G. Boccaccia. Odnosi się do klasycznie skomponowanej noweli opartej na motywie dominującym, którym jest rzecz nabierająca symbolicznych znaczeń. Taką rzeczą jest właśnie tytułowy sokół z jednego z opowiadań Boccaccia, podobną rolę pełni także kamizelka z noweli Prusa.
Nowela jest to krótki utwór epicki o skondensowanej i wyraziście zarysowanej akcji, charakteryzujący się jednowątkową fabułą o dramatycznym charakterze. Do cech typowych dla gatunku należą: zwięzłość będąca wynikiem ograniczenia lub całkowitej eliminacji luźnych epizodów, bohaterów dalszoplanowych, elementów opisu i charakterystyki, zagęszczenie doniosłych dla bohatera zdarzeń oraz towarzysząca temu intensyfikacja czasu przedstawionego, występowanie motywów spoistych (w tym przypadku tytułowy sokół) i dynamicznych, wyraźne dążenie akcji do punktu kulminacyjnego, decydującego o losie bohatera, po którym następuje rozwiązanie akcji i puenta. Klasyczna postać gatunku ukształtowała się we Włoszech na przestrzeni XIV - XVI wieku. Typowe dla niego jest m.in. pojawienie się tematyki mieszczańskiej, zainteresowanie obyczajowością i psychologią, przewaga motywacji realistycznej oraz nacechowanie satyryczne.
Dzień I, Opowieść II
Podróż ABRAHAMA z Paryża do Rzymu. Żydowin, zachęcony do zmiany wiary, decyduje się na podróż (przez Giannotta di Civigni), udaje się do Rzymu, a ujrzawszy zepsucie kleru, wraca do Paryża i staje się chrześcijaninem i zostaje zacnym i świetobliwym chrześcijaninem. Neifile.
Opowieść III
Trzy pierścienie - Melchizedech (Żyd) i Saladyn król babiloński, surowy i nikczemny, brakowało mu pieniędzy, chciał pochwycić gwałtem za słowa Żyda i zabrać mu pieniądze i spytał, która wiara jest najlepsza - saraceńska, chrześcijańska, czy żydowska. Opowiedział mu opowieść, jakoby bogaty człowiek miał kiedyś pierścień i dał go synowi na znak dziedzictwa. Aż nadszedł czas, że jeden z właścicieli miał 3 równych synów i każdy chciał dostać pierścień. Ojciec więc dorobił dwa i nie wiadomo było, który jest prawdziwy. Tak też jest z wiarą, każda nacja myśli, że to ona, a tu niewiadomo. Saladyn go zatrzymał przy sobie, a Żyd sam z własnej woli oddał mu pieniądze. Filomena.
Opowieść IV
Ciężki grzech - mnich, który w ciężki grzech popadł, gani przeora za tę samą przewinę i w ten sposób od kary się uwalnia. Dzieweczka zgodziła się pójść z mnichem, usłyszał przeor i chciał zaczekać, aż mnich wyjdzie. Mnich zobaczył, że go podgląda. Poszedł po drwa do lasu, wrócił a przeor zabawiał się z dziewczyną, obaj nic nie powiedzieli pod przymusem milczenia, a dziewczyna jeszcze nie raz przychodziła. Dioneo.
Opowieść V
Kury - markiza z Monferratu gasi bezrozumną miłość króla francuskiego częstując go samymi kurami i obracając się do niego ze stosownymi słowami. Jej mąż wziął udział w wyprawie za morza, a Filip Krzywooki, przyjęła go, on wiedział że tam jest dużo dziczyzny, a ona mu same kury dała. Ona była wierna, ten odjechał, bo tu kury są jak wszędzie. Fiametta.
Opowieść VI
Sto za jedno - Emilia - człowiek trafnym słówkiem karze obłudę mnichów. Opijus i zły mnich, inkwizytor, a człowiek do niego przyszedł bo usłyszał w Ewangelii, że sto za jeden po śmierci, to dostanie 100 garnków zup i się potopi, odnosiło się to do jego kłamliwej dobroduszności.
Dzień 6, Opowieść I
Zręczna odpowiedź (Filomena). Szlachcic obiecuje Pani Oreście, że jeśli słuchać go będzie, to podróż szybko jej minie, jakby jechała konno (szli), a ona pyta czy mogłaby iść pieszo, bo jemu nie szło.
Opowieść II
Piekarz - Cisti piekarz swoją odp. Pana Geri Spina bacznym czyni na niestosowność jego żądania. Narzekał na wino i niego.
Dzień 8, Opowieść I
Przykry zawód - Gulfardo pożycza od Gasparuola pieniądze i umawia się z jego żoną, którą bardzo kocha, a ona jest chciwa, że za 200 dukatów noc z nią sędzi. Gasparuola oddała mężowi pieniądze. (Neifile).
Dzień 10, Opowieść I
Neifile - wspaniały król - rycerz dowodzi królowi, że nie został wynagrodzony, król hiszpański zapewnia że to nie z jego winy, a winy losu i wynagradza go. Wrócił do Toskanii. Zasłużył sobie, bo był świetnym żołnierzem i dobre serce, odważne miał, sługa zapamiętał jak rycerz mówił do muła, że jest podobny do tego kto mu go ofiarował.