BUDOWA I FUNKCJA UKŁADU ODDECHOWEGO
Układ oddechowy (znaczenie).
Zapewnia dopływ powietrza do pęcherzyków płucnych, w celu możliwości wymiany dwutlenku węgla znajdującego się we krwi naczyń włosowatych (który musi być wydalony z organizmu) na tlen zawarty w powietrzu (który musi być dostarczony komórkom i utworzonym z nich tkankom i narządom). Powietrze zostaje odpowiednio przygotowane (oczyszczanie, ogrzewanie, nawilżanie).
Górne drogi oddechowe (nos, gardło).
Nos:
Jama nosowa stanowi początek drogi oddechowej. Przednią ścianę i odcinki przednie ściany bocznej jamy nosowej stanowi nos zewnętrzny. Nos zewnętrzny, jako najbardziej odstającą część twarzy, musi być na tyle elastyczny, aby nie uległ łatwo uszkodzeniom. Dlatego posiada specjalną budowę - w części górnej składa się z kości (kości nosowe i wyrostki czołowe szczęk), a w części środkowej i dolnej z chrząstek (chrząstki boczne nosa, chrząstki skrzydłowe większe) i skóry (przechodzi na przedsionek nosa, pokryty włosami zatrzymującymi cząsteczki ciał obcych). Jama nosa stanowi przestrzeń przedzielona w płaszczyźnie strzałkowej przegrodą nosa. Ponieważ przegroda nie zawsze biegnie w płaszczyźnie symetrii, obie jamy nosowe najczęściej nie są sobie równe. Jamy nosowe, tworzą początek stale otwartych dróg oddechowych, mają urządzenia ochronne i obronne (ostrzegawcze): odpowiednio skontrolowane i przygotowane powietrze z jam nosowych przechodzi do dalszych dróg oddechowych.
Gardło:
Stanowi wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych, łączy się z jamą nosową i jamą ustną, dochodzący do wejścia do przełyku lub wejścia do krtani. Gardło znajduje się do przodu od kręgosłupa i do tyłu od jam nosowych, jamy ustnej i krtani; rozciąga się od podstawy czaszki do VI kręgu szyjnego. Przestrzeń gardła dzielimy na trzy części: nosową (czynnościowo należy do układu oddechowego), ustną (należy do układu oddechowego i pokarmowego) i krtaniową (należy w przeważającej części do przewodu pokarmowego).
Dolne drogi oddechowe (krtań, tchawica, oskrzela).
Krtań:
Umieszczona jest do przodu od części krtaniowej gardła, mniej więcej na wysokości IV-VI kręgu szyjnego u mężczyzn i nieco wyżej u kobiet. Zawieszona jest za pomocą więzadeł i mięśni na kości gnykowej. Od dołu łączy się z tchawicą. Szkielet krtani tworzy dziewięć chrząstek. Trzy chrząstki nieparzyste: tarczowa, pierścieniowata i nagłośniowa oraz trzy parzyste: nalewkowata, różkowata i klinowata. Wnętrze krtani zwane jamą składa się z trzech części: górnej (przedsionka krtani), środkowej (głośni) i dolnej(jamy podgłośniowej). Krtań spełnia dwa zadania: I - ochrona dróg oddechowych przed wtargnięciem ciał obcych, II - wytwarzanie dźwięków.
Tchawica:
Część podgłośniowa krtani przechodzi w tchawicę, stanowiącą kanał o stale otwartym świetle, długości 10-12cm, w zależności od wzrostu osobnika. Średnica od kilkunastu do przeszło 20milimetrów. Część górna leży w obrębie szyi ku przodowi od przełyku. Część dolna schodzi do śródpiersia i kończy się podziałem na dwa oskrzela główne, prawe i lewe, na wysokości IV lub V kręgu piersiowego. Szkielet tchawicy składa się z 16-20 podkowiastych chrząstek, otwartych od strony grzbietowej. Tchawica może się przesuwać, rozprężać, zwężać i wydłużać co ułatwia wykrztuszanie zalegającego śluzu podczas kaszlu.
Oskrzela:
Tchawica w miejscu rozdwojenia dzieli się na dwa oskrzela główne. Oskrzele prawe ma przebieg bardziej stromy i światło nieco większe od lewego (ze względu na większą objętość prawego płuca, co spowodowane jest bardziej lewostronnym umieszczeniem serca w śródpiersiu). Te warunki sprawiają, że cała obce łatwiej dostają się do oskrzela prawego niż lewego. We wnęce płucnej oskrzela główne dzielą się na oskrzela płatowate te natomiast na oskrzela segmentowe. Liczne gruczoły śluzowe zwilżają powietrze, tworząc przy tym lepką warstwę, na której zatrzymują się wdychane cząsteczki kurzu.
Płuca (budowa, funkcja).
Budowa: powierzchnie przeponowa, żebrowa oraz przyśrodkowa; szczyt płuca; wycisk sercowy; wnęka płucna; korzenie płuc (oskrzela główne prawe i lewe; tętnice i żyły płucne prawe i lewe; tętnice i żyły oskrzelowe; naczynia chłonne; nerwy); płaty płucne.
płuca są narządem parzystym - płuco lewe i prawe, umieszczonym w jamie klatki piersiowej, są oddzielone od siebie narządami śródpiersia a od trzew jamy brzusznej oddziela je przepona.
Funkcja: zachodzi w nich proces oddychania zewnętrznego; miąższ płucny bierze udział w wymianie gazowej.
Opłucna.
Opłucna to błona surowicza pokrywająca płuca. Składa się z dwóch blaszek: opłucnej ściennej wyścielającej jamę klatki piersiowej oraz opłucnej płucnej albo trzewnej pokrywającej płuca. Miedzy nimi znajduje się jama płucna. Opłucna płucna otacza całą powierzchnię płuca (z wyjątkiem wnęki płuc) wnikając do szczelin międzypłatowych i w ich dnie przechodzi z jednego płata na drugi. Opłucna ścienna przylega do wewnętrznej powierzchni klatki piersiowej, do narządów śródpiersia i przepony.
Mechanika oddychania.
Mechanika oddychania związana jest z rytmicznymi zmianami wymiarów klatki piersiowej, ze sprężystością płuc, określaną rolą opłucnej oraz zmieniającym się w kolejnych fazach oddychania ciśnieniem powietrza w jamie klatki piersiowej, w jamie opłucnowej oraz w miąższu płucnym. Wentylacja płuc jest przede wszystkim uzależniona od ruchów klatki piersiowej w fazie wdechu i wydechu. W czasie wdechu powiększają się wszystkie wymiary klatki piersiowej, a w czasie wydechu powracają do normalnych kształtów.
Pojemność płuc.
W czasie oddychania spoczynkowego z częstotliwością średnio 16 oddechów na minutę, przy każdym wdechu napływa do płuc około 500ml powietrza. Nazywa się ono powietrzem oddechowym. Z tych 500ml powietrza tylko około 360ml dostaje się do pęcherzyków płucnych, a pozostałe 140ml zalega w drogach oddechowych, wypełniając tzw. przestrzeń martwą i nie bierze udziału w wymianie gazowej. Po wykonaniu normalnego wydechu można usunąć z płuc około 1000ml powietrza - jest to powietrze zapasowe. Część pozostała powietrza, która nie daje się usunąć to powietrze zalegające. Suma powietrza oddechowego, dopełniającego i zapasowego wynosi około 4000ml i określa pojemność życiową płuc.