BUDOWA I FUNKCJA UKŁADU POKARMOWEGO (TRAWIENNEGO)
Układ trawienny (znaczenie, podział).
Znaczenie: pobieranie pokarmu, przerabianie go (rozkład, trawienie, wchłanianie) oraz wydalanie nie strawionych resztek treści pokarmowej.
Podział: składa się z przewodu pokarmowego rozpoczynającego się ustami a kończącego się odbytem oraz dwóch dużych gruczołów: wątroby i trzustki. Przewód pokarmowy składa się z jamy ustnej z narządami w niej zawartymi, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego.
Jama ustna (zęby).
U człowieka powstają 52 zawiązki zębów, w tym 20 mlecznych i 32 stałych. Każdy ząb składa się z korony, szyjki i korzenia lub korzeni, mieszczących się w zębodole. Korona zęba występuje ponad dziąsło do światła jamy ustnej i pokryta jest szkliwem. Korzeń jest częścią zęba pokrytą kostniwem i schowaną w zębodole. Na granicy korony i korzenia znajduje się szyjka zęba, która jest przykryta dziąsłem.
Jama ustna (język).
Jest to mięśniowy narząd pokryty błoną śluzową, który ma znaczną ruchomość i zdolność zmieniania kształtu. Język bierze udział w żuciu , połykaniu, ssaniu, mówieniu, kontroluje za pomocą dotyku i oczyszcza jamę ustną.
Budowa: nasada, trzon i koniec oraz grzbiet i powierzchnię dolną. Brodawki - okolone, nitkowate, grzybowate, liściaste.
Jama ustna (gruczoły ślinowe).
W błonie śluzowej jamy ustnej znajdują się liczne drobne gruczoły ślinowe - policzkowe, wargowe, językowe i podniebienne. Prócz tego do przedsionka jamy ustnej uchodzi przewód ślinianki przyusznej, w dnie jamy ustnej przewody ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej. Ślinianki wydzielają do jamy ustnej około 1,5 litra śliny na dobę.
Cieśń gardzieli.
Jest krótkim kanałem łączącym jamę ustną z gardłem. Ściany gardzieli są utworzone w górze przez podniebienie miękkie, z dołu przez nasadę języka, z boków przez dwa parzyste łuki: przedni podniebienno-językowy i tylny podniebienno-gardłowy. Między łukami znajduje się migdałek podniebienny, w nasadzie języka - migdałek językowy.
Gardło (budowa, podział).
Budowa: przewód gardła wysłany jest błoną śluzową, która w części ustnej i krtaniowej pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Nad błoną śluzową występuje błona włóknista gardła. Jest to mocna blaszka łącznotkankowa, która u góry przyczepia się do podstawy czaszki. Błona mięśniowa gardła składa się z mięśni poprzecznie prążkowanych przebiegających w dwóch kierunkach: okrężnym (zwieracze gardła) i podłużnym (dźwigacze gardła).
Podział: Przestrzeń gardła dzielimy na trzy części: nosową (czynnościowo należy do układu oddechowego), ustną (należy do układu oddechowego i pokarmowego) i krtaniową (należy w przeważającej części do przewodu pokarmowego).
Przełyk.
Jest przewodem pośredniczącym w przekazywaniu pokarmów z gardła do żołądka. Wyróżniamy trzy części przełyku: szyjna położona na pograniczu szyi i klatki piersiowej, część piersiowa przebiegająca w śródpiersiu górnym i tylnym oraz część brzuszna zawarta między przeponą a żołądkiem. W przełyku występują trzy zwężenia: górne, środkowe i dolne. Ściana przełyku zbudowana jest z błony zewnętrznej, z błony mięśniowej, z tkanki podśluzowej i z błony śluzowej.
Żołądek.
Stanowi workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego dla przyjmowanego pokarmu. Pokarm mechanicznie rozdrobniony w jamie ustnej, zmieszany ze śliną i uformowany w kęs zostaje przesunięty do żołądka i tu zamieniony w płynną miazgę. Leży ukośnie od góry i strony lewej ku dołowi i strony prawej w okolicy nadbrzusznej podżebrza lewego. Jest najbardziej elastyczną częścią przewodu pokarmowego.
Budowa: wpust, dno żołądka, trzon żołądka, krzywizna mniejsza i większa, część odźwiernikowa żołądka, odźwiernik, zwieracz odźwiernika. Błona mięśniowa żołądka składa się z trzech warstw: podłużnej (zewnętrznej), okrężnej (środkowej) i skośnej (wewnętrznej) zapewnia odpowiednie napięcie ścianom żołądka i wykonuje ruchy robaczkowe przesuwające treść pokarmową w kierunku odźwiernika.
Jelito cienkie (podział, funkcja).
Podział: jelito cienkie dzielimy na dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte. Długość jelita cienkiego może dochodzić do 5 metrów. Średnica jelita początkowo licząca do 40mm zmniejsza się w miarę zbliżania się do końcowego odcinka jelita krętego do 25mm.
Funkcja: obróbka chemiczna pokarmu oraz wchłanianie substancji zawartych w strawionej miazdze pokarmowej.
Jelito cienkie (dwunastnica).
Jest najkrótszym odcinkiem przewodu pokarmowego i nie przekracza zwykle 25cm długości. Ma kształt podkowiasty i dzieli się na część górną, zstępującą, poziomą i wstępującą. Składa się z opuszki dwunastnicy oraz z dwóch brodawek: większej (zawiera wspólne ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego) i mniejszej (z ujściem przewodu trzustkowego dodatkowego).
Jelito cienkie (czcze, kręte).
Nie są one od siebie wyraźnie odgraniczone i mają wiele cech wspólnych. Zazwyczaj przyjmuje się, że 2/5 górnej części jelita cienkiego stanowi jelito czcze, a 3/5 dolnej - jelito kręte. Jelito cienkie rozpoczyna się zgięciem dwunastniczo-czczym na wysokości II kręgu lędźwiowego, kończy zastawką krętniczo-kątniczą w miejscu ujścia do kątnicy w prawym dole biodrowym. Jelito czcze i kręte leżą wewnątrzotrzewnowo i przymocowane są do tylnej ściany jamy brzusznej za pomocą krezki. Ogólnie można powiedzieć, że jelito czcze zajmuje lewą część jamy brzusznej poniżej żołądka, zaś pętle jelita krętego układają się w prawym i dolnej części jamy brzusznej. Rodzaje ruchów jelita cienkiego: okresowe zmiany napięcia mięśniówki gładkiej jelita, ruchy wahadłowe, ruchy odcinkowe (segmentalne), ruchy perystaliczne (robaczkowe).
Jelito grube (budowa, funkcja).
Budowa: Jest końcową częścią przewodu pokarmowego. Dzieli się na jelito ślepe (zwane też kątnicą) wraz z wyrostkiem robaczkowym (nie bierze bezpośrednio udziału w trawieniu), okrężnicę (wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą) i odbytnicę (część miednicza i kroczowa). Długość jelita grubego wynosi około 130-150cm, a średnica 50-80mm.
Funkcja: w jelicie grubym zachodzi zwrotne wchłanianie wody, elektrolitów, witamin i aminokwasów oraz pod wpływem działania bogatej flory bakteryjnej następuje zagęszczenie nie strawionych i nie wchłoniętych składników pokarmowych oraz powstawanie kału..
Trzustka.
Jest narządem o obłym kształcie, długości około 18 cm i masie do 100 g. Trzustka leży zaotrzewnowo i przylega do tylnej ściany jamy brzusznej na wysokości dość różnej indywidualnie, bo wahającej się w granicach od dolnej krawędzi XII kręgu piersiowego do trzonu III kręgu lędźwiowego. Narząd ten, ułożony poprzecznie do osi długiej ciała, dzieli się na głowę, trzon i ogon. Pod względem czynnościowym można podzielić trzustkę na część zewnątrz- (komórki gruczołowe wydzielają enzymy rozszczepiające białka, hydrolizujące tłuszcze roślinne i zwierzęce oraz rozkładające węglowodany) i wewnątrzwydzielniczą.
Wątroba.
Leży w najwyższym piętrze jamy brzusznej, tuż pod przeponą, głównie po stronie prawej. Ciężar wątroby wynosi przeciętnie 1,5 kg i ma ona zabarwienie czerwonobrunatne. Powierzchnia górna, przednia i tylna wątroby zwana przeponową jest wypukła, natomiast powierzchnia dolna, trzewna jest nieco wklęsła. Powierzchnie są od siebie oddzielone brzegiem górnym i dolnym wątroby. Wątroba dzieli się na dwa płaty, na większy płat prawy i na mniejszy płat lewy. Czynność wątroby jest bardzo złożona, składa się na nią zarówno wydzielanie zewnętrzne żółci, jak skomplikowane funkcje syntez i analiz, oraz wydzielania dokrewnego, mające podstawowe znaczenie dla przemiany materii i energii całego ustroju.
Otrzewna.
Wyściela i pokrywa jamę brzuszną oraz znajdujące się w niej narządy. Powierzchnia wewnętrzna otrzewnej pokryta jest jednowarstwowym nabłonkiem płaskim, posiadającym nieznaczne właściwości wydzielnicze. Część otrzewnej wyściełającej od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy nazywamy otrzewną ścienną, część zaś pokrywającą narządy - otrzewną trzewną. Otrzewna ścienna wyścieła warstwą ciągłą ścianę przednią, boczną i przeponę. Na tylnej ścianie jamy brzusznej i na ścianach miednicy otrzewna ścienna przechodzi ze ściany na narządy i staje się otrzewną trzewną.