Upadłość przedsiębiorcy
Przyczyną ogłoszenia upadłości jest zaprzestanie płacenia długów. Upadłość niektórych przedsiębiorców może być ogłoszona także wtedy, gdy ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów. Ogłoszenie upadłości nie może nastąpić, jeżeli wstrzymanie płacenia długów jest krótkotrwałe i spowodowane przejściowymi trudnościami. Do ogłoszenia upadłości dochodzi na drodze specjalnego postępowania sądowego, zwanego postępowaniem upadłościowym. Naturalnym dopełnieniem przepisów o upadłości podmiotów gospodarczych są przepisy o postępowaniu układowym.
Celem instytucji upadłości jest równomierne - chociaż niepełne zaspokojenie wszystkich wierzycieli dłużnika, bez względu na to, czy prowadzą postępowanie sądowe, a nawet czy ich wierzytelności są już wymagalne. W świetle prawa upadłościowego nie można ogłosić upadłości : państwowych i komunalnych jednostek organizacyjnych, PKP, Poczty Polskiej, instytucji utworzonych w drodze ustawy.
Upadłość ogłasza sąd po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania. Z wnioskiem o ogłoszenie upadłości może wystąpić sam dłużnik, a także każdy z jego wierzycieli. Ponadto w odniesieniu do osób prawnych - osoba posiadająca prawo reprezentacji. W stosunku do przedsiębiorstwa państwowego żądanie ogłoszenia upadłości może zgłosić tez organ założycielski. W stosunku do spółki jawnej i komandytowej z wnioskiem może wystąpić każdy ze wspólników oraz likwidator.
Przedsiębiorca jest zobowiązany wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości nie później niż w ciągu 2 tygodni od zaprzestania płacenia długów.
W sferze skutków, jakie ogłoszenie upadłości powoduje dla osoby upadłego, należy przede wszystkim wymienić obowiązek wskazania i wydania syndykowi całego majątku, który przechodzi z tą chwilą pod zarząd syndyka.
Skutki dotyczące zarządzania majątkiem: z mocy samego prawa upadły traci możność zarządzania swoim majątkiem, korzystania z niego i dysponowania nim. Majątek ten wychodzi spod jego władzy i staje się tzw. Masą upadłości. Masą upadłości zarządza syndyk pod nadzorem sędziego komisarza i na niego tez przechodzą wszelkie uprawnienia związane z zarządzaniem, a w szczególności prawo dokonywania czynności prawnych dotyczących tego majątku.
Zobowiązania pieniężne upadłego bez względu na ustalony termin wymagalności stają się płatne z dniem ogłoszenia upadłości. Zobowiązania niepieniężne ulegają przekształceniu w pieniężne i stają się niezwłocznie wymagalne.
Umowy najmu i dzierżawy nieruchomości należących do upadłego pozostają w mocy. Umowy o prace pozostają w mocy, syndyk jednak może je rozwiązać w trybie przewidzianym w przepisach prawa pracy. Inne umowy na ogół są rozwiązywane z chwilą ogłoszenia upadłości.
Z chwilą ogłoszenia upadłości prawo zawierania umów i dokonywania innych czynności prawnych przechodzi na syndyk masy upadłościowej. Tym samym dłużnik - osoba fizyczna osobiście, a osoba prawna przez swoje organy - tracą możliwość dokonywania czynności prawnych.
Postępowanie upadłościowe ma na celu stopniową likwidację spraw i majątku upadłego. W celu wykonania tego zadania sąd powołuje syndyka, który obejmuje majątek upadłego, zarządza nim i przeprowadza jego likwidację.
Postępowanie upadłościowe (fazy):
syndyk zawiadamia o upadłości izbę skarbową, banki i instytucje, w których upadły ma majątek, urzędy kolejowe, pocztowe i in., a także znanych wierzycieli.
Na podstawie spisu inwentarza i innych dokumentów syndyk sporządza bilans i przedstawia go sędziemu-komisarzowi.
Syndyk przystępuje do likwidacji majątku (na podstawie listy wierzytelności złożonej w sekretariacie sądu - w ciągu 2 tygodni każdy wierzyciel może wnieść sprzeciw, który jest rozpatrywany przez sędziego-komisarza)
Po zlikwidowaniu majątku i ustaleniu wierzytelności następuje podział uzyskanych funduszów między wierzycieli na podstawie planu podziału (kolejność: koszty postępowania upadłościowego, należności z umów wzajemnych, podatki i inne daniny)
Postępowanie układowe.
Znajdujący się w złej sytuacji przedsiębiorca chcąc uniknąć upadłości może podjąć próbę zawarcia układu z wierzycielami. Temu celowi służy prowadzone pod nadzorem sądu gospodarczego postępowanie układowe.
Otwarcie postępowania układowego sąd podaje do publicznej wiadomości. Od chwili wszczęcia postępowania podmiot gospodarczy zostaje poddany nadzorowi. Dłużnik nie traci wprawdzie prawa zarządzania majątkiem i kierowania działalnością przedsiębiorstwa, jednakże wszystkie czynności prawne wykraczające poza granice zwykłego zarządu wymagają zgody nadzorcy sądowego.
Po upływie terminu przewidzianego na sprawdzenie wierzytelności, sędzi-komisarz zwołuje zgromadzenie wierzycieli, na które wzywa dłużnika i nadzorcę sądowego. Jednocześnie doręcza wierzycielom propozycje układowe dłużnika. Na zgromadzeniu dłużnik i wierzyciele mogą zgłaszać zmiany i uzupełnienia propozycji układowych. Po ustaleniu ostatecznej wersji, sędzia-komisarz poddaje projekt układy pod głosowanie. Układ jest przyjęty, jeżeli wypowie się za nim większość głosujących wierzycieli, mających łącznie 2/3 ogólnej sumy wierzytelności.
Po uprawomocnieniu się postanowienia zatwierdzającego układ dłużnik odzyskuje całkowitą możność zarządzania majątkiem, chyba że układ przewiduje ograniczenia do czasu wykonania układu. Jeżeli zgromadzenie wierzycieli podjęło stosowną uchwałę, sąd wyznacza kuratora nadzorującego wykonanie układu. Ma on prawo sprawowania kontroli nad działalnością przedsiębiorstwa.
Ogólne zagadnienia umów gospodarczych
Zasada swobody umów; głosi ona , że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadą współżycia społecznego. Granice swobodnego ułożenia stosunku umownego przez strony wyznaczają, obok właściwości stosunku i zasad współżycia społecznego, ustawowe przepisy prawa. Wynika stąd, że strony nie mogą zamieszczać w umowie w sposób skuteczny postanowień które byłyby sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa.
Treść stosunku umownego - wzajemne prawa i obowiązki są kształtowane przez kilka czynników:
oświadczenie woli stron
przepisy prawne
ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy
zasady współżycia społecznego
zwyczaje
Treść umowy obejmuje:
wskazanie nazwy umowy (w przypadku umów nazwanych)
podanie daty i miejsca zawarcia umowy
oznaczenie stron i reprezentantów
oznaczenie przedmiotu umowy
oznaczenie ceny towaru lub usługi
oznaczenie terminu świadczenia
wskazanie możliwości przetransponowania praw i obowiązków
klauzulę jurysdykcyjną (wskazanie organu rozstrzygającego ewentualne spory; charakter deklaratywny - sąd państwowy, charakter konstytutywny - sąd polubowny)
podpisy stron
Tryby zawierania umowy gospodarczej:
ofertowy
rokowaniowy
przetargowy
Wymóg pisemnej formy umowy został przewidziany dla umów, w których przedmiot przekracza wartość 2.000 zł.
Upoważnionym do reprezentacji przedsiębiorstwa państwowego jest dyrektor, może jednak on reprezentować spółkę jednoosobowo gdy przedmiot umowy nie przekracza 5.000 zł, powyżej tej sumy wymagana jest reprezentacja łączna (w spółdzielniach, spółkach handlowych gdy statut, umowa spółki nie wprowadza jednego lub wielu reprezentantów - obowiązuje zasada reprezentacji łącznej).
Podstawową role w wyznaczeniu sposobu wykonania umowy odgrywa treść stosunku umownego, która jest kształtowana przede wszystkim
umową
normami prawnymi
postanowieniami ogólnych warunków umów
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez stronę (dłużnika) obowiązków określonych w umowie pociąga za sobą możliwość zastosowania przez drugą stronę (wierzyciela) niekorzystnych dla partnera skutków prawnych. Należy do nich:
możliwość domagania się od dłużnika wykonania świadczenia w drodze zastosowania przymusu (egzekucji)
odstąpienia od umowy
uzyskania świadczenia zastępczego na koszt dłużnika
Zupełnie odrębnym skutkiem niewykonania lub nienależytego wykonania umowy jest możliwość dochodzenia przez wierzyciela od dłużnika naprawienia szkody wyrządzonej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Następuje to w ramach tzw. Odpowiedzialności kontraktowej. Ogólna zasada stanowi, że dłużnik jest zobowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej wierzycielowi wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Reasumując należy stwierdzić, że odpowiedzialność odszkodowawcza za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy może przybrać postać:
odszkodowania na tzw. zasadach ogólnych, czyli według zasad określonych przepisami kodeksu cywilnego
kar umownych określonych postanowieniami przez strony (w zastępstwie odszkodowania)
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań umownych następuje najczęściej wskutek niedochowania terminu wykonania świadczenia. Niedochowanie tego terminu może mieć postać:
opóźnienia (przekroczenia terminu bez winy osoby zobowiązanej do świadczenia)
zwłoki (przekroczenia terminu z winy osoby zobowiązanej do świadczenia)
Istotę przedawnienia stanowi fakt, iż po upływie jego terminu (termin przedawnienia) ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie majątkowe może uchylić się od jego zaspokojenia. Podstawowym terminem przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej jest termin trzyletni.
Umowy związane z obrotem towarowym
Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.
Natomiast przez umowę dostawy dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz do ich dostarczenia częściami albo periodycznie, a druga strona zwana odbiorcą zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i do zapłacenia ceny.
Różnice pomiędzy umowami:
przedmiotem umowy dostawy mogą być jedynie rzeczy oznaczone co do gatunku
przedmiotem umowy dostawy są rzeczy nie istniejące w momencie zawierania umowy
Zawarcie umowy - w dwóch fazach:
zamówieniu będącym ofertą
potwierdzeniem jego przyjęcia przez oblata
Zawarcie umowy sprzedaży wymaga uzyskania zgodnych oświadczeń woli stron (konsensusu) co do elementów kształtujących jej minimalną treść, a więc przedmiot i cenę sprzedaży. Przy ustaleniu tych elementów dalsze prawa i obowiązki można ustalić (wywieść) z przepisów kodeksu cywilnego.
Koszty wydania (m.in. przewozu) ponosi sprzedawca, natomiast koszty odbioru ponosi kupujący.
Przez rękojmię rozumie się wynikającą z przepisów prawnych odpowiedzialność sprzedawcy, niezależną od jego winy i wiedzy, względem kupującego za jakość i stan prawny rzeczy.
Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi powstaje wówczas, gdy sprzedana rzecz jest dotknięta wadą fizyczną:
sprzedana rzecz jest dotknięta wadą zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel przeznaczenia towaru
sprzedana rzecz nie ma właściwości, które są normalnie przyjęte w obrocie i które pozwalają jakość określić jako średnią
sprzedana rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym
lub wadą prawną:
rzecz nie stanowi własności sprzedawcy
rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest automatyczną konsekwencją umowy sprzedaży. Ciąży ona na sprzedawcy z mocy obowiązujących przepisów prawnych.
Zawiadomienie sprzedawcy o wadzie fizycznej jest bezwzględną przesłanką dochodzenia uprawnień z tytułu rękojmi. Kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, jeżeli nie zawiadomi sprzedawcy w ciągu miesiąca od jej wykrycia.
Uprawnienia z tytułu rękojmi:
roszczenie o odpowiednie obniżenie ceny
o usunięcie wady rzeczy
dostarczenie rzeczy wolnych od wad
odstąpienie od umowy
Uprawnienia z tytułu rękojmi wygasają po upływie roku (w przypadku wad budynków - 3 lata).
Gwarancja - ma ona względem umowy sprzedaży charakter akcesoryjny - czyli jej obowiązywanie jest uzależnione od istnienia ważnej umowy sprzedaży.
Gwarancja powstaje jedynie drogą zawarcia stosownej umowy, a nigdy z mocy prawa.
Uprawnienia z tytułu rękojmi:
usunięcie wady rzeczy
- dostarczenie rzeczy wolnych od wad
Rodzaje gwarancji:
kryterium podmiotowe
gwarancja sprzedawcy
gwarancja wytwórcy
kryterium treści gwarancji
techniczna (normalne funkcjonowanie)
technologiczna (uzyskanie określonych efektów)
- dobrowolne
obowiązkowe
{Ryczałt gwarancyjny - umowne wynagrodzenie za zastępcze wykonanie naprawy lub wymiany rzeczy}.
W razie zagubienia lub zniszczenia dokumentu gwarancyjnego kupujący nie traci uprawnień z tytułu gwarancji.
Odpowiedzialność za niewykonanie umowy:
na zasadach ogólnych przewidzianych w kodeksie cywilnym
przez zapłatę kary umownej
Kara umowna, gdy strony umowy sprzedaży ją przewidziały, ma charakter odszkodowania wyłącznego.
Szczególne rodzaje sprzedaży:
sprzedaż na raty
sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności
Ma odniesienie tylko do rzeczy ruchomych. Sprzedawca rzeczy ruchomej może zastrzec własność tej rzeczy aż do uiszczenia ceny.
W razie zastrzeżenia prawa własności sprzedawca odbierając rzecz może żądać odpowiedniego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie rzeczy.
sprzedaż na próbę
Poczytuje się za zawartą pod warunkiem że kupujący uzna przedmiot sprzedaży za dobry. Umowa w zależności od [postawionego warunku albo nie dochodzi do skutku(przy warunku zawieszającym), albo ulega rozwiązaniu(przy warunku rozwiązującym); strony powinny wtedy zwrócić sobie spełnione świadczenia.
Termin umowy może być oznaczony w umowie; w braku takiego oznaczenia sprzedawca może wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin. W przypadku gdy kupujący rzecz odebrał i nie złożył żadnego oświadczenia przed upływem umówionego przez strony lub wyznaczonego przez sprzedawcę terminu, uważa się, że uznał podmiot sprzedaży za dobry.
sprzedaż z prawem odkupu
sprzedaż z prawem pierwokupu
polega na tym, że jednej ze stron przysługuje pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy w razie, gdyby druga strona (jej właściciel) sprzedała rzecz osobie trzeciej.
Przepisy kodeksu cywilnego określają w sposób dyspozytywny (a więc mogący ulec zmianie w drodze odmiennego zastrzeżenia) następujące terminy, w ciągu których uprawniony może skorzystać z prawa pierwokupu:
miesiąc, gdy prawo pierwokupu dotyczy nieruchomości
tydzień, gdy prawo pierwokupu dotyczy innych rzeczy
Rozstrzyganie sporów gospodarczych
Sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między podmiotami gospodarczymi prowadzącymi działalność gospodarczą na zasadach określonych właściwymi przepisami prawnymi.
Sądy gospodarcze są odrębnymi jednostkami organizacyjnymi utworzonymi w ramach struktury organizacyjnej sądów rejonowych i sądów okręgowych. Poza rozstrzyganiem spraw gospodarczych do ich kompetencji należy też prowadzenie rejestrów.
W sprawach gospodarczych zasadą generalną jest rozpoznawanie sporów w pierwszej instancji przez sąd okręgowy - sąd gospodarczy.
Pozew powinien zawierać:
oznaczenie sądu do którego jest skierowany
imię i nazwisko lub nazwę stron i ich przedstawicieli
podpisy stron
{warunki szczególne}
dokładne określenie żądania, a w sprawach o prawa majątkowe oznaczenie wartości przedmiotu sporu
przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie
Opłata sądowa: 5%-8% od wartości sporu jednak nie mniej niż 30 a nie więcej niż 100.000 zł.
W sprawach gospodarczych istnieje obowiązek udzielenia przez pozwanego odpowiedzi na pozew, nie ma to zastosowania w sprawach cywilnych.
Sąd polubowny jest instytucją niepaństwową powołaną do rozstrzygania spraw cywilnych który swą kompetencję (poza sprawami wyłączonymi dla sądów państwowych) uzyskuje na podstawie umowy stron.
Sądy polubowne:
doraźne (jednorazowe)
stałe
Cechy sądownictwa polubownego:
szybkość
taniość
dyskrecja
kompetencja
współdziałanie (pomiędzy stronami).
Papiery wartościowe
Papiery wartościowe to specjalny rodzaj dokumentów, uosabiających prawa majątkowe przysługujące każdoczesnemu W odpowiedzi właścicielowi, a więc osobie, która w danej chwili jest właścicielem papieru. W odróżnieniu od innych dokumentów majątkowych charakteryzują się one tym, że realizacja wymienionych w nich praw jest możliwa wyłącznie w przypadku przedłożenia lub zwrotu takich dokumentów.
Z punktu widzenia rodzaju praw majątkowych ucieleśnionych w papierach wartościowych należy odróżniać:
papiery ucieleśniające wierzytelności pieniężne
papiery ucieleśniające wierzytelności pieniężne uwarunkowane zajściem określonych zdarzeń losowych
papiery wyrażające prawa udziałowe w spółce akcyjnej
papiery wyrażające prawo rozporządzania towarami znajdującymi się pod pieczą wystawcy papieru (tzw. papiery towarowe)
Ze względu na sposób przenoszenia praw wynikających z papierów wartościowych występują:
papiery imienne
papiery na zlecenie (poprzez ciąg indosów prawo majątkowe przechodzi kolejno od jednej osoby do drugiej, pierwszy właściciel - indosant - kolejni - indosariusze)
papiery na okaziciela
Akcja jest papierem wartościowym, w którym znajduje wyraz wniesienie do spółki akcyjnej wkładu majątkowego oraz członkostwo tej spółki.
Podział akcji:
imienne (zbycie jej wymaga pisemnego oświadczenia)
na okaziciela (zbycie na podstawie umowy przez proste wręczenie)
Weksel jest dokumentem sporządzonym w przewidzianej przez prawo formie, zobowiązujący wystawce lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia - w oznaczonym czasie i do rąk określonej osoby - wymienionej w wekslu kwoty. Weksel jest papierem wartościowym.
Rodzaje weksli:
trasowany - jest on poleceniem wystawcy weksla do trasata aby ten w podanym terminie wypłacił remitentowi oznaczoną w wekslu kwotę
własny - jest przyrzeczeniem samego wystawcy, że zapłaci remitentowi oznaczoną w wekslu kwotę
Przyjęcie może być także częściowe. Trasat oświadcza wówczas, że akceptuje do zapłaty jedynie część kwoty wekslowej. Poza tym jednym wyjątkiem przyjęcie winno być bezwarunkowe.
Podstawą obiegu wekslowego jest instytucja indosu (żyra).
Rodzaje indosu:
pełny - zawiera podpis indosanta oraz wymienia indosatariusza
in blanco - nie wymienia indosatariusza - np. samo słowo indosuję i podpis - faktycznie taki weksel jest na okaziciela
Wartość weksla zwiększa poręczenie wekslowe (awal). Poręczyciel wekslowy (awalista) oświadcza w nim, że bierze na siebie odpowiedzialność za dług wekslowy i w przypadku, gdyby osoba zobowiązana nie zapłaciła kwoty wekslowej, to uczyni to sam poręczyciel.
Istotą poszukiwania zwrotnego jest możność dochodzenia kwoty wekslowej, nie zapłaconej przez trasata, od każdego, kto podpisał weksel lub wystąpił w miejsce osoby podpisanej jako następca prawny, a więc do wystawcy weksla, kolejnych indosantów oraz innych dłużników wekslowych (awalistów).
Odmowa Przyjęcia lub zapłaty weksla powinna być stwierdzona aktem publicznym zwanym protestem. Protesty weksli sporządzają notariusze, a w przypadku niezapłacenia weksla także urzędy pocztowe.
Czek jest dokumentem mającym charakter papieru wartościowego, wystawionym w formie dokładnie określonej przez przepisy prawa i zawierającym skierowane do trasata (banku) polecenie wypłacenia oznaczonej w nim kwoty pieniężnej. Polecenie zapłaty jest bezwarunkowe.
Zobowiązania czekowe są zobowiązaniami abstrakcyjnymi, oderwanymi od merytorycznej przyczyny, która spowodowała wystawienia czeku. Postępowanie czekowe jest więc w najwyższym stopniu sformalizowane. Powoduje to dużą pewność obrotu czekowego. Tylko zarzut formalny, np.. podrobienie podpisu posiadacz rachunku, może wstrzymać realizację czeku.
Czek jest dokumentem o sformalizowanej treści (ad. weksel), powinien zawierać:
nazwę czek w tekście
polecenie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej
nazwisko trasata - bankiera który ma zapłacić
oznaczenie miejsca płatności
oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku
podpis wystawcy czeku
Za wystawienie czeku bez pokrycia wystawca nie tylko ponosi odpowiedzialność cywilną, ale grozi mu także odpowiedzialność karna.
Rodzaje czeków:
na okaziciela
na zlecenie
imienny
Rodzaje czeków:
gotówkowe
rozrachunkowe (rozliczenia księgowe)
Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji). Świadczenie emitenta może mieć charakter świadczenia pieniężnego lub niepieniężnego (prawa do udziału w przyszłych zyskach, prawa do zamiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem tych obligacji, prawa pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki).
Konosament jest dokumentem wystawionym przez przewoźnika, albo w jego imieniu przez kapitana statku lub inną osobę. Stanowi on dowód przyjęcia ładunku na statek w celu przewozu i legitymuje prawnego posiadacza konosamentu do rozporządzania tym ładunkiem i do jego odbioru. Konosament jako papier wartościowy reprezentuje towar, na który go wystawiono, ucieleśnia wszelkie prawa do towaru, a w szczególności prawo dysponowania nim.
List zastawny jest papierem wartościowym emitowanym przez bank hipoteczny, w którym bank zobowiązuje się do wypłaty odsetek i wykupienia listu w sposób i w terminach określonych w warunkach emisji.
Odróżniamy:
hipoteczne listy zastawne - podstawę emisji stanowią wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipotekami
publiczne listy zastawne - podstawę emisji stanowią wierzytelności z tytułu kredytów zabezpieczonych gwarancją lub poręczeniem Skarbu Państwa, NBP.