Nieprawidłowości dojrzewania i różnicowania tkanek

- Różnicowanie (differentiatio)

Jest to uzyskanie przez komórki macierzyste zdolności do przekształcania się jedynie w komórki o cechach morfologicznych i czynnościowo typowych dla danej tkanki

- Dojrzewanie (maturatio)

Przybranie przez komórki cech morfologicznych i czynnościowych typowych dla danej tkanki.

- Metaplazja

Jest to przekształcenie się tkanki zróżnicowanej i dojrzałej w inną również żróźnicowaną i dojrzała w następstwie zmian różnicowania się komórek macierzystych, np.:

• Metaplazja tkanki łącznej właściwej prowadzi do wytworzenia się w niej:

• Tkanki chrzęstnej, kostnej, tłuszczowej, czy śluzowej.

• Metaplazja nabłonka powierzchniowego - wielowarstwowego

• Walcowatego układu oddechowego lub nabłonka przejściowego

• Metaplazja nabłonka układu moczowego w wielowarstwowy płaski

• Metaplazja gruczołowa w żołądku - gruczoły okolicy odźwiernikowej i trzonu w gruczoły przypominające krypty jelitowe - metaplazja jelitowa

- Anaplazja

Polega na pojawieniu się populacji komórkowej nie wykazującej cech zróżnicowania właściwych ich macierzy

• Cały wydatek energetyczny idzie na rozplem i nie starcza go na różnicowanie

• Jest charakterystyczna dla nowotworów złośliwych

- Kataplazma

Polega na tym, że nowo powstałe populacje komórkowe przypominają swoim wyglądem komórki macierzyste, jednak nie są należycie zróżnicowane czynnościowo.

-Dysplazja

Polega na stopniowej przebudowie narządu:

• Powstaje w narządzie dotychczas prawidłowym

• Tworzy się odmienna od dotychczasowej tkanka

• Dotyczy nie jednej, a paru tkanek, np. łącznej i nabłonkowej

• Dysplazja włóknisto promieniowata piersi

• Choroba Pageta kości

- Dysemenoplazja

Są to zmiany architektoniki narządu zachodzące jeszcze w życiu płodowym

• Mogą występować w postaci ograniczonej w narządzie i mają wówczas postać guza, np. przemieszczenie się fragmentu jednego narządu do drugiego, tzw. Choristia:

• Rozwijający się w nerce odprysk kory nadnerczy

• Chroistia określa zablokowanie się fragmentu zawiązku narządowego

• Może dotyczyć narządu jako całości Np. nerki torbielowate lub torbielowatość wątroby (cały narząd jest zmieniony) inaczej określane są jako hamastia

• Hamaistia określa postacie powstające na skutek wadliwego zestawienia struktur tkankowych czasie organogenezy

- Nieprawidłowości różnicowania i dojrzewania objawiają się w nowotworach oraz stanach zapowiadających ich powstanie

- Dojrzałość kanki przejawia się w jej upodobnieniu do tkanki macierzystej

• Nowotwory dojrzałe przypominają tkankę macierzystą

• Nowotwory niedojrzałe nie będą przypominały tkanki macierzyste- Cechy morfologiczne komórek nowotworowych (atypia lub dysplazja)

1. Powiększenie się komórek (macrocitosis) - cecha pozwalająca wskazać złośliwość

2. Zmiana kształtu (heterocytosis)

3. Powiększanie się jądra i zmiana proporcji na rzecz jądra (macronucloesis)

4. Nadbarwilwość jądra w skutek zwiększenia się ilości chromatyna (heteronucleosis)

5. Powiększenie i nadbarwliwość jądra (hypernucleosis)

6. Nieregularny kształt jadra (hetronucleosis)

7. Zwiększona liczba jąder w komórce (polinucloesis)

8. Zwiększona liczba jąderek w komórce (polinucleolosis)

9. Wydatne, większe jąderko (hypernucleolosis)

10. Nieprawidłowe figury podziału

11. Gromadzenie się chromatyny w postaci grudek, lub w przy błonie jądrowej - pogrubienie błon jądrowej

12. Kanibalizm (wchłanianie jednej komórki przez inną)

13. Niejednolitość obrazu komórek (anisocytosis, anisokariosis)

14. Komórki posiadające takie cechy są nazywane atypowymi

- Dysplazja jest nieprawidłowością dojrzewania widoczną w tkance nabłonkowej

• Dysplazja nabłonka wielowarstwowego płaskiego części pochwowej szyjki macicy. Polega na:

• Pojawieniu się komórek atypowych

• Nieprawidłowym układzie komórek

• Zaburzeniu charakterystycznej warstwowości nabłonka

• Dysplazja w nabłonku gruczołowym, widywana w sąsiedztwie wrzodu żołądka i raka żołądka, a także w żołądku zmienionym zapalnie, w w gruczołach żołądku jelita cienkiego i grubego

Polega na:

• Różnego stopnia atypii komórek, zwłaszcza hyperchromazji

• Ustawianiu się jądra na różnej wysokości komórek

• Zagęszczeniu komórek, stają się bardzo wąskie

• Ujednoliceniu komórek i zaniku cech morfologcznych i ich czynności (nie ma komórek głównych, okładzinowych, zanika wydzielanie śluzu)

• Brodawkowaty rozrost powierzchniowej warstwy błony śluzowej

- W zależności od natężenia tych zmian (a zwłaszcza ilości komórek atypowych) wyróżniamy dysplazję małą średnią i duża

- Dysplazja może się cofać, pozostać na tym samym etapie lub poprzedzać stan nowotworowy

- Rak przedinwazyjny nabłonka wielowarstwowego (Carcinoma preinvasium), to stan, w którym nabłonek na całej swojej grubości składa się z nie dojrzewających, ale mnożących się komórek warstwy podstawnej, z komórek atypowych, przy zaburzonym układzie warstwowym, ale wszystko dzieje się w naskórku i nie przekracza błony podstawnej

Np. Rak Bowena w Skórze

- Cytologicznie i histologicznie ma wszystkie cechy raka, ale nie wywołuje inwazji

- Anaplazja - stanowi skrajny wyraz niezdolności do różnicowania i dojrzewania, przy zachowaniu jedynie zdolności do rozmnażania.

• Charakterystyczna jest dla nowotworów plastycznych, czyli takich, w których na podstawie wyglądu morfologicznego nie możemy określić z jakiej tkanki macierzystej wywodzie się nowotwór

• Są to nowotwory, które przebiegają bardzo złośliwie i często kończą się niekorzystnie dla człowieka

- Nowotwory przebiegają z mniejszą lub większą dojrzałością.

Mogą być złośliwe bez względu, czy stwierdza się w nich atypię, np. .rak jasnokomórkwooy nerki - często nie przejawia cech atypii, a jest bardzo złośliwy

- Komórki atypowe mogą występować w dojrzałych klinicznie nowotworach niezłośliwych (mięśniak macicy, gruczolaki układu dokrewnego)

- Komórki atypowe mogę pojawiać się w tkankach nienowotworowych, np. ziarninie gojącej się rany lub w tkance po napromienieniu

Nowotworzy część I

- Nowotwory złośliwe stanowią jedną z najgroźniejszych chorób trapiących obecnie ludzkość, liczba zachorowań i zgonów rośnie.

- Nowotwór jest szczególnym rodzajem utworzonej de novo tkanki w już ukształtowanym organizmie, która zdołała skutecznie wyłamać się spod mechanizmów kontroli regulacji jej funkcjonowania, szczególnie związanych ze wzrostem i rozmnażaniem się.

-Mechanizmów zarówno miejscowych, działających na poziomie tkankowym jak i narządowych, ogólnoustrojowych jak i immunologicznych.

- Istotą nowotworu jest jego niepohamowany rozrost wywołany nieustannymi podziałami komórkowymi

- Zjawisko nowotworzeni ma ścisły związek z genetyką. Nowotwory pojawiają się w wyniku mutacji, błędów

genetycznych, zachodzących w poszczególnych zdrowych komórkach

- W onkotworzeniu uczestniczą onkogeny, antyonkogeny (supresorowe) oraz geny mutatorowe (naprawiające DNA)

- Każda zdrowa osoba ma w sowim organizmie zestaw protonokogenów (rola w mechanizmach wzrostu, rozmnażania, różnicowania, dojrzewania) ich mutacje prowadzą do powstania onkogenu

- Onkogen - niewrażliwy na bodźce wywołujące jego wyłączenie, działa dalej choć nie powinien. Jego produkty mogą prowadzić do niepohamowanej proliferacji komórki.

- Samo pojawienie się onkogenu nie wystarczy do wystąpienia ontogenezy

• Konieczne są dalsze mutacje i zaburzenia genetyczne pierwotnie zmienionej komórki

- Tym razem mutację dotyczą genów supresorowych, których zadaniem jest hamowanie podziałów zmutowanych komórek oraz indukcji genów, które sterują naprawą uszkodzonego DNA, bądź indukują szlak apoptozy.

- Najważniejszy gen supresorowy p53

• Strażnik genomu

• Hamuje podziały

• Uruchamia układ naprawy DNA

• Indukuję apoptozę

• Uniemożliwia powielenie nieprawidłowych genów

- Nowotwory spowodowane są mutacjami w krytycznych genach komórek

- Rodzinne występowanie niektórych nowotworów (udokumentowane uwarunkowanie genetyczne):

• Rak piersi i Janika (mutacja BRCA 1 i BRCA 2)

• Rak jelita grubego (APC lub HNPCC)

• Siatkówczak (CRB)

• P53 - mięsaki

- Ważnym czynnikiem rozwoju nowotworu jest wpływ określonych czynników środowiskowych, styl życia:

• Palenie papierosów - bierze udział w powstawaniu aż 40% wszystkich nowotworów złośliwych,

szczególnie zależne od palenia tytoniu są:

• Rak płuca, krtani, przełyku, pęcherza, nerki, trzustki, żołądka, macicy, jelita grubego, prostaty

• Aż 85% zgonów na raksa płuca (głownie płaskonabłonkowego) występuje u palaczy

• Zagrożeni są również palacze bierni

- Nieprawidłowa dieta - zwłaszcza bogatotłuszczowa może sprzyjać rakowi jelita grubego, macicy i prostaty

- Nadmierne spożycie etanolu i czerwonego mięsa

- Nadwaga i otyłość sprzyjają rozwojowi

• Raka piersi i dróg rodnych

• Raka prostaty

-Karcynogeny - czynniki rakotwórcze, związki chemiczne, które sprzyjają rozwojowi nowotworu:

• Produkty smoły tytoniowej: RFT, benzopiren, aminy romatyczne, nitrozaminy (wykryto kilkadziesiąt karcynogenów zaliczanych )

- Czynniki karcynogenne związane z narażeniem zawodowym:

• Arsen, Chrom, Nikiel, antraceny związki smołowate,

• Azbest kwas arystocholowy

• Promieniowanie UV

• Promieniowanie jonizujące (zwłaszcza RTG - rozwój białaczek i chłoniaków)

- Okowirusy - czynniki zakaźne uważane za rakotwórcze:

• HCV - rak pierwotny wątroby

• EBV - ziarnica złośliwa, nowotwory nosa i gardła

- Helicobacter Pylori - bakteria, będąca czynnikiem sprzyjającym rozwojowi rak żołądka

-HPV (papilomavirus)

• Sprzyja rozwojowi raka szyjki macicy

- Nowotwory najczęściej tworzą się na bazie tkanek już istniejących, uformowanych i budujących narządy.

- Nowotwór może być pojedynczym guzem o określonych ograniczonych kształtach (torebka)

- Może pojawić się jako twór pierwotnie mnogi (rozsiany nie w wyniku przerzutowania)

- Nowotwór, jeśli ma odpowiednie warunki ciągle się rozrasta. Początkowo rozprzestrzenia (przeciska) się w obrębie komórek i struktur pozakomórkowych w miejscu pojawienia się ogniska lub naciekając (nowotowry nieotrobione) niszczy je.

- Niektóre nowotwory mogą odrywać swoje fragmenty i drogą krwionośna lub limfatyczną przenosić się do innych tkanek i wytworzyć przerzuty

- Nowotwory łagodne - szerzą się w sposób uporządkowany, zgodny z architekturą przypisaną tkance z której się wywodzą. Nie naciekają, nie przerzutują, nie niszczą one tkanek sąsiadujących

- Nowotwory złośliwe - nieotorbione, niekontrolowana proliferacja, zdolny do nacieków, niszczenia tkanek otaczających, dają przerzuty, słabo przypomina tkankę z której się rdzennie wywodzi.

- Nowotwory łagodne -fizycznie wyraźnie odbębnione z macierzystej tkanki. Zwarta struktura, otoczone torebką łącznotkankową, narasta powoli, mniej agresywna proliferacja, mniejsza tendencja do wystąpienie

wznowów. Często strukturalnie i czynnościowo przypominają tkankę prawidłową której się wywodzą

- Porównanie: główne różnice między nowotworami łagodnymi i złośliwymi

Cecha	Łagodny	Złośliwy
Szybkość wzrostu	Powolny	Szybki
Torebka	Zwykle jest	Nie ma
Naciekanie tkanek	Nie występuje	Jest
Przerzuty	Nie ma	Są
Wznowy	Nie ma	Są
Budowa histologi	Zbliżona do tk prawidł	Różni się od tk prawid, wykaz cechy anaplazji

- Nowotwory miejscowo - złośliwe

• Posiadają cechy nowotworów złośliwych, ale nie dają przerzutów

• Nazywane także pośrednimi lub półzłośliwymi

• Ich istnienie świadczy o tym, że granica między nowotworami złośliwymi, a łagodnymi nie jest wyraźna

• Np.: rak podstawnokomórkowy skóry albo włókniak powięziowy, czy guz mieszany ślinianek

• Charakteryzują się dużą tendencją do nawrotów

- Nowotwory klasyfikuje się według kryterium typu komórki z której powstają

- Nowotwór łagodny

• Nabłonka powierzchniowego - brodawczak

• Nabłonka włóknistego -włókniak

• Tkanki tłuszczowej - tłuszczak

• Tkanki mięśniowej - mięśniak

• Np. mięśniak macicy, otoczkowy, gruczolakowatość jelita

- Raki - nowotwory złośliwe pochodzące z tkanki nabłonkowej

- Mięsaki - nowotwory złośliwe pochodzące z tkanki mezenchymatycznej

---